Polityka finansowa i jej komponenty

Polityka finansowa i jej komponenty


1. Ogólna charakterystyka bankowego mechanizmu pieniądza.
2. Mechanizm emisji pieniądza i budżet państwa.
3. Dziedziny polityki finansowej.
4. Polityka finansowa zmierzająca do stabilizacji pieniądza w Polsce.

Polityka finansowa -to celowa i świadoma działalność ludzi oraz instytucji polegająca na wyznaczaniu i realizacji celów za pomocą środków pieniężnych. Jest zawsze częścią składową polityki państwowej.



Politykę finansową uważa się za prawidłowo prowadzoną, jeżeli jej cele są ogólnie akceptowane i skutecznie realizowane. Podmiotem polityki finansowej jest państwo.
Prawidłowo prowadzona polityka finansowa powinna spełniać następujące warunki:
- Cele muszą być realne
- Cele nie mogą być sprzeczne
- Cele i środki ich realizacji powinny być jasno sformułowane i przekazane do realizacji konkretnym adresatom
- Musi respektować określone, nieprzekraczalne granice minimalnej stabilności i konsekwencji
- Wymaga kompetentnych kadr i odpowiedniego wyposażenia technicznego

Zjawiska finansowe:
• Gromadzenie (pasywa)
• Wydatkowanie (aktywa)


Ad.1. Ogólna charakterystyka bankowego mechanizmu pieniądza.

Na ruch pieniądza składa się: gromadzenie, podział i wydatkowanie środków pieniężnych.
Przedmiotem zainteresowania finansów jest pieniądz będący w ruchu, czyli jego emisja poprzez system bankowy, cyrkulacja miedzy różnymi podmiotami gospodarczymi oraz gromadzenie w nim oszczędności i rezerw. Na system bankowy składają się zasady organizacji i postępowania obowiązujące banki. Podaż pieniądza realizowana jest przez funkcjonujący system bankowy, który w Polsce ma dwa ogniwa:
• Bank centralny (NBP)
• Banki komercyjne (handlowe)

Prowadzą one bardzo zróżnicowane agendy i są rozmaicie zorganizowane. Ich wspólną cechą jest to, że działają na zasadach zarobkowych i są nazywane bankami komercyjnymi. Trzeba jednak pamiętać, że od innych podmiotów działających na zasadach zarobkowych ( np. przedsiębiorstw) banki komercyjne różnią się tym że uczestniczą wraz z bakiem centralnym w procesach emisji pieniądza.
W obiegu znajduje się pieniądz:
a) gotówkowy – zmaterializowany pieniądz
b) bezgotówkowy – zapas na rachunku (zwany wkładowym, rozliczeniowym, depozytowym)


Pieniądz gotówkowy w postaci banknotów i bilonu na charakter prawnego środka płatniczego i emitowany jest przez bank centralny.
Pieniądz bezgotówkowy realizowany jest przez banki komercyjne.
Kreacja pieniądza bankowego, tworzenie odbywa się na podstawie powierzonych bankom w formie depozytów środków pieniężnych oraz przeprowadzania bezgotówkowych rozliczeń między podmiotami gospodarczymi posiadającymi rachunki w banku. Banki komercyjne tworzą pieniądz w chwili udzielania pożyczki.
Depozyty bankowe umożliwiają kreowanie pieniądza przez banki. Mechanizm kreowania (powstawania, tworzenia) pieniądza bezgotówkowego może zostać uruchomiony z inicjatywy klienta lub z woli banku.
OBIEG PIENIĘŻNY GOTÓWKOWY I BEZGOTÓWKOWY: Sfera obiegu bezgotówkowego obejmuje ogół stosunków ekonomicznych między jednostkami uspołecznionymi. Mogą one we wzajemnych stosunkach posługiwać się gotówką tylko w regulowaniu drobnych wydatków nie przekraczających wysokości określonej odpowiednio przepisami. Z obligatoryjną formą rozliczeń bezgotówkowych łączy się obowiązek przechowywania przez jednostki uspołecznione wszelkich zasobów pieniężnych na rachunkach bankowych za pośrednictwem których dokonują one tych rozliczeń. Natomiast pieniądz gotówkowy funkcjonuje w gospodarce wyłącznie w stosunkach ekonomicznych między układem uspołecznionym a ludnością oraz w obrotach między gospodarstwami domowymi a jednostkami gospodarki uspołecznionej. Pomiędzy tymi dwiema sferami obiegu pieniężnego występują powiązania w wyniku których pieniądz bezgotówkowy przekształca się w gotówkę i odwrotnie. Pieniądz gotówkowy który powraca do banku przekształca się w pieniądz bezgotówkowy i w tej postaci jest przenoszony z rachunków na rachunki różnych jednostek gospodarki uspołecznionej które dokonują między sobą różnego rodzaju rozliczeń. W niektórych sytuacjach dla dokonania pewnych płatności pieniądz ten przekształca się w gotówkę i opuszcza sferę obiegu bezgotówkowego aby niebawem znów do niej powrócić. W gospodarce pieniądz w postaci gotówkowej właściwie nie cyrkuluje nie krąży lecz wykonuje raczej ruch wahadłowy między kasami bankowymi.


Pieniądz bezgotówkowy :
1. Depozyty na rachunku w Banku Centralnym
2. Depozyty na rachunku w bankach komercyjnych
a) Depozyty płatne na każde żądanie – bank musi wykonać każdą dyspozycje (np. wypłata gotówki), nie ma terminu wypowiedzenia.
 Depozyty na rachunkach, do których wydawane są karty płatnicze, czeki, można korzystać z polecenia przelewu (ROR, rachunki bieżące)
 Depozyty, do których nie wydaje się kart, czeków itd. (RO), nie jest środkiem cyrkulacji.
b) Depozyty krótkoterminowe
 Depozyty z ustalonym terminem pierwotnym nieprzekraczającym 24 miesiące
 Depozyty nie mają ustalonego terminu pierwotnego, termin wypowiedzenia jest nie dłuższy niż 3 miesiące
c) Depozyty długoterminowe ( wszystkie pozostałe depozyty)
 Depozyty z ustalonym terminem pierwotnym dłuższym niż 24 miesiące
 Depozyty bez ustalonego terminu pierwotnego gdzie termin wypowiedzenia dłuższy niż 3 miesiące.


W emisji zdecentralizowanego pieniądza bezgotówkowego (wkładowego) można wyróżnić
dwie fazy powstawania wkładów :

• Depozyty pierwotne – wpłata gotówki
• Depozyty pochodne – kredyty

W pierwszej fazie inicjatorami wydarzeń są klienci banków komercyjnych. Ma tu miejsce
jedynie zamiana pieniądza gotówkowego (emitowanego uprzednio przez bank centralny)
na pieniądz gotówkowy (zdecentralizowany), natomiast łączna suma obiegu pieniądza nie ulega zmianie.
W drugiej fazie o przebiegu wydarzeń przesądzają banki komercyjne, podejmujące autonomiczne decyzje o skali udzielania kredytów obrotowych, w warunkach określonych:
procesami tworzenia wkładów pierwotnych ,skalą zasilania przez bank centralny w zasoby centralnego pieniądza rezerwowego oraz konieczności utrzymania płynności w realizowaniu dyspozycji gotówkowych posiadaczy wkładów a vista.


RÓŻNICE
- Gotówka – prawny środek płatniczy ( nie można odmówić przyjęcia gotówki)
- Pieniądz bezgotówkowy – nie jest prawnym środkiem płatniczym

-Bank Centralny -może emitować gotówkę wyłącznie – CENTRALIZACJA
-Inne banki - mogą tworzyć pieniądz bezgotówkowy – DECENTRALIZACJA

- Banknot – pełnoprawny środek płatniczy zawsze emitowany przez Banki Centralne
- Bilon - może być ułomnym środkiem płatniczym prawo do jego wybijania może posiadać inny podmiot niż Bank Centralny.



Bank centralny jest to bank państwowy, który spełnia równocześnie funkcje:
- banku emisyjnego
- banku banków
- banku gospodarki narodowej i banku państwa
Centralny bank - dzięki temu, że dokonuje emisji pieniądza -jest zawsze wypłacalny. Jeżeli poniesie straty, to i tak będzie mógł w pełni zaspokoić roszczenia posiadaczy wkładów. Wkłady w banku emisyjnym są zawsze całkowicie pewne.
Jako bank banków - bank centralny jest bankiem rezerwowym dla banków operacyjnych (komercyjnych).
Bank banków spełnia następujące funkcje:
- reguluje cyrkulację emitowanego pieniądza (gotówkowego i żyrowego);
- reguluje wielkość pieniądza bankowego tworzonego przez banki operacyjne;
- reguluje płynność całego systemu bankowego;
- kształtuje potencjał kredytowy banków operacyjnych poprzez odpowiednie instrumenty pieniężny.
Najbardziej istotne dla banku centralnego jest spełnianie funkcji banku gospodarki narodowej. W tym charakterze jest on z jednej strony regulatorem całego obiegu pieniężnego wewnątrz kraju oraz równowagi bilansu płatniczego, a z drugiej strony - bankierem państwa w zakresie udzielania kredytów dla rządu, obsługi długu państwowego oraz kasowej obsługi budżetu. Obowiązkiem banku centralnego jest dbanie o stabilność waluty narodowej, a także takie oddziaływanie na gospodarkę narodową, żeby następował jej stały rozwój, wzrost dochodu narodowego oraz spadek bezrobocia.

Pełniąc funkcję banku państwa bank centralny zajmuje się obsługą i organizacją płatności zagranicznych, realizacją polityki państwa w odniesieniu do kursu walut, pośredniczeniem w kupnie złota i dewiz, a także utrzymywaniem rezerw międzynarodowych środków pieniężnych.
Ze względu na potężne możliwości oddziaływania władz monetarnych na gospodarkę a także dlatego, iż działania te mogą być z sobą sprzeczne w realizowaniu podstawowych celów gospodarki, działalność władz monetarnych i fiskalnych powinna być skoordynowana. Nie podważa to autonomii działania Banku Centralnego, który może być poddawany naciskom władz fiskalnych zwłaszcza w kwestii emisji pieniądza w celu sfinansowania deficytu. Argument koordynacji wynika stąd, że rząd (państwo) jest najpotężniejszym podmiotem gospodarki ze względu na rozmiary zasobów i dochodów.
Oba rodzaje polityki muszą obejmować cele globalne: walka z bezrobociem, wzrost gospodarczy, ograniczanie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego, walka z inflacją.
Oprócz operacji kredytowych, dla działalności banków charakterystyczne jest przeprowadzanie operacji rozliczeniowych, obejmujących przyjmowanie depozytów (wkładów) na rachunki bankowe i dokonywanie przelewów między rachunkami bankowymi na zleceniowe właścicieli depozytów. Te operacje podobnie jak operacje kredytowe, nie stanowią przychodów i wydatków pieniężnych banków.
Faktycznymi przychodami pieniężnymi banków są tylko odsetki pobierane z tytułu oprocentowania kredytów oraz prowizje za wykonywane czynności rozliczeniowe. Przychody te mają charakter transferów (niektórzy twierdzą, że prowizje za usługi sektora bankowego należy zaliczać do przychodów rynkowych, ekwiwalentnych, jako wynagrodzenie za usługi bankowe). Wydatki sektora bankowego, związane oprocentowaniem depozytów, mają także charakter transferów. Natomiast wydatki związane z wynagrodzeniami osób zatrudnionych w sektorze bankowym oraz zakupem różnego rodzaju towarów i usług wykorzystywanych w działalności bieżącej i inwestycyjnej banków zalicza się do wydatków rynkowych (ekwiwalentnych). Obciążenia banków z tytułu podatków i opłat publicznych, podziału zysków między właścicieli (dywidend od akcji) zalicza się do ich wydatków transferowych



Ad.2. Mechanizm emisji pieniądza i budżet państwa.


Emisja pieniądza
Jest to proces wprowadzenia do obiegu pieniądza gotówkowego w postaci banknotów oraz bilonu. Proces ten jest dokonywana przez bank centralny lub przez skarb państwa. Wielkość emisji pieniądza, musi być dostosowana do potrzeb gospodarki gdyż nadmierna emisja pieniądza jest jedną z przyczyn powstania inflacji.
W jaki sposób bank centralny może wpływać na ilość pieniądza w gospodarce? Dodatkowa emisja gotówki zostanie wkrótce przekształcona za pośrednictwem depozytów i kredytów bankowych w podaż pieniądza M3, czyli agregat, który stanowi najszerszą miarę pieniądza w gospodarce. Skoro depozyty i kredyty mają takie znaczenie tym, co reguluje szybkość zwiększania się masy pieniądza w gospodarce są stopy procentowe. Bank centralny ustala stopy oficjalne, które mają wpływ na oprocentowanie lokat, jakich dokonują między sobą same banki. Od tych stóp jest uzależniona wysokość oprocentowania depozytów przyjmowanych od klientów banków oraz kredytów, które są im udzielane. Na przykład: oprocentowania rachunku rodziny Kowalskich czy ich kredytu mieszkaniowego.
Drugim instrumentem, który służy regulacji szybkości obiegu pieniądza w gospodarce jest stopa rezerw obowiązkowych. Mówi ona o tym, jaka część przyjmowanego przez bank depozytu nie może posłużyć udzieleniu kredytu innemu klientowi. Im wyższa stopa rezerwy obowiązkowej, tym mniej pieniądza da się „wykreować” z masy monetarnej, czyli z puszczonej w obieg gotówki.

Funkcjonowanie budżetu państwa, a zwłaszcza dług publiczny i metody jego zaciągania, wpływają na wysokość zasobów pieniądza centralnego napływającego do dyspozycji całej zbiorowości banków komercyjnych, czyli na łączne możliwości tworzenia przez tę zbiorowość zdecentralizowanego pieniądza bezgotówkowego.
Dla dalszych rozważań tego tematu bardzo ważna jest lokalizacja rachunków typu budżetowego (tzn. rachunków budżetu państwa i rachunków budżetów samorządowych) albo w bankach centralnych, albo w bankach komercyjnych.
Budżet państwa może być zrównoważony (gdy kwoty dochodów i wydatków są sobie równe) lub niezrównoważony. W tym drugim przypadku może mieć miejsce deficyt budżetowy lub nadwyżka budżetowa. Budżet państwa musi zawierać także określenie sposobów pokrycia deficytu lub rozdysponowania nadwyżki. Charakter i wewnętrzna struktura budżetu państwa jest wyrazem kompromisu pomiędzy ścierającymi się interesami gospodarczymi i politycznymi.
Jako pierwszy przypadek przyjmuje się model uproszczony, w którym budżet państwa jest w pełni zrównoważony, tzn. jego dochody i wydatki są sobie równe.
Zasada ta określa konieczność dostosowania ogólnej kwoty wydatków budżetowych do ogólnej kwoty dochodów. Nie dopuszcza ona instytucji deficytu budżetowego, wynikającego z nadwyżki wydatków nad dochodami. Sejm nie może powiększyć, spowodować ustalenia większego deficytu budżetowego niż przewidziano w projekcie ustawy. Zakaz dotyczy również ustawy o prowizorium budżetowym. Można również przyjąć iż budżet wszystkie swoje dochody, czerpane za pomocą różnych podatków obciążających określone podmioty sfery niebankowej, w całości przeznacza na wydatki, ponoszone za rzecz innych podmiotów które są zaliczane do tej samej strefy. Ponadto, dla uproszczenia przyjmijmy, że gotówkowa i bezgotówkowa struktura dochodów i wydatków budżetu państwa są takie same. Funkcjonowanie budżetu państwa w tak uproszczonym ujęciu modelowym nie powoduje znaczących zmian w zasobach pieniądza centralnego pozostającego w dyspozycji banków komercyjnych i w potencjale kredytowym.
Innym bardziej złożonym modelem funkcjonowania budżetu państwa jest nierównowaga budżetowa. Nadwyżka budżetowa, dodatnia różnica pomiędzy wpływami budżetu państwa gromadzonymi głównie z podatków i innych opłat o podobnym charakterze (np. opłaty celne), uzupełnianymi okresowo pożyczkami wewnętrznymi (np. w drodze emisji obligacji i zewnętrznymi, a jego wydatkami związanymi głównie z koniecznością finansowania tzw. sfery budżetowej oraz zabezpieczenia obsługi zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego. W jednym z jej wariantów jest, gdy dochody są wyższe niż wydatki, budżet państwa zamyka się stosowna nadwyżką. Bez wnikania w złożone kwestie techniczne można przyjąć, że w takich warunkach budżet przyjmuje, w granicach tej nadwyżki, od podmiotów gospodarczych (publiczności i banków komercyjnych) stosowną część ich zasobów pieniądza centralnego (gotówkowego lub rezerwowego) przemieszczając te zasoby na rachunki bankowe budżetu prowadzone w banku centralnym. Tak ujmując zasoby pieniądza centralnego które odpowiadają nadwyżce budżetowej są definitywnie wyjęte z puli podlegającej gestii podmiotów gospodarczych i unieruchomione na szczególnych rachunkach podlegających wyłącznie gestii rządu. Umniejszając pulę zasobów pieniądza centralnego pozostającą w dyspozycji podmiotów gospodarczych, budżet państwa zamykający się nadwyżka zmniejsza o wielokrotność tej nadwyżki potencjał kredytowy (emisyjny) banków komercyjnych. W ogólnych rozumieniu jest to zatem intensywny zabieg deflacyjny.
Następnym lecz bardziej złożonym wariantem jest deficyt budżetowy czyli niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów wartościowych, podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza. Deficyt bywa określany jako dziura budżetowa. Ponieważ nie może być tak, że ci, dla których nie wystarczy dochodów budżetowych, nie dostaną należnych pieniędzy z budżetu, państwo musi zdobyć je w inny sposób. Rządy wszystkich państw, które mają deficyt budżetowy, ściągają środki prywatne emitując papiery skarbowe. Obligacje i bony to pożyczki, jakich budżetowi udzielają inwestorzy. Państwo może finansować deficyt także sprzedając należące do niego firmy, czy ziemię.
Deficyt w finansach publicznych można skutecznie ograniczyć poprzez zmniejszenie wydatków. W długim okresie umożliwia ono zrównoważenie budżetu, a nawet osiągnięcie nadwyżki przychodów nad wydatkami. Państwo może sfinansować dziurę budżetową poprzez podniesienie podatków, przy czym w dłuższym okresie spowoduje to odwrotne skutki, ponieważ jak wiemy zbyt wysokie obciążenia podatkowe dławią przedsiębiorczość, zniechęcają do inwestycji co w efekcie przełoży się na mniejsze wpływy budżetowe. Na jak duży deficyt może pozwolić sobie państwo? Na taki, który zechcą sfinansować inwestorzy. Jeśli inwestorzy nie chcą kupić obligacji, państwo nie ma pieniędzy na wydatki i deficyt „ogranicza się sam”. W krajach Unii Europejskiej obowiązuje Pakt Stabilności i Wzrostu, który mówi o tym, że największy dopuszczalny deficyt budżetowy to 3 proc. produktu krajowego brutto. Nabywcy obligacji mogą zdecydować się na finansowanie deficytu nawet jeśli jest on większy, ale państwu, które złamie reguły Paktu Stabilności i Wzrostu grożą kary, które trzeba wpłacać do unijnej kasy.






Ad.3.Dziedziny polityki finansowej.

Polityka finansowa jest rozpatrywana jako regulowanie przez rząd i bank centralny, za pomocą makroekonomicznych instrumentów finansowych, mechanizmów funkcjonowania gospodarki.
Biorąc pod uwagę oba te ośrodki decyzyjne oraz znane już swoiste instrumenty, jakimi posługuje się każdy z tych ośrodków, wyróżnia się dwa człony polityki finansowej:

• politykę budżetową rozwijaną przez rząd
• politykę pieniężną rozwijaną przez bank centralny

Każdy z tych dwóch centralnych ośrodków w niektórych państwach, organizując i rozwijając podporządkowaną mu dziedzinę polityki finansowej jest władny działać, w swoim zakresie, w pełni samodzielnie. Taka samodzielność każdego ośrodka decyzyjnego jest rozwiązaniem racjonalnym. Prawne podporządkowanie rządu i polityki budżetowej odpowiednim decyzjom i polityce pieniężnej banku centralnego jest nie do przyjęcia ze względów ustrojowych. Natomiast uzależnienie prawne banku centralnego od polityki rządu grozi bezwzględnym podporządkowaniem polityce pieniężnej, a w konsekwencji polityce finansowej. Jednakże taka formalna niezależność nie powinna prowadzić do wybierania przez jeden ośrodek decyzyjny celów i metod realizowania sprzecznych z celami i metodami preferowanymi przez drugi ośrodek. Oba te ośrodki decyzyjne powinny porozumieć się z kwestii wyboru wspólnego celu polityki finansowej i koherentnych instrumentów i metod jej realizacji. Samodzielność decyzyjna obu tych ośrodków centralnych daje możliwość znalezienia rozwiązania godzącego skalę państwowego interwencjonalizmu z potrzebą stabilizowania pieniądza. Za pomocą polityki finansowej określa się cele w gospodarcze, jakie zamierza się osiągnąć za pomocą tej polityki. Następnie uzgadnia się rolę polityki budżetowej i pieniężnej w realizacji tych celów, a na końcu dokonuje się wyboru co do odpowiednich instrumentów realizacyjnych. W obecnym czasie najbardziej ważnym problemem w ujęciu makroekonomicznym nękającym rozwinięte gospodarki krajowe są przymusowe bezrobocie i inflacja. Niepełne zatrudnienie dostępnych czynników produkcji, w tym siły roboczej, jest społecznie niekorzystne, choćby dlatego że dobrobyt całego społeczeństwa jest wtedy niższy od potencjalnie osiągalnego. Ponadto bardzo dotkliwe są odczuwane indywidualne i społeczne koszty przymusowego bezrobocia, które są spowodowane ograniczonym popytem na siłę roboczą, przy niskim poziomie produkcji. Natomiast inflacja niszczy użyteczność pieniądza w zakresie jego wszystkich funkcji co prowadzi do dezorganizacji gospodarki oraz w konsekwencji do jej całkowitego upadku.
Polityka pieniężna – jest jednym z elementów polityki gospodarczej, której celem jest wpływanie, kształtowanie i porządkowanie określonych działań podmiotów gospodarczych w pewnym zakresie lub na określonym obszarze geograficznym.
Polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej.
Działalność banku centralnego prowadzoną w imieniu państwa, a polegająca na wyborze pieniężnych celów makroekonomicznych i ich realizacji przez regulowanie podaży pieniądza i popytu na pieniądz, za pomocą wykorzystania wybranych instrumentów ekonomicznych i administracyjnych nazywamy – polityką pieniężną.
Z punktu widzenia kształtowania celów realizacji polityki pieniężnej wyróżnia się politykę pieniężną:
- ustrojową
- procesową
Polityka pieniężna ustrojowa- w ramach systemu walutowego, reguluje stosunki pomiędzy walutą krajową a walutami obcymi ( innych krajów), a także w ramach ustroju pieniężnego- reguluje zasady gwarantowania gospodarce odpowiedniej ilości pieniądza. Jest ona prowadzona w celu:
- realizacji nowych celów polityki pieniężnej, walutowej
- wyznaczenia tym politykom konkretnych ram działania a także wyboru instrumentów
- modelowania zmian w postępowaniu banków i podmiotów gospodarczych , oraz realizacji zmian w strukturze systemu bankowego, w gospodarcze i handlu zagranicznym.
Polityka pieniężna procesowa – jest to łączenie celów i środków polityki pieniężnej dla sterowania procesem gospodarowania pieniądza. Zadaniem tej polityki jest realizacja celów polityki pieniężnej poprzez bieżące dostosowywanie narzędzi polityki pieniężnej do istniejących warunków ogólnogospodarczych.
Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.
Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych.
Instrumenty te obejmują operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz operacje depozytowo-kredytowe.





Ad.4. Polityka finansowa zmierzająca do stabilizacji pieniądza w Polsce.

Państwa zachodnie po drugiej wojnie światowej prowadziły przez wiele lat politykę finansową zmierzającą do zwalczania bezrobocia metodami zalecanymi przez szkołę keynesowską. Bardzo często skutkiem ubocznym takiej polityki była wzrastająca stopa inflacji, która na początku lat siedemdziesiątych nawet u bardzo przodujących państw w rozwoju gospodarczym osiągała wzbudzający poziom zaniepokojenia. Dlatego na tym tle wykształcił się monetaryzm.
Monetaryzm jako współczesna szkoła ekonomiczna zaistniał ok. roku 1956. Rozpoczęło go opublikowanie przez Miltona Friedmana tzw. ilościowej teorii pieniądza.
Friedman dowodził, że popyt na pieniądz jest ściśle zależny od kilkunastu zmiennych ekonomicznych i może być na ich podstawie stosunkowo łatwo obliczony. Stąd, jeśli państwo zwiększy sztucznie emisję pieniądza ponad tę obliczoną wartość, spowoduje to szybki nadmiar pieniędzy w bilansach poszczególnych ludzi, który oni spożytkują w większości na dodatkową konsumpcję. Dodatkowa konsumpcja spowoduje tymczasowy wzrost standardu życia. Na dłuższą metę, ten chwilowy wzrost standardu nie będzie miał jednak pokrycia w podaży dóbr, która jest zależna tylko od potencjału wytwórczego, który przez sam fakt emisji pieniądza się nie zmienia. Tymczasowy wzrost spożycia powoduje jednak na dłuższą metę stały wzrost potrzeb, co pociąga za sobą stały nacisk na wzmożoną podaż pieniądza. W tej sytuacji państwo albo nadal zwiększa podaż pieniądza wywołując inflację, albo wywołuje niezadowolenie społeczeństwa obcinaniem jego dochodów. Pogląd ten stał w ostrej sprzeczności z obowiązującym wtedy keynesizmem, który głosił, że "ilość pieniądza w gospodarce jest sprawą drugorzędną" i że wzrost jego emisji nie powoduje automatycznie wzrostu spożycia.
Twierdzenia wyróżniające ortodoksyjną monetarystyczną szkołę myślenia:
Zmiany zasobu pieniądza są głównym, choć nie jedynym czynnikiem tłumaczącym zmiany nominalne dochodu.
Gospodarka jest ze swej natury stabilna, chyba że zostanie zakłócona nienormalnym wzrostem masy pieniądza a gdy ulegnie jakiemuś zakłóceniu powraca dość szybko do sytuacji zbliżonej do równowagi długookresowej z naturalną stopą bezrobocia.
W długim okresie nie ma zmienności między bezrobociem a inflacją co oznacza, że długookresowa krzywa Philipsa jest pionowa przy naturalnej stopie bezrobocia.
Inflacja i bilans płatniczy są zasadniczo zjawiskiem pieniężnym.
Wprowadzeniu polityki gospodarczej władze powinny się trzymać pewnej reguły w zakresie agregatów pieniężnych, aby zapewnić stabilność cen, a polityka fiskalna przywróciła jej tradycyjną rolę w oddziaływaniu na podział dochodu i majątku oraz alokację zasobów.

Krzywa Philipsa – określa zależność między bezrobociem (U) i stopą zmian płac nominalnych (W).


W

2% 2,5% 5,5% U

Monetaryści uważają ilość pieniądza za główny wyznacznik poziomu cen, zwłaszcza w długim okresie. Podkreślają również konieczność kontroli podaży pieniądza jako główny element stabilizowania cen. Ponadto monetaryści dopuszczają istotny wpływ krótkookresowych wahań ilości pieniądza na realny poziom aktywności gospodarczej choć wpływ ten jest nieprzewidywalny. Dlatego też ich zdaniem stabilny pieniądz jest najlepszą polityką unikania niekorzystnych wahań.
Jedyną więc metodą na redukcję bezrobocia jest stałe przyspieszanie inflacji, a raczej iluzji pieniądza, jakiej doznają wtedy ludzie. Dodatkowy pieniądz w dyspozycji obywateli , przekłada się na zwiększanie się popytu na towary. Wzrost produkcji powoduje wzrost zatrudnienia, płac i... cen. Robotnicy, którzy na pewien czas ulegli iluzji pieniądza naraz orientują się, iż jest ich stać na coraz mniej towarów, więc zażądają kolejnej podwyżki. Wywoła ona jednak opór przedsiębiorców, gdyż taka podwyżka obniżyłaby ich dochody i rentowność ich firm. Jeżeli to państwo zdecyduje się na zwiększenie ilości pieniądza na rynku, każda kolejna runda będzie wynikiem tego błędnego pomysłu. Stąd też i głupota w pomyśle drukowania dodatkowych pieniędzy.

Z powyższej zależności dwa wnioski:
1. próby stymulowania zatrudnienia poprzez ekspansję makroekonomiczną jest z góry skazane na niepowodzenie
2. można jednak przez wybór odpowiedniej polityki pieniężnej wpływać na tempo inflacji, np. obniżając tempo przyrostu pieniądza w obiegu

Skomplikowana zależność między bezrobociem a inflacją wywołuje dylematy u rządzących. Pamiętać jednak należy, iż owa "naturalna stopa bezrobocia" może wcale nie być tak stabilna. Zwiększając mobilność siły roboczej, rozwijając sieć biur pośrednictwa pracy czy np. ograniczając wysokość zasiłków dla bezrobotnych.

Powyższe elementy są jednak dobre tylko na krótki czas. Dlatego też dzisiaj proponuje się zadania wspólne dla bezrobocia i inflacji, czyli stabilizacja i tworzenie przewidywalnej dla inwestorów polityki makroekonomicznej państwa, czyli dążenie do tej teoretycznej stabilizacji rynku poprzez polityki pieniężnej i podatkowej; stabilizującej ceny i stymulującej poziom zatrudnienia i wzrost gospodarczy.


Monetaryści uważają, iż (przykłady):
• należy ograniczyć rolę państwa do spraw pieniądza,
• że słabe gospodarstwa rolne powinny ogłosić upadłość,
• że należy wyrównać podatki a rynek sam zadecyduje o wszystkich dziedzinach, gdzie np. wyrównanie podatków w przypadku mieszkań podaż spadnie i ceny wzrosną,
• że nie ma możliwości wytłumaczenia wzrostu bezrobocia ponad poziom uznawany,
• przyjmują 0 % inflację za idealną sytuację.


Monetaryści przyjmują, iż podaż pieniądza w obiegu jest wielkością w stosunku do gospodarki zewnętrzną, czyli znajduje się pod kontrolą państwa. Ilość pieniądza w obiegu zależy od banku emisyjnego, banków komercyjnych i zachowania się społeczeństwa. W praktyce jednak główny atut posiada bank emisyjny, który ustala aktualne stopy procentowe, od których zależy czy ludzie chcą zaciągać dużą ilość pożyczek i w konsekwencji konsumować pieniądze. Jednak to nie wszystko: banki komercyjne posiadają przecież swoje rezerwy, wobec czego i od nich zależy czy ludzie uruchomią pożyczki w nich. Czym oferta przystępniejsza i lepsza tym więcej zwykle nań chętnych. Stąd ważny wniosek: ilość pieniądza na rynku jest wielkością zależną od stanu koniunktury. Monetaryści uważają jednak iż państwo posiada atrybuty do kontroli obiegu pieniężnego, przynajmniej w krótkim czasie.
Wzrost poziomu cen występuje wtedy, gdy ilość pieniądza w obiegu (M) rośnie szybciej niż produkcja (Y), co jest logiczne. Czyli, główną przyczyną inflacji jest zbyt duża ilość pieniędzy w obiegu. Ponieważ ilość pieniądza w obiegu zależy od banku emisyjnego i banków komercyjnych, to główną przyczyną inflacji jest błędna polityka pieniężna państwa.
Popytowa teoria inflacji wywodzi się głównie z dorobku naukowego Johna Keynesa. Jej podstawowe założenie jest logiczne: Inflacja występuje wtedy, gdy popyt na towary przewyższa możliwości produkcyjne.
Popytowa teoria inflacji zakłada istnienie tzw. "luki inflacyjnej". Keynes sformułował tą koncepcję w czasie II wojny światowej, kiedy to gospodarka angielska osiągnęła stan pełnego zatrudnienia, czyli tym samym zaistniał tam ten teoretyczny model pełnej równowagi gospodarczej. Keynes jednocześnie stwierdził, iż wzrost dochodów ludności przekładał się na wzrost wydatków (ludzie, posiadając więcej pieniędzy, wydawali je), także tych rządowych. Tym samym zachwiana została równowaga między popytem a podażą, czego skutkiem był wzrost popytu a w konsekwencji wzrost cen! Owa nadwyżka popytu to właśnie owa luka inflacyjna.
Luka inflacyjna w warunkach swobody kształtowania się cen powoduje inflację. Jedyną metodą na ograniczenie wzrostu cen jest redukowanie luki inflacyjnej - nadwyżki popytowej. Można to spowodować zachęcając ludzi do dobrowolnego oszczędzania. W takim wypadku wzrost ilości pieniądza na rynku nie przedłoży się na jego fizyczną obecność na rynku, czyli wzrost popytu. Faktem jest jednak to iż nie zawsze się to sprawdza. Banki, w których pieniądze są przechowywane, inwestują je przecież, a więc w jakimś stopniu są one w ogólnym obiegu.
Inflacji można zapobiegać także poprzez podniesienie podatków. W wypadku wysokiej nadwyżki popytowej, owa luka inflacyjna wykorzystywana jest właśnie jako jeden z instrumentów planowania obciążeń podatkowych obywateli. Hasło wzrostu podatków jest jednak politycznie niebezpieczne, nie zawsze możliwe do przeprowadzenia a sama idea w pewnych warunkach może być nawet szkodliwa dla gospodarki. Wyobraźmy sobie bowiem podnoszenie podatków wtedy, kiedy są one już na dość wysokim poziomie.
Inflacja jest bardzo niebezpiecznym zjawiskiem. Kiedy w warunkach gospodarki rynkowej następuje wzrost popytu i w konsekwencji wzrost ogólnego poziomu cen. Wzrost ten powoduje większe dochody u sprzedawców i przedsiębiorców. Jeżeli nie zostanie zredukowany przez wzrost produkcji albo dodatkowe oszczędności wytwarzających, nadal zagraża cenom. Wzrost cen dóbr konsumpcyjnych (droższa jest ich produkcja) przekłada się na zmniejszenie realnych płac robotników, którzy wystąpią z postulatami podwyżek. Jeżeli ich postulaty zostaną spełnione, i nastąpi wzrost płac odwrotnie proporcjonalny do aktualnego poziomu cen, wracamy do punktu wyjścia. Wtedy też występuje tzw. "spirala inflacji".

Popytowa teoria inflacji uważana jest dziś za relikt przeszłości. Każdy może wysnuć prawidłowy wniosek, iż inflacja nie będzie miała miejsca jeżeli do gospodarki nie jest dostarczany pieniądz z zewnątrz, zdolny do obsługiwania transakcji kupna-sprzedaży po coraz wyższych cenach. Spirala inflacyjna zaś jest konsekwencją błędnej polityki państwa - tak jak twierdzą monetaryści. Dlatego też dobrym rozwiązaniem jest kontrola banku emisyjnego nad ilością pieniądza w gospodarce. Jeżeli jest inaczej to spirala inflacyjna może się rozwijać nawet przy restrykcyjnej polityce państwa.

.


Źródła:

,,Finanse Publiczne’’ Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1999
,,Finanse Publiczne’’ Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997.
Pietrzak Bogusław, Polański Zbigniew: System finansowy w Polsce – lata dziewięćdziesiąte, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
,,Polityka Finansowa teoria i praktyka’’ Stanisław Owsiak