Podstawy prawne, rodzaje, metody sporządzania oraz analiza rachunku przepływów pieniężnych

1.1. Pojęcie, regulacje prawne i zastosowanie przepływów pieniężnych
Rachunek przepływów pieniężnych, podobnie jak bilans i rachunek zysków i strat, jest obligatoryjną częścią rocznego sprawozdania finansowego banku, który przedstawia mechanizmy kształtowania się zasobów środków pieniężnych, które pozostały do jego dyspozycji.
Pojęcie przepływów pieniężnych określa Krajowy Standard Rachunkowości numer 1 oraz Międzynarodowy Standard Rachunkowości MSR numer 7 definiując:
„przepływy środków pieniężnych są wpływami lub wypływami środków pieniężnych oraz ekwiwalentów środków pieniężnych”.
„Ekwiwalenty środków pieniężnych są krótkoterminowymi inwestycjami o dużej płynności, łatwo wymienialnymi na określone kwoty środków pieniężnych oraz narażonymi na nieznaczne ryzyko zmiany wartości”.
Krajowy Standard Rachunkowości numer 1 uzupełnia definicję przepływu środków pieniężnych sformułowanych przez Międzynarodowy Standard Rachunkowości numer 7
o termin płatności lub wymagalności od dnia otrzymania, wystawienia, nabycia lub założenia lokaty, który nie przekracza 3 miesięcy.
Przepływy środków pieniężnych polegają na ustaleniu zmiany stanu aktywów lub pasywów na środki pieniężne i odwrotnie. Środków pieniężnych przybywa, gdy aktywa są spieniężanie i gdy zobowiązania nie zostały uregulowane. Natomiast środki pieniężne ubywają, gdy jednostka ponosi wydatki lub gdy reguluje swoje zobowiązania.
Regulacje prawne, które dotyczą rachunku przepływów pieniężnych zaczęły być określane po 1989 roku. Do najważniejszych należy zaliczyć:
1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 lipca 1991 roku w sprawie szczegółowych warunków, jakim powinien odpowiadać prospekt emisyjny papierów wartościowych wprowadzanych do publicznego obrotu (Dz. U. nr 71, poz. 308);
Uchwała numer 47 Komisji Papierów Wartościowych z 8 listopada 1991 roku w sprawie obowiązku przekazywania do Komisji Papierów Wartościowych raportów bieżących
i okresowych przez emitentów papierów wartościowych, wprowadzonych do publicznego obrotu (Dz. Urz. Komisji Papierów Wartościowych nr 2). Wymienione przepisy prawne dotyczyły spółek notowanych na giełdzie oraz podmiotów starających się
o dopuszczenie swoich papierów wartościowych do publicznego obrotu.
2. Rozporządzenie Rady Ministrów z 23 listopada 1993 roku w sprawie wytycznych realizacji budżetu państwa w zakresie wydatków przeznaczonych na wsparcie restrukturyzacji i osłony likwidacji przedsiębiorstw (Dz. U. nr 119, poz. 531). To rozporządzenie określało wymóg dołączenia do wniosku o wsparcie zestawienia przepływów w ujęciu ex post oraz ex ante.
3. Ustawa z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (Dz. U. nr 121, poz. 591). Ustawa ta mówi o obowiązku sporządzania sprawozdania z przepływu środków pieniężnych dla jednostek, których sprawozdanie podlega badaniu zgodnie z artykułem 64 ustawy
o rachunkowości.
4. Wytyczne Ministra Finansów z dnia 23 listopada 1995 roku w sprawie sporządzenia sprawozdania z przepływu środków pieniężnych (Dz. Urz. Ministra Finansów nr 20, poz. 92).
5. Ustawa z 9 listopada 2000 roku o zmianie ustawy o rachunkowości (Dz. U. nr 113, poz. 1186). Nowelizacja ustawy wprowadziła możliwość sporządzenia rachunku przepływów pieniężnych metodą bezpośrednią.
6. Krajowy Standard Rachunkowości numer 1 „Rachunek przepływów pieniężnych” (Dz. Urz. Ministra Finansów z 2003 roku nr 12), aktualizacja (Dz. Urz. z 2010 roku nr 6).
Krajowy Standard Rachunkowości numer 1 pozwala na ocenę sprawozdań finansowych, które informują o zdarzeniach powodujące w jednostce w ciągu okresu sprawozdawczego zmiany stanu środków pieniężnych, jak i ich ekwiwalentów. Ocena ta dotyczy źródeł pochodzenia oraz wielkości uzyskanych przez jednostkę środków pieniężnych, a także ekwiwalentów oraz kierunków wraz z wielkością wykorzystania zasobów pieniężnych wraz z ekwiwalentami podczas prowadzenia działalności.
Użytkownicy sprawozdań finansowych, którzy podejmują decyzje muszą określić zdolność jednostki do uzyskiwania wpływów oraz racjonalnego ich wydatkowania, okres
w którym wpływy i wydatki wystąpią oraz stopień pewności wystąpienia przepływów pieniężnych. Takie informacje będą dostarczone dzięki rachunkowi przepływów pieniężnych wraz z pozostałymi elementami sprawozdania finansowego jakimi są bilans oraz rachunek zysków i strat.
Treść Krajowego Standardu Rachunkowości numer 1 jest zgodna z treścią Międzynarodowego Standardu Rachunkowości numer 7, z tym że:
1. W Krajowym Standardzie Rachunkowości numer 1 nie przedstawiono specyfiki rachunku przepływów pieniężnych w bankach, zakładach ubezpieczeń oraz pozostałych instytucjach finansowych.
2. W Krajowym Standardzie Rachunkowości numer 1 dokładniej niż w Międzynarodowym Standardzie Rachunkowości numer 7 określono zasady ujmowania poszczególnych pozycji rachunku przepływów pieniężnych jednostek innych niż banki i zakłady ubezpieczeń,
co wynika ze szczegółowości rozwiązań polskiego prawa bilansowego.
3. Krajowy Standard Rachunkowości nie zaleca odrębnego przedstawiania w rachunku przepływów pieniężnych informacji, które dotyczą przepływów z tytułu podatku dochodowego, ponieważ minimalny zakres informacji wykazywanych w rachunku przepływów pieniężnych określony w załącznikach do ustawy o rachunkowości nie obejmuje takich informacji. W Krajowym Standardzie Rachunkowości numer 1 zaleca się włączenie ich jako dodatkowych informacji i objaśnień do rachunku przepływów pieniężnych.
4. W przypadku stosowania metody pośredniej ustalania przepływów działalności operacyjnej Krajowy Standard Rachunkowości numer 1 zaleca korygowanie wyniku finansowego netto, podczas gdy Międzynarodowy Standard Rachunkowości numer 7 pozwala na korygowanie wyniku finansowego brutto. Ma to wpływ na występowanie lub wartość niektórych korekt wyniku.
5. Krajowy Standard Rachunkowości numer 1 zaleca, aby kredyt w rachunku bieżącym oraz w linii kredytowej wykazywać w rachunku przepływów pieniężnych "per saldo",
w działalności finansowej. Według Międzynarodowego Standardu Rachunkowości numer 7 niektóre jednostki mogą wykazać zmiany stanu kredytu w rachunku bieżącym jako element działalności operacyjnej lub jako ekwiwalent środków pieniężnych.
Zgodnie z Krajowym Standardem Rachunkowości numer 1 sprawozdanie finansowe, czyli też raport przepływów pieniężnych powinien zawierać obraz sytuacji jednostki gospodarczej w sposób jasny, rzetelny i prawidłowy, zdarzenia powinny być ujęte zgodnie
z ich treścią ekonomiczną oraz należy ująć przyjęte uproszczenia, jeżeli nie powodują one zniekształcenia przedstawianej sytuacji jednostki. Rachunek przepływów pieniężnych sporządza się:
1. Na podstawie danych zawartych w księgach rachunkowych oraz z pozostałych elementów sprawozdania finansowego, w skład którego ten rachunek wchodzi.
2. W układzie i ze szczegółowością przewidzianą w załączniku numer 1 do ustawy
o rachunkowości, przy czym:
a) jednostka może stosownie do swoich potrzeb i specyfiki wykazywać informacje zawarte w rachunku przepływów pieniężnych z większą szczegółowością niż przewidziana
w załączniku numer 1 do ustawy o rachunkowości,
b) jeżeli w jednostce nie wystąpiły zdarzenia, które dotyczą poszczególnych pozycji rachunku przepływów pieniężnych w roku obrotowym jak i poprzedzającym, to pozycje im odpowiadające pomija się.
3. Przedstawia się dane za bieżący i poprzedni rok obrotowy, z wyjątkiem przypadku gdy jednostka powstała dopiero w bieżącym roku obrotowym; gdyż wtedy danych porównawczych nie uwzględnia się.
4. W przypadku, gdy rachunek przepływów pieniężnych sporządza się za inny okres aniżeli rok obrotowy podaje się dane za analogiczny okres sprawozdawczy poprzedniego roku obrotowego jako dane porównawcze.
5. Rachunek przepływów pieniężnych powinno się sporządzać z identyczną dokładnością,
co pozostałe elementy sprawozdania finansowego, tak jak w złotych i groszach lub
w zaokrągleniu do tysięcy złotych, by ułatwić porównanie i analizę danych liczbowych.
Według Międzynarodowego Standardu Rachunkowości numer 7 przepływy pieniężne dokonane w walutach obcych powinny być ujmowane w walucie sprawozdawczej jednostki, przy zastosowaniu kursu waluty zgodnie z dniem zrealizowania przepływu środków pieniężnych.
Zyski i straty nadzwyczajne związane z przepływami pieniężnymi należy ująć oddzielnie, jako te, które powstały w wyniku działalności operacyjnej, inwestycyjnej lub finansowej, tak by umożliwić użytkownikom zrozumienie ich rodzaju oraz wpływu na obecne i przyszłe przepływy środków pieniężnych jednostki.
Przepływy pieniężne z tytułu odsetek i dywidend otrzymanych i wypłaconych powinno się przedstawiać osobno. Należy je ujmować w sposób ciągły w kolejnych okresach sprawozdawczych. W przypadku działalności finansowej jakimi są banki, zakłady ubezpieczeniowe oraz pozostałe instytucje finansowe zapłacone odsetki oraz otrzymane odsetki i dywidendy zalicza się do przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej, ponieważ mają one wpływ na ustalenie wyniku finansowego (zysku lub stratę netto).
Poniżej przedstawione zostaną różnice w klasyfikacji, na przykład zapłacone odsetki od zobowiązań z tytułu dostaw w rachunku zysków i strat ujmuje się jako koszty finansowe, zaś w rachunku przepływów pieniężnych jako wydatki z działalności operacyjnej. Otrzymane odsetki od należności z tytułu dostaw w rachunku z zysków i strat ujmuje się jako koszty finansowe, a w rachunku przepływów pieniężnych jako wydatki z działalności operacyjnej. Sprzedaż środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych wykazywana jest jako pozostałe przychody operacyjne, ewentualnie przy stracie ze sprzedaży jako pozostałe koszty operacyjne, zaś w rachunku przepływów pieniężnych jako wpływy z działalności inwestycyjnej. Zyski ze sprzedaży inwestycji finansowych podobnie jak z otrzymanych dywidend w rachunku zysków i strat ujmuje się jako przychody finansowe, ewentualnie przy stracie jako koszty finansowe, a w rachunku przepływów pieniężnych jako wpływy z działalności inwestycyjnej.
Tabela 1.1. Różnica w klasyfikacji niektórych transakcji w ramach poszczególnych segmentów
Rachunek zysków i strat Rachunek przepływów pieniężnych
Zapłacone odsetki od zobowiązań z tytułu dostaw Koszty finansowe Wydatki z działalności operacyjnej
Otrzymane odsetki od należności z tytułu dostaw Przychody finansowe Wpływy z działalności operacyjnej
Sprzedaż środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych Pozostałe przychody operacyjne (ewentualnie koszty przy sprzedaży ze stratą) Wpływy z działalności inwestycyjnej
Sprzedaż inwestycji finansowych Przychody finansowe (ewentualnie koszty przy sprzedaży ze stratą) Wpływy z działalności inwestycyjnej
Otrzymanie dywidendy Przychody finansowe (ewentualnie koszty przy sprzedaży ze stratą) Wpływy z działalności inwestycyjnej
Źródło: G. Gołębiowski, A. Tłaczała: Analiza ekonomiczno-finansowa w ujęciu praktycznym. Difin, Warszawa 2005, s.28.
Transakcje operacyjne i finansowe, które nie wymagają pośrednictwa środków pieniężnych nie ujmuje się w rachunku przepływów pieniężnych, gdyż tego rodzaju transakcje powinno ujmować się w innej pozycji sprawozdania finansowego, tak by wszystkie informacje, które dotyczą działalności operacyjnej i finansowej były przekazane. Niektóre działania w działalności operacyjnej i finansowej, które wpływają na strukturę aktywów
i pasywów jednostki gospodarczej nie posiadają bezpośredniego wpływu na bieżące przepływy środków pieniężnych. Nieujmowanie operacji bezgotówkowych w rachunku przepływów pieniężnych pozwala sporządzać rachunek przepływów pieniężnych zgodnie
z celem, gdyż operacje bezgotówkowe nie wpływają na powstanie w bieżącym okresie przepływów pieniężnych.
Rachunek przepływów pieniężnych jest sporządzany, by uniknąć braku płynności finansowej, który związany jest z możliwością upadłości jednostki gospodarczej. Aby zminimalizować prawdopodobieństwo upadłości należy sporządzać prognozę wpływów
i wypływów lub rachunek przepływów pieniężnych na okres roczny oraz analizować go przynajmniej raz na miesiąc. Rachunek przepływów środków pieniężnych pozwala zaprognozować jakie wpływy i wydatki jednostka osiągnie w roku następnym. Dlatego miesięczna kontrola rachunku przepływów pieniężnych jest ważna, by w przypadku błędu jednostka mogła podjąć odpowiednie działania w naprawie tego błędu, co też pomaga
w zaznajomieniu się z rotacją środków pieniężnych.
Obligatoryjnie rachunek przepływów pieniężnych muszą sporządzać spółki akcyjne oraz większe jednostki, które w poprzednim roku obrotowym spełniły co najmniej 2 z 3 poniższych warunków:
1. Średnioroczne pełnoetatowe zatrudnienie wyniosło minimum 50 osób.
2. Na koniec roku obrotowego suma aktywów była równa 2.500.000 EURO przeliczając
na walutę polską.
3. Za poprzedni rok obrotowy przychody netto ze sprzedaży towarów i wyrobów gotowych oraz operacji finansowych były równe minimum 5.000.000 EURO przeliczając na walutę polską.
Rachunek wyników jak i bilans posiadają słabości, gdyż są sporządzanie na podstawie metody memoriałowej oraz zawierają wiele wartości szacunkowych, które są podatne na zniekształcenia i mogą ukazywać mylny obraz płynności finansowej jednostki gospodarczej. Jednakże rachunek przepływów pieniężnych jest sporządzany metodą kasową, co oznacza że ujmuje tylko wartości przepływów środków pieniężnych, które rzeczywiście zaistniały. Jest on więc uzupełnieniem rachunku zysków i strat oraz bilansu, który ma dostarczać wiedzę
na temat:
1. Płynności i wypłacalności przedsiębiorstwa.
2. Dostarcza dodatkową informację na temat zmian wielkości bilansowych.
3. Różnic wynikających z posługiwania się różnymi standardami lub polityk rachunkowości, dzięki porównaniu wyników firm i wyeliminowanie niedogodności.
4. Przyszłych przepływów pieniężnych.

1.2. Rodzaje działalności w rachunku przepływów pieniężnych
Przepływy gotówkowe w rachunku przepływów pieniężnych można podzielić na 3 grupy działalności:
• działalność operacyjną,
• działalność inwestycyjną,
• działalność finansową.
Podział rachunku przepływów pieniężnych na działalności pozwala na bardziej przejrzysty obraz procesów finansowych, które występują wewnątrz jednostki. Co wiąże się z rzetelną identyfikacją gotówki wypracowaną w odpowiednich obszarach działalności. Jednakże należy pamiętać, iż przepływy z poszczególnych działalności nawzajem się przecinają w związku
z bieżącą działalnością przedsiębiorstwa.
Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej są najważniejszymi przepływami wśród wymienionych działalności rachunku przepływów pieniężnych, gdyż to one odpowiadają na pytanie czy działalność przedsiębiorstwa jest opłacalna. Jeżeli przepływy operacyjne są dodatnie możliwe jest dalsze inwestowanie oraz spłata, zaciągniętych wcześniej na rozwój, kredytów i pożyczek. Działalność operacyjna jest związana z ogółem operacji gospodarczych, które wynikają z działalności przedsiębiorstwa. Przede wszystkim ujmuje ona takie zdarzenia jak:
• wpływy środków ze sprzedaży produktów i usług,
• wypływy z tytułu zobowiązań wobec dostawców za dostawy towarów i materiałów,
• wypływy wynagrodzeń dla pracowników,
• wypływy z tytułu podatków i opłat.
Stanowi podstawowy rodzaj działalności handlowej, wytwórczej, usługowej oraz inne rodzaje działalności, które nie są zaliczone do działalności inwestycyjnej (lokacyjnej) czy też nie są zaliczone do działalności finansowej.
Działalność inwestycyjna ujmuje informacje, które są zawarte z przepływach pieniężnych z działalności inwestycyjnej, które dotyczą działań poczynionych przez jednostkę w trzech zakresach:
• nabycia i zbycia wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych,
• działań w zakresie inwestycji w nieruchomości oraz w wartości niematerialne
i prawne,
• operacji z aktywami finansowymi z rozróżnieniem na nabyte i zbyte od jednostek powiązanych i pozostałych.
Informacje, które dostarczają nam przepływy z działalności inwestycyjnej pozwalają na odczytanie jakie inwestycje przedsiębiorstwo dokonało oraz jakie nowe zakupy dokonało,
a także czy jednostka nie dokonuje nadmiernej wyprzedaży majątku firmy. Jednakże, gdy przedsiębiorstwo posiada zbyt dużo wolnych środków pieniężnych, należy pamiętać by nie przeinwestować w nowe urządzenia. Z kolei, gdy jednostka wyprzedaje majątek firmy, oznacza, że nie posiada środków na bieżące zobowiązania, czyli ma poważny problem
z płynnością finansową.
Inaczej mówiąc działalność inwestycyjna obejmuje wszystkie te operacje gospodarcze, które są związane z nabyciem i sprzedażą składników majątku trwałego i aktywów finansowych wraz z osiągniętymi z nich korzyści, na przykład dywidend, odsetek. Można, więc wyróżnić:
• zakup i sprzedaż środków trwałych,
• udzielenie pożyczek oraz otrzymanie ich spłat,
• zakup i sprzedaż udziałów i akcji innych podmiotów gospodarczych.
Działalność finansowa pokazuje w jaki sposób finansowana jest działalność przedsiębiorstwa. Jest to ogół operacji gospodarczych związanych z:
• zaciągnięciem i spłatą kredytów i pożyczek,
• emisją dłużnych papierów wartościowych,
• wypłatą dywidendy,
• leasingiem finansowym.
Informacje, które wynikają z przepływów pieniężnych działalności finansowej informują o długoterminowych planach właścicieli wobec przedsiębiorstwa. Jeżeli występuje zysk netto
i właściciele nie wypłacają dywidend oznacza to, że właściciele stawiają na rozwój firmy. Tak samo, gdy jednostka zaciąga kredyt czy pożyczkę, przy dodatnich przepływach z działalności oznacza, że właściciele planują dalszy rozwój firmy. Dodatkowe informacje dotyczą preferencji właścicieli względem rodzaju dofinansowania zewnętrznego. Czy przedsiębiorstwo korzysta z najpopularniejszej formy dofinansowania zewnętrznego jakim jest kredyt i leasing, czy też owe przedsiębiorstwo jest na tyle atrakcyjna dla banków i inwestorów, że korzysta
z bardziej zaawansowanych metod pozyskania kapitału obcego, takim jak bonów komercyjnych lub emituje własne akcje.
Definicje rodzajów działalności na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych określonych przez Międzynarodowy Standard Rachunkowości numer 7 oraz Krajowy Standard Rachunkowości numer 1 zawiera niżej przedstawiona tabela 1.2.
Tabela 1.2. Definicje rodzajów działalności na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych
Wyszczególnienie MSR nr 7 KSR nr 1
Działalność operacyjna Jest podstawowym rodzajem działalności powodującym powstanie przychodów oraz każdym innym rodzajem działalności, która nie ma charakteru działalności inwestycyjnej lub finansowej. Podstawowy rodzaj działalności jednostki oraz inne rodzaje działalności niezaliczone do działalności inwestycyjnej (lokacyjnej) lub finansowej.
Działalność inwestycyjna Jest działalnością polegającą na nabywaniu i sprzedaży aktywów długoterminowych oraz innych inwestycji niezaliczonych do ekwiwalentów środków pieniężnych. Pod pojęciem działalności inwestycyjnej (lokacyjnej) rozumie się nabywanie lub zbywanie rzeczowych aktywów trwałych (środków trwałych, środków trwałych
w budowie), wartości niematerialnych i prawnych, długoterminowych inwestycji, w tym inwestycji w nieruchomości i prawa, krótkoterminowych aktywów finansowych (z wyjątkiem środków pieniężnych i ich ekwiwalentów) oraz wszystkie związane z nimi pieniężne koszty i korzyści, z wyjątkiem dotyczących podatku dochodowego.
Działalność finansowa Jest działalnością, w wyniku której zmianie ulega wysokość i struktura kapitału własnego oraz zadłużenia jednostki gospodarczej. Jest to działalność, której przedmiotem jest pozyskiwanie innych, niż działalność operacyjna, źródeł finansowania, w tym także zwiększających kapitał (fundusz) własny, lub ich spłata oraz związane z tym pieniężne koszty, w tym prowizje, odsetki, dywidendy, i korzyści, z wyjątkiem dotyczących podatku dochodowego. Wystąpienie przepływów pieniężnych
w działalności finansowej powoduje zmiany rozmiarów
i relacji kapitału (funduszu) własnego i zadłużenia jednostki (jeżeli jednostka korzysta z obcych źródeł finansowania).
Źródło: W. Gos: Rachunek przepływów … poz. cyt., s. 37.
Przykłady wpływów i wydatków jakie występują w działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej przedstawia tabela 1.3.
Tabela 1.3. Przykłady wpływów i wydatków działalności operacyjnej, inwestycyjnej oraz finansowej
Rodzaj działalności Przykłady wpływów Przykłady wydatków
Działalność operacyjna - ze sprzedaży produktów, towarów, materiałów (łącznie z podatkiem od towarów
i usług),
- z tytułu honorariów, praw autorskich, opłat i innych przychodów operacyjnych,
- wpływy z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych,
- z tytułu kontraktów zawieranych w celu nabycia
i odsprzedaży, jeżeli są one elementem działalności operacyjnej jednostki. - z tytułu zapłaty za dostarczone towary, materiały, energię, usługi (łącznie
z podatkiem od towarów
i usług) służące realizacji działalności operacyjnej jednostki,
- na wynagrodzenia pracowników oraz inne świadczenia na ich rzecz,
- na ubezpieczenia społeczne
i zdrowotne,
- z tytułu podatku dochodowego, innych podatków i opłat o charakterze publicznoprawnym,
- z tytułu kontraktów zawieranych w celu nabycia
i odsprzedaży, jeżeli są one elementem działalności operacyjnej jednostki.
Działalność inwestycyjna - ze sprzedaży środków trwałych, środków trwałych
w budowie, wartości niematerialnych i prawnych, inwestycji w nieruchomości oraz wartości niematerialne
i prawne jak też aktywów finansowych,
- z tytułu zwrotu krótkoterminowych
i długoterminowych pożyczek udzielonych innym jednostkom,
- z tytułu pochodnych innych instrumentów finansowych,
- z tytułu zwrotu zapłaconych zaliczek dotyczących działalności inwestycyjnej,
- z tytułu pieniężnych korzyści dotyczących składników działalności inwestycyjnej, na przykład otrzymane odsetki od lokat, dywidendy. - z tytułu zakupu, montażu, uruchomienia składników środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych, inwestycji w nieruchomości oraz w wartości niematerialne i prawne jak też aktywów finansowych,
- z tytułu udzielenia krótkoterminowych
i długoterminowych pożyczek innym jednostkom,
- z tytułu zapłaconych zaliczek dotyczących działalności inwestycyjnej,
- z tytułu pochodnych instrumentów finansowych,
- z tytułu pieniężnych kosztów dotyczących składników działalności inwestycyjnej.
Działalność finansowa - z tytułu wydania udziałów (akcji) i innych instrumentów kapitałowych oraz dopłat do kapitału,
- z emisji długoterminowych
i krótkoterminowych dłużnych instrumentów finansowych,
- zaciągnięcie kredytów bankowych i pożyczek. - płatności na rzecz właścicieli akcji lub udziałów z tytułu ich wykupu oraz zwrot dopłat do kapitału,
- spłaty kredytów bankowych
i pożyczek,
- z tytułu podziały zysku,
w tym z lat poprzednich,
- poniesione przez korzystającego wydatki na spłatę zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowego,
- zapłacone odsetki, prowizje bankowe i inne pieniężne koszty związane bezpośrednio z pozyskaniem kapitału.
Źródło: W. Gos: Rachunek przepływów … poz. cyt., s. 39.
Oceniając przepływy pieniężne z poszczególnych rodzajów działalności pod uwagę bierze się specyfikę przedsiębiorstwa oraz branżę, w której działa. Wagę się przywiązuje do salda przepływów z dane działalności, mianowicie czy jest ujemne czy dodatnie. Występuje osiem wariantów według rodzaju działalności co przedstawia tabela 1.4.

Tabela 1.4. Warianty przedsiębiorstw według rodzaju działalności
Wariant
Rodzaj działalności 1 2 3 4 5 6 7 8
Działalność operacyjna + + + + - - - -
Działalność inwestycyjna + - + - + - + -
Działalność finansowa + - - + + + - -
Źródło: M.T. Dugen, B.E. Cup, W.D. Samson: Teaching the Statement of cash flows. Journal of Accounting Education 1991, s. 33.
Wariant numer 1 charakteryzuje przedsiębiorstwo o bardzo wysokiej płynności finansowej. Taki wariant występuje bardzo rzadko. Sytuacja taka dotyczy przedsiębiorstwa, które przygotowuje się do podjęcia inwestycji lub przejęcia innej jednostki.
Wykres 1.1. Przedsiębiorstwo przygotowujące się do podjęcia dużej inwestycji

Źródło: www.r-brokers.pl
Wariant numer 2 charakteryzuje przedsiębiorstwa dojrzałe, o wysokim stopniu rentowności, które finansują działalność inwestycyjną oraz spłacają zobowiązania
z wypracowanego zysku.
Wykres 1.2. Przedsiębiorstwo dojrzałe

Źródło: www.r-brokers.pl
Wariant numer 3 wynika z dwóch wariantów:
• jednostka uzyskuje dodatnie przepływy pieniężne z działalności operacyjnej oraz z działalności inwestycyjnej,
• wpływy z bieżącej działalności nie pokrywają zobowiązań, przedsiębiorstwo więc, spieniężą środku trwałe, by pozyskać środki pieniężne.
Wykres 1.3. Przedsiębiorstwo spieniężające wcześniejsze inwestycje

Źródło: www.r-brokers.pl
Wariant numer 4 charakteryzuje przedsiębiorstwa, które dopiero się rozwijają i nie są
w stanie pokryć swoich wydatków przeznaczonych na rozwój z wypracowanych zysków, dlatego też pozyskują zewnętrzne źródła dofinansowania. Wariant ten jest uznawany za najbardziej pożądany, gdyż świadczy on o dobrych perspektywach jednostki.
Wykres 1.4. Przedsiębiorstwo rozwijające się

Źródło: www.r-brokers.pl
Wariant numer 5 charakteryzuje przedsiębiorstwa, które aktualnie przechodzą chwilowe kłopoty i nie regenerują dodatnich przepływów pieniężnych z działalności operacyjnej. By utrzymać ciągłość działalności, jednostki te korzystają z zewnętrznych źródeł pozyskania kapitału, co dobrze świadczy o jednostce, gdyż wynika z tego,
że problemy są tymczasowe i niedługo nastąpi poprawa wyniku przedsiębiorstwa.
Wykres 1.5. Przedsiębiorstwo z chwilowymi kłopotami

Źródło: www.r-brokers.pl
Wariant numer 6 charakteryzuje przedsiębiorstwo, w którym przepływy pieniężne z działalności operacyjnej i inwestycyjnej są ujemne, a źródłem środków pieniężnych ma pokrycie niedoborów są kredyty i kapitał właścicielski. Jednostka taka jest młoda, dopiero rozwijająca się, o dobrych perspektywach, w które wierzyciele nie obawiają się inwestować.
Wykres 1.6. Przedsiębiorstwo z niepewną sytuacją

Źródło: www.r-brokers.pl
Wariant numer 7 charakteryzuje przedsiębiorstwa, które przechodzą przez trudny okres, gdyż mają problemy finansowe, nie posiadają środków pieniężnych na pokrycie bieżących zobowiązań i są zmuszone na wyprzedaż majątku trwałego jednostki.
Wykres 1.7. Przedsiębiorstwo wyprzedające majątek

Źródło: www.r-brokers.pl
Wariant numer 8 charakteryzuje przedsiębiorstwa, które w poprzednich okresach zgromadziły wysokie zasoby finansowe, z których obecnie realizują wydatki inwestycyjne. Jednak jest to rozwiązanie ryzykowne, które może doprowadzić do bankructwa jednostki.
Wykres 1.8. Przedsiębiorstwo z poważnymi kłopotami

Źródło: www.r-brokers.pl

1.3. Metody sporządzania, struktura oraz zasady analizy rachunku przepływów pieniężnych
Rachunek przepływów pieniężnych powinien być sporządzony jedną z dwóch metod. Metodą bezpośrednią lub metodą pośrednią. Różnica pomiędzy metodami kryje się w różnym ujęciu przepływów z działalności operacyjnej. Przepływy w działalności inwestycyjnej i finansowej mają taki sam układ. W metodzie bezpośredniej w segmencie przepływów działalności operacyjnej wykazywane są wszystkie wpływy i wydatki, które dotyczą podstawowej działalności jednostki, zaś w metodzie pośredniej punktem wyjścia jest, ustalony zgodnie z zasadą memoriałową, wynik finansowy netto jednostki, który jest odpowiednio korygowany, aby otrzymać „wynik kasowy”. Segment działalności inwestycyjnej i działalności finansowej rachunku przepływów pieniężnych jest sporządzany metodą bezpośrednią w związku z czym wykazują te same wyniki.
Metoda bezpośrednia polega na wykazywaniu podstawowych grup wpływów i wypływów środków pieniężnych segmentu działalności operacyjnej, takich jak:
• wpływów od odbiorców,
• wydatków z tytułu zobowiązań wobec dostawców,
• wydatki związane z pracownikami.
Kwoty wymienionych powyżej wpływów i wydatków w rachunku przepływów pieniężnych są wykazywane jako osobne pozycje, które kolejno są zsumowane do kwoty przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej. W przypadku stosowania metody bezpośredniej informacje finansowe są uzyskiwane:
• bezpośrednio, z zapisów w księgach firmy, lub,
• pośrednio, dzięki skorygowaniu wielkości sprzedaży, kosztów wytworzenia sprzedanych produktów gotowych oraz innych pozycji w rachunku wyników o zmiany stanu zobowiązań, należności i zapasów oraz innych pozycji niepieniężnych (np. amortyzacji, zmiany stanu rezerw, wyniku na działalności inwestycyjnej), a także takich, których efekt jako przepływy pieniężne zaliczono do segmentu działalności inwestycyjnej lub działalności finansowej.
Metoda pośrednia polega na przyjęciu memoriałowego wyniku z rachunku zysków i strat oraz kolejnym skorygowaniu tej kwoty, in plus i in minus, o pozycje:
• które nie są związane z działalnością operacyjną, ponieważ wynik księgowy zawiera w sobie również operacje związane z działalnością inwestycyjną i działalnością finansową,
• które nie powodują zmian w gotówce lub jej ekwiwalentach.
Zgodnie z ustawą o rachunkowości wybór metody sporządzania rachunku przepływów pieniężnych należy do kierownika jednostki. Jednakże należy pamiętać, że przy wyborze metody bezpośredniej trzeba dodatkowo sporządzić rachunek metodą pośrednią, co należy przedstawić jako informacja dodatkowa do sprawozdania. W zasadzie oznacza to podwójną pracę księgową dlatego w praktyce rzadko spotyka się rachunek przepływów pieniężnych sporządzony za pomocą metody bezpośredniej. Jednak są zalety tej metody, główną jest to, że w sposób bezpośredni są przedstawione źródła jak i kierunki wykorzystania środków pieniężnych. Co ułatwia w zrozumieniu sposobów w jakich jednostka generuje oraz wykorzystuje gotówkę. Metoda bezpośrednia więc przedstawia bezwzględne wielkości wpływów i wydatków i pod tym względem lepiej opisuje skalę działalności jednostki, aniżeli metoda pośrednia. Z kolei metoda pośrednia ma tą zaletę, że pozwala na wyraźniejsze wykazywanie zmian w aktywach bieżących netto, czyli w należnościach, zapasach i zobowiązaniach bieżących, ponieważ metoda ta przedstawia korekty wyniku finansowego netto. Niesie to ze sobą interesujące informacje, które dotyczą krótkoterminowego majątku i kapitału.
Sporządzając jednostkowy rachunek przepływów pieniężnych warto wiedzieć, że dane zawarte w nim dotyczą roku bieżącego jak i poprzedniego roku obrotowego, kwoty można zaokrąglać do tysięcy złotych pod warunkiem, że zaokrąglenia te nie zniekształcają obrazu sytuacji majątkowej jednostki oraz informacje wykazywane w jednostkowym rachunku przepływów pieniężnych mogą być przedstawione z większą szczegółowością, jeżeli wynika to z potrzeb lub specyfiki jednostki.
Tabela 1.5. Układ jednostkowego rachunku przepływów pieniężnych według ustawy o rachunkowości
A. Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej
Metoda pośrednia Metoda bezpośrednia
I. Zysk/strata netto I. Wpływy
II. Korekty razem 1. Sprzedaż
1. Amortyzacja 2. Inne wpływy z działalności operacyjnej
2. Zyski (straty) z tytułu różnic kursowych II. Wydatki
3. Odsetki i udziały w zyskach (dywidendy) 1. Dostawy i usługi
4. Zysk (strata) z działalności inwestycyjnej 2. Wynagrodzenia netto
5. Zmiana stanu rezerw 3. Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne oraz inne świadczenia
6. Zmiana stanu zapasów
7. Zmiana stanu należności 4. Podatki i opłaty o charakterze publicznoprawnym
8. Zmiana stanu zobowiązań krótkoterminowych, z wyjątkiem kredytów i pożyczek
9. Zmiana stanu rozliczeń międzyokresowych 5. Inne wydatki operacyjne
10. Inne korekty
III. Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej (I +/- II)
B. Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej
I. Wpływy
1. Zbycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych
2. Zbycie inwestycji w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne
3. Z aktywów finansowych, w tym:
a) w jednostkach powiązanych
b) w pozostałych jednostkach
• zbycie aktywów finansowych
• dywidendy i udziały w zyskach
• spłata udzielonych pożyczek długoterminowych
• odsetki
• inne wpływy z aktywów finansowych
4. Inne wpływy inwestycyjne
II. Wydatki
1. Nabycie wartości niematerialnych i prawnych oraz rzeczowych aktywów trwałych
2. Inwestycje w nieruchomości oraz wartości niematerialne i prawne
3. Na aktywa finansowe, w tym:
a) w jednostkach powiązanych
b) w pozostałych jednostkach
• nabycie aktywów finansowych
• udzielone pożyczki długoterminowe
4. Inne wydatki inwestycyjne
III. Przepływy pieniężne netto z działalności inwestycyjnej (I – II)
C. Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej
I. Wpływy
1. Wpływy netto z wydania udziałów (emisji akcji) i innych instrumentów kapitałowych oraz dopłat do kapitału
2. Kredyty i pożyczki
3. Emisja dłużnych papierów wartościowych
4. Inne wpływy finansowe
II. Wydatki
1. Nabycie udziałów (akcji) własnych
2. Dywidendy i inne wypłaty na rzecz właścicieli
3. Inne, niż wypłaty na rzecz właścicieli, wydatki z tytułu podziału zysku
4. Spłaty kredytów i pożyczek
5. Wykup dłużnych papierów wartościowych
6. Z tytułu innych zobowiązań finansowych
7. Płatności zobowiązań z tytułu umów leasingu finansowego
8. Odsetki
9. Inne wydatki finansowe
III. Przepływy pieniężne netto z działalności finansowej (I – II)
D. Przepływy pieniężne netto razem (A.III +/- B.III +/- C.III)
E. Bilansowa zmiana stanu środków pieniężnych, w tym zmiana stanu środków pieniężnych z tytułu różnic kursowych
F. Środki pieniężne na początek okresu
G. Środki pieniężne na koniec okresu (F +/- D), w tym o ograniczonej możliwości dysponowania
Źródło: Załącznik nr 1 do ustawy o rachunkowości.
Coraz częściej mówi się o potrzebach skutecznego zarządzania przepływami pieniężnymi tak, aby zachowane były priorytety jednostki gospodarczej, co ilustruje schemat 1.1. Priorytety te są zależne od branży w jakiej działa jednostka gospodarcza jak i od celów tej jednostki. Powinno to być ustalone przy projektowaniu systemu informacyjnego rachunkowości.
Schemat 1.1. Ewolucja w priorytetach współczesnej działalności gospodarczej

Źródło: A. Herman, A. Szablewski, Orientacja na wzrost wartości współczesnego przedsiębiorstwa. Zarządzanie wartością firmy, Warszawa 1999, s. 35.
Przepływy pieniężne, a dokładniej informacje o nich, które są wykorzystywane w zarządzaniu przedsiębiorstwem wykorzystuje się do:
1. Planowania oraz analizy finansowej,
2. Prognozowania upadłości,
3. Wyceny przedsiębiorstwa,
4. Oceny efektywności projektów inwestycyjnych.
Analiza przydatności rachunku przepływów pieniężnych składa się z:
• analizy wstępnej – gdzie dokonuje się interpretacji przepływów,
• analizy pionowej – gdzie ustala się wskaźniki struktury, które pozwalają wyróżnić podstawowe czynniki wpływające na wpływy i wydatki, które później są badane,
• analizy poziomej – polegającej na analizie pozycji, które kształtują przepływy pieniężne w czasie. Analiza ta jest dokonywana za pomocą wskaźników dynamiki.
W analizie rachunku przepływów pieniężnych warto wykorzystać i porównać dane z wyniku finansowego netto i przepływów pieniężnych netto działalności operacyjnej, co przedstawia tabela 1.6.
Tabela 1.6. Relacje między wynikiem finansowym netto a przepływami pieniężnymi netto działalności operacyjnej
Wyszczególnienie Wariant
1 2 3 4
Wynik finansowy netto + + - -
Przepływy pieniężne netto działalności operacyjnej + - + -
Źródło: T. Waśniewski, W. Skoczylas: Jak korzystać ze sprawozdania z przepływu środków pieniężnych. Rachunkowość 1999, s. 703.
Z przedstawionych wariantów w tabeli 1.6. najlepszy jest pierwszy, gdyż jednostka osiąga zysk jak i działalność operacyjna generuje dodatnie przepływy pieniężne. W wariancie drugim występuje zysk papierowy, co oznaczać może zamrożenie środków pieniężnych w należnościach lub zapasach. W trzecim wariancie występuje strata oraz dodatnie przepływy pieniężne z działalności operacyjnej, co może być spowodowane zaliczeniem do wyniku kosztów niepieniężnych, takich jak amortyzacja, utworzonych rezerw. Wariant czwarty jest niekorzystny, gdyż jednostka ponosi stratę oraz występuje niedobór środków pieniężnych działalności operacyjnej.
Analiza przepływów pieniężnych powinna umożliwiać odpowiedzi na pytania:
1. Jakie rodzaje działalności generują, a jakie działalności absorbowałyby środki pieniężne?
2. Czy jednostka posiada zdolność finansowania inwestycji z środków własnych?
3. Który rodzaj działalności ma największy wpływ na finansową sytuację jednostki?
4. Jakie są wydatki na działalność inwestycyjną (na przykład inwestycje modernizacyjne, inwestycje spekulacyjne)?
5. Jak inwestowano wolne środki pieniężne?
6. W jaki sposób obsługiwano działalność finansową?
Do analizy rachunku przepływów pieniężnych wykorzystuje się wskaźniki, które są przedstawione w tabeli 1.7.
Tabela 1.7. Analiza wskaźnikowa rachunku przepływów pieniężnych
Nazwa wskaźnika Algorytm Interpretacja
Wskaźniki wystarczalności gotówki
1. Wskaźnik ogólnej wystarczalności środków pieniężnych Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej / wielkość spłaty zobowiązań długoterminowych + wypłaty dywidend + wydatki na zakupy inwestycyjne Informuje w jakim stopniu działalność operacyjna pokrywa spłaty zobowiązań długoterminowych, wypłaty dywidend i wydatki na zakupy inwestycyjne
2. Wskaźnik spłaty zobowiązań długoterminowych Wydatki związane ze spłatą zobowiązań długoterminowych / przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej Określa w jakim stopniu wydatki związane z obsługą zobowiązań długoterminowych są pokrywane z przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej
3. Wskaźnik wypłaty dywidend Wydatki związane z wypłatą dywidend / przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej Określa stopień pokrycia wydatków związanych z wypłatą dywidend przepływami pieniężnymi netto z działalności operacyjnej
4. Wskaźnik zakupów inwestycyjnych Wydatki związane z zakupami inwestycyjnymi / przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej Określa stopień pokrycia wydatków związanych z zakupami inwestycyjnymi przepływami pieniężnymi netto z działalności operacyjnej
5. Wskaźnik spłaty ogółu zobowiązań Wydatki związane ze spłatą zobowiązań / przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej Określa stopień pokrycia wydatków związanych ze spłatą zobowiązań przepływami pieniężnymi netto z działalności operacyjnej
6. Wskaźnik udziału amortyzacji w przyroście środków pieniężnych Amortyzacja / przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej Informuje o udziale amortyzacji jako elemencie kształtującym przyrost nadwyżki netto z działalności operacyjnej
Wskaźnik wydajności gotówkowej
1. Wskaźnik wydajności gotówkowej sprzedaży Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej / przychody ze sprzedaży Określa wielkość środków pieniężnych netto z jednostki przychodu ze sprzedaży
2. Wskaźnik przepływy pieniężne netto do zysku Przepływy pieniężne netto / wynik brutto Określa wielkość przyrostu majątku w formie gotówkowej z jednostki zysku
3. Wskaźnik wydajności środków pieniężnych Przepływy pieniężne netto / średnia wartość majątku Informuje o udziale środków pieniężnych netto w średniej wartości majątku
Wskaźniki siły finansowej
1. Stopa zwrotu kapitału Przepływy pieniężne netto / przeciętny kapitał własny Określa stopień zwrotu kapitału własnego w postaci nadwyżki środków pieniężnych netto
2. Dynamiczny stopień płynności Przepływy pieniężne netto / przeciętne zobowiązania krótkoterminowe Wyraża stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych środkami pieniężnymi netto
3. Stopa finansowania wydatków inwestycyjnych Przepływy pieniężne netto / inwestycje w majątku trwałym Informuje o stopniu wewnętrznego finansowania inwestycji
Wskaźnik jakości pieniężnej
1. Pieniężna wydajność sprzedaży Wpływy ze sprzedaży / przychody ze sprzedaży Określa stopień realizacji przychodów w formie gotówki
2. Relacja pieniężnej nadwyżki do zysku Przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej / zysk operacyjny Wyraża wzajemną relację mierników wyniku ustalonego według zasady kasowej i memoriałowej. Odpowiada na pytanie, ile jednostek pieniężnych przypada na jedną jednostkę zysku
Źródło: M. Gottlieb, W. Lewczyński: Cash flows. Instytut Przedsiębiorczości, Sopot 1993, s. 60; A. Karmańska: Analiza wskaźnikowa sprawozdania z przepływu środków pieniężnych ubezpieczyciela. Zeszyty teoretyczne Rady Naukowej SKwP, Warszawa 1996, s. 73-74; T. Kiziukiewicz: Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych w zarządzaniu firmą. Ekspert, Wrocław 1995, s. 12; T. Waśniewski, W. Skoczylas: Cash flows w przedsiębiorstwie. Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce. Warszawa 1995, s. 38-43; M. Radke: Die grosse betriebswirtschaftliche Formelsammlung. Verlag Moderne Indrustrie. Landsberg 1995, s.203.
Podsumowując jednostka gospodarcza powinna określić, które z wymienionych wskaźników są dla niej najważniejsze. W literaturze dowiadujemy się, że analiza przepływów pieniężnych jest „potężnym narzędziem”, ponieważ to analiza przepływów pieniężnych najwierniej odzwierciedla mechanizm, który decyduje o losach jednostki.

2. Informacje ogólne dotyczące sprawozdania przepływów pieniężnych Banku Pekao SA

2.1. Informacje ogólne o Banku Pekao SA i sytuacja finansowa jednostki
Spółką dominującą w Grupie Kapitałowej Pekao SA jest Bank Pekao SA z siedzibą Centrali w Warszawie przy ulicy Grzybowskiej 53/57, 00-950 Warszawa. Grupa Kapitałowa Banku Pekao SA od 1999 roku stanowi część Grupy Kapitałowej Banku UniCredit S.p.A., która jest jedną z wiodących międzynarodowe instytucje finansowe w 22 krajach europejskich. Bank ten został wpisany do rejestru handlowego na mocy postanowienia Sądu Okręgowego w Warszawie w dniu 29 października 1929 roku i funkcjonuje do dziś bez przerwy. Sąd Rejonowy w Warszawie wpisał Bank Pekao SA do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego XII Wydziału Gospodarczego Krajowego Rejestru Sądowego i przyznał Bankowi Pekao SA numer KRS 0000014843 w dniu 2 lipca 2001 roku. Bank uzyskał również numer statystyczny REGON 000010205. Czas trwania spółki dominującej jak i jednostek, które wchodzą w skład Grupy Kapitałowej jest nieokreślony. Pod względem wartości aktywów Bank Pekao SA jest drugim co do wielkości bankiem w Polsce, zaś pod względem siły kapitałowej, która jest mierzona współczynnikiem wypłacalności, Bank Pekao SA jest najsilniejszy na terenie Polski spośród dużych banków i jedną z najsilniejszych kapitałowo instytucji finansowych w Europie. Bank Pekao SA posiada 1003 placówek w kraju, 5500 bankomatów dla swoich klientów i około 20 000 bankomatów w Europie, co plasuje Bank Pekao SA na drugim miejscu co do wielkości siecią oddziałów. W Grupie Kapitałowej Banku Pekao SA znajduje się największe na terenie kraju Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych, domy maklerskie, spółki, które zajmują się leasingiem i faktoringiem oraz fundusz emerytalny. Bank Pekao SA jest laureatem wielu nagród i wyróżnień nie tylko w Polsce, ale także na rynku międzynarodowym. W 2012 roku Bank Pekao SA otrzymał nagrodę w konkursie Mobile Trend Awards, został także wyróżniony po raz czwarty z rzędu tytułem Top Employers Poland 2013, otrzymał tytuł Najlepszego Dostawcy Usług Walutowych i Najlepszego Banku Finansowania Handlu, które zostały przyznane przez magazyn Global Finance. Bank Pekao SA jest również czterokrotnym zwycięzcą konkursu na Najlepszy Bank Polsce przyznanego przez magazyn Euromoney. Magazyny The Bankier oraz Global Finance trzykrotnie uznały Bank Pekao SA za najlepszy bank w Polsce. Korporacja Banku Pekao SA została również wyróżniona nagrodami Złotego Bankiera oraz jako za pierwszy bank w Europie, który wprowadził identyfikację klienta za pomocą odcisku palca.
Bank Pekao SA jest jednostką dominującą w składzie grupy Pekao SA wraz z jednostkami zależnymi, co przedstawia tabela 2.1.
Tabela 2.1. Skład Grupy Pekao SA na dzień 31 grudnia 2012 roku
Nazwa jednostki Siedziba Zakres działalności Procentowy udział grupy w kapitale/w głosach
31.12.2012 31.12.2012
Public Joint Stock Company UniCredit Bank, w tym: Łuck, Ukraina Bankowa 100,00 100,00
BDK Consulting Ltd. Łuck, Ukraina Usługi konsultingowe, hotelowe I transportowe 99,99 99,99
Centralny dom Maklerski Pekao SA Warszawa Maklerska 100,00 100,00
Pekao Fundusz Kapitałowy sp. z o.o. Warszawa Doradztwo gospodarcze 100,00 100,00
Pekao Leasing sp. z o.o. (*) Warszawa Usługi leasingowe 36,49 36,49
Pekao Faktoring sp. z o.o. Lublin Usługi faktoringowe 100,00 100,00
Pekao Pioneer Powszechne Towarzystwo Emerytalne SA Warszawa Zarządzanie funduszami emerytalnymi 65,00 65,00
Pekao Telecentrum sp. z o.o. Warszawa Usługowa 100,00 100,00
Centrum Kart SA Warszawa Finansowa pomocnicza 100,00 100,00
Pekao Financial Services sp. z o.o. Warszawa Agent transferowy 100,00 100,00
Pekao Bank Hipoteczny SA Warszawa Bankowa 100,00 100,00
Pekao Leasing Holding SA, w tym: (*) Warszawa Usługi leasingowe 80,10 80,10
Pekao Leasing sp. Z o.o. Warszawa Usługi leasingowe 50,87 50,87
Holding sp. z o.o. (w likwidacji) Warszawa Holding niefinansowy - 100,00
Centrum Bankowości Bezpośredniej sp. z o.o. Kraków Usługi call-center 100,00 100,00
Pekao Property SA, w tym: Warszawa Działalność developerska 100,00 100,00
Metropolis sp. z o.o. Warszawa Działalność developerska 100,00 100,00
Jana Kazimierza Development sp. z o.o. Warszawa Działalność developerska 100,00 100,00
Property sp. z o.o. (w likwidacji), w tym: Warszawa Zarządzanie nieruchomościami 100,00 100,00
FPB-Media sp. z o.o. Warszawa Działalność developerska 100,00 100,00
Źródło: Skonsolidowane Sprawozdanie Finansowe Grupy Kapitałowej Banku Pekao SA za rok zakończony dnia 31 grudnia 2012, s. 11.
Na dzień 31 grudnia 2012 roku wszystkie zależne spółki zostały objęte konsolidacją.
W pozostałych pozycjach przedstawia się środki pieniężne i ekwiwalenty środków pieniężnych. Na środki pieniężne i ich ekwiwalenty składają się „Kasa, należności od Banku Centralnego” oraz należności od innych banków o terminie wymagalności do 3 miesięcy.
Bank Pekao SA stosuje zasady rachunkowości dla zabezpieczenia przepływów pieniężnych w razie wypadku zmian w wycenie do wartości godziwej instrumentów zabezpieczających przepływy pieniężne, które odnoszone są:
• w części stanowiącej efektywne zabezpieczenie bezpośrednio do pozycji „Kapitał z aktualizacji wyceny”,
• w części stanowiącej nieefektywne zabezpieczenie do rachunku zysków i strat.
W okresie, w którym zabezpieczona pozycja wpływa na rachunek zysków i strat i które są przedstawione w tych samych liniach, co poniektóre komponenty wyceny pozycji zabezpieczonej, tak jak wynik odsetkowy na instrumentach pochodnych zabezpieczających w rachunkowości zabezpieczeń przepływów pieniężnych przedstawia się w marży odsetkowej, a wynik, który pochodzi z rewaluacji walutowej jest przedstawiany w wyniku z pozycji wymiany, kwoty, które są ujęte w „Kapitale z aktualizacji wymiany” przenosi się do rachunku zysków i strat.
Natomiast gdy instrument zabezpieczający wygasa lub zostaje sprzedany Bank Pekao SA wstrzymuje stosowania zasad rachunkowości dla zabezpieczeń. Wtedy wszystkie zyski lub straty na tym instrumencie zabezpieczającym, które początkowo były ujęte w „Kapitale z aktualizacji wyceny” dalej wykazuje się w kapitale, pod warunkiem, że były skutecznie zabezpieczone, do momentu zajścia przewidywanej transakcji i ujęcia jej w rachunku zysków i strat. Jeżeli zaś zawarcie przewidywanej transakcji jest utopijne, zsumowane zyski lub straty przedstawione w „Kapitale z aktualizacji wyceny” przenosi się do rachunku zysków i strat z danego okresu.
Bank Pekao SA zabezpiecza ryzyko stopy procentowej i ryzyko walutowe , które wynika ze zmienności przepływów pieniężnych na aktywach i zobowiązaniach o zmiennym oprocentowaniu, dzięki transakcji CIRS. Polega to na płaceniu przez Bank zmienno procentowe przepływy walutowe i otrzymaniu zmienno procentowych przepływów złotowo/walutowych. Efektywna część zmiany wyceny do wartości godziwej transakcji zabezpieczających jest ujmowana w „Kapitale z aktualizacji wyceny”, zaś nieefektywna część zmiany wyceny do wartości godziwej transakcji zabezpieczających jest przedstawiana w wyniku na instrumentach finansowych, które przeznaczone są do obrotu. Odsetki powstałe od transakcji CIRS oraz pozycji zabezpieczanych są księgowane w wyniku odsetkowym. Bank Pekao SA oczekuje , że pozycja zabezpieczana wygeneruje przepływy pieniężne do 22 listopada 2021 roku.
Ze względu na zmienną stopę procentową, która występuje w przepływach pieniężnych z tytułu portfela aktywów Bank zabezpiecza ryzyko stopy procentowej, które wynika ze zmienności przepływów pieniężnych z depozytów za pomocą transakcji IRS, w której Bank otrzymuje stałe przepływy pieniężne, a płaci zmienne. Efektywną i nieefektywną część zmiany wyceny do wartości godziwej transakcji zabezpieczających księguje się tak samo jak w przypadku zabezpieczenia przepływów pieniężnych kredytów i depozytów zmiennoprocentowych. Odsetki IRS , podobnie jak odsetki CIRS, również są ujmuje się w wyniku odsetkowym. Oczekiwania dotyczące generowania przepływów pieniężnych przez zabezpieczoną pozycję określają termin generowania ich do 20 listopada 2017 roku.
Zabezpieczenie przepływów pieniężnych depozytów zmienno procentowych polega na zabezpieczeniu za pomocą transakcji IRS, w której Bank otrzymuje zmienne przepływy, a płaci stałe. Efektywną i nieefektywną część zmiany wyceny do wartości godziwej transakcji zabezpieczających oraz odsetki od transakcji IRS ujmuje się tak samo jak w pozostałych przypadkach zabezpieczenia przepływów pieniężnych. Oczekiwania względem generowania przepływów pieniężnych określa się do 5 grudnia 2014 roku.
Zabezpieczenie przepływów pieniężnych z tytułu oczekiwanego przyszłego wpływu w walucie obcej odbywa się za pomocą transakcji fx-forward i dotyczy zabezpieczenia zmienność przepływów pieniężnych w USD, które stanowią przewidywane przychody z tytułu przyszłej sprzedaży. Dzięki temu zabezpiecza się ryzyko walutowe. Portfel transakcji fx-forward składa się z transakcji fx-swap oraz fx-spot, które domyka przepływy wcześniejszą transakcję fx-swap. Transakcja fx-forward polega na sprzedaży przez Bank USD za PLN z określonym terminem realizacji i po ustalonym kursie. Efektywna oraz nieefektywna część zmiany wyceny do wartości godziwej transakcji księguje się jak w pozostałych zabezpieczeniach przepływów pieniężnych.
Zabezpieczenie przepływów pieniężnych zmiennoprocentowych aktywów walutowych, które są zabezpieczone transakcjami fx-swap z tytułu ryzyka walutowego i stopy procentowej polega na zabezpieczeniu zmienności przepływów pieniężnych udzielonych kredytów w USD i EUR. Efektywna i nieefektywna część zmiany wyceny do wartości godziwej transakcji ujmuje się jak w pozostałych zabezpieczeniach przepływów pieniężnych. Część punktów swap na instrumencie zabezpieczającym, która jest rozliczona przenosi się z kapitału aktualizacji wyceny na przychody odsetkowe. Rewaluację walutową, która dotyczy początkowej wymiany kapitału na instrumencie zabezpieczającym przenosi się z kapitału z aktualizacji wyceny na wynik z pozycji wymiany. Pozycja zabezpieczana prawdopodobnie będzie generować przepływy pieniężne do 25 listopada 2013 roku.
Sytuację finansową Banku Pekao SA przedstawia poniższa tabela 2.1.
Tabela 2.2. Sprawozdanie z sytuacji finansowej Banku Pekao SA za rok zakończony dnia 31 grudnia 2012 roku (w tys. zł)
Nota 31.12.2012 31.12.2011
Aktywa
Kasa, należności od Banku Centralnego 20 9 207 268 4 886 074
Weksle uprawnione do redyskontowania w Banku Centralnym 159 100
Należności od banków 21 4 096 454 5 648 899
Aktywa finansowe przeznaczone do obrotu 22 614 719 849 711
Aktywa z tytułu pochodnych instrumentów finansowych (przeznaczone do obrotu) 23 2 650 577 2 252 962
Pozostałe instrumenty finansowe wyceniane do wartości godziwej przez rachunek zysków i strat - -
Kredyty i pożyczki udzielone klientom 24 94 847 780 92 143 106
Instrumenty zabezpieczające 25 367 890 408 906
Inwestycyjne (lokacyjne) papiery wartościowe 26 28 587 056 29 018 866
1. Dostępne do sprzedaży 25 808 501 25 345 366
2. Utrzymywane do terminu wymagalności 2 778 555 3 673 500
Aktywa przeznaczone do sprzedaży 28 1 564 477 2 015 733
Inwestycje w jednostkach zależnych 29 793 113 793 268
Inwestycje w jednostkach stowarzyszonych 30 29 427 39 345
Wartości niematerialne 31 644 445 675 747
Rzeczowe aktywa trwałe 32 1 642 140 1 736 128
Nieruchomości inwestycyjne 33 28 071 58 778
Aktywa z tytułu podatku dochodowego 17 574 969 655 966
1. Aktywa z tytułu bieżącego podatku dochodowego 4 981 -
2. Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego 569 988 655 966
Inne aktywa 34 1 613 509 1 206 366
Aktywa razem 147 262 054 142 389 955
Pasywa
Zobowiązania
Zobowiązania wobec Banku Centralnego 20 - 356 386
Zobowiązania wobec innych banków 36 6 305 678 4 072 409
Zobowiązania finansowe przeznaczone do obrotu 22 246 578 -
Zobowiązania z tytułu pochodnych instrumentów finansowych (przeznaczone do obrotu) 23 2 629 496 2 506 700
Zobowiązania wobec klientów 37 108 104 514 108 004 745
Instrumenty zabezpieczające 25 1 226 781 1 738 549
Różnice z zabezpieczenia wartości godziwej przed ryzykiem stopy procentowej przypadające na pozycje zabezpieczane 25 11 328 -17 475
Zobowiązania z tytułu emisji dłużnych papierów wartościowych 38 3 966 148 2 402 614
Zobowiązania z tytułu podatku dochodowego 17 74 508 192 681
1. Bieżące zobowiązanie z tytułu podatku dochodowego 74 508 192 681
2. Rezerwa z tytułu odroczonego podatku dochodowego - -
Rezerwy 39 373 490 345 368
Pozostałe zobowiązania 40 1 411 793 1 989 316
Zobowiązania razem 124 350 314 121 591 293
Kapitał własny
Kapitał zakładowy 44 262 470 262 382
Pozostałe kapitały 45 19 711 115 17 709 907
Zysk z lat ubiegłych i roku bieżącego 2 938 155 2 826 373
Kapitał własny razem 22 911 740 20 798 662
Pasywa razem 147 262 054 142 389 955
Źródło: Jednostkowe Sprawozdanie Finansowe Banku Pekao SA za rok zakończony dnia 31 grudnia 2012, s. 5.

2.2. Zarządzanie ryzykiem płynności jednostki oraz struktura sprawozdania przepływów pieniężnych Banku Pekao SA
Bank Pekao SA, aby zapewnić i utrzymać zdolność wypłacalności bieżących oraz przyszłych zobowiązań wraz z kosztami uzyskania płynności i rentowności kapitałów własnych, aby zapobiec sytuacji kryzysowej a także przetrwanie i rozwiązanie zaistniałej sytuacji kryzysowej zarządza ryzykiem płynności. Aby zarządzać ryzykiem płynności Bank Pekao SA inwestuje w papiery wartościowe charakterystyczne wysoką płynnością, które wyemitował polski rząd. Podczas ewentualnych sytuacji kryzysowych Bank Pekao SA ma możliwość sprzedaży bądź postawienia w zastaw nabyte papiery wartościowe. Papiery wartościowe zakupione przez Bank pozwalają również do monitorowania zapasu płynności Banku. Miesięcznie monitorowana jest płynność strukturalna, która obejmuje całościowy obszar czasowy, także płynność długoterminową, bilansu Banku. Płynność krótkoterminowa, inaczej operacyjna, jest monitorowana codziennie. Płynność krótkoterminowa obejmuje operacje na rynkach finansowych, a także dostępność papierów wartościowych, których można nabyć zapas płynnych, rynkowych lub zastawialnych.
Zgodnie z nadzorem bankowym, aby sprawnie monitorować, kontrolować, limitować oraz sprawozdawać płynność finansową kierownictwo Banku Pekao SA wykorzystuje wskaźniki płynności z wyodrębnieniem na PLN oraz waluty obce. Między innymi zostały wprowadzone wewnętrzne wskaźniki płynności, które określają relację urealnionych zapadalnych aktywów w stosunku do urealnionych zapadalnych pasywów w terminie do 1 miesiąca i 1 roku. Również zostały wprowadzone wskaźniki pokrycia, które określają relację urealnionych zapadalnych zapasów w stosunku do urealnionych wymagalnych aktywów w terminie przekraczającym 1, 2, 3, 4, 5 lat.
Natomiast, gdy wystąpi wzrost poziomu ryzyka płynności finansowej oraz w przypadku znacznego pogorszenia się sytuacji płynności finansowej, Bank posiada „Politykę zarządzania płynnością w sytuacji awaryjnej”, która została zatwierdzona przez Zarząd Banku. Podczas wystąpienia rzeczywistej sytuacji awaryjnej polityka polega na dziennym monitorowaniu systemowych i specyficznych wskaźników ostrzegawczych, podzieleniu zagrożenia płynności na 4 stopnie, w zależności od wyników wskaźników ostrzegawczych. Polityka ta także określa źródła, z których zostaną pokryte wypływy środków pieniężnych. W polityce tej zostały również uwzględnione:
• procedury monitorowania stanów płynności,
• procedury ewentualnych działań awaryjnych,
• struktury organizacyjne zespołów, które mają za zadanie przywrócić płynność,
• zakres odpowiedzialności kierownictwa Banku Pekao SA za podejmowane decyzje, które są związane z przywróceniem odpowiedniego poziomu płynności finansowej.
Wszystko co jest określone w planie, w razie wystąpienia sytuacji kryzysowych, podlega okresowej weryfikacji.
Podczas, gdy na rynkach finansowych występuje kryzys oraz, gdy kryzys jest spowodowany przez czynniki wewnętrzne, które są specyficzne dla Banku, częścią monitorowania poziomu płynności jest scenariuszowa analiza stresowa, którą przeprowadza w czasie tygodniowym oraz miesięcznym.
Szczególną uwagę Bank Pekao SA zwraca na poziom płynności w walutach obcych. Osobno dla każdej waluty obcej monitoruje, limituje oraz kontroluje płynność. Podczas, gdy Bank monitoruje poziom płynności walutowej i zidentyfikuje potrzebę zabezpieczenia, wykonuje to za pomocą swapów walutowych i swapów procentowo-walutowych. W przypadku deprecjacji PLN Bank zabezpiecza te transakcje wnoszeniem depozytów.
Podstawowe przyczyny, które odróżniają lukę urealnioną od nieurealnionej polegają na tym, że urealnione luki płynności posiadają urealnienia dotyczące rdzenności depozytów oraz ich zapadalności, a także urealnienia przepływów z udzielonych zobowiązań spoza bilansu, takich jak finansowanie i gwarancja. Urealnione luki płynności uwzględniają też urealnione przepływy, które pochodzą z portfela papierów wartościowych oraz przepływy, które wynikają z poprzednich spłat portfela kredytów hipotecznych. Urealnione luki płynności jak i również strukturę zobowiązań finansowych przedstawiają poniższe tabele.
Tabela 2.3. Urealniona luka płynności na dzień 31 grudnia 2012 rok (w tys. zł)
31.12.2012 Do 1 miesiąca Od 1 do 3 miesięcy Od 3 miesięcy do 1 roku Od 1 do 5 lat Powyżej 5 lat Razem
X1 46 473 399 4 564 022 24 347 390 37 199 852 34 677 391 147 262 054
X2 31 805 757 10 845 790 14 031 910 20 082 025 70 496 572 147 262 054
X3 -6 614 789 -49 838 2 999 569 2 357 493 754 425 -553 140
X4 8 052 853 -6 331 606 13 315 049 19 475 320 -35 064 756 -553 140
X5 1 721 247 15 036 296 34 511 616 -553 140
Źródło: Jednostkowe Sprawozdanie … poz. cyt., s. 44.
Tabela 2.4. Urealniona luka płynności na dzień 31 grudnia 2011 rok (w tys. zł)
31.12.2011 Do 1 miesiąca Od 1 do 3 miesięcy Od 3 miesięcy do 1 roku Od 1 do 5 lat Powyżej 5 lat Razem
X1 42 893 742 5 036 046 24 479 142 35 888 940 34 092 085 142 389 955
X2 29 694 832 9 392 169 13 950 226 22 546 226 66 806 502 142 389 955
X3 -7 140 800 -555 245 3 543 669 2 001 311 739 875 -1 411 190
X4 6 058 110 -4 911 368 14 072 585 15 344 025 -31 974 542 -1 411 190
X5 1 146 742 15 219 327 30 563 352 -1 411 190
Źródło: Jednostkowe Sprawozdanie … poz. cyt., s. 44.
Historia:
X1 – Aktywa,
X2 – Pasywa,
X3 – Zobowiązania/należności pozabilansowe netto,
X4 – Luka okresowa,
X5 – Luka skumulowana.
Tabela 2.5. Struktura zobowiązań finansowych według umownych terminów zapadalności na dzień 31 grudnia 2012 rok (w tys. zł)
31.12.2012 Do 1 miesiąca Od 1 do 3 miesięcy Od 3 miesięcy do 1 roku Od 1 do 5 lat Powyżej 5 lat Razem
X1
X2 3 662 578 1 185 034 320 829 26 595 1 110 642 6 305 678
X3 82 678 846 12 553 612 12 525 433 331 308 15 315 108 104 514
X4 - 805 335 2 826 292 334 521 - 3 966 148
X5 - - 37 496 131 160 77 922 246 578
X6 86 341 424 14 543 981 15 710 050 823 584 1 203 879 118 622 918
X7
X8 23 559 633 - - - - 23 559 633
X9 10 956 451 - - - - 10 956 451
X10 34 516 084 - - - - 34 516 084
Źródło: Jednostkowe sprawozdanie … poz. cyt., s. 44.
Tabela 2.6. Struktura zobowiązań finansowych według umownych terminów zapadalności na dzień 31 grudnia 2011 rok (w tys. zł)
31.12.2012 Do 1 miesiąca Od 1 do 3 miesięcy Od 3 miesięcy do 1 roku Od 1 do 5 lat Powyżej 5 lat Razem
X1
X2 2 322 435 2