Wielka wojna i jej polityczne konsekwencje

I wojna światowa została nazwana Wielką Wojną. Postaram się przedstawić przyczyny oraz przebieg wojny, a także jej polityczne konsekwencje na świecie. Opisywany przeze mnie okres rozpocznie się pod koniec XIX wieku a zakończy wraz z wybuchem II wojny światowej i obejmie terytorialnie cały świat: Europę, Daleki Wschód, Północną Afrykę oraz Stany Zjednoczone
w Ameryce Północnej.
Jedną z przyczyn wybuchu I wojny światowej był wzrost napięcia w latach 1912- 1914 między dwoma blokami wojskowymi w Europie między państwami centralnymi: Niemcy, Austro-Węgry oraz Ententą: Francja, Anglia, Rosja. W konflikcie bałkańskim Niemcy opowiedziały się po stronie Austro-Wegier co zbliżyło te państwa do siebie następstwem tego było podpisanie w 1879r przymierza przez cesarzy Niemiec i Austro-Węgier. Oba państwa zobowiązały się w nim do wzajemnej pomocy wojskowej na wypadek zagrożenia. W 1882 do przymierza przystąpiły Włochy. Powstał wtedy system sojuszy określany Trójprzymierzem. Był to blok państw o charakterze militarnym, skierowanym przeciw Francji. Państwa te zostały nazwane państwami centralnymi. Francję i Rosję łączyło zagrożenie ze strony państw centralnych. Pierwszym symptomem zbliżenia było udzielenie pożyczki dla Rosji na rozwój przemysłu. Po rokowaniach trwających rok Francja i Rosja podpisały w 1892r w Petersburgu porozumienie, stanowiące przeciwwagę dla Trójprzymierza. Wspólne zagrożenia Francji i Wielkiej Brytanii ze strony Niemiec zbliżało oba państwa na tyle, że w 1903r. rozpoczęły się rozmowy brytyjsko-francuskie. W 1904 podpisano układ likwidujący kwestie sporne występujące we wzajemnych stosunkach. Kolejną przyczyną wybuchu Wielkiej Wojny były dążenia imperialistyczne państw europejskich oraz walki o kolonie. Anglia miała problemy w Indiach, gdzie wybuchło powstanie sipajów w 1850. Był to bunt wojska przeciwko niesprawiedliwym rządom i uciskowi. Chiny prowadziły wojny opiumowe z Indiami (1839-42, 1856-58), gdyż z Indii przemycane było opium, a tego nie akceptował rząd chiński. Anglia wypowiedziała wojnę Chinom, które zostały pokonane. Konsekwencją tej wojny było otwarcie chińskich portów dla państw europejskich oraz zapłacenie wysokiej kontrybucji. Układy kagańcowe zmusiły Chiny do otwarcia jeszcze większej ilości portów. Pod wpływem tych wydarzeń w Chinach wybuchały powstania przeciwko władzy i kolonizatorom na przykład powstanie bokserów(1899-1901) czy tajpingów(1851-64). Także Japonia postanowiła powiększyć swoje strefy wpływów. Prowadziła wojnę z Chinami o Koreę(1904-05) i z Rosją o Sachalin. Ważny dla dalszego rozwoju wypadków był konflikt marokański (1905 i 1911) miedzy Francją i Niemcami o wpływy w Maroku. W wyniku konfliktu podzielono strefy wpływów w państwie. Ostatnim konfliktem był kocioł bałkański(1912 –13), gdzie Francja chciała zdobyć strefy wpływów podporządkowując Bułgarię, Serbię i Czarnogórę.
Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny był zamach w Sarajewie 28 VI 1914r.
na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda – następcę tronu Austro- Węgier. Austro- Węgry wysłały ultimatum do Serbii. W wyniku nie przyjęcia jednego punktu ultimatum Austro-Węgry 28 VII 1914r. wypowiedziały wojnę Serbii. Rosja rozpoczęła mobilizację by poprzeć Serbię przez co Niemcy wypowiedziały jej wojnę. Niemcy wypowiedziały wojnę Francji w wyniku czego, Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Niemcom. Pod koniec sierpnia Japonia wypowiedziała wojnę Niemcom ograniczając działania tylko do Dalekiego Wschodu (Chiny), a Turcja przyłączyła się do państw centralnych. Niemiecki plan wojny (plan Schieffena) przewidywał pokonanie Francji w ciągu 6 tygodni następnie skierowanie wojsk na Rosję. Plan się nie powiódł ponieważ opór wojsk francuskich, brytyjskich i belgijskich okazał się silniejszy. W 1914r wojska Niemieckie poniosły klęskę w bitwie pod rzeką Marną. Zimą 1914/1915 stabilizował się front na linii rzeki Aisne i rozpoczęła się wojna pozycyjna. Na froncie wschodnim Rosja po sukcesach w 1914 ponosiła znaczne klęski. W 1915 wojska Niemieckie i Austryjackie przerwały front nad Gorlicami. Rosja wycofała się z Wschodniej Galicji, Królestwa Polskiego i Litwy. Wojska państw centralnych zaczęły odczuwać brak rezerw. W przemyśle brakowało surowców i osób do pracy brakowało żywności. Państwa Ententy otrzymały surowce i żywność drogą morską. Porty niemieckie były zablokowane przez brytyjską marynarkę (blokada kontynentalna) przez co Niemcy ogłosiły nieograniczoną wojnę podwodną. Niszczyły wszystkie statki handlowe. W 1916 Niemcy zaatakowały twierdzę Verdun. Front jednak nie został przerwany, a latem doszło do kolejnej bitwy nad Sammą, którą rozpoczęli Anglicy. Mimo zastosowania ciężkiego sprzętu linia frontu nie została przerwana. W dniach 31 maja i 1 czerwca doszło do największej bitwy morskiej bitwy jutlandzkiej między głównymi siłami floty angielskiej i niemieckiej, która jednak nie została rozstrzygnięta. Niemcy zatapiali również amerykańskie łodzie m.in. statek Transatlantyk Lusitania
co doprowadziło do przyłączenia się USA do wojny 6 kwietnia 1917r. Alianci zyskali potężnego sojusznika, dysponującego ogromnym przemysłem, zasobami surowcowymi i świeżymi rezerwami ludzkimi. W marcu 1918r. Niemcy podpisały pokój z Rosją w Brześciu. Wojna kończy się pokojem w Campiegne 11 listopada 1918r.
Nie można konsekwencji politycznych Wielkiej Wojny rozpatrywać w oderwaniu
od sytuacji gospodarczej i społecznej państw. Pierwsze zmiany w politycznym świecie rozpoczęły się wraz z rozpoczęciem konferencji pokojowej w Wersalu. Rozpoczęła się w styczniu 1919r.
I trwała do 1920. Konferencja miała ustalić nowy porządek w Europie. Delegaci z 27 państw oraz nieoficjalni delegaci, którzy chcieli wpływać na decyzje Rady Najwyższej. Rada składała się
z szefów rządów Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Włoch, Francji i Japonii. Przedstawiciel Japonii bardzo szybko się wycofał, a Vittorio Orlando – premier Włoch miał niewielki wpływ na decyzje. W rzeczywistości konferencją kierowali prezydent Stanów Zjednoczonych Thomas Woodrow Wolson, premier Wielkiej Brytanii – David Lloyd George oraz premier Francji George Clemenceau. USA nie orientowały się w polityce i sprawach europejskich i chciały stworzenia Ligi Narodów, która miałaby dbać o równowagę i pokój na świecie. Francja chciała osłabienia Niemiec i utworzenia silnej Polski. Natomiast Wielka Brytania powróciła do polityki równowagi na kontynencie i bała się wzrostu potęgi Francji. Traktat w Wersalu podpisano 28 czerwca 1919r. Na mocy traktatu Francja odzyskała Alzację i Lotaryngię oraz na okres przejściowy zagłębie Saary. Niemcy oprócz Alzacji i Lotaryngii traciły tereny na rzecz m.in. Polski (m.in. Wielkopolskę, część Pomorza i Śląsk), Belgii, Danii (łącznie straciły około 13% terenów). Nadrenia miała być okupowana przez wojska państw Ententy do czasu zapłacenia przez Niemców odszkodowania, a potem miała stać się strefą zdemilitaryzowaną. Niemcy mogły posiadać tylko 100- tysięczną ochotniczą armię, bez lotnictwa bojowego, łodzi podwodnych, ciężkiej artylerii itp.. Niemcy traciły wszystkie kolonie. Austrii nie wolno było nigdy połączyć się z Niemcami. Powstała liga Narodów. Zostały podpisane osobne traktaty pokojowe z pozostałymi państwami centralnymi: w Saint Germain – traktat z Austrią, w którym rezygnowała ona ze wszelkich roszczeń do terenów utraconych, ograniczono liczbę wojska oraz nałożono reparacje wojenne; w Serves – traktat z Turcją, która traciła wszelkie obszary poza Anatolią (później Turcja złamała niektóre postanowienia traktatu); w Trianon – traktat z Węgrami – ze wszystkich państw centralnych traciły one największą część terytorium, bo około 2/3 ziem przedwojennych (m.in. Siedmiogród, Chorwację, Słowację), zostały ponadto zobowiązane do płacenia reparacji wojennych); w Nienilly – traktat z Bułgarią – traciła ona około 10% terytorium, musiała zapłacić odszkodowania i ograniczyć liczbę sił zbrojnych. Odbyła się także konferencja w Waszyngtonie (1922), gdzie ustalono strefy wpływów na Oceanie Spokojnym, wprowadzono zasadę „otwartych drzwi” w Chinach oraz limit tonażu flot wojennych, a także ograniczono wyporność pancerników.
Anglia borykała się z problemem tendencji niepodległościowych w Irlandii. W 1921r wybuchło tam powstanie zwane wielkanocnym, a w 1921 w południowej części Irlandii utworzono Wolne Państwo irlandzkie. W 1937 południowa Irlandia ogłosiła się republiką i zerwała związki polityczne z Anglią. Północna część wyspy, zamieszkała w większości przez protestantów, pozostała przy Wielkiej Brytanii.
Kolejną konsekwencją Wielkiej wojny było powstanie faszyzmu ze Włoszech. Doprowadziła do tego sytuacja powojenna Włoch. Włochy uzyskały, kosztem ogromnych strat ludzkich, niewielkie nabytki terytorialne, trwał kryzys gospodarczy, gdyż rzesze kombatantów nie mogły znaleźć pracy. Istniała obawa przed komunizmem i anarchizacją życia, dlatego bojówki komunistyczne prowadziły walki z nacjonalistami, wybuchały masowe strajki robotników, a koła przemysłowe i Kościół z obawy przed zwycięstwem komunizmu udzielały poparcia faszystom. W 1919r. Benito Mussolini powołuje do życia Włoskie Związki Bojowe zrzeszające kombatantów. Dwa lata później stanął na czele partii faszystowskiej. W 1922 Mussolini przejął władzę i zaczął rządy dążące do władzy dyktatorskiej. Udało mu się to w 1925 r, kiedy to wszystkie partie poza faszystowską zostały zlikwidowane. Działania rządu pozwoliły ograniczyć bezrobocie i przysporzyła licznych zwolenników. W 1935r. Włochy zaatakowały Etiopię, a Liga Narodów nie zareagowała na to zdarzenie. W 1936 podpisano porozumienie Niemiecko-Włoskie nazwane osią Berlin-Rzym. W 1939r. Włochy podpisały z Niemcami pakt stalowy – sojusz wojskowy.
W Hiszpanii po Wielkiej wojnie pojawili się komuniści. W 1931r. obalono monarchię
i rozpoczęła się wojna domowa między monarchistami, a republikanami. Do walki przeciwko republice w 1936 włączył się generał Francisco Franco wspierany przez Falangę Hiszpańską, Niemcy i Włochy. Wojna skończyła się w 1939r. a Franco objął władzę dyktatorską. Natomiast Japonia w 1931r. zaatakowała Mandżurię (prowincję chińską) i stworzyła państewko Mandżuko. Poparcie dla Japonii zadeklarowały Niemcy i w 1936r. w Berlinie podpisano układ zwany paktem antykominternowskim.
Przyczyną zakończenia działań wojennych między Rosją a Niemcami była między innymi rewolucja lutowa. Na początku marca 1917 roku w Rosji wybuchają niepokoje mające swoje źródło w niezadowoleniu społeczeństwa z niepowodzeń wojennych Rosji, a także z powodu panującego głodu. Zostaje obalony carat, a na jego miejsce powstał Rząd Tymczasowy na czele z księciem Jerzym Lwowem oraz Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Jednak niezadowolenie społeczne rosło i doszło do kolejnej rewolucji. 6/7 listopada 1917 wybuchła rewolucja październikowa. Bolszewicy zdobyli Pała Zimowy – siedzibę rządu i utworzyli nowy rząd – Radę Komisarzy Ludowych z Leninem na czele. Rząd wydał od razu dwa dekrety: o pokoju – pokój winien być zawarty bez „aneksji i kontrybucji” – powinien nastąpić powrót do granic z końca lipca 1914r, a także o ziemi – znosił prywatną własność ziemi i wprowadzał zakaz pracy najemnej na roli, można było posiadać tylko tyle ziemi, ile było się w stanie uprawiać pracą własną i własnej rodziny. W maju 1918 r. wybucha wojna domowa między „białymi”, a bolszewikami „czerwonymi”. Walki kończą się wygraną bolszewików z początkiem 1920 r., ponieważ ludność ma nadzieję na zmiany w państwie, a nie powrót do starego porządku. 30 grudnia 1922 r. został podpisany układ o powstanie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. 1922r to rok przełamania izolacji ZSRR przez podpisanie układu w Rapallo z Niemcami o nawiązaniu stosunków politycznych i gospodarczych. W 1924r. umiera Włodzimierz Lenin, a jego miejsce zajmuje Józef Stalin. Powraca on do starego porządku gospodarczego (nowy został stworzony,
by załagodzić niepokoje społeczne i wprowadzał własność prywatną, oraz znosił przymus pracy). W późniejszym okresie wprowadzona jest kolektywizacja, wykorzystanie więźniów z łagrów do przymusowej pracy. Powraca klęska głodu, która zabija od 4 do 10 milionów ludzi. W 1936r zostaje uchwalona konstytucja ZSRR i jest ona jedną z najbardziej demokratycznych konstytucji na świecie, choć w praktyce nigdy nie funkcjonuje.
W 1919 r. powstaje Republika Weimarska. Pierwszym prezydentem zostaje Fryderyk Ebert. Uchwalono nową konstytucję, na mocy której wprowadzono ustrój demokratyczno – parlamentarny oraz federacyjny system państwa. Również społeczeństwo niemieckie było rozgoryczone porażką,
a także postanowieniami traktatu wersalskiego. W 1920r. z inicjatywy Adolfa Hitlera powstała Niemiecka Narodowo-Socjalistyczna Partia Robotnicza. Przy partii powstały bojówki partyjne SA. Próba przejęcia władzy za pomocą puczu w 1923 nie powiodła się i NSDAP została rozwiązana. Jednak już w 1925 wraz z wyjściem Hitlera z więzienia, partia wznawia działalność i w 1932 zdobywa ponad 37% poparcia w wyborach do parlamentu. W 1933r. prezydent Hindenburg mianował Hitlera kanclerzem Niemiec. W 1934r. umarł Hindenburg, a Hitler przejął całkowita władzę w państwie. Wprowadzone w 1935r. ustawy norymberskie ograniczały prawa Żydów i wykluczały ich z życia społecznego. Niemcy nazistowskie złamały postanowienia traktatu wersalskiego tworząc Wehrmacht. W 1936r. zremilitaryzowano Nadrenię łamiąc jawnie postanowienia traktatu. W 1938 Niemcy (ponownie wbrew postanowieniom) wchłonęły Austrię, a jesienią odbyła się konferencja w Monachium, gdzie wytyczono nową granicę między Niemcami, a Czechosłowacją. W marcu 1939r Słowacy pod wodzą ks. Józefa Tiso ogłosili niepodległość, a z Czech powstał protektorat Czech i Moraw pod kontrolą Niemiec.
Również w Polsce dokonały się przemiany. Polacy walczyli na różnych frontach
I wojny światowej. Po wojnie Polska odzyskała niepodległość. W listopadzie 1918 Piłsudski ogłosił się Tymczasowym Naczelnikiem Państwa. W listopadzie 1918r wybuchła wojna polsko-ukraińska, która trwała osiem miesięcy i zakończyła się wygraną Polski. 27 grudnia 1918r. wybuchło powstanie wielkopolskie, dzięki czemu Wielkopolskę przydzielono do Polski. Na mocy postanowień traktatu o Warmii, Mazurach, Powiślu i Śląsku miały zadecydować plebiscyty. W styczniu 1919 powstał rząd koalicyjny uznawany przez wszystkie główne siły polityczne w Polsce i w Europie. Na czele rządu stanął Ignacy Paderewski. Przeprowadzono wybory do Sejmu Ustawodawczego. W wyniku powstań śląskich (1919, 1920, 1921) podczas plebiscytu za Polską opowiedziało się 40% ludności. Plebiscyt na Powiślu, Warmii i Mazurach zakończył się niepomyślnie dla Polski. W latach 1920-1921 toczyła się wojna polsko-bolszewicka. Po klęsce w bitwie warszawskiej rozpoczęła się kontrofensywa polska. W 1921r. podpisano pokój w Rydze, który był sporym sukcesem Polski. W Polsce rozpoczął się okres przemian ustrojowych. 20 lutego 1919 r. Sejm uchwalił Małą Konstytucję, która określała tymczasowe zasady funkcjonowania państwa. 17 marca 1921r. uchwalono Konstytucję zwaną marcową, gdzie głównym ośrodkiem władzy był sejm. W maju 1926 r. Piłsudski wraz z wiernymi mu oddziałami dokonał przewrotu i przejął władzę, i rozpoczął rządy autorytarne. 26 stycznia 1934 sejm uchwalił kolejną konstytucję, która weszła w życie 23 kwietnia 1935roku. Wzmocniła ona rolę prezydenta kosztem sejmu i senatu. W 1921 r. podpisano pakt z Francją o wzajemnej pomocy wojskowej. Stosunki z Niemcami i Rosją Radziecką były antagonistyczne. Litwa nie akceptowała przynależności Wilna do Polski (po interwencji polskiej). Stosunki unormowały się dopiero w marcu 1938r. Polskę i Czechosłowację dzielił Śląsk Cieszyński. W 1932 Polska podpisała z ZSRR pakt o nieagresji i taki sam pakt z Niemcami w 1934r. na początku 1939r. Polska podpisała układ z Anglią o pomocy wojskowej w razie wojny. W październiku 1938r. minister spraw zagranicznych Niemiec – Ribbentrop wysunął propozycje przeprowadzenia korytarza przez Polskę do Prus Wschodnich. Żądania zostały odrzucone i kolejne żądania o korytarz również były odrzucane. 23 sierpnia 1939 doszło do podpisania paktu o nieagresji między Niemcami, a ZSRR (pakt Ribbentrop – Mołotow). Do paktu był dołączony tajny protokół, który zawierał porozumienie o podziale terytorium Polski w razie wojny. 1 września 1939 r. Niemcy wypowiedziały wojnę Polsce.
Polityczno -gospodarczo- społecznymi konsekwencjami Wielkiej Wojny było stworzenie systemów totalitarnych w Niemczech, Włoszech i Rosji. Skutkiem wojny było powstanie traktatu pokojowego, a tym samym powstanie nowego ładu w Europie, powstanie nowych państw oraz niezadowolenia społecznego z nowych porządków. Niezadowolenie społeczne i kryzys gospodarczy był przyczyną poparcia dla rządów „silnej ręki”, które proponowali dyktatorzy. Liga Narodów była zbyt słaba (miała zbyt mało środków represji), by być skuteczną. Dodatkowo Wielka Brytania prowadziła politykę równowagi na kontynencie, co prowadziło do zaspakajania żądań Hitlera wobec Austrii, Czechosłowacji czy Polski. Nieudolność Ligi Narodów, dążenia do równowagi na kontynencie doprowadziły do wybuchu II wojny światowej. Można więc powiedzieć, że skutkiem Wielkiej Wojny była II wojna światowa.