Historia Polski sem. II

1.Geneza konstytucji Księstwa Warszawskiego, jego kształt terytorialny
Trzeci rozbiór Polski oznaczał wejście ziem polskich w skład absolutnych monarchii sąsiednich. W oddzielnym i tajnym artykule konwencji z 26.01.1787r. stwierdzono, że „zachodzi konieczność zniesienia wszystkiego, co by przypominało istnienie Królestwa Polskiego...” co zapoczątkowało ograniczenia swobód osobistych, rządy terroru, represji, konfiskat, zsyłek i więzień. Jednym z głównych nurtów dającym Polakom nadzieję był ten, który liczył, że rewolucyjna Francja, a następnie Napoleon Bonaparte doprowadzą do restytucji niepodległej Polski. W I 1807r. Napoleon powołał Komisję Rządzącą jako tymczasową władzę dla Polski. 25.06.1807r. odbyło się spotkanie Napoleona i Aleksandra I pod Tylżą. Traktat przewidywał m.in. utworzenie z ziem 2 i 3 zaboru pruskiego Księstwa Warszawskiego(istniało od 1807 do 1815) o obszarze 101,5 tys. km2 i 2,5 mln ludności. W 1809r. po wojnie francusko-austriackiej obszar ten powiększono do 150 tys. km2 i 4 mln ludności. Księstwo należało do państw o ograniczonej suwerenności, formalnie i faktycznie uzależnionych od Francji. Na pocz. VII 1807r. członkowie komisji rządzącej otrzymali polecenie przybycia do Drezna. Tam Napoleon podyktował ogólne zasady i główne założenia konstytucji, uporządkowane później przez księcia Bassano i Komisję. 22.07.1807r. podpisano konstytucję. Dokument ten oktrojowany przez Napoleona podstawowe rozwiązania wzorował na instytucjach francuskich, lecz nawiązywał też do polskich przedrozbiorowych stosunków polityczno-społecznych.
2.Charakterystyka Konstytucji Księstwa Polskiego

Ustawa była napisana w sposób zwięzły, językiem prawniczym, nie zawierała preambuły ani sformułowań ideologicznych. Składała się z 12 rozdziałów i 89 artykułów: 1 bez tytułu – kwestie wyznań 2 „O rządzie” – panujący i jego uprawnienia 3. „O ministrach i Radzie Stanu” – skład i kompetencje tych organów 4. „O sejmie głównym” 5. „O Senacie” 6. „o izbie poselskiej” 7. „o sejmikach i zgromadzeniach gminnych” 8. „podział kraju i administracja” 9. „porządek sądowy” – ustawodawstwo i organizacja sądów 10. „o sile zbrojnej” – organizacja wojska 11. „urządzenia ogólne” – język urzędowy, odznaczenia, system podatkowy, itp. 12. „urządzenia przemijające”. Wprowadzała ustrój monarchii konstytucyjnej o dominacji władcy. Władza była scentralizowana. Ograniczono uprawnienia parlamentu. Wprowadzono równość obywateli wobec prawa. Konstytucja wprowadzała zasadę władzy „z góry” i zaufania „z dołu”. Na plan pierwszy wysuwała osobę panującego. Religią państwową był katolicyzm. Zniesiono poddaństwo osobiste chłopów, nadano im wolność osobistą, nie uregulowano jednak stosunku chłopów do ziemi.

3.Pozycja panującego w Księstwie
„Korona książęca należy do króla saskiego i ma być dziedziczona przez jego dynastię. Rząd jest w osobie króla.” Król posiadał pełnię działań w zakresie działań wykonawczej, szerokie kompetencje w dziedzinie ustawodawstwa, oraz wpływ na funkcjonowanie wymiary sprawiedliwości przez nominację sędziów i stosowanie prawa łaski. Król mianował wicekróla lub prezesa rady ministrów, ministrów, członków Rady Stanu, senatorów, urzędników. Zatwierdzał decyzje Rady Stanu, posiadał wyłączną inicjatywę ustawodawczą, rozstrzygał spory między izbą, a senatem.

4.Organizacja centralnej i terytorialnej administracji w Księstwie
Rząd składał się z 6 ministrów: sprawiedliwości, spraw wewnętrznych i wyznań, wojny, skarbu, policji, oraz sekretarza stanu przebywającego w Dreźnie i będącego pośrednikiem między rządem, a monarchą. Decydujący głos należał do rezydentów francuskich – oficjalnych przedstawicieli Napoleona, a później do ambasadora Francji w Warszawie. Czynności rządowe miała koordynować Rada Ministrów złożona z kierowników resortów i prezesa rady. Kontrole nad działalnością ministrów i rządu sprawowała Rada Stanu.
Kraj podzielono na 6 departamentów (od 1809 na 10) na czele departamentu stał prefekt o bardzo szerokich kompetencjach. Departamenty dzieliły się na powiaty z podprefektem na czele, w miastach jednostką terytorialną była municypalność z burmistrzem lub prezydentem, we wsiach – gminy miejskie i wiejskie z wójtem. Organy samorządowe a za razem doradczo-kontrolne to: w departamentach – rady departamentowe, w powiatach – rady powiatowe, w municypalnościach – rady municypalne. Członków rad powoływał król. Do ich kompetencji należał głównie rozkład obciążeń finansowych. Posiadały one nowoczesną kadrę urzędniczą- zalążek przyszłej inteligencji.

5.Organizacja i uprawnienia sejmu
Konstytucja dokładnie i ściśle ustalała miejsce sejmu, nosił on nazwę Sejmu Głównego, składał się z izby I senatorskiej i izby II poselskiej, zbierał się na wezwanie króla co dwa lata, sesja trwała nie dłużej niż 15 dni. Do jego kompetencji należały: ustawodawstwo w zakresie podatkowym, wprowadzenie zmian w ustawodawstwie cywilnym (KN) i karnym, ustawodawstwo monetarne. Inicjatywa ustawodawcza należała do rady stanu a sejm mógł tylko przyjmować lub odrzucać projekty. Głos w dyskusjach mogli zabierać tylko członkowie komisji, która omawiała projekt. Projekty opracowywane w Radzie Stanu przechodziły do izby poselskiej a po uchwaleniu do senatu, który miał prawo sankcji. Senat składał się z 6 biskupów, 6 wojewodów i 6 kasztelanów mianowanych dożywotnio przez króla (od 1809 po 10-ciu). W izbie poselskiej zasiadali przedstawiciele szlachty głównie kręgów arystokratycznych wybierani na sejmikach (100) i deputowani (66) wybierani na zgromadzeniach gminnych a ponadto członkowie rady stanu. Król nie przewodził obradom mianował więc prezesa (Małachowski). Król mógł zapobiec sankcjom senatu przez prawo podwojonego składu lub nakazać ogłoszenie ustawy wbrew senatowi. Prawo wyborcze oparto na kombinacji 2 cenzusów: stanowo-majątkowego dla szlachty oraz majątkowego uzupełnionego (np. wykształcenie, zasługi) dla reszty wyborców. Czynne prawo wyborcze – 21, bierne – 24. Kadencja izby 9 lat, co 3 lata uzupełniana 1/3 składu. Kompetencje sejmu zostały bardzo ograniczone a jego skład rozszerzony.

6.Kodeks Napoleona
Kodeks cywilny Napoleona z 1804r. Recypowano w Księstwie W-wskim, WM Gdańsk, WM Kraków, Królestwie Polskim. Do Księstwa został on wprowadzony na życzenie cesarza na mocy 69art konstytucji. Szlachta i duchowieństwo były przeciwne jego wprowadzeniu i próbowały paraliżować jego normy. Kodeks dzielił się na 3 księgi: o osobach, o majątkach i o różnych sposobach nabywania własności, obejmował 2281 artykułów, wszedł w życie w marcu 1804r. Kodeks likwidował podział własności na zwierzchnią i użytkową oraz ciężary patrymonialne, reformował sys. pr.spadkowego i rodzinnego w duchu liberalizmu, znosił instytucję substytucji i władzę ojcowską nad pełnoletnimi, pełnoletność ustalał na 21 lat, wprowadził świecką formę małżeństwa i instytucję rozwodu a także księgi stanu cywilnego, dopuszczał instytucję adopcji, podkreślał jednak nierówność praw mężczyzn i kobiet zamężnych, a także przywracał tzw. śmierć cywilną. W Królestwie Pol. walczono o zmianę niektórych części kodeksu: w 1818 weszło nowe prawo hipoteczne, a w 1852 kodeks cywilny Król.Pol., w 1836 sprawy małżeńskie oddano wyłącznej kompetencji sądów duchownych. Jednak w okresie oporu przeciw rusyfikacji kodeks traktowano jako prawo narodowe, którego należy bronić.

7.Organizacja sądownictwa w Księstwie
Konstytucja gwarantowała niezależność sądownictwa i jawność postępowania. Zniesiono sądownictwo stanowe w tym dominialne. Zrównano obywateli wobec prawa i sądu. Sędziowie sądów wyższych mianowani byli przez króla dożywotnio, sędziowie pokoju mianowani przez króla na 6 lat z kandydatów zgłoszonych przez sejmiki powiatowe, do drobnych spraw powołano dożywotnio podsędka. Utworzono odrębne sądy karne (sądy policji prostej do wykroczeń, sądy policji poprawczej do występków zagrożonych karą do 2 lat, sądy sprawiedliwości kryminalnej 1 na 2 dep. do zbrodnii i apelacji od wyroków sądów policji ) i cywilne ( sądy pokoju do spraw spornych majątkowych w których wartość przedmiotu sporu była niska, trybunały cywilne I instancji do spraw nie majątkowych i poważniejszych majątkowych, sąd apelacyjny – 1 na całe Księstwo). Instancją kasacyjną w sprawach cywilnych i karnych była Rada Stanu

8.Postanowienia Kongresu Wiedeńskiego w sprawach polskich
Kongres zebrał się w Wiedniu w 1814 i dokonał 4 rozbioru Polski. Wytyczone granice miały utrzymać się do 1918. Austria odzyskała część Galicji Wschodniej utraconą w 1809 oraz zach. Kraków z okręgiem ogłoszono
Wolnym Miastem (1150 km2 i 90 tys ludności) pod protektoratem trzech mocarstw i oktrojowano konstytucją, Prusy odzyskały część zach. Księstwa Warszawskiego – Wielkie Księstwo Poznańskie ( 30 tys km2 i 850 tys ludności), z pozostałych ziem utworzono Królestwo Polskie (128 tyś km2 i 3 mln ludności) złączone z Rosją unią dynastyczną o ograniczonej suwerenności. Kongres wprowadził zasadę legitymizmu i restauracji oraz formułę Balance of Power – wszystkie przeciw Polsce.

9.Charakterystyka konstytucji Królestwa Polskiego
Konstytucje oktrojował car Aleksander I 27. XI. 1815. Umożliwiała ona autokratyczne posunięcia monarchy. Łączyła elementy liberalne ustroju ang. z zasadą monarchiczną ówczesnego konserwatywnego nurtu. Była bardziej liberalna, nawiązywała do tradycji (nazwa, sejm), utrzymała zas. wolności osobistej i równości wobec prawa(ale tylko wyznawców religii chrześcijańskiej!), uprzywilejowała szlachtę, wprowadziła ustrój monarchii konstytucyjnej. Polskę z Rosją połączono unia dynastyczną nierównoprawną – wspólne: osoba panującego, polityka zagraniczna; oddzielne: administracja, język urzędowy, herb, armia, sejm.

10.Pozycja panującego w Królestwie
Władza monarsza była reprezentowana łącznie przez namiestnika (zastępca króla) gen.J.Zajączka, wielkiego księcia Konstantego (naczelny wódz) i Nowosilcowa. Władza ta obejmowała: 1-wyłączność ustawodawstwa w zakresie konstytucyjnym tzw. dopełnienia przez statuty organiczne, 2-prawo sankcji ustaw sejmowych, 3-całość funkcji rządowo-administracyjnych. Pozycja króla była bardzo silna, obejmowała władzę cywilną, wojskową, ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą. Postanowienia namiestnika były wydawane w Radzie Administracyjnej i kontrasygnowane przez członka Rady Ministrów. Miał on prawo przedstawiania propozycji nominacji urzędników, był zwierzchnikiem całej administracji, zależny od Konstantego.

11. Skład i uprawnienia sejmu Królestwa Polskiego
W skład Sejmu wchodzili: król, senat i izba poselska.
Senat – należeli do niego biskupi, wojewodowie i kasztelanowie w liczbie, która miała odpowiadać najwyżej połowie izby poselskiej (nie więcej niż 64). Na pozostałe miejsca powoływać miał król spośród podwójnej liczby kandydatów wysuniętych przez senat oraz namiestnika. Senatorem mógł być tylko właściciel gruntowy. Izba poselska składała się ze 128 członków, w tym z 77 posłów wybieranych na sejmikach i 51 deputowanych gmin. Na zgromadzeniach gminnych obowiązywały cenzusy: posiadania, służby publicznej, przynależności do wolnych zawodów.
 gwarantowano posłom i deputowanym nietykalność.
 sejm zbierał się co 2 lata lub w razie potrzeby
 zwołano go tylko 4 razy, po raz pierwszy w 1818r, a następnie w latach 1820, 1823 i 1830.
 obrady miały trwać 30 dni, gdyby król wcześniej sejmu nie rozwiązał
Kompetencje sejmu:-ustawodawstwo w zakresie prawa sądowego i administracyjnego
-stanowienie o systemie menniczym, o podatkach i budżecie -decydowanie o zaciągu do wojska
-ustawodawstwo konstytucyjne -kontrola rządu o ograniczonym zasięgu w praktyce sejm zajmował się głównie zmianami w dziedzinie prawa karnego i cywilnego. Sprawy administracyjne i gospodarcze regulowały postanowienia namiestnika, później Rady Administracyjnej.
 Inicjatywa ustawodawcza należała do króla. Sejm wysłuchiwał sprawozdania Rady Stanu o stanie kraju. uwagi o nim przedstawiały sejmowi komisje krajowe pod koniec obrad. izba poselska mogła wówczas uchwalić odezwę dom króla i przedstawić mu dezyderaty kraju, wśród nich petycje oraz odwołania i skargi na ministrów, radców stanu, referendarzy i sędziów Sądu Najwyższej Instancji.
 Ministrowie, radcy stany i referendarzy i sędziowie odpowiadali konstytucyjnie, na zasadzie impeachmentu – oskarżać miała izba poselska, sądzić senat jako sąd sejmowy, jemu także podlegały zbrodnie stanu.

12 Rząd i administracja w Królestwie.
Centralnym kolegialnym organem władzy i administracji była Rada Stanu. Dzielił się na:
Zgromadzenie Ogólne i Radę Administracyjną. Zgromadzenie Ogólne miało takie same kompetencje co Rada Stanu w Księstwie czyli: -opracowanie projektów ustaw sejmowych -rozstrzyganie sporów kompetencyjnych -orzecznictwo kasacyjne. Rada Administracyjna – w skład wchodzili ministrowie i członkowie mianowani przez monarchę. Był to organ doradczy wobec króla i namiestnika w sprawach, które przekraczały zakres funkcji poszczególnych ministrów.
Wprowadzała w życie postanowienia królewskie lub namiestnika. Po zlikwidowaniu urzędu namiestnika zmieniła się w najwyższy organ rządowy.
Zarząd kraju należał do komisji rządowych, podporządkowanych Radzie Administracyjnej. Utworzono 5 komisji: 1.Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego 2.Sprawiedliwości 3.Spraw Wewnętrznych i Policji 4.Wojny 5.Przychodów i Skarbu .Przy boku króla w Petersburgu urzędował minister – sekretarz stanu, który pośredniczył pomiędzy monarchą a organami władzy w Królestwie.
Komisjom rządowym podległe były różnego rodzaju dyrekcje generalne (Poczt, Górnicze, Lasów i Dóbr Państwowych zwanych narodowymi). Doradcze i samorządowe funkcje spełniały rady o zasięgu ogólnopolskim lub lokalnym, izby handlowe i rękodzielnicze w liczbie 4 oraz Rada Ogólna Handlu i Rękodzielnictwa przy Komisji Spraw Wewnętrznych i Policji, rady dobroczynne.
 Z Księstwa przejęto Izbę Obrachunkową - spełniała funkcje kontroli publicznej i była zawisła tylko od króla.  W 8 województwach zarząd sprawowały komisje wojewódzkie.  Organami komisji w obwodach byli komisarze obwodowi, w miastach zarządzali burmistrzowie z ławnikami, a w paru większych prezydenci z członkami rady, wszyscy mianowani prze rząd. We wsiach byli wójtowie (właściciele ziemscy).  sejmiki i zgromadzenia gminne przedstawiały kandydatów na urzędy
 rady wojewódzkie – złożone z przedstawicieli sejmików i zgromadzeń gminnych ( w stosunku 2 do 1), które miały prawo przedstawiania rządowi ogólnych uwag dotyczących dobra województwa oraz donoszenia o wykroczeniach urzędników.

13 Ustrój Rzeczpospolitej Krakowskiej
Ustrój Wolnego Miasta Krakowa ulegał parokrotnie zmianie. Nad jego władzami i stosunkami w mieście bardzo silny nadzór sprawowali rezydenci trzech mocarstw.
 w ustroju społecznym obowiązywały zasady wolności osobistej i równości wobec prawa i sądu, przy ograniczeniu Żydów. Korzystne zmiany zaszły w położeniu chłopów. Komisja Włościańska przeprowadziła oczynszowanie (zamiana pańszczyzny na czynsz), uregulowała stan posiadania chłopów, zapewniła im własność budynków, inwentarza i zasiewów, dokonując istotnego kroku w kierunku uwłaszczenia.  władzę ustawodawczą i kontrolującą sprawowało Zgromadzenie Reprezentantów złożone z 26 deputowanych gmin oraz przedstawicieli senatu, kapituły i Uniwersytetu (po 3) oraz 6 sędziów pokoju. W Zgromadzeniu doszło do głosu mieszczaństwo i duchowieństwo.  czynne prawo wyborcze oparte na cenzusie majątkowym i sprawowanej funkcji.
 po nowelizacji konstytucji skład Zgrom. Reprezentantów zredukowano do 20 członków z przewodniczącym mianowanym przez Senat. Zostały mocno okrojone jego kompetencje, które przeszły w ręce trzech rezydentów. Organ rządzący to Senat, pochodził częściowo z wyborów, a po części z przedstawicieli kapituły krakowskiej i Uniwersytetu. Został opanowany przez przedstawicieli miejskiej arystokracji.  zniesiono jawność postępowania przed sądami i przywrócono proces inkwizycyjny w sprawach karnych.

14 Ustrój Królestwa Polskiego w czasie powstania listopadowego
Władzę naczelną chwilowo spełniała Rada Administracyjna. Zmieniał dwukrotnie swój skład, uzupełniając się raz 6 członkami sejmu, drugi 4 członkami Towarzystwa Patriotycznego.
4 grudnia 1930 Rada Adm. przekształciła się w Rząd Tymczasowy, który powierzył dyktaturę Józefowi Chłopickiemu. Rząd powołał sejm, który zatwierdził dyktaturę i 21 grudnia ogłosił powstanie narodowe, a 25 grudnia ogłosił detronizację Mikołaja I i dynastii Romanowych oraz zniósł artykuły z konstytucji z 1815r dotyczące unii z Rosją.  Sejm zastrzegł sobie władzę najwyższą
 na wniosek Lelewela ustanowiono barwy państwowe – zestawienie koloru białego i czerwonego.
 uznano państwo monarchią konstytucyjnąpo ustąpieniu Chłopickiego władzę powierzono Rządowi Narodowemu z A.J. Czartoryskim na czelenowym naczelnym wodzem został gen. Skrzynecki
 15/16 sierpnia 1831 dyktaturę przejął Jan Krukowiecki  23 września 1831 prezesurę rządu objął Bonawentura Niemojowski

15 Ustrojowo – polityczne skutki powstania listopadowego
-ograniczenie uprawnień rad administracyjnych -likwidacja Rady Stanu -zmniejszenie ilości i kompetencji Rady Rządowej -dążenie do bezpośredniego podporządkowania administracji Królestwa Rosji -na czele województw gubernator -przekształcenie obwodów w powiaty -ograniczenie rozwoju konstytucyjnego Królestwa -zapobiegło dążeniom do zdławienia przez reakcyjne rządy Europy rewolucji franc. i belgijskiej -zachęta dla ruchów liberalnych i demokratycznych w innych krajach

16 Autonomia Galicji. Skład i uprawnienia Sejmu i Wydziału Krajowego
Galicja jak i inne kraje koronne otrzymała Sejm Krajowy, czyli autonomię, dyplomem cesarskim z 1860 i patentem z 1861. Na podstawie patentu ogłoszono statut krajowy 8i ordynację wyborczą.
 SEJM KRAJOWY składał się z 161 członków, z czego 12 zasiadało w nim z racji sprawowanych stanowisk. Byli to tzw. wiryliści: 3 arcybiskupów lwowskich: obrzędu łacińskiego, grecko – katolickiego i ormiańskiego, 5 biskupów katolickich, prezes Akademii Umiejętności w Krakowie, rektorzy uniwersytetów w Krakowie i Lwowie, rektor Politechniki Lwowskiej, zaś 149 pochodziło z wyborów.  podział wyborców na 4 kurie: 1.kuria wielkiej własności ziemskiej – arystokracja i zamożna szlachta (44 posłów) 1 poseł na 70 wyborców 2.kuria izb przemysłowo – handlowych – 3 posłów, reprezentantów Lwowa, Krakowa i Brody 3.kuria miast większych – 28 posłów 1 poseł na 2 000 wyborców 4.kuria mniejszych miast i gmin wiejskich – 74 posłów.  w pierwszych trzech kuriach wybory bezpośrednie, czwarta pośrednie . Kompetencje sejmu: -kontrola nad admin. rządową i samorządową -ustawodawstwo w zakresie rolnictwa i leśnictwa -organizacja produkcji -wznoszenie publicznych budowli i budowa dróg na koszt krajowy -chwalanie budżetu -trzymywanie organizacji dobroczynnych -regulował kwestie w dziedzinie szkolnictwa, admin., sądownictwa, spraw kościelnych i pomocy wojsku -zarządzenia w sprawach dobrobytu lub potrzeb kraju  ustawy krajowe wymagały sankcji cesarskiej. WYDZIAŁ KRAJOWY – wybierany na 6 lat (marszałka sejmu mianował cesarz)
 był organem przygotowawczym sejmu i wykonawczym  sprawował w imieniu sejmu kontrolę nad samorządem terytorialnym

17 Reformy Wielopolskiego
-Dążył do odbudowy autonomii Królestwa Polskiego w ramach państwa rosyjskiego -Uzyskał reaktywowanie Rady Stanu i samorządów municypalnych -Spolonizował administrację -W 1862 wprowadzono powszechne oczynszowanie chłopów -Zniesiono ograniczenie praw ludności żydowskiej -Przywrócono prawa szkolnictwu polskiemu, w tym także wyższemu (powstała Szkoła Główna Warszawska) -Stworzenie pochodzących z wyborów rad państwowych i guberialnych -Rozszerzenie kompetencji komisji rządowych
18 Polskie Państwo Podziemne w dobie powstania styczniowego
Na przełomie 1861/62 roku powstały w Warszawie dwa obozy polityczne, radykalno – demokratyczny oraz konserwatywny. Nazwano je obozem Czerwonym, który parł do powstania i Białym, który zlecał prace organiczne. Od połowy 1862 roku na czele obozu Czerwonych stanął Centralny Komitet Narodowy, który 22 stycznia 1863 przekształcił się Tymczasowy Rząd Narodowy i powołał ogół obywateli pod broń. Dwa dekrety Rządu proklamowały uwłaszczenie wszystkich chłopów posiadających ziemię , chłopom zaś bezrolnym , którzy by wzięli udział w powstaniu i innym ludziom chcącym osiąść na roli przyrzekały po 3 morgi ziemi z dóbr narodowych. W marcu 1863 do powstania przystąpili Biali, podejmując równolegle szereg działań mających na celu spowodowanie interwencji mocarstw zachodnich – Francji i Anglii na rzecz Polski.  powstanie skupiło ok. 30 tys. ludzi, nie wyszło poza partyzantkę, jednakże przez rok stawiało opór armii regularnej w liczbie 200 tys. żołnierzy, dowodzi to determinacji powstańców i poparcia jakiego udzielała im znaczna część społeczeństwa. Świadczy również o godnej podziwu organizacji powstańczego podziemnego aparatu władzy, który z Warszawy sięgał do różnych stron kraju. Odzew znalazło powstanie w zaborze austriackim, pruskim a także na Warmii, w Wielkopolsce i wielu skupiskach na całym świecie.

19 Rusyfikacja ziem polskich po powstaniu styczniowym.
Po powstaniu styczniowym w Królestwie nastąpiły jeszcze silniejsze i liczniejsze represje niż po powstaniu listopadowym: -z katorgą i zesłaniem łączyły się konfiskaty majątków -po 1874 władze rosyjskie zaczęły nazywać Królestwo Polskie – Krajem Nadwiślańskim -rusyfikacji podlegało szkolnictwo, administracja i sądownictwo -podział na 10 guberni -likwidacja resztek autonomii Królestwa -zastąpienie urzędu namiestnika urzędem generała – gubernatora -likwidacja Banku Polskiego (1885) -uniemożliwianie działań stowarzyszeń -dążyli do zniszczenia tkanki instytucji społecznych -utrudnianie kontaktów biskupów ze Stolicą Apostolską -zakazano działalności zakonów -Rosjanie objęli urzędy i posady nauczycielskie -tylko religia w języku polskim -likwidacja szlachty zaściankowej -zakaz kupna ziemi
20 Uwłaszczenie chłopów na ziemiach polskich
W końcu istnienia Rzeczpospolitej szlacheckiej chłopi byli najliczniejsza grupą społeczną, bardzo niejednolitą wewnętrznie pod względem prawnym.
Księstwo Warszawskie: 1807 – konstytucja Księstwa znosi poddaństwo osobiste chłopów. Tzw. dekret grudniowy stwierdzał, iż uprawiana przez chłopów ziemia wraz ze znajdującym się na niej majątkiem należy do dziedzica, dozwalał też na rugowanie chłopów z ziemi.
Królestwo polskie: 1815 – konstytucja Królestwa potwierdza wolność osobistą chłopów, utrzymując własność ziemi w rękach szlachty. 1841 – w ladze rosyjskie zaczynają zamieniać chłopom pańszczyznę na czynsz 1846 – ukaz carski wprowadza ochronę niektórych kategorii chłopów przed rugami z ziemi. Chłopom posiadającym minimum 3 morgi przyznaje dziedziczne do niej prawo.
1862 – ukaz carski zapowiada przeprowadzenie przez władze państwowe oczynszowania chłopów
1863 – powstańczy Rząd narodowy wydaje dekrety o uwłaszczeniu chłopów i nadaniu ziemi bezrolnym 1864 – reforma uwłaszczeniowa: -nadawała chłopom (tylko małorolnym) na własność użytkowane przez nich grunty -tworzyła nowe zasady samorządu wiejskiego (gromady jednowioskowe kierowane przez sołtysa) -regulowała zasady odszkodowań wypłacanych dziedzicom za utracone grunty -pozostawiała nie uregulowaną sprawę serwitutów
Zabór pruski: 1797 – wejście w życie ustaw regulujących kwestie społeczne: utrzymanie wyłącznej własności ziemi w rękach szlachty, zakaz usuwania chłopów z ziemi bez wyroku sądowego 1807 – edykt królewski o zniesieniu poddaństwa osobistego 1811 – edykt regulujący: umożliwiał większości chłopów z dóbr prywatnych nabycie własności ziemi i likwidację pańszczyzny (za odszkodowaniem) 1816 – deklaracja królewska ogranicza zasięg uwłaszczenia, wyłączając z niego niektórych kategorii gospodarstw 1823 – ustawa regulująca dla Wielkiego Księstwa Poznańskiego – podobna do przepisów z lat 1811 – 16 . 848 – 50 – sejm pruski znosi wszelkie wyłączenia z uczestnictwa w regulacji uwłaszczeniowej (uwłaszczeniem zostali objęci chłopi małorolni)
Rzeczpospolita Krakowska: 1833 – zamiana pańszczyzny na czynsz w dobrach narodowych i duchownych (także w majątkach prywatnych)
Zabór austriacki: 1780 – 90 – wprowadzenie kontroli państwa nad postępowaniem szlachty wobec chłopstwa (m. in. Przyznanie chłopom prawa apelacji od decyzji dziedzica do urzędu starosty), wprowadzenie nieusuwalności chłopów z ziemi 1846 – manifest powstańczego Rządu Narodowego rzeczpospolitej Polskiej obwieszcza zniesienie pańszczyzny, przekazanie chłopom posiadaczom ziemie na własność i obdzielenie chłopów bezrolnych ziemią z dóbr narodowych. 1848 – patent cesarski o zniesieniu pańszczyzny: objął wszystkich chłopów posiadaczy , pozostawiał im serwituty, właściciele folwarków otrzymali odszkodowanie w papierach procentowych. W efekcie reformy ziemiaństwo zachowało w swych rękach 43% gruntów uprawnych i 90% lasów, reforma obdzielała ziemią duży odsetek chłopów, co powodowało rozdrobnienie wsi (2/3 chłopów otrzymało nadziały poniżej 5,7ha).
21.Powstanie nowoczesnych polskich partii politycznych
Polska Partia Socjalistyczna (PPS):1892r. podjęła tradycje „proletariatu”, tradycje niepodległościowe, postulaty odbuodwy państwa polskiego z ideą reform społecznych. Polska Partia Socjal – Demokrtyczna 1890r. program zbliżony do PPS, przywódca I. Daszyński , ideologiem B. Limanowski. Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy – Róża Luksemburg , Julian Marchlewski, zwracali uwagę na walkę klas i rozwijanie spójni z rewolucyjnymi ruchami rosyjskimi i niemieckimi. Narodowa Partia Robotnicza(1908r) rzemieślnicy i klasa robotnicza. Polskie Stronnictwo Ludowe (1895r) opracowało program ,który łączył sprawy chłopskie z szeroko rozumianą sprawą narodową. PSL podzielił się na ugrupowania o bardziej radykalnej lub bardziej umiarkowanej orientacji. Wszystkie opowiadały się za niepodległym państwem polskim. W toku rewolucji utworzono w Królestwie w 1906 r. Polski Związek Ludowy , a w latach I wojny światowej PSL-Wyzwolenie. W zaborze pruskim powstała w 1896r. Mazurska Partia Ludowa. Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne 1897r , nacjonalizm. Chcieli silnego kraju , rdzennie polskiego, stanu średniego, wobec innych krajów kierowania się „egoizmem narodowym”. Przywódca i ideolog R.Dmowski.
22.Koła Polskie w parlamentach państw zaborczych.
Koła Polskie, polskie frakcje sejmowe zawiązywane w parlamentach państw zaborczych w celu ustalenia jednolitego stanowiska Polaków w tychże parlamentach, z czym wiązała się skuteczniejsza obrona interesów polskich. Koło polskie w sejmie pruskim .W sejmie pruskim Koło Polskie istniało w latach 1848-1918 (od 1871 w Reichstagu). Początkowo skupiało posłów polskich, z których większość reprezentowała interesy ziemiaństwa z Poznańskiego, Śląska, Pomorza i Mazur. Koło Polskie w sejmie pruskim walczyło tylko o autonomię dla Poznańskiego, żądając pełni praw dla języka polskiego w administracji, przyzwolenia rządu na polskie instytucje kulturalne i gospodarcze, zwłaszcza na utworzenie uniwersytetu w Poznaniu. Postulaty posłów nie dotyczyły spraw Polaków na Śląsku i Pomorzu, co doprowadziło do rozbicia Koła, z którego odeszli posłowie reprezentujący spychane na drugi plan regiony. Przewagę w Kole Polskim sejmu pruskiego mieli konserwatyści, popierający pruskie ugrupowania umiarkowane i konserwatywne. Koło Polskie w parlamencie austriackim W parlamencie austriackim Koło Polskie utworzono w 1867. Prezesami Koła byli konserwatyści: hrabia W. Dzieduszycki i spolonizowany Ormianin D. Abrahamowicz. Po wyborach w 1907 najsilniejszym ugrupowaniem wiedeńskiego Koła Polskiego stała się Narodowa Demokracja (ND). Chociaż najliczniejszą grupę Polaków w parlamencie tworzyli ludowcy, to nie należeli oni do Koła. Koło polskie w Królestwie Polskim W Królestwie Polskim Koło Polskie działało w Dumie Państwowej w latach 1906-1917. Tutaj także Koło tworzyli posłowie ND, w I Dumie obsadzali 34 na 36 mandatów z Królestwa. Członkowie Koła Polskiego sympatyzowali z liberalną rosyjską partią kadetów, unikając ostrzejszych wystąpień antycarskich. W II Dumie Koło Polskie skupiło się na walce o spolszczenie szkolnictwa. Ich projekt autonomii, wzorowany na autonomii galicyjskiej, został przez Dumę odrzucony. W III Dumie (1907) Koło Polskie na czele z R. Dmowskim stanęło już wyraźnie na gruncie lojalizmu. Po wyborach do IV Dumy w 1912 powstało Koło Polsko-Litewskie, skupiające 9 posłów ND i posłów polskich z guberni białorusko-litewskich.
_________________________________________________________________________________________________________________________
25.Akt 5 listopada i jego konsekwencje Akt 5 listopada, manifest wydany 5 XI 1916 w imieniu cesarza Niemiec Wilhelma II i cesarza Austro-Węgier Franciszka Józefa I. Podawał do publicznej wiadomości fakt powstania państwa polskiego o bliżej nie określonych granicach i podporządkowanego politycznie państwom centralnym. Akt miał zjednoczyć społeczeństwo polskie w walce z Rosją, zapewniając możliwość rekrutacji do armii cesarskich żołnierzy z okupowanych ziem polskich. Jego konsekwencją było utworzenie Tymczasowej Rady Stanu. Rozporządzenie powoływało TRS jako organ doradczy w sprawach prawodawczych i pomocniczy przy tworzeniu instytucji państwowych w Królestwie Polskim.
27. Rada Regencyjna, namiastka najwyższej władzy państwowej w Królestwie Polskim, powstała we wrześniu 1917 na mocy patentów cesarzy Niemiec i Rosji. Wraz z powołaną przez nią Radą Stanu miała pełnić funkcje ustawodawcze. Posiadała uprawnienia do tworzenia rządu spełniającego funkcje administracyjne, miała sprawować władzę do okresu objęcia rządów przez króla lub regenta.W skład Rady Regencyjnej weszli: arcybiskup warszawski A. Kakowski, prezydent Warszawy Z. Lubomirski i ziemianin J. Ostrowski. W praktyce jej rola sprowadzała się do wykonywania poleceń władz okupacyjnych, przede wszystkim niemieckiego generał-gubernatora H. Beselera i austriackiego generał-gubernatora K. Kucka.W nielicznych przypadkach Rada Regencyjna zdobywała się na oficjalne protesty u swych mocodawców. W październiku 1918, w obliczu klęski państw centralnych, Rada Regencyjna wystąpiła z orędziem zapowiadającym odbudowę państwa polskiego, przeprowadzenie wyborów i powołanie nowego rządu. W listopadzie 1918 przekazała władzę wojskową i cywilną J. Piłsudskiemu.
28. Komitet Narodowy Polski znaczenie polityczne i prawne. Polska organizacja emigracyjna o niepodległościowym charakterze. Utworzona w grudniu 1831 przez J. Lelewela. Program Komitetu przewidywał odbudowę Polski jako republiki, a droga do odzyskania wolności wiodła przez wywołanie powstania w trzech zaborach. Walka zbrojna miała spoczywać w rękach szlachty i inteligencji pomijając chłopów.Komitet Lelewelowski brał czynny udział w ruchach rewolucyjnych organizowanych przez karbonariuszy. Stworzył też organizację Młoda Polska. Komitet jako naczelna władza emigracji został rozwiązany przez rząd francuski pod zarzutem szerzenia rewolucyjnych nastrojów. J. Lelewel opuścił Paryż i osiadł w Brukseli.
29.Dekret z 22 listopada 1918r. Piłsudski i Moraczewski podpisali dekret stwierdzający, iż Polska jest republiką, ustalający strukturę prawną nowego państwa i oddający najwyższą władzę Piłsudskiemu jako Tymczasowemu Naczelnikowi Państwa(skupił najwyższą władzę państwową) do chwili zwołania Sejmu Ustawodawczego.
31.Ordynacje wyborcze z 1918 r i 1922 r. Piłsudski jako TNP zarządził przeprowadzenie wyborów do Sejmu Ustawodawczego na podstawie ordynacji wyborczej z 1918. Oparła ona prawo wyborcze na głosowaniu powszechnym, równym , tajnym, bezpośrednim, proporcjonalnym. Czynne i bierne prawo wyborcze posiadał każdy po 21 roku życia. Kobiety uzyskały prawa wyborcze. Wybory wyznaczono na 26 stycznia 1919r. miały objąć wyzwolone ziemie wszystkich zaborów, zamieszkane przez ludność polską.
32.Mała Konstytucja podpisana 20 lutego 1919, określała zakres i organizację najwyższych władz do czasu uchwalenia Konstytucji marcowej (1921). Określała ustrój Rzeczypospolitej jako demokratyczny. Władzą naczelną był Sejm Ustawodawczy, jego przedstawicielem i wykonawcą uchwał - Naczelnik Państwa (Piłsudski), sprawujący również naczelne dowództwo nad siłami zbrojnymi. Naczelnik powoływał rząd w porozumieniu z sejmem i był przed nim, wraz z rządem, odpowiedzialny. Każdy akt państwowy Naczelnika Państwa lub uchawła sejmu wymagała kontrasygnaty właściwego ministra. Sejm miał władzę suwerenną , nieokreślano jego kadencji, organy wykonawcze były od niego uzależnione. Sejm ustawodawczy był źródłem wszelkiej władzy , jego głównym zadaniem było uchwalenie konstytucji. Ministrowie indiwidualnie, a rząd solidarnie odpowiadali za swoją działalność przed sejmem.
33. Ryski traktat pokojowy, układ podpisany w Rydze pomiędzy Polską, Rosją Radziecką i Ukrainą Radziecką po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920. Ustalał wschodnią granicę Polski wzdłuż linii Dzisna-Dokszyce-Słucz-Korzec-Ostróg-Zbrucz.Polska wyrzekała się wszelkich pretensji do terenów położonych na wschód, Rosja Radziecka zaś i Ukraina Radziecka - na zachód od wyznaczonej granicy. Sygnatariusze traktatu zawarli porozumienia w sprawie repatriacji jeńców wojennych oraz amnestii obejmującej zbrodnie i przestępstwa polityczne.Traktat zobowiązywał strony do wzajemnego poszanowania praw mniejszości narodowych oraz przestrzegania zasad tolerancji religijnej. Rosja Radziecka i reprezentowane przez nią Białoruś Radziecka oraz Ukraina Radziecka zobowiązały się zwrócić Polsce wszystkie ruchome dobra kultury narodowej wywiezione z ziem polskich po 1772.Polska miała otrzymać 30 mln rubli w złocie tytułem odszkodowania za udział w życiu gospodarczym imperium rosyjskiego w okresie rozbiorów. Kwoty tej Polska nigdy nie otrzymała. Rosja Radziecka zobowiązała się także do zwrotu urządzeń przemysłowych i taboru kolejowego na łączną sumę 29 mln rubli w złocie. Po ratyfikacji układu obie strony miały nawiązać stosunki dyplomatyczne i podpisać umowę handlową. Wersalski traktat pokojowy 1919, właściwie traktat pokoju z Niemcami, kończący I wojnę światową, podpisany 28 czerwca 1919 przez Niemcy i państwa zwycięskiej koalicji. Wszedł w życie 10 stycznia 1920. Składał się z 440 artykułów. Ustalał nowy porządek terytorialny i polityczny w Europie, tzw. system wersalski.W wyniku układu Niemcy utraciły ok. 6,5 mln ludności i ok. 70,5 tys. km2, na rzecz: Francji - Alzację i Lotaryngię, Belgii - okręg Eupen i Malmdy, Polski - Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie, Czechosłowacji - Kraik Hulczyński. Utworzono Wolne Miasto Gdańsk. Kłajpeda i okręg Saary zostały poddane pod międzynarodową kontrolę, na terenie Szlezwiku, Górnego Śląska, Warmii i Mazur miały być przeprowadzone plebiscyty, niemieckie kolonie podzielono pomiędzy zwycięzców i przekazano pod opiekę Ligi Narodów.Wprowadzono demilitaryzację strefy nadreńskiej, ograniczono liczebność armii niemieckiej do 100 tys., wprowadzono zakaz posiadania czołgów, lotnictwa, okrętów podwodnych, nakazano zniszczyć fortyfikacje. Na Niemcy nałożono obowiązek wypłaty (do 1951) odszkodowań wojennych w wysokości 132 mld marek w złocie.Wersalski traktat pokojowy był wynikiem obrad paryskiej konferencji pokojowej 1919-1920. System wersalski nakładał na wiele państw, m.in. na Polskę, obowiązek obrony praw mniejszości narodowych, w znacznym stopniu ograniczający suwerenność tych krajów, tzw. mały traktat wersalski.
34 Autonomia Śląska 15 lipca 1920 r. województwo śląskie, jako jedyne w międzywojennej Polsce, otrzymało autonomię. Gwarantowała ją ustawa konstytucyjna, która stanowiła Statut Organiczny Województwa Śląskiego. W Katowicach zwołano Sejm Śląski, który był wybierany w pięcioprzymiotnikowych wyborach (po raz pierwszy w 1922 r.). Do kompetencji Sejmu Śląskiego należało ustawodawstwo w sprawach dotyczących województwa śląskiego, oprócz spraw wojskowych, zagranicznych, sądownictwa i polityki celnej. Organem wykonawczym Sejmu Śląskiego była Śląska Rada Wojewódzka, na czele której stał wojewoda. Wojewoda był powoływany przez Sejm Śląski. Wojewodzie podlegały sprawy administracji szkolnej i skarbowej należące do autonomii dzielnicy śląskiej. Śląska Rada Wojewódzka składała się z wojewody, wicewojewody i 5 członków. Pełniła ona funkcje kolegialnego organu wojewódzkiego, współdziałającego z wojewodą w sprawowaniu administracji. Autonomię zniesiono w 1945 r.

35 Ogólna charakterystyka konstytucji marcowej Konstytucja marcowa, ustawa zasadnicza uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 17 III 1921 większością zaledwie 12 głosów. Jej założenia miały charakter burżuazyjno-demokratyczny, ustalała republikańską formę państwa (Republika) i deklarowała zwierzchność narodu. Zachowując zasadę trójpodziału władzy, wprowadziła ustrój o znacznej przewadze władzy ustawodawczej nad wykonawczą. Zgromadzeniu Narodowemu (Sejmowi i Senatowi) podporządkowany był prezydent oraz rząd. Prezydent miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na 7 lat, jego kompetencje były mocno ograniczone: nie posiadał prawa weta w stosunku do ustaw, formalnie stał na czele władzy wykonawczej, lecz nie wchodził w skład Rady Ministrów, działania rządu nie podlegały jego kompetencjom. Kadencja Sejmu (444 osoby) i Senatu (111 osób), wybieranych na podstawie pięcioprzymiotnikowej ordynacji wyborczej, trwała 5 lat, przy czym Sejm był praktycznie nierozwiązywalny. Prezydent chcąc rozwiązać Sejm musiałby uzyskać zgodę kwalifikowanej większości (3/5) Senatu. Konstytucja marcowa gwarantowała niezawisłość sądów, zapewniała swobodę zachowania praw językowych i kulturowych mniejszościom narodowym. Uwzględniała szeroki samorząd terytorialny, gwarantowała podstawowe prawa i swobody obywatelskie. Wprowadzała obowiązek powszechnego i bezpłatnego nauczania w zakresie szkoły podstawowej.
36 Pozycja Parlamentu w konstytucji marcowejParlament, czyli 444-osobowy Sejm i 111-osobowy Senat, stanowi władzę ustawodawczą. Sejm i Senat wybierane na 5 lat w 5-przymiotnikowych wyborach – powszechnych, tajnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych. Połączone Sejm i Senat tworzyły Zgromadzenie Narodowe, Kompetencje parlamentu :
-ustrojodawcze – zmiany i rewizje konstytucji
-ustawodawcze – wyłączność uchwalania ustaw ( w tym ustawy budżetowej)
-kontrolne – interpelacja, pociąganie do odpowiedzialności politycznej rządu i poszczególnych ministrów, pociąganie do odpowiedzialności konstytucyjnej prezydenta i ministrów
-elekcyjne – wybór prezydenta, prezesa NIK (organ niezawisły), współudział w powoływaniu rządu



37 Prezydent i władza wykonawcza w konstytucji marcowej Władza wykonawcza reprezentowana była przez Prezydenta wraz z Radą Ministrów (rządem). Prezydent wybierany przez Zgromadzenie Narodowe ( Sejm + Senat). W czasie nieobecności zastępował go marszałek sejmu. ; nie odpowiadał politycznie , mógł być postawiony w stan oskarżenia tylko za złamanie konstytucji, zdradę lub przestępstwo karne i tylko przed Trybunałem Stanu ( 12 sędziów: 8 sejm, 4 senat) .Do kompetencji głowy państwa należało tradycyjnie reprezentowanie państwa na arenie międzynarodowej ( w tym zawieranie umów międzynarodowych) z zastrzeżeniem , iż w sprawach wojny i pokoju, zawierania umów handlowych i zmiany granic potrzebna była zgoda Sejmu .Prezydent miał zwoływać ,otwierać i zamykać Sejm i winien to czynić przynajmniej raz na rok na sesję zwyczajną. Mógł zwołać go również na sesję nadzwyczajną. Musiał to uczynić na żądanie 1/3 posłów .Prezydent mógł rozwiązać izbę za zgodą 3/5 głosów izby drugiej. W obu przypadkach rozwiązaniu ulegał Senat. Powoływał i odwoływał premiera ,a na jego wniosek poszczególnych ministrów ale tylko za zgodą sejmu, przed którym byli oni odpowiedzialni, natomiast na wniosek rządu obsadzał wyższe stanowiska cywilne i wojskowe jemu zastrzeżone. Był zwierzchnikiem sił zbrojnych ale nie mógł nimi dowodzić w czasie wojny ( endecja nie miała zaufania do Piłsudskiego);
Wydawał rozporządzenia ale każdy akt wymagał kontrasygnaty premiera i odpowiedniego ministra , co faktycznie uzależniało go od rządu .Mianował sędziów i miał prawo łaski .W skład Rady Ministrów wchodził premier- pierwszy między równymi oraz ministrowie. Głównym zadaniem rządu było nakreślenie kierunku polityki wewnętrznej i zewnętrznej Polski. Miał inicjatywę ustawodawczą, wydawał rozporządzenia wykonawcze i inne akty prawne.
Był odpowiedzialny tylko przed Sejmem, ponosili odpowiedzialność parlamentarną i konstytucyjną za działalność kierowanych przez siebie resortów. Do odwołania ministra lub rządu wystarczyła zwykła większość głosów w Sejmie Pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej wymagało kwalifikowanej większości głosów w Sejmie, a pozbawić urzędu ministra mógł tylko Trybunał Stanu.


38 Obowiązki i prawa obywatelskie w konstytucji marcowej Charakterystyczne jest ,że konstytucja wysuwa obowiązki przed prawa obywatelskie. Pierwszym i najważniejszym obowiązkiem obywatela jest wierność dla Rzeczypospolitej Polskiej .Ponadto do obowiązków należało również: szanowanie i przestrzeganie Konstytucji i innych aktów prawnych . Służba wojskowa . Ponoszenie ciężarów i innych świadczeń publicznych Ponadto rodzice mieli obowiązek wychować swoje dzieci na prawych obywateli zapewniając im minimum początkowe wykształcenie .Konstytucja marcowa przyznawała obywatelom polskim prawa polityczne, obywatelskie, wolnościowe i socjalne. Prawa polityczne obejmowały prawa wyborcze do obu izb, organów samorządowych, oraz prawo do piastowania urzędów i stanowisk publicznych. Nie uznawano przywilejów stanowych rodowych, tytułów ani herbów z wyjątkiem naukowych ,zawodowych lub urzędowych .Do praw obywatelskich zalicza się: równość wobec prawa, prawo do ochrony życia, wolności i mienia bez względu na narodowość ,język , płeć, religię czy rasę. Konstytucja gwarantowała również prawa wolnościowe: możliwość swobodnego przemieszczania się , zamieszkania na terytorium państwa i wychodźstwa, wolność słowa, sumienia, pracy, nauki i nauczania, druku ( zakaz cenzury), zawiązywania stowarzyszeń i związków. Gwarantowano też wolność korespondencji .Każdy obywatel miał prawo wnoszenia petycji do organów samorządowych i państwowych. Konstytucja uznała wszelką własność za podstawę ustroju i porządku prawnego, (ale dopuszczała możliwość zniesienia bądź ograniczenia własności ze względów wyższej użyteczności ,ale tylko za odszkodowaniem (ograniczenie to zostało wprowadzone przez ludowców, którzy chcieli uniemożliwić ziemiaństwu uchylenie się od parcelacji na drodze reformy rolnej) Prawa społeczne obejmowały: prawo do ochrony pracy ( praca miała pozostać pod szczególną ochroną Państwa jako główna podstawa bogactwa kraju); prawo do ubezpieczenia społecznego w przypadku braku pracy lub niezdolności do niej ( choroba, wypadek, niedołęstwo) ;oprócz tego prawo do ochrony macierzyństwa, ochrony młodocianych ( zakaz pracy poniżej 15 lat, zakaz pracy nocnej); Prawo do bezpłatnej nauki w szkołach państwowych i samorządowych na wszystkich szczeblach ( w praktyce zrealizowano jedynie w zakresie szkoły powszechnej –podstawowej ,której pobieranie ,o czym była mowa ,należało do obowiązków obywatela)Ustawa zasadnicza gwarantowała mniejszościom narodowym w Rzeczypospolitej Polskiej ochronę odrębności narodowych, językowych i wyznaniowych .Dawała im prawo zakładania i prowadzenia na koszt własny instytucji dobroczynnych, religijnych , społecznych oraz pozwalała na swobodny rozwój poprzez zakładanie autonomicznych związków w ramach instytucji samorządowych. Jedną z najbardziej kontrowersyjnych kwestii podczas powstawania ustawy ,było określenie stosunku państwa do wyznań .Ostatecznie uznano uprzywilejowanie Kościoła katolickiego w kraju ( czego domagała się prawica), co istotnie naruszało zasadę wolności sumienia i wyznania. Złamanie tych zasad było też widocznie w przepisie mówiącym o obowiązku uczestnictwa na lekcjach religii katolickiej młodzieży do lat 18 .

39 Podział terytorialny państwa, organizacja terenowego aparatu administracyjnego i samorządu w II RP Obszar odrodzonego państwa polskiego wynosił w roku 1922 - 388,4 tys. km 2. Według przeprowadzonego w 1921 r. spisu powszechnego zamieszkiwało na ziemiach polskich 27,2 mln ludzi. Najdłuższą granicę Polska posiadała z Niemcami –1912 km, z ZSRR –1412 km, i Czechosłowacją – 884. Granica morska wynosiła tylko 140 km. Terytorium II Rzeczypospolitej było podzielone na 16 województw (17 było miasto stołeczne Warszawa na prawach województwa), 264 powiaty, 611 gmin miejskich, 3195 gmin wiejskich (stan z 1939 r.). Nazwy województw nie zawsze odpowiadały nazwą miast wojewódzkich (np. województwo śląskie miał siedzibę w Katowicach, miało siedzibę w Brześciu).Wspomniane wcześniej województwo śląskie dysponowało pewną autonomią ( np. istniał tam Sejm Śląski, odrębna policja). Ta autonomia podyktowana była odmienną sytuacją narodowościową na Górnym Śląsku. Polska dysponowała również formalnymi wpływami w tzw. Wolnym Mieście Gdańsku - administrowanym przez przedstawiciela Ligi Narodów. Wpływy te polegały na posiadaniu w Gdańsku odrębnej polskiej poczty, placówki celnej (Westerplatte). Teren WMG nie był jednak częścią państwa Polskiego.
40 Pozycja prawna mniejszości narodowych w Polsce
• 64,8 % - obywateli RP było wyznania rzymskokatolickiego;
• 11, 8 % obywateli RP było wyznania prawosławnego;
• 10,8 % obywateli RP było wyznania mojżeszowego;
• 10,4 % obywateli RP było wyznania greckokatolickiego;
• 2,6 % obywateli RP było wyznania ewangelickiego; W roku 1921 liczba ludności kraju wynosiła 27,2 mln. Polska nie była krajem jednolitym narodowościowo. Polacy stanowili 66% mieszkańców. Spośród mniejszości narodowych najwięcej było Ukraińców – 16,3 %. Polskę zamieszkiwali Również Żydzi – 9%, Białorusini – 5,5%, Niemcy – 2,2%, Litwini – 0,2% oraz inni – 0,8%.
Na południowym wschodzie dominowali Ukraińcy, których było w całej Polsce ok. 5 mln. Tworzyli oni własne partie polityczne, banki, instytucje ubezpieczeniowe, kulturalne i oświatowe. Założono również ukraińską akademię nauk.
Na północnym wschodzie mieszkali Białorusini. Utrzymywali sie z gospodarstw rolnych położonych na słabych glebach. Był to bardzo biedny naród, z czego większość to analfabeci. W 1938 działały na terenach polskich tylko dwie szkoły z językiem białoruskim. Polskę centralną zamieszkiwali Żydzi.Największymi ośrodkami życia społecznego Żydów były gminy wyznaniowe. Organizowały życie religijne, działalność dobroczynną, czuwali nad religijnym wychowaniem młodzieży. Powstało wile partii żydowskich, które walczyły o równouprawnienie. W wielu miastach działały teatry żydowskie, gazety pisane w języku jidysz. W województwie śląskim i na Pomorzu żyli Niemcy. Byli pod stałą opieką swojego kraju. Prowadziło to do stałych konfliktów polsko-niemieckich. Oprócz tego, ziemię polskie zamieszkiwali Czesi, Rosjanie, Słowacy, Litwini, Tatarzy, Ormianie. Mniejszości narodowe zamieszkujące państwo polskie objęte były ochroną prawną w postaci podpisanych przez Polskę układów międzynarodowych oraz ustawodawstwa wewnętrznego. Z umów międzynarodowych największe znaczenie posiadał traktat o ochronie mniejszości zawarty między Polską a Stanami Zjednoczonymi, Wielką Brytanią, Francją, Włochami i Japonią 28 czerwca 1919 r., w ramach realizacji postanowień art. 93 traktatu wersalskiego. Zawierał on określenie obowiązków rządu polskiego względem wszystkich zamieszkujących państwo mniejszości oraz uprawnień należących do nich obywateli. Traktat stanowił jednostronne zobowiązanie Polski wobec wielkich mocarstw, podobne zobowiązanie zostało nałożone na Czechosłowację, Grecję, Rumunię, Jugosławię, Austrię, Bułgarię, Węgry i Turcję. Państwa te niechętnie przyjęły system międzynarodowej ochrony mniejszości, traktując go jako przejaw nie usprawiedliwionej ingerencji w ich wewnętrzne sprawy. Istotne było iż warunkiem przyjęcia Niemiec do Ligi Narodów było nałożenie na nie zobowiązań analogicznych do tych, które przewidywał traktat z 28 czerwca. Z podpisanych przez państwo polskie umów międzynarodowych postanowienia o ochronie mniejszości zawierały także traktat pokojowy zawarty w Rydze między Polską a Rosją i Ukrainą w dniu 18 marca1921 r. oraz konwencja genewska, dotycząca polskiej i niemieckiej części Górnego Śląska, zawarta przez Polskę i Niemcy 15 maja 1922 r.. Obydwa układy miały charakter dwustronnych zobowiązań polsko-radzieckich i polsko-niemieckich.
41 Traktaty międzynarodowe Polski w okresie międzywojennym Polityka zagraniczna Polski musiała uwzględnić niekorzystne położenia polski między dwoma agresywnie nastawionymi państwami Rosją i Niemcami. Polskie stosunki z zagranicą nie były za dobre, zdecydowana większość opowiadała się przeciwko Polsce. Niemcy i Rosja chcieli zniszczyć Polskę od wewnątrz a służyć temu miała propaganda i blokada ekonomiczna. Za to stosunki z Francją układały się pomyślnie, zawarliśmy sojusz i umowę wojskową. Polska podpisała też umowę wojskową z Rumunią. Stosunki polsko-czechosłowackie były napięte ze względu na spór o Spisz, Orawę i Śląsk Cieszyński. Wrogo do Polski nastawiona była także Litwa. Traktat o życzliwej neutralności w 1922 r. zawarliśmy z Łotwą, Estonią i Finlandią. Na pogorszenie sytuacji międzynarodowej wywarło podpisanie układów w Rapallno i Locarno, które stwarzały bezpośrednie zagrożenie, ze względu na nawiązanie współpracy między dwoma ościennymi mocarstwami. Istotnym osiągnięciem polskiej dyplomacji było podpisanie umowy z Czechosłowacją. Coraz gorsze stosunki mieliśmy z Niemcami, którzy na wszystkie sposoby chcieli Polskiej zguby. Mimo zawarcia w 1932 r. z ZSRR paktu o nieagresji i podpisania w 1934 r. z Niemcami układu o niestosowanie przemocy zagrożenia zmniejszyło się tylko pozornie. Francja rozluźniła stosunki z Polską a nawiązała z Niemcami. Zarówno Niemcy jak i ZSRR proponowały Polsce śmiałe propozycje zagrażające suwerenności terytorialnej, które rząd po kolei odrzucał. ZSRR dążyło wówczas do doprowadzenia do wojny między Niemcami a państwami zachodnimi co miało na celu wyniszczenie tych państw a ZSRR miało górować na świecie. Stalin zdymisjonował ministra spraw zagranicznych a jego miejsce zajął W. Mołotow. Stalin zaprosił do Moskwy ministra spraw zagranicznych Rzeszy – Jaochima von Ribbentropa, obok ministrowie z nocy 23 na 24 sierpnia 1939 r. podpisali pakt o nieagresji, który zwany był paktem Ribbentrop - Mołotow. Zawarcie 25 sierpnia o wzajemnej pomocy między Polską a Wielką Brytanią odwlekły decyzje Hitlera do ataku ale nie na długo.
42 Reforma rolna II RP Głód ziemi był jedną z największych bolączek wsi polskiej. 10.07.1919 roku Sejm podjął uchwałę o reformie rolnej. Pod wpływem wojny z bolszewikami Sejm przygotował ustawę o reformie rolnej 15.07.1920 roku, która szła dalej niż uchwała. Określała ona maksimum posiadanej ziemi 180 - 400 ha (zależnie od terenu Polski) - wszelkie nadwyżki miały podlegać parcelacji. Ziemia była , nabywana przez chłopów za połowę wartości rynkowej. Ustawa spotkała się z bojkotem w myśl 99 art. Konstytucji marcowej o nienaruszalności praw własności. 28.12.1925 r. weszła w życie ustawa o dobrowolnej parcelacji majątków powyżej 180 ha, (300 ha na obszarze Kresów), 700 ha (wyłącznie majątki uprzemysłowione) za odszkodowaniem w cenie rynkowej ziemi. Rocznie planowano rozparcelować 200 tys. ha; rząd posiadał prawo do parcelacji z urzędu.
Przeprowadzane w okresie międzywojennym parcelacje nie zadowoliły mieszkańców wsi. Ogółem w okresie międzywojennym rozparcelowano ponad 2,5 mln. ha ziemi.
43 Konkordat 1925 r. Ustawa zasadnicza z 1921r. zawierała sformułowanie iż „Kościół rzymskokatolicki rządzi się własnymi prawami. Stosunek państwa do Kościoła będzie określony na podstawie układu ze Stolicą Apostolską, który podlega ratyfikacji przez Sejm.Konstytucja marcowa odmiennie określała autonomię Kościoła katolickiego w porównaniu z pozostałymi wyznaniami prawnie uznanymi. Polegało to w szczególności na tym, że państwo nie badało treści prawa wewnętrznego (prawo kanoniczne) Kościoła katolickiego.”Sytuację prawną Kościoła katolickiego w Polsce określał konkordat zawarty ze Stolicą Apostolską 10 lutego 1925r., oraz różnorodne przepisy wykonawcze konkretyzujące jego postanowienia. Konkordat zapewniał Kościołowi swobodne wykonywanie władzy duchowej i jurysdykcji, administrację sprawami wewnętrznymi i zarząd majątkiem. Potwierdzał jego wewnętrzny podział na trzy obrządki: łaciński, greckokatolicki i ormiański. Duchowieństwo i wierni mogli bezpośrednio porozumiewać się ze Stolicą Apostolską. Biskupi ogłaszali swoje nakazy i listy pasterskie bez kontroli władz państwowych. Duchowni zostali zwolnieni ze służby wojskowej i korzystali ze specjalnej ochrony prawnej. Państwo zapewniało swą pomoc przy wykonywaniu decyzji władz kościelnych. Kościół mógł posiadać dobra ruchome i nieruchome, zakłady naukowe i charytatywne, fundacje. Otrzymał od państwa roczne dotacje, w 1938r. w wysokości 20 mln zł. Stolica Apostolska zobowiązała się dostosować granice prowincji kościelnych i diecezji do granic państwowych, co nastąpiło w 1925r. Żadna część Rzeczypospolitej nie mogła podlegać biskupowi, którego siedziba znajdowała się poza granicami Polski. Prezydent uzyskał prawo zgłaszania sprzeciwu wobec kandydatów na stanowiska arcybiskupów i biskupów. Beneficja proboszczowskie stanowiska przełożonych zakonnych mogli otrzymywać jedynie obywatele polscy.

44 Problemy unifikacji i kodyfikacji prawa w II RP. Z chwilą odzyskania niepodległości na obszarze państwa polskiego obowiązywały obce systemy prawne: prawo niemieckie i pruskie, prawo austriackie, prawo węgierskie (Spisz i Orawa), prawo francuskie, prawo rosyjskie (na ziemiach wschodnich w całości, a ze znacznymi odrębnościami na obszarze byłego Królestwa Kongresowego). Jednorodne w swej społecznej treści, różniły się między sobą, gdyż przystosowane były do różnego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i politycznego państw zaborczych.
Podstawowym zadaniem nowo powstałego państwa w zakresie prawodawstwa było dokonanie unifikacji (ujednolicenia) prawa, a następnie kodyfikacji, czyli opracowania nowych systemów prawa karnego, cywilnego, administracyjnego, pracy, wojskowego. Bez jednolitego prawa niemożliwa była pełna integracja społeczeństwa polskiego, niemożliwe było utworzenie z państwa polskiego całości gospodarczej. Wymagała tego również suwerenność państwowa.
Zadanie unifikacji i kodyfikacji prawa spoczęło na sejmie. W Sejmie Ustawodawczym zwyciężyła koncepcja powołania Komisji Kodyfikacyjnej, niezależnej bezpośrednio od rządu, złożonej z fachowców, a tym samym mniej narażonej na konflikty polityczne. Komisję obarczono zadaniem przygotowania projektów prawa karnego i cywilnego oraz innych projektów ustawodawczych zleconych jej przez sejm. W praktyce Komisja Kodyfikacyjna ograniczyła swą działalność do przygotowania projektów prawa sądowego. Poza zakresem jej zainteresowań znalazły się kodyfikacje prawa administracyjnego, skarbowego, pracy, pozostawione do opracowania właściwym resortom. Przygotowane przez Komisję projekty były przekazywane ministrowi sprawiedliwości, który po wprowadzeniu do nich poprawek i uzupełnień wnosił je do sejmu jako projekty rządowe. Do przewrotu majowego projekty przygotowane przez Komisję rozpatrywał i uchwalał sejm. Niektóre projekty wydane zostały w formie rozporządzeń prezydenta na mocy pełnomocnictw przyznanych przez ustawę o naprawie Skarbu Państwa i reformie walutowej z 1924r. Od 1926r. dokonywał tego rząd w formie rozporządzeń prezydenta bądź – pod rządami konstytucji kwietniowej – dekretów prezydenta.
Komisja Kodyfikacyjna została powołana ustawą z 3 czerwca 1919r. uchwaloną jednomyślnie przez Sejm Ustawodawczy. Składała się z prezydenta, 3 wiceprezydentów i 40 członków. Mianował ich Naczelnik Państwa, a od 1922r. Prezydent RP. Pierwszym prezydentem Komisji mianowany został prof. Ksawery Fierich. W jej skład weszki najwybitniejsi teoretycy prawa i przedstawiciele zawodów prawniczych.

45 Nowela Sierpniowa 1926 Z inicjatywy rządu doszło do uchwalenia 2 sierpnia 1926r.,,Ustawy zmieniającej i uzupełniającej Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 17 marca 1921r.”, znanej jako Nowela sierpniowa.
Zasadnicza tendencja ustawy polegała na wzmocnieniu pozycji organów wykonawczych, prezydenta i Rady Ministrów, kosztem uprawnień organów ustawodawczych, sejmu i senatu. Nastąpiło to przez przyznanie prezydentowi specjalnych uprawnień w zakresie władzy ustawodawczej. Prezydent został wyposażony w samodzielne prawo rozwiązania sejmu i senatu przed upływem kadencji. Decyzja prezydenta zapadała na wniosek Rady Ministrów. Jednocześnie sejm utracił prawo rozwiązania się mocą własnej uchwały. Prezydent uzyskał uprawnienia do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Uprawnienie to prezydent mógł realizować w okresie między kadencjami izb ustawodawczych w razie nagłej konieczności państwowej( z wyjątkiem spraw enumeratywnie wyliczonych), lub w okresie kadencji na podstawie upoważnienia ustawowego. Rozporządzenia traciły moc obowiązującą, jeżeli nie zostały przedłożone sejmowi w ciągu 14 dni na najbliższym posiedzeniu lub zostały przez sejm uchylone. Nowela przyznawała prezydentowi specjalne uprawnienia budżetowe. Jeżeli Sejm i Senat w określonym przez nowelę terminie nie uchwaliły projektu ustawy budżetowe ani go nie odrzuciły, prezydent ogłaszał rządowi projekt budżetu jako ustawę. Ograniczeniu uległy uprawnienia sejmu przy uchwalaniu rządowi wotum nieufności. Nowela przewidywała, że wniosek o wotum nieufności dla rządu nie mógł być głosowany, na tym posiedzeniu na którym został zgłoszony. Bezpośrednio po uchwaleniu Noweli sierpniowej, prezydent uzyskał prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy do czasu wybrania Sejmu i Senatu drugiej kadencji, co nastąpiło w 1928r.


46 Charakterystka prawno-polityczna rządów sanacyjnych Przewrót majowy spowodował zmiany nie tylko w samym modelu ustroju politycznego, ale i w dużo większym stopniu w jego funkcjonowaniu. Zamach skierowany był przeciwko parlamentowi, a szczególnie przeciwko partiom w nim działającym, w których upatrywano główne źródło złego funkcjonowania ustroju politycznego. Jednym z częściej powtarzanych haseł było hasło walki z sejmowładztwem i partyjniactwem oraz dążenie do sanacji życia politycznego. Stąd grupę rządzącą w Polsce od maja 1926r. Nazywano sanacją. Zamach stanu oznaczał odrzucenie reguł postępowania, które stanowiły podstawę funkcjonowania rządów parlamentarnych. Stwarzał on rozdźwięk między postanowieniami konstytucji marcowej a praktyką polityczno-ustrojową. Funkcje sejmu i senatu określone przepisami konstytucji marcowej poddane zostały ograniczeniom zmierzających do degradacji ich pozycji w systemie najwyższych organów państwowych. Dotyczy to zarówno uprawnień ustawodawczych, jak i roli sejmu w procesie wyłaniania rządów. Wraz z uchwaleniem noweli sierpniowej sejm i senat udzieliły prezydentowi pełnomocnictw do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w zakresie reorganizacji administracji, uporządkowania stanu prawnego w państwie, wymiaru sprawiedliwości, świadczeń społecznych i naprawy stanu gospodarczego państwa. Te pierwsze pełnomocnictwa zapoczątkowały proces ograniczenia funkcji ustawodawczych parlamentu. Sprowadziły się one głównie do uchwalania budżetu. Prawo kontroli sejmu nad aktami ustawodawczymi zostało podważone przez odmowę rządu ogłoszenia w Dzienniku Ustaw uchwały sejmu uchylającej tzw. dekrety prasowe z 10 maja 1927r. Rząd uważał, że do uchylenia rozporządzeń prezydenta niezbędna jest forma ustawy, a więc powinien w tym procesie uczestniczyć także sejm. Sejm utracił swe dotychczasowe uprawnienia w procesie wyłaniania gabinetu. Rządy powstawały i zmieniały się niezależnie od stanowiska zajmowanego przez stronnictwa sejmowe. Zakwestionowane zostało prawo sejmu do pociągania rządu do odpowiedzialności politycznej przez swoistą jego interpelację. Sejm mógł spowodować upadek poszczególnych gabinetów, ale nie był w stanie usunąć sanacji od rządzenia państwem.
Konsolidacja opozycji doprowadziła do utworzenia w 1929r.Centrolewu, który wystąpił z programem żądającym przywrócenia poszanowania i przestrzegania przepisów konstytucji marcowej przez rządy sanacyjne i rozpoczął propagowanie swego programu w społeczeństwie.

47.Ogólna charakterystyka konstytucji kwietniowej ustawa zasadnicza z 23 III 1935 uchwalona przez sanacyjną większość sejmową z naruszeniem przepisów Konstytucji marcowej: przy nieobecności posłów opozycyjnych, bez wymaganego quorum, podpisana przez Prezydenta Rzeczpospolitej 23 IV 1935. Przenosiła punkt ciężkości władzy państwowej z Sejmu na prezydenta, którego władzę wzmocniono poprzez przekazanie mu zwierzchnictwa zarówno nad rządem, Sejmem, jak i siłami zbrojnymi. Prezydent odpowiadał za losy państwa tylko "wobec Boga i historii", miał być wybierany przez liczące osiemdziesiąt osób grono elektorów wyłonionych przez obie izby lub referendum narodowe. Podstawowe zasady konstytucji zostałe zawrate w dekalogu czyli 10 pierwszych art. konst.

48. Pozycja prezydenta RP w systemie organów państwa. Prezydent miał prawo korzystać z uprawnień osobistych, tzw. prerogatyw: mógł m.in. wskazywać kandydata na swego następcę, wyznaczać go w razie wojny, mianować i zwalniać premiera, prezesa Sądu Najwyższego i prezesa Najwyższej Izby Kontroli, naczelnego wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych ,powoływać 1/3 Senatu, mianować członków Trybunału Stanu, rozwiązywać Sejm i Senat przed upływem kadencji. Ponadto prezydent miał prawo wydawania dekretów w okresie, gdy Sejm był rozwiązany, a także podczas trwania kadencji Sejmu. Miał prawo weta w stosunku do poselskiego projektu zmiany konstytucji.
49.Sejm i senat w konst. kwietniowej Konstytucja kwietniowa wzmacniała rolę rządu, znacznie uniezależniając go od Sejmu, który zachował wprawdzie