Ukaż konsekwencje polityczno-społeczne I wojny światowej.

Plan pracy:

1. Wstęp
2. Europa
2a. Polska
2b. Włochy
2c. Hiszpania
2d. Niemcy
3. Azja
3a. Chiny
3b. Japonia
3c. Turcja
3d. Rosja
4. Stany Zjednoczone Ameryki Północnej
5. Podsumowanie
6. Bibliografia

I wojna światowa zakończyła się traktatem podpisanym 8 czerwca1919 roku w Wersalu. Nakładał on na Niemcy surowe warunki tytułem rekompensaty za wywołanie wojny i krzywdy wyrządzone przez niemieckie działania zbrojne i rekwizycje. Na mocy traktatu wersalskiego Niemcy przekazały Francji Alzację i Lotaryngię, Belgii – niewielki obszar z Malmedy, Eupen, Moresnet, Polsce – Wielkopolskę (odzyskaną zbrojnie już wcześniej po powstaniu 27 grudnia1918) i Pomorze. Traktat zobowiązywał także Niemcy do ograniczenia uzbrojenia i liczebności armii, nakazał plebiscyt na Warmii i Mazurach (przegrany przez Polskę) oraz na Górnym Śląsku (w 1921 roku po plebiscycie i 3 powstaniach Polska otrzymała najbogatszą część Górnego Śląska, w tym 76% kopalń węgla).
Jako gwarancję wypełnienia postanowień traktatu wersalskiego, pod nadzór nowoutworzonej Ligi Narodów przekazano na 15 lat Zagłębie Saary.
Powojenne traktaty przyczyniły się do wykreślenia nowej mapy politycznej Europy, choć sprzeczności, które spowodowały wojnę nie zniknęły.

W Europie wojna spowodowała ogromne zniszczenia terenów frontowych, straty w ludziach oraz wyczerpanie ekonomiczne walczących państw. I wojna światowa zniszczyła stary porządek w Europie Środkowej i Wschodniej. Doprowadziła do upadku dynastii Romanowów (Rosja), Habsburgów (Austro-Węgry) i Hohenzollernów (Niemcy), powstania nowych państw (Polska, Czechosłowacja, Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców – późniejsza Jugosławia) oraz do wojny domowej i zwycięstwa bolszewików w Rosji, zakończonej powstaniem Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich.

Zmniejszona o1/10 poprzedniej powierzchni Austria uznała niepodległość Czechosłowacji i Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (od 1929roku Królestwo Jugosławii), Włochom oddała Tyrol (Górna Adyga) i Wenecję Julijską. Niepodległe Węgry utraciły Siedmiogród na rzecz Rumunii, Chorwację i część Banatu na rzecz Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców oraz Słowację i Ruś Zakarpacką, które przejęła Czechosłowacja. Bułgaria oddała pewne tereny Serbii i Grecji (Tracja) oraz Rumunii (płd. Dobrudża).
W następstwie wojny niepodległość uzyskały takie państwa jak: Litwa, Łotwa i Estonia. Suwerenność swoją, mimo zakusów Włochów, obroniła Albania. Faktyczną niepodległość po kilkuletniej powstańczej walce zdobyła również Irlandia (1921), która stała się dominium w Brytyjskiej Wspólnocie Narodów (1926).

Na mocy traktatu w Sevres podzielona miała być także Turcja, a jej suwerenność ograniczona. Postanowienia traktatu zrewidowano jednak na konferencji w Lozannie w 1923 roku pod wpływem generała Mustafy Kamela Paszy, który wyparł z Turcji wojska grecko-brytyjskie (1921-1922). Turcja straciła wiele swoich terytoriów, lecz zachowała suwerenność. Kamel Pasza proklamował w 1923 roku Republikę Turcji, został jej prezydentem i zainicjował daleko idące reformy, które miały na celu modernizację tego zacofanego muzułmańskiego państwa.
Aby zapobiec nowym wojnom utworzono w 1919 roku Ligę Narodów. System wersalski okazał się jednak nietrwały wskutek chęci odzyskania utraconych terenów i pozycji wielkomocarstwowej przez Niemcy, nie zaspokojonych ambicji Włoch i założeń ideologicznych władz ZSRR o nieuchronności rewolucji światowej. Pokojowi w Europie zagroziły nowe zjawiska na arenie politycznej Europy – faszyzm w Niemczech i we Włoszech oraz komunizm w ZSRR. Agresja faszystowskich Niemiec na Polskę, dokonana przy współudziale ZSRR, stała się początkiem II wojny światowej.

Po pierwszej wojnie światowej Europa stopniowo zaczęła się odbudowywać. Przeprowadzono reformy, m.in. monetarna (w Polsce reforma Grabskiego w 1924 roku). Proces ten został zahamowany, kiedy na giełdzie nowojorskiej w pażdzierniku1929 roku wybuchła panika. Gospodarka rynkowa uległa załamaniu. Z depresji gospodarczej świat wychodził bardzo powoli, aż do 1939 roku. Wzrastające bezrobocie zaostrzyło stosunki społeczne i polityczne, co sprzyjało odchodzeniu od demokracji ku dyktaturze. Rządy dyktatorskie rozwinęły się we Włoszech, Hiszpanii, Niemczech, a także, choć w nieco innym charakterze, w ZSRR. Tendencje autorytarne widoczne były również na Węgrzech, Litwie, Grecji i w nieco mniejszym stopniu w Polsce.

Powrót Polski na mapy Europy po I wojnie światowej to najważniejsze wydarzenie w dziejach narodu polskiego; zatrzymany został proces germanizacji i rusyfikacji oraz towarzyszące temu zatracenie ogólnopolskiej świadomości narodowej. Własne państwo (m.in. dzięki wspólnym symbolom – flaga, hymn, stolica, prezydent, pieniądz itd.) to sposobność do kształtowania nowych relacji społecznych w obrębie narodowych instytucji życia zbiorowego. Pewnym ułatwieniem dla tego procesu były efekty różnorodnej aktywności Polaków prowadzone przed i podczas wojny. Dlatego Polska niepodległość, która „wybuchła” w 1918 roku mogła kontynuować prace już prowadzone. Nie zmienia to wszakże faktu, że „stawaniu” się Polski towarzyszyły olbrzymie trudności. Duża ich część wiązała się z międzydzielnicowym, długotrwałym procesem integracyjnym: między Wielkopolską, a zwłaszcza Górnym Śląskiem (należącym u progu XX wieku do najbardziej zurbanizowanych i uprzemysłowionych regionów Europy) oraz „kresami wschodnimi”, obejmującymi Polesie czy Wołyń, występowały olbrzymie różnice cywilizacyjne. Ich przezwyciężenie okazało się niewykonalne, o czym świadczą istniejące jeszcze relikty podziału na Polskę A, B i C. Granice państwa znaczono walkami zbrojnymi z zaborcami (Powstanie Wielkopolskie, trzy powstania śląskie, walki na wschodzie z wyprawą kijowską na czele), którzy traktowali Polskę jako twór wrogi. Zmorą młodej niepodległości było ryzyko dogadania się byłych zaborców. Odrodzona Polska miała aż 75% granic zagrożonych, 20% granic niepewnych i tylko 5% granicy bezpiecznej.

Dość powszechne przekonanie o kruchości polskiej niepodległości znajdowało potwierdzenie w polityce Francji – jedynym liczącym się polskim sojusznikiem. Międzywojenne rządy tego państwa nie liczyły się z interesami polskimi (także gospodarczymi), traktując nierzadko swego największego kontynentalnego sojusznika w kategoriach półkolonialnych. Obiektywną komplikacją odrodzonej Polski był jej wielonarodowy skład. Na 27 mln obywateli państwa w 1921 roku około 70% społeczeństwa stanowili Polacy, Ukraińcy (Rusini) 14%, Żydzi 8%, Białorusini 4%, Niemcy nieco poniżej 4%. W sumie do mniejszości zaliczało się ponad 8 mln obywateli. Ich odrębność uwypuklała zwłaszcza religia, która dodatkowo komplikowała polskie plany federacyjne, najsilniej forsowane przez osoby związane z obozem legionowym, zdominowanym przez Józefa Piłsudskiego. Plany te zakładające utworzenie pomiędzy Rosją a Polską kilku samodzielnych państw połączonych unią federacyjną z Warszawą stały się przedmiotem rozgrywki wewnętrznej. Endecja z Romanem Dmowskim na czele twardo stała na stanowisku odbudowy państwa o zdecydowanym polskim charakterze, w którym dominacja żywiołu polskiego będzie jednoznaczna i przekonująca. Przeciwnikami polskich planów federacyjnych były też elity rozwijających się na pograniczu polsko-rosyjskim narodów, generalnie wrogich zmianie przywództwa rosyjskiego na polskie.

Dla mniejszości niemieckiej, skupionej na Pomorzu, w Wielkopolsce i na Śląsku, odrodzenie Polski to degradacja ich wcześniejszego statutu reprezentanta narodu panującego. Także liczna ludność żydowska uważała się za zagrożoną; w czasie zaborów znajdowali się oni wobec władzy na analogicznej pozycji co Polacy. Z obaw o rozwój nacjonalizmu polskiego, głównie pod naciskiem lobby żydowskiego, międzynarodowy system ochrony mniejszości religijnych, językowych i rasowych. Objął on państwa nowo powstałe, wydatnie powiększone oraz pokonane, za wyjątkiem Niemiec. Pominięcie ułatwiło Rzeszy stronnicze angażowanie się w sprawy mniejszości narodowych, które stały się – najczęściej wbrew samym mniejszościom – instrumentem polityki. Za symbol tej sytuacji może uchodzić fakt istnienia tzw. V kolumny oraz licznych agentów Abwehry (wywiadu niemieckiego); w Poznańskiem w lipcu1939 roku Abwehra miała 2324 zarejestrowanych współpracowników.
Lata międzywojenne potwierdzały wielką złożoność problemu mniejszości narodowych, zaliczanego do grupy najtrudniejszych w ówczesnej Polsce. Próby polonizacji lub kształtowania „lojalności państwowej” wśród mniejszości stymulował rozwój nacjonalizmu niepolskich grup etnicznych. Polska prawica, z endecją na czele, dążyła zwłaszcza do ograniczenia roli Żydów, którzy stanowili połowę burżuazji w państwie oraz 55% w grupie drobnomieszczaństwa. Wysoką pozycję zajmowali Żydzi wśród zawodów prawniczych. Wyrastające na glebie rywalizacji gospodarczej konflikty narodowościowe wiązały się także z ogromnymi trudnościami na rynku pracy. Tuż po wojnie, w warunkach powstawania polskiej administracji, samorządu lokalnego, wojska, oświaty itd. Zaistniały możliwości awansu społecznego oraz względna łatwość kariery.
Z upływem lat walka o wejście do elity stawała się trudniejsza, zwłaszcza że towarzyszyło jej polityczne sito. Dominacja obozu związanego z Józefem Piłsudskim była bardzo wyraźna. Z pozycją komendanta (jak nazywali go legioniści), marszałka i wskrzesiciela Polski (dla wojskowych, ale także prostych ludzi), egocentryka i nieprzejednanego wroga (dla endeckiej prawicy oraz części ludowców i chadeków), tyrana, a nawet faszysty (dla komunistów) itd. Nikt równać się nie mógł. Ciążył on nad dziejami państwa także wówczas, gdy w 1923-1926 odsunął się od spraw państwowych, oraz po śmierci w 1935 roku, kiedy władzę w państwie realizował duumwirat: prezydent Ignacy Mościcki oraz generał (od 1936 roku marszałek) Edward Rydz-Śmigły. Nazwisko Piłsudskiego jako Naczelnika Państwa (nawiązano w tym wypadku do tradycji kościuszkowskiej), pogromcy bolszewików pod Warszawą w 1920roku, opoki państwa wiąże się też ściśle z rokoszem wojskowym zorganizowanym w maju 1926 roku (379 zabitych i 920 rannych), brutalną walką z opozycją parlamentarną, której elementem był proces brzeski i emigracja kilku wybitnych polityków z Wincentym Witosem i Wojciechem Korfantym na czele. Z jego nazwiskiem kojarzy się obalenie demokratycznej konstytucji marcowej z 1921 roku, którą po pięciu latach funkcjonowania zastąpiły nowele konstytucyjne z 1926 roku, wytyczające kurs na budowę państwa autorytarnego. One też przerwały, i to na kilka dziesięcioleci, rządy parlamentarne oraz degradowały rolę sejmu jako najważniejszego ogniwa dyspozycji państwowej. Zwieńczeniem tego procesu była konstytucja kwietniowa z 1935 roku, kładąca nacisk na kult państwa i dominację władzy wykonawczej nad ustawodawczą oraz prawami obywatelskimi.

Sejm 1935 roku nazywany sejmem mianowańców odegrał fatalną rolę nie tylko w dziejach polskiego parlamentu, ale także państwa polskiego jako reprezentanta interesów całego społeczeństwa – wówczas w 75% chłopskiego i wiejskiego. Niezwykle ciężkie warunki bytowania, pogłębione kryzysem gospodarczym, którego do wybuchu wojny nie udało się na wsi przezwyciężyć, frustracja wywołana lekceważeniem tych „co żywią i bronią” oraz ich przywódcy (Witos wyjechał do Czechosłowacji w 1933 roku i powrócił na krótko przed wybuchem II wojny światowej) doprowadziły do licznych zaburzeń. Strajki w 1937 roku objęły milion chłopów: 44 demonstrantów poniosło śmierć. Determinację protestujących chłopów zwiększała wyjątkowo dokuczliwa susza oraz plaga rdzy zbożowej. Szczególnie dramatyczna była sytuacja wyrobników, parobków oraz służby folwarcznej, którzy pozostali w systemie zależności osobistej od pracodawcy. Rolnictwo polskie, ogromnie zróżnicowane, cechowała niska wydajność.

Kulturę życia podnosił ułatwiony dostęp do prasy, coraz popularniejszego kina, uczestnictwo w życiu publicznym, zwłaszcza w czasie akcji wyborczych, różnych pochodów, strajków i tym podobnych. Pozytywnie ewoluowała rola kobiety, którą konstytucja marcowa z 1921 roku wyposażyła w prawo do głosu. Niebywałym autorytetem cieszyła się Maria Skłodowska-Cuire, zaliczana do osób o największym wpływie na dzieje cywilizacji.

Pozycja gospodarcza Polski była na tyle słaba, że kursy jej pożyczek na giełdach zagranicznych kształtowały się na bardzo niskim poziomie, tuż obok kursów pożyczek jugosłowiańskich. Aktywność polskiego handlu zagranicznego była niewielka; w eksporcie dominowały surowce (drewno, węgiel) oraz płody rolne (trzoda chlewna, bekon, jajka); w imporcie bawełna, wełna, maszyny i sprzęt elektryczny, przetwory przemysłu chemicznego, środki transportu i owoce cytrusowe. Wielki kryzys gospodarczy podciął skromny polski eksport.
Mocno spóźniony program inwestycyjny wiąże się z osobą wicepremiera Eugeniusza Kwiatkowskiego, który w latach 1936-1939 rozwinął importujący program na ogromną sumę 7,5 mld zł. Ogólny wskaźnik inwestycji biorąc pierwsze półrocze 1936 roku za 100, wyniósł w pierwszym półroczu 1939 roku – 213. Najwięcej środków przeznaczono na rozbudowę Warszawskiego Okręgu Przemysłowego oraz budowę, poczynając od 1936 roku, Centralnego Okręgu Przemysłowego W dorzeczu Wisły i Sanu. Symbolem COP-u była Stalowa Wola – miasto przemysłowe założone 20 marca 1937 roku na gruntach wsi Pławo. Wielki rozgłos nadany budowie COP-u, czego świadectwem jest ton reportaży Melchiora Wańkowicza z 1938 roku pt. „COP-ognisko siły”, kontrastował z ograniczonymi efektami w dziedzinie zbrojenia armii. W połowie1939 roku możliwości produkcyjne polskiego przemysłu zbrojeniowego mogły pokryć przewidywane straty wojenne mniej więcej w połowie.
Gospodarcza mobilizacja Polski międzywojennej, wspierana wielką ofiarnością ogółu społeczeństwa (w tym licznych Żydów oraz przedstawicieli mniejszości niemieckiej) wiązała się z rosnącą presją ze strony Niemiec.

We Włoszech rozczarowanych niewielkimi zdobyczami terytorialnymi po pierwszej wojnie światowej narastały nastroje rewolucyjne.
Benito Mussolini był początkowo członkiem Włoskiej Partii Socjalistycznej. W1919 roku założył organizację Fascio di combattimento, którą w 1921 roku przekształcił w Narodową Partię Faszystowską. W październiku 1922 roku dokonał zamachu stanu, zmuszając króla Wiktora Emanuela III do powierzenia mu misji tworzenia rządu. Od 1925 roku jako Duce (wódz, tytuł oficjalny od 1936 roku) sprawował władzę dyktatorską. W latach trzydziestych prowadził wojnę z Abisynią (Etiopia) i w efekcie włączył ją do włoskiej Afryki Wschodniej. Doprowadziło to do konfliktu z Ligą Narodów. Sojusznika Duce znalazł w hitlerowskich Niemczech.

Jeżeli chodzi o Hiszpanię, to początek XX wieku zastał kraj zacofany i dotknięty nędzą, co spowodowało ożywienie ruchów społecznych, zwłaszcza po pierwszej wojnie światowej (Hiszpania zachowała neutralność). Te wewnętrzne konflikty doprowadziły do dyktatorskich rządów generała Primo de Rivery. Rok po wyborach proklamowano republikę (14 kwietnia 1931 roku), a króla Alfonsa XIII zmuszono do opuszczenia kraju. W 1936 roku po wygranych wyborach przez Front Ludowy doszło do buntu części armii pod wodzą generała Francisco Franco. Był to początek wojny domowej, która zakończyła się 29 marca 1939 roku objęciem władzy przez dyktatora F. Franco.

Po zakończeniu I wojny światowej II Rzesze (Niemcy) w listopadzie1918 roku ogarnęła rewolucja. Doprowadziła do obalenia monarchii i utworzenia tzw. Republiki Weimarskiej. Trudności gospodarcze państwa (represje wojenne, galopująca inflacja, bezrobocie, wielki kryzys) spowodowały wzrost lewicowego i prawicowego eksterminizmu. W 1933 roku prezydent Hidenburg powołał przywódcę partii nazistowskiej (NSDAP – Narodowosocjalistyczna Robotnicza Partia Niemiec) Adolfa Hitlera na kanclerza. Po śmierci prezydenta Hitler uzyskał tytuł wodza i kanclerza Rzeszy, a uzyskanie pełnomocnictwa pozwalało mu na wprowadzenie dyktatury narodowosocjalistycznej. Zniósł swobody obywatelskie, rozwiązał partie polityczne i związki zawodowe. Oponentów a szczególnie komunistów prześladował i zamykał w obozach koncentracyjnych. Rozpoczął realizację swoich planów, opierających się na skrajnie rasistowskiej ideologii. Ich celem była likwidacja Żydów, a następnie Słowian.
W tym czasie wzrastała rola SS i gestapo. Wskutek realizacji programu militaryzacji i budowy dróg Hitler zlikwidował bezrobocie i podźwignął gospodarkę.

W Azji po pierwszej wojnie światowej i rewolucji w Rosji sprzyjały umocnieniu się ruchów niepodległościowych w wielu krajach azjatyckich. Osłabły wpływy holenderskie w Indonezji, umocniły się nastroje antybrytyjskie w Indiach. E 1921 roku odniosła zwycięstwo, popierana przez bolszewików, rewolucja w Mongolii, w wyniku której powstała Mongolska Republika Ludowa (1924). W Chinach wybuchła wojna domowa kierowana przez Kuomintang. W latach 1931-1932 Japonia opanowała Mandżurię, a następnie całe Chiny.

W Chinach w 1921 roku powstała Komunistyczna Partia Chin (KPCh), która w 1924 roku zawarła porozumienie z Kuomintangiem. Wybuchła pierwsza rewolucyjna wojna domowa. Kiedy w 1925 roku zmarł Sun Yat-sen, przywódcą Kuomintangu został Chiang-Kai-shek, który w 1927 roku zerwał z komunistami (wielu znanych komunistów aresztowano) i utworzył w Nankinie rząd kuomintangowski. Pozostali komuniści przenieśli się na południe, gdzie rozpoczęli działania skierowane przeciwko bogatym właścicielom ziemskim, które przerodziły się w II rewolucyjną wojnę domową. Z niepokojów w Chinach skorzystała Japonia, marząca o utworzeniu na kontynencie azjatyckim własnego wielkiego cesarstwa. W tym celu 1931 roku podbiła Mandżurię i utworzyła tam marionetkowe państwo Mandżukuo z ostatnim cesarzem Chin Pu Yi na czele.

I wojna światowa stworzyła dla Japonii nowe, ogromne możliwości na rynkach zagranicznych. Wyrazem tego jest czterokrotne zwiększenie eksportu oraz dynamiczny rozwój przemysłu stoczniowego, hutniczego, przemysłu włókienniczego i energetyki. Na mocy traktatu wersalskiego uzyskała odebrane Niemcom wyspy na Pacyfiku. Lata trzydzieste to okres nasilenia szowinizmu i militaryzmu, które doprowadziły do wzmożenia działań wojennych w Chinach.

Podczas I wojny światowej Turcja brała udział po stronie państw centralnych, współpracując z Niemcami. Skutkiem przegranej były duże straty terytorialne i upadek imperium osmańskiego na mocy traktatu z Severes (1920). W 1919 roku rozpoczęła się wojna o niepodległość Turcji. Generał Mustafa Kamel Pasza, zwycięzca w wojnie grecko-tureckiej (1919-1920), poprowadził ogólnonarodowe powstanie w 1919 roku, obalił sułtanat w 1922 roku i proklamował w 1923 roku Republikę Turcji ze stolicą w Ankarze, stając się jej pierwszym prezydentem. Zainicjował daleko idące reformy, mające na celu modernizację tego zacofanego muzułmańskiego państwa i przyjął miano Ojca Turków.

Radykalizację nastrojów w Rosji wykorzystali bolszewicy, którzy wywołali przewrót zbrojny w Piotrogrodzie (6-7 listopada 1917) i przejęli władzę (rewolucja październikowa), którą objął, wyłowiony na II Ogólnorosyjskim Zjeździe Rad, rząd sowiecki – Rada Komisarzy ludowych z Włodzimierzem Iliczem Leninem jako przewodniczącym. Zwycięstwo bolszewików, odniesione w rozgorzałej w 1918 roku wojnie domowej, dało im pełnię władzy. Wprowadzono nowe zasady ideowe, a wszystkie inne partie zostały zdelegalizowane i rozwiązane. Postawę państwa radzieckiego tworzyła ideologia marksistowska (komunistyczna), powiązana z rosyjskimi tradycjami imperialnymi. Rewolucyjna ekspansja Rosji bolszewickiej na zachód została powstrzymana przez Polskę (wojna polsko-bolszewicka w 1919-1921). W 1922 roku utworzono Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Po śmierci Lenina w 1924 roku dyktatorską władzę (jako sekretarz generalny partii komunistycznej) objął Jossif Wissarionowicz Stalin, który wprowadził system państwowego terroru oparty na podporządkowanej partii policji politycznej, sądownictwie i sieci obozów pracy (łagry). Masowa kolektywizacja wsi (1929-1934) przyczyniła się do głodowej śmierci milionów chłopów (zwłaszcza na Ukrainie). Zamożniejszych chłopów wyniszczono lub wysłano do obozów pracy i na zesłanie na Północ. Celem intensywnej industrializacji było stworzenie potężnego przemysłu zbrojeniowego. Osiągnięcia w tej dziedzinie zostały okupione niewspółmiernymi do nich ofiarami (niewolnicza praca w obozach, budowa zakładów w prymitywnych, wyniszczających warunkach). Lenin i Stalin stworzyli typ komunistycznego państwa totalitarnego, oparty na kulcie wodza i ideologii komunistycznej. Celem tego systemu było dążenie do całkowitego podporządkowania społeczeństwa partii komunistycznej. Życie publiczne organizowane w ramach kolejek 5-latek, inicjowanych przez wodza i partię. W polityce zagranicznej głównym założeniem bolszewików było wywołanie rewolucji światowej.

Na początku I wojny światowej prezydent Teodor w. Wilson ogłosił neutralność Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. W 1917 roku USA przystąpiły do wojny po stronie ententy, wysyłając do Francji około 2 mln żołnierzy. Program sformułowany przez Wilsona (14 punktów) stał się podstawą ustaleń konferencji pokojowej w Wersalu w 1919 roku. Kongres nie ratyfikował jednak traktatu wersalskiego i nie wyraziły zgody na przystąpienie USA do Ligi Narodów.
W 1920 roku weszła w życie 18. poprawkę do Konstytucji, ustanawiająca całkowity zakaz sprzedaży i spożywania alkoholu. W okresie prohibicji nastąpił bezprecedensowy wzrost zorganizowanej przestępczości, który dał początek jeszcze jednej amerykańskiej legendzie.
Stany Zjednoczone przeżywały prawdziwy rozkwit gospodarczy. Wzrastała produkcja i eksport, a z nimi ceny akcji na nowojorskiej giełdzie. Duży popyt jeszcze ich ceny windował. Na początku1929 roku osiągnęły zawrotny poziom i nagle we wrześniu zaczęły spadać, wywołując panikę inwestorów. 24 listopad na giełdzie papierów wartościowych w Nowym Jorku, przy Wall Street, nastąpił ogromny spadek wartości akcji. Krach na giełdzie rozpoczął tzw. Czarny czwartek, zapoczątkowujący wielki kryzys lat trzydziestych. Akcjonariusze zaczęli masowo pozbywać się swoich akcji po coraz niższych cenach. Gospodarka rynkowa uległa załamaniu: ceny nieruchomości zaczęły spadać, upadały fabryki, wzrastało bezrobocie, wierzyciele nie mogli spłacić swoich zobowiązań, a banki domagały się spłaty kredytów (część zamknięto, ponieważ obywatele stracili do nich zaufanie), wielu inwestorów zostało zrujnowanych. Ta trudna sytuacja utrzymała się do 1932 roku, a w Europie, do której dotarły skutki krachu, jeszcze dłużej (praktycznie aż do wybuchu II wojny światowej).
Po I wojnie światowej świat ogarnięty został walkami rewolucyjnymi, niezadowolone państwa same pragnęły wziąć to czego nie przyznał im traktat wersalski, rozwijał się faszyzm i komunizm, a także świat popadł w kryzys gospodarczy. Taki stan rzeczy utrzymał się aż do wybuchu II wojny światowej.


Bibliografia
· Prof. Dr hab. Wiesław Maik, mgr Renata Ponaratt, dr Zdzisław Preisner, mgr Maria Przybecka „ABC Świat – Europa” Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 1999 r., wydanie pierwsze
· Prof. Dr hab. Wiesław Maik, mgr Renata Ponaratt, dr Zdzisław Preisner, mgr Maria Przybecka „ABC Świat – Ameryka Północna” Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 1998 r., wydanie pierwsze
· Prof. Dr hab. Wiesław Maik, Prof. Dr hab. Benicjusz Głębocki, Prof. Dr hab. Alfred Kaniecki, Prof. Dr hab. Leon Kozacki, dr Lidia Mierzejewska, Prof. Dr hab. Jerzy Parysek, Prof. Dr hab. Henryk Rogacki, Prof. Dr hab. Stanisław Sierpowski, dr Dariusz Sokołowski, Prof. Dr hab. Edward Wiśniewski, Prof. Dr hab. Alojzy Woś „ABC Świat – Polska” Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2000 r., wydanie pierwsze
· Prof. Dr hab. Wiesław Maik, mgr Renata Ponaratt, dr Zdzisław Preisner, mgr Maria Przybecka-Maik „ABC Świat – Azja” Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 1999 r., wydanie pierwsze
· Mgr Renata Ponaratt, Prof. Dr hab. Ryszard Krzysztof Borówka, Prof. Dr hab. Jarosław Jurek „Nasza Ziemia – Człowiek, Kultura, Cywilizacja” Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 2001 r., wydanie pierwsze
· „Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna” Wydawnictwo >>GUTENBERGA<<, Kraków, REPRINT nakładem Wydawnictwa „Kurpisz” Poznań 1996 r., wydanie pierwsze
· Halina Tomalska „ŚWIAT – EUROPA – POLSKA w latach 1795-1939” Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, Warszawa 1994 r., wydanie szóste