Zagrożenia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej

SPIS TREŚCI
1. Wstęp - 3
2. Pojęcie zagrożenia narodowego i jego typologia. - 4
3. Zagrożenia bezpieczeństwa narodowego RP. - 9
3.1. Zagrożenia polityczne bezpieczeństwa narodowego RP. - 10
3.2. Zagrożenia militarne bezpieczeństwa narodowego RP. - 13
3.3. Zagrożenia ekonomiczne bezpieczeństwa narodowego RP. - 18
3.4. Zagrożenia społeczne bezpieczeństwa narodowego RP. - 20
3.5. Zagrożenia ekologiczne bezpieczeństwa narodowego RP. - 23
3.6. Zagrożenia bezpieczeństwa informacyjnego RP. - 26
4. Podsumowanie. - 28
5. Bibliografia - 30
1.WSTĘP
Rozpoczynając rozważania na temat potencjalnych zagrożeń bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej należy rozpocząć je od przypomnienia definicji bezpieczeństwa w ogóle a bezpieczeństwa narodowego w szczególności. W dalszej części pracy zostanie przedstawiona przyjęta przez autora typologia zagrożeń oraz teoretyczna,
w oparciu o dostępne źródła ich charakterystyka. W trzeciej części zostaną przedstawione zidentyfikowane przez autora rzeczywiste zagrożenia dotyczące bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej.
Współczesne definicje leksykalne określają bezpieczeństwo jako: stan pewności, spokoju, zabezpieczenia oraz jego poczucia oraz wskazują na brak zagrożenia i ochronę przed niebezpieczeństwami. Najbardziej ogólną definicję bezpieczeństwa zawierać może sponsorowany przez UNESCO Słownik nauk społecznych, które hasło to wyjaśnia;
„W najbardziej dosłownym znaczeniu bezpieczeństwa jest identyczne z pewnością i oznacza brak zagrożenia fizycznego lub ochronę przed nim”. W naukach społecznych bezpieczeństwo w najbardziej ogólnym znaczeniu obejmuje zaspokojenie takich potrzeb jak istnienie, przetrwanie, całość, tożsamość, , niezależność, spokój, posiadanie i pewność rozwoju.
Bezpieczeństwo ma charakter podmiotowy, a będąc naczelną potrzebą człowieka
i grup społecznych, jest zarazem podstawową potrzebą państw i systemów międzynarodowych; jego brak powoduje niepokój i stan zagrożenia. Dlatego każdy
z wymienionych podmiotów stara się oddziaływać na swoje otoczenie zewnętrzne i sferę wewnętrzną, aby usuwać lub przynajmniej oddalać zagrożenia i eliminować własny lęk, obawy, niepokój, niepewność.
Brak zagrożenia stanowi jeden - istotny ale nie jedyny aspekt bezpieczeństwa. Zagrożenie należy odnosić do sfery świadomości danego podmiotu (człowieka, grupy społecznej, narodu lub narodów). Będzie więc ono oznaczać pewien stan psychiki
lub świadomości wywołany postrzeganiem pewnych zjawisk jako niekorzystne
lub niebezpieczne. Szczególnie istotne są tutaj oceny formułowane przez dany podmiot, gdyż leżą one u podstaw działań podejmowanych w celu umacniania jego bezpieczeństwa.
W takim ujęciu zagrożenie mieści się w sferze świadomości i ma charakter subiektywny. Drugi aspekt zagrożenia stanowią czynniki powodujące ten stan niepewności i obaw; będą to więc rzeczywiste działania innych uczestników życia społecznego niekorzystne
i niebezpieczne dla żywotnych interesów i podstawowych wartości danego podmiotu (jednostkowego lub zbiorowego). Jest to więc zagrożenie realne.
Postrzeganie zagrożeń przez dany podmiot może być odbiciem realnego stanu rzeczy (zagrożenia rzeczywistego lub potencjalnego) lub może być też fałszywa. Należy również zwrócić uwagę, że analizowanie bezpieczeństwa w kontekście zagrożeń wymaga wzięcia pod uwagę możliwości popełnienia błędu w tej ocenie związanej z postrzeganiem zbyt szerokiego zespołu zjawisk negatywnie ocenianych jako zagrożenia. Jednakże faktycznie część owych zjawisk ma charakter nie tyle zagrożeń co wyzwań, tzn. niezbywalnych potrzeb wymagających sformułowania odpowiedzi i podjęcia stosownych działań. Rozróżnienie
to bywa dość trudne, gdyż zarówno zagrożenia i wyzwania są negatywnie wartościowane. Granica między niepewnością a zagrożeniem jest dość płynna – zależy bowiem od określenia wartości, które podlegają ochronie jak i od indywidualnej wrażliwości podmiotu postrzegającego.
Niezależnie jednak od wszelkich trudności związanych z identyfikacją zagrożeń, wiedza o nich jest podstawowym warunkiem do wszczęcia działań zapobiegawczych.
2. POJĘCIE ZAGROŻENIA NARODOWEGO I JEGO TYPOLOGIA.
Rozważając pojęcie zagrożeń bezpieczeństwa narodowego należy zwrócić uwagę,
że dawniej definiowane było w ścisłym związku z przyjmowanym za priorytetowy, militarnym obszarem bezpieczeństwa narodowego. Z upływem czasu i różnymi katastrofalnymi wydarzeniami zidentyfikowano nowe obszary bezpieczeństwa narodowego. Współcześnie obejmuje ona w coraz większym stopniu również zdolności ochrony
i ratownictwa ludności, substancji materialnej i środowiska przed zagrożeniami niemilitarnymi, gdyż zagrożenia takie jak katastrofy i awarie techniczne, klęski żywiołowe
i skażenie środowiska są równe skutkom wojny.
Tak więc współczesna definicja zagrożenia bezpieczeństwa państwa jest to taki splot zdarzeń wewnętrznych lub w stosunkach międzynarodowych, w którym z dużym prawdopodobieństwem może nastąpić ograniczenie lub utrata warunków do niezakłóconego bytu i rozwoju wewnętrznego bądź naruszenie lub utrata suwerenności państwa oraz jego partnerskiego traktowania w stosunkach międzynarodowych – w wyniku zastosowania przemocy politycznej, psychologicznej, ekonomicznej, militarnej itp.
W innym ujęciu zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego stanowi działanie lub ciąg działań, które zagrażają drastycznie i w stosunkowo krótkim okresie jakości życia mieszkańców danego państwa lub niosą za sobą istotne zagrożenie ograniczenia możliwości dokonywania wyborów politycznych przez rząd państwa lub prywatne instytucje pozarządowe (osoby prywatne, grupy, korporacje) w ramach danego państwa.
Stosownie do przyjętego kryterium możemy wyróżnić różne podziały typologiczne zagrożeń bezpieczeństwa narodowego. Może to być kryterium przedmiotowe, kryterium źródła zagrożenia, kryterium środowiska zagrożenia, kryterium zasięgu, skali, skutków lub miejsca zagrożenia jak również kryterium charakteru stosunków społecznych zagrożeń (patrz aneks 1).
W tej pracy autor postara się scharakteryzować podział typologiczny zagrożeń bezpieczeństwa państwa według kryterium przedmiotowego.
Uwzględniając to, najczęściej stosowane kryterium możemy zagrożenia podzielić na :
• polityczne,
• militarne,
• ekonomiczne,
• społeczne (społeczno-kulturowe),
• ekologiczne
Zagrożenia polityczne bezpieczeństwa narodowego można zdefiniować jako stany,
w których nasilają się działania zorganizowanych grup społecznych (politycznych) uniemożliwiające wypełnianie przez państwo jego głównych funkcji, a przez to osłabiające lub niweczące działania organów lub instytucji realizujących cele i interesy narodowe .
Tak zdefiniowany zakres obejmuje zarówno politykę wewnętrzną jak i zewnętrzną państwa. Powoduje to, że liczba i rozmiar zagrożeń politycznych jest w tym przedmiocie największa.
W poszczególnych przypadkach były to (są, będą, mogą być):
• niepodporządkowanie się rezolucjom ONZ
• nieprzestrzeganie umów i prawa międzynarodowego
• brak gotowości do współpracy międzynarodowej
• rozwój agresywnych ideologii i religii
• zmiany granic w otoczeniu państwa
• przeciwstawianie się tendencjom stabilizacyjnym i integracyjnym w regionie
• istnienie w państwie secesjonistycznych grup i ich dążenie do autonomii
• konflikty wielkich mocarstw o strefy wpływów
• korupcja i przenikanie struktur przestępczych do władz
• antynarodowa polityka innych państw
• zastraszanie państw
• sprawowanie władzy przy użyciu siły
• nieprzestrzeganie praw i wolności obywateli
• fałszerstwa wyborcze
• współpraca przedstawicieli władz z obcym wywiadem
• dyskryminacja mniejszości narodowych w kraju i poza jego granicami
• manipulacje psychiką i świadomością społeczeństwa
• masowe migracje obywateli i czystki etniczne
• niepohamowany rozwój struktur państwa (biurokracja)
• upartyjnienie struktur państwa
• naruszanie praworządności i słabość struktur demokratycznych
• eskalacja i umiędzynarodawianie konfliktów wewnętrznych i z innymi państwami
• ingerencja w wewnętrzne sprawy państwa
• brak skutecznego zarządzania w sytuacjach kryzysowych
• wspieranie międzynarodowego terroryzmu
• postępujący spadek nakładów na bezpieczeństwo
• i inne.
Zagrożenia militarne bezpieczeństwa narodowego, zwłaszcza w kontekście narastających w ostatnich latach zagrożeniach atakiem terrorystycznym ze strony organizacji nie będącej podmiotem prawa międzynarodowego, to najogólniej militarna słabość kraju i jego nieprzygotowanie do obrony .
Może to być:
• demonstracja siły,
• dywersja militarna,
• szantaż militarny,
• prowokacja militarna,
• incydent graniczny,
• ograniczone użycie środków przemocy zbrojnej,
• zbrojne starcie graniczne,
• napaść zbrojna grup nieformalnych,
• konflikt lokalny,
• konflikt między państwami.
Do tak podanej klasyfikacji nie sposób nie dodać ogólnej kategorii zagrożeń asymetrycznych. Jakkolwiek część z podanych powyżej zagrożeń wchodzić również w tę kategorię w dalszej części pracy zostanie przedstawione szersze rozumienie tego terminu.
Zagrożenia ekonomiczne bezpieczeństwa narodowego dotyczą problemów produkcji, wymiany i rozdziału różnych dóbr w państwie oraz racjonalnego dysponowania nimi w celu pomnażania ogólnego dobrobytu. Obejmują finanse państwa, proces produkcji handel i dostęp do surowców, w szczególności energetycznych. Definiuje się te zagrożenia najczęściej jako stany , w których państwo nie może przeciwstawić się takim oddziaływaniom wewnętrznym i zewnętrznym, które uniemożliwiają rozwój ekonomiczny zgodny z określonym kierunkiem i tempem, a przez to osłabiają jego potencjał gospodarczo-obronny .
Zagrożenia ekonomiczne mogą urzeczywistniać się poprzez:
• niskie tempo rozwoju gospodarczego, pogłębiające dysproporcję w rozwoju ekonomicznym w stosunku do innych państw,
• ograniczenie dostępu do rynków wewnętrznych innych państw, środków finansowych i zasobów naturalnych,
• egoizm ekonomiczny rozwiniętych państw świata i międzynarodowych konsorcjów,
• niszczenie i zakłócanie sieci informacyjnych,
• reglamentację lub ograniczanie przez państwa rozwinięte dostępu do najnowszych technologii,
• powstawanie stref głodu i ubóstwa,
• ograniczenie wydatków na badania naukowe i brak transferu osiągnięć naukowych do gospodarki,
• blokady gospodarcze i dyskryminacje gospodarcze,
• obecność w gospodarce międzynarodowych grup przestępczych,
• tworzenie warunków do „prania brudnych pieniędzy”,
• niestabilność finansowa państwa (deficyt bilansu płatniczego, odpływ kapitału)
i kryzys wydatków publicznych,
• brak lub niski poziom nakładów na inwestycje oraz „przejadanie zysków”,
• przestępczość gospodarcza i powstawanie „szarej strefy” w gospodarce,
• pauperyzacja społeczeństwa i masowe bezrobocie,
• nadmierny import towarów prowadzący do nieopłacalności własnej produkcji
i zmniejszenia zatrudnienia w kraju,
• spekulacje finansowe,
• brak mechanizmów konkurencji gospodarczej i nakręcanie koniunktury przez produkcję zbrojeniową.
Kolejną grupą mogą być zagrożenia społeczne bezpieczeństwa narodowego -
w różnych publikacjach nazywane również zagrożeniami społeczno-kulturowymi, psychospołecznymi, kulturowymi lub społecznymi. Niezależnie do przyjętej nazwy można przyjąć, że rozróżniana grupa odnosi się do wszystkiego, co zagraża utratą życia lub zdrowia, tożsamości kulturowej, narodowej i etnicznej, bezpieczeństwa socjalnego i publicznego. Jako definicję zagrożeń społecznych możemy przyjąć, że są to stany świadomości społeczeństwa objawiające się takim stopniem nasilenia negatywnych oddziaływań i zjawisk, w wyniku których zachwiane zostają egzystencjalne wartości oraz interesy narodu i państwa a także istnieje możliwość obniżenia świadomości społecznej .
Zaliczyć można do nich:
• naruszenie praw człowieka i podstawowych wolności,
• uprzedzenia kulturowe i religijne oraz dyskryminacja mniejszości narodowych, etnicznych, kulturowych, religijnych i językowych,
• dyskryminacja płci,
• manipulacja świadomością i psychiką za pośrednictwem środków masowego przekazu,
• ograniczanie wolności mediów,
• nacjonalizm, szowinizm, ksenofobia, fundamentalizm religijny,
• patologie społeczne (przestępczość, terror, struktury mafijne, narkomania, epidemie społeczne, prostytucja, alkoholizm, analfabetyzm, masowe bezrobocie, rodziny dysfunkcjonalne),
• masowe migracje,
• alienacja społeczna (konsumeryzm, sekciarstwo religijne),
• nadużycia wiedzy przeciwko ludzkości,
• dewaluacja wartości ludzkich, zacieranie różnic między dobrem a złem,
• kult przemocy, brutalizacja stosunków międzyludzkich,
• katastrofy i kataklizmy (klęski) prowadzące do naruszenia systemu społecznego,
• upadek systemu ochrony zdrowia ludności,
• kradzieże dóbr kultury,
• masowy import obcej kultury,
• kryzys demograficzny,
• ubożenie i głód dużych grup społecznych,
• degradacja infrastruktury komunikacyjnej, mieszkaniowej i środków transportu.
Zagrożenia ekologiczne bezpieczeństwa narodowego są to zagrożenia związane
z funkcjonowaniem żywej przyrody oraz warunków życia człowieka w środowisku i trwałego rozwoju narodu. Najogólniej zagrożenia ekologiczne są to zdarzenia, w których istnieje możliwość wystąpienia trwałego (nieodwracalnego w sposób naturalny) uszkodzenia
lub zniszczenia dużego obszaru środowiska przyrodniczego, wpływającego negatywnie (pośrednio lub bezpośrednio) na zdrowie lub życie ludzi.
Do tego typu zdarzeń można zaliczyć:
• niekontrolowaną eksploatację zasobów naturalnych,
• masowe zanieczyszczenie wody, powietrza, gleby,
• brak gospodarki odpadami komunalnymi, przemysłowymi, nuklearnymi,
• stosowanie niebezpiecznych technologii przemysłowych,
• katastrofy naturalne i przemysłowe,
• naruszenie stosunków wodnych w środowisku,
• chaotyczna urbanizacja,
• próby nuklearne i testy nowych typów broni.
3. ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO RP.
W ostatnim okresie nastąpiła duża zmiana hierarchii zagrożeń i ich wpływu na politykę państwa. Bardzo wzrosło zagrożenie międzynarodowym terroryzmem i dużego znaczenia nabrały wyzwania ze strony międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. Nasiliły się też zagrożenia ekologiczne. Stopniowo zmienia się również charakter zagrożeń militarnych, które w okresie zimnowojennym były zaliczane do najważniejszych. Obok typowych dla tamtego okresu zagrożeń, pojawiły się też zagrożenia asymetryczne i konflikty zbrojne wewnątrz państw, powiązane jednak z wielostronnym, transgranicznym oddziaływaniem zewnętrznym. Coraz większym wyzwaniem staje się również groźba rozprzestrzenienia broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia. Na skutek szybko postępującej globalizacji procesów gospodarczych potęguje się oddziaływanie zagrożeń o charakterze ekonomicznym. Głównym ich nośnikiem są korporacje transnarodowe oraz transgraniczne przepływy kapitałowe, zwłaszcza o charakterze kapitałowym .
3.1. Zagrożenia polityczne bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej
Spośród wymienionych w pierwszej części zagrożeń politycznych bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej wskazać można na niektóre jako na bardziej a niektóre mniej prawdopodobne. Nie można jednak byłoby pokusić się na opinię, że są wśród nich kompletnie niemożliwe.
W przypadku Polski zagrożenia o charakterze politycznym będą wynikiem, przede wszystkim kształtu aktualnego systemu bezpieczeństwa regionalnego i światowego oraz aktualnej sytuacji międzynarodowej.
Analizując zagrożenia polityczne ze strony państw sąsiednich należy przede wszystkim wziąć pod uwagę kształt ich systemów politycznych i ich możliwą ewolucję. Jak wiadomo z historii, dojście do władzy ugrupowań autorytarnych, które zazwyczaj nabierały charakteru nacjonalistycznego, prędzej czy później rodziło konkretne zagrożenia dla bezpieczeństwa Polski. W Rosji system polityczny cały czas znajduje się w stanie budowy, w wyniku wojny w Czeczenii, ataku terrorystycznego w Biesłanie, system polityczny ewoluuje wyraźnie w kierunku wzmocnienia władzy centralnej a zwłaszcza prezydenta. Tendencja ta mogłaby owocować utrwaleniem się bardzo centralistycznej władzy, opartej na resortach siłowych, przejawiającej neoimperialne ambicje. Symptomy takiego stanowiska w ciągu ostatnich lat były widoczne już nie raz . Chęć odbudowania imperium przez Rosję może wzmóc jej działania na rzecz całkowitego włączenia Białorusi (co skutkowałoby, oprócz zwiększenia i tak ogromnego potencjału Rosji, zwiększeniem długości wspólnej granicy) ale również wysuwania jakiś żądań w stosunku do Ukrainy – co nie wydaje się tak całkiem nierealne w kontekście wyników ostatnich wyborów. W takiej sytuacji Polska, „adwokat” Ukrainy znalazłaby się na drodze imperialnej Rosji. Podobna sytuacja dotyczyć może republik nadbałtyckich. Obecne dobre i bardzo dobre stosunki Polski z Litwą, Łotwą i Estonią niewątpliwie postawiłyby nas w sytuacjach zagrożenia, gdyby Rosja postanowiłaby wystąpić w obronie interesów „zagrożonej” mniejszości rosyjskiej w tych krajach. Sytuacja zagrożenia może zaistnieć również w przypadku, gdyby sytuacja polskiej mniejszości w republikach nadbałtyckich uległa pogorszeniu a trzeba jasno powiedzieć, że sytuacja ta mogłay być podsycana i wykorzystana właśnie przez Rosją.
Zagrożenia o charakterze politycznym ze strony Białorusi możemy omawiać nie tylko jako hipotetyczne ale szereg z nich występuje rzeczywiście. Represje w stosunku do mniejszości polskiej, aresztowania działaczy a nawet obywateli polskich rodzą napięcie, które łatwo mogą eskalować do bardziej ostrych form zagrożenia. Ponadto nieuniknionym wydaje się sytuacja, że gdyby prezydent Łukaszenka napotkał jakiekolwiek problemy, czy to natury ekonomicznej, czy to politycznej, niewątpliwie próbowałby doprowadzić do kryzysu w stosunkach z Polską, traktując to jako odwrócenie uwagi społeczeństwa.
Wynik wyborów na Ukrainie świadczy o tym, że droga tego kraju do Unii nie będzie tak prosta i oczywista. Podobnie jak w przypadku Rosji, tendencje nacjonalistyczne, zwłaszcza w Zachodniej Ukrainie mogą owocować szeregiem konfliktów (prawdopodobnie o charakterze lokalnym), które z czasem mogą przerodzić się w nawet w kryzys.
Kontynuując omawianie potencjalnych zagrożeń ze strony państw sąsiednich należałoby wspomnieć o Republice Federalnej Niemiec. Biorąc pod uwagę, że jest to kraj Unii, członek NATO, którego rząd wspierał Polskę w staraniach o wejście w skład obu wspomnianych struktur - trudno posądzać współczesnych Niemców o aspiracje odbudowy dawnych mocarstwowych ambicji. Nikt nie jest w stanie jednak tego przewidzieć, zwłaszcza jeśli więzi wewnątrz Unii uległyby w przyszłości rozluźnieniu (co przy wynikach głosowania nad Konstytucją Unii Europejskiej – nie jest niemożliwe). Należałoby w tym kontekście wspomnieć o wynikach wyborów do parlamentów lokalnych w Saksonii i Turyngii we wrześniu 2004 roku, gdzie najlepsze wyniki osiągnęły ugrupowania postkomunistyczne i neonazistowskie .
Oczywiście przedstawione powyżej zagrożenia należy przede wszystkim traktować jako potencjalne, wydają się mało prawdopodobne.
Innego rodzaju zagrożenia polityczne mogą powstawać dla Polski ze strony sojuszników. Sytuacja polityczna jaka wynikła po interwencji Stanów Zjednoczonych na Irak, jednoznaczne poparcie udzielone Koalicji przez Polskę i negatywne stanowisko przede wszystkim Francji i Niemiec spowodowało szereg napięć wewnątrz Sojuszu Północnoatlantyckiego i wpłynęło znacząco na wzajemne stosunki polityczne między krajami.
Ważne są również zagrożenia polityczne bezpieczeństwa Rzeczpospolitej Polskie wypływające z dalszego otoczenia międzynarodowego. Globalizacja sprawiła, że sytuacje konfliktowe między państwami leżącymi w odległych rejonach świata mogą skutkować politycznie na nasz kraj.
Niepodporządkowanie się rezolucjom ONZ, brak gotowości do współpracy międzynarodowej czy też nieprzestrzeganie umów i prawa międzynarodowego nie bardzo kojarzy nam się konkretnie z naszym państwem, postrzegamy nasz kraj jako raczej przodujący w tym względzie. Trzeba jednak pamiętać, że zagrożenia związane z tym zagadnieniem mogą uderzyć w system bezpieczeństwa Rzeczpospolitej Polskiej ze strony innych państw, w tym państw uznawanych za rozbójnicze. Poza tym takie działanie innych państw może być np. wstępem do konfliktów, w których Polska będzie musiała wziąć udział z racji swoich zobowiązań sojuszniczych, czego przykłady mamy z ostatnich lat.
Po zagrożeniach politycznych pochodzących z zewnątrz należy poświęcić uwagę na zagrożenia wewnętrzne. Rozwój agresywnych religii i ideologii w naszym kraju nie jest generalnie odbierany jako zagrożenie. Oprócz histerii na tle działalności sekt podsycanej przez kościół katolicki tylko wąska grupa specjalistów jest w stanie stwierdzić rzeczywiste zagrożenie ze strony innych, oprócz dominującego, związków wyznaniowych. Zagrożenia bezpieczeństwa politycznego generuje również właśnie kościół katolicki a raczej pewna grupa, zaangażowana w działalność polityczną, jego funkcjonariuszy. Jeśli chodzi o ideologię trzeba stwierdzić, że Polska nie jest wolna od agresywnych jej przejawów. Dotyczą one zarówno różnego rodzaju subkultur (np. rasistowskie zachowania na stadionach) ale również propagowanie skrajnie nacjonalistycznych haseł przez niektóre organizacje. Co gorsza elementy takie mają w swych programach, choć czasami zawoalowane, niektóre partie polityczne. Wpływa to niewątpliwie na podniesienie stopnia zagrożenia stabilności politycznej kraju a więc jest jego realnym zagrożeniem.
Następnym zagrożeniem dla bezpieczeństwa narodowego jest korupcja i przenikanie struktur skrajnie lobbystycznych a czasami wręcz przestępczych do struktur władzy. Zjawisko to występuje na wszystkich szczeblach, od lokalnego po centralny, zarówno w administracji jak w samorządach. Działalność chociażby sejmowych komisji specjalnych czy tzw. sprawa Dochnala ukazała, że nie jest to fikcja. Zwracam uwagę na wzajemne przenikanie się kategorii zagrożeń w przyjętej w tej pracy typologii. Zagrożenia wskazane tutaj łączy się z ekonomicznymi i społecznymi zagrożeniami tego typu i w dużej mierze mają często charakter ponadnarodowy.
Nieprzestrzeganie praw i wolności człowieka i obywatela występuje również
w naszym kraju. Do tej grupy zagrożeń zaliczyć należy coraz powszechniejszy brak praworządności i naruszanie demokratycznych zasad rządów. Powszechna bezkarność przestępców z wyżyn władzy przy wysokich karach za niewielkie wykroczenia dla „szarego obywatela”, traktowanie obywatela przedmiotowo, rozwlekłość procedur przy jednoczesnych pomysłach na coraz nowsze formy kontroli społeczeństwa budzą zrozumiałą niechęć. Słabość organów porządkowych i częsta bezradność obywatela wobec zagrożeń powoduje brak wiary w instytucję państwa. Nieformalne cenzurowanie mediów z jednej strony i bezpodstawne ataki ze strony niektórych mediów na niewygodne jednostki są obecnie nieodłącznym elementem polskiej sceny politycznej. Nie sprzyja to jej klarowności i zrozumieniu przez obywateli, często rodzi konflikty wykorzystywane skwapliwie przez populistycznych działaczy. Wiążą się z tym manipulacje informacjami a tym samym świadomością obywateli. Procesy i zjawiska negatywne dla kraju przedstawione zostają często jako sukces i odwrotnie. Ten brak rzetelności powoduje dodatkowe zamieszanie w świadomości społeczeństwa.
Kolejnymi zagrożeniami na jakie należy wskazać jest coraz większa biurokratyzacja struktur państwowych na wszystkich szczeblach władzy. Mnożą się coraz nowsze stanowiska w urzędach oraz coraz to nowsze instytucje. Jeśli dodać do tego coraz większą arogancję urzędników przy ich niekompetencji stwierdzić należy, że może budzić to społeczne oburzenie i rozgoryczenie oraz niewiarę w organy państwowe a także często spotykany nepotyzm to nie ma wątpliwości, że zagraża to bezpieczeństwu państwa.
3.2. Zagrożenia militarne bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej
Przekonanie, że zagrożenia o charakterze militarnym najbardziej mogą ugodzić w bezpieczeństwo państwa i zagrozić jego egzystencji zapanowało przed pierwszą wojną światową. Zarówno pierwsza i druga wojna światowa potwierdziły słuszność takich poglądów. Struktura stosunków międzynarodowych po drugiej wojnie światowej, oparta na dominacji dwóch supermocarstw również potwierdzały ten sposób postrzegania zagrożeń militarnych. System ten zaczął ewoluować po podpisaniu w Helsinkach Aktu Końcowego Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie w 1975 roku. Od tego czasu zaczęto akcentować mocniej aspekty bezpieczeństwa o charakterze pozawojskowym. Rozwiązanie Układu Warszawskiego i rozpad Związku Radzieckiego doprowadziły do zakończenia rywalizacji między blokami , w której zagrożenia militarne odgrywały nadrzędną rolę. Nastąpiło przewartościowanie skali, charakteru i lokalizacji zagrożeń militarnych. W nowych warunkach rola siły militarnej zmalała, niemniej w pewnych sytuacjach może okazać się decydująca .
W ocenie zagrożeń militarnych w pierwszej kolejności należałoby wziąć pod uwagę przede wszystkim zagrożenia ze strony najbliższych sąsiadów. Kształtowanie polityki bezpieczeństwa ma charakter długofalowy i powinna uwzględniać wszystkie możliwe czynniki. Oceniając potencjalne zagrożenia należałoby wziąć pod uwagę posiadany przez potencjalnego przeciwnika potencjał militarny. Przy znacznym potencjale często powstaje wola polityczna aby wykorzystać go mimo wszystko.
Wspólne członkostwo w NATO z Niemcami, Litwą, Czechami i Słowacją w dużym stopniu wyklucza załatwianie spornych kwestii przy użyciu siły militarnej ale można przytoczyć tu chociażby konflikt grecko-turecki i sprawa nie wydaje się już tak oczywista. Jeśli chodzi o Litwę, Czechy i Słowację, ich potencjał jest zdecydowanie niższy od polskiego, poza tym kraje te od dawna nie wysuwają żadnych roszczeń w stosunku do Polski. Niemcy znacznie zredukowały liczebnie swoje siły zbrojne jednocześnie je modernizując. Rola Niemiec w poparciu polskiego uczestnictwa w NATO, wspólne inicjatywy (np. MNC-NE) w zasadzie obniżają możliwość sporu militarnego z tym krajem.
Układy wiedeńskie z 1990 i 1992 roku (CFE i CFE 1A) zmniejszyły zagrożenia militarne ze strony Związku Radzieckiego a potem Rosji, która przejęła te zobowiązania. Układy te określają limity personelu jednostek sił lądowych i powietrznych oraz zakładają równomierne rozmieszczenie podstawowej broni ofensywnej na terenie kraju. Trzeba jednak dodać, że układy wiedeńskie nie obejmowały sił morskich, co przy dużym potencjale morskim zarówno Rosji jak i Niemiec należy odczytać jako zagrożenie. Poza tym ograniczenia te dotyczyły limitów ilościowych. Przy niskim potencjale gospodarczym Polski względna równowaga może być w dłuższej perspektywie zachwiana np. przez znaczące unowocześnienie potencjału bojowego Rosji. Tym bardziej, że po objęciu prezydentury przez Władimira Putina zwiększono w Rosji zdecydowanie środki na modernizację armii. Ponadto posiada w swoim arsenale broń nuklearną. Jeśli chodzi o potencjalne zagrożenie dla Polski ze strony Rosji należy zwrócić uwagę na dużą koncentrację zarówno sił lądowych jak i Floty Bałtyckiej w Obwodzie Kaliningradzkim a więc przy granicy.
Białoruś po ratyfikacji układu START nie ma możliwości wykorzystywania postradzieckiego potencjału nuklearnego (wycofano go w kwietniu 1992 roku) jest to fakt znaczący. Należy rozpatrywać go w połączeniu z faktem, że główny potencjał bojowy Białorusi stacjonuje w zachodniej części kraju – w rejonie Brześcia oraz drugim, jeszcze bardziej istotnym – na mocy układu taszkienckiego Białoruś stała się częścią sojuszu wojskowego w ramach traktatu o bezpieczeństwie zbiorowym Wspólnoty Niepodległych Państw. W sytuacji, gdyby integracja rosyjsko-białoruska postępowała stwarzałoby to niebezpieczeństwo operowania wojsk rosyjskich przy granicy z Polską na bardzo szerokim froncie .
Ukraina po odzyskaniu niepodległości zwróciła całą broń nuklearną Rosji. Siły konwencjonalne zgodnie z traktatem CFE znacznie przewyższają limity przyznane Polsce. Co więcej posiada dość duże ilości broni ofensywnej i to stosunkowo nowoczesnej (lotnictwo, wojska rakietowe i artyleria). Mimo, że siły te starzeją się w porównaniu z potencjałem naszych Sił Zbrojnych stanowią dużą i nowoczesną siłę uderzeniową. Ukraina posiada ponadto duży potencjał jeśli chodzi o przemysł zbrojeniowy. W przyszłości, gdy wzmocni swój potencjał gospodarczy może to owocować znaczącym rozbudowaniem siły zbrojnej
a w zasadzie jej odbudowaniem, gdyż obecnie gotowość bojowa jest dość znacznie obniżona. Trzeba jednak dodać, że zaangażowanie Polski jako „adwokata” Ukrainy zarówno na forum europejskim jak i międzynarodowym stwarza sytuację raczej niskiego zagrożenia militarnego z jej strony. Trzeba jednak pamiętać, że według Ukraińców „Lachy zawsze były wredne”.
Dzięki środkom budowy zaufania i ich stosowaniu potencjalne zagrożenia militarne dla Polski mogą być zawczasu rozpoznawane i podejmować można stosowne przeciwdziałanie.
W najbliższej dającej się przewidzieć przyszłości istnieje małe prawdopodobieństwo wybuchu konfliktu globalnego, którego konsekwencje mogłyby zagrozić naszemu krajowi. Równie mało prawdopodobny wydaje się konflikt o zasięgu ogólnoeuropejskim, m. in. dzięki istnieniu Unii Europejskiej. Dużo bardziej prawdopodobne są konflikty o charakterze regionalnym lub lokalnym, w których Polska może nie być bezpośrednio zaangażowana, lecz ich przebieg i skutki mogą mieć wpływ na nasze bezpieczeństwo. Mogą to być konflikty między naszymi państwami ościennymi (Węgry - Rumunia, Rosja – Ukraina, Rosja – republiki bałtyckie).
Ponadto należy jeszcze rozpatrzyć pośrednie użycie siły, które też zaliczymy do zagrożeń militarnych bezpieczeństwa Polski. Pośrednie zagrożenie zaistnieje wtedy, gdy jedno państwo uzna, że nie może osiągnąć swoich celów środkami politycznymi czy ekonomicznymi i wówczas postanowi sięgnąć do środków militarnych, nie posuwając się jednakże do wywołania konfrontacji zbrojnej. Przejawem takich działań może być koncentracja wojsk czyli demonstracja siły lub też naruszenie granicy państwa.
Analizując potencjalne zagrożenia militarne bezpieczeństwa Polski można wskazać jeszcze na zagrożenie uderzeniem rakietowym oraz zmasowanym uderzeniem z powietrza na wielką skalę. To pierwsze zagrożenie mogłoby mieć miejsce w sytuacji, gdy nasze terytorium leżałoby w zasięgu środków przenoszenia broni masowego rażenia lub środków konwencjonalnych państwa będącego w konflikcie z NATO i uderzenie w nasz kraj mogłoby być formą odwetu lub zastraszenia. Drugi przypadek wymagałby bliskości terytorialnej atakującego i dużej siły lotnictwa uderzeniowego i sił rakietowych. Oba warianty cechuje niskie prawdopodobieństwo. Polska znajduje się w zintegrowanym systemie obrony powietrznej NATO. Jedynie rozpad Sojuszu mógłby uprawdopodobnić taki scenariusz. Przy tym zagadnieniu warto zwrócić uwagę, na charakter zagrożenia, które być może w chwili obecnej wydawać całkowicie niemożliwe ale być może to przeświadczenie wynika jedynie z niewiedzy. Chodzi mianowicie o zagrożenia kosmiczne. Dotyczą one zarówno zbrojnej napaści z przestrzeni kosmicznej jak i innych działań stwarzających zagrożenie dla systemu bezpieczeństwa państwa, choćby kwestie walki elektronicznej czy rozpoznania .
Inne konflikty, wynikające z różnych przyczyn, mogą przybierać formy działań wojennych. Mogą się one zdarzyć raczej w rejonach odległych od Polski, lecz należy liczyć się z możliwością użycia wydzielonych sił Wojska Polskiego do działań mających na celu zaprowadzenie pokoju. Takie użycie polskiej armii niesie ze sobą zagrożenia o charakterze asymetrycznym.
Zagrożenia asymetryczne to takie, których celem jest zniwelowanie lub redukcja przewagi przeciwnika poprzez zastosowanie taktyki i dostępnej broni w niekonwencjonalny sposób, pozwalający na wykorzystanie zarówno słabych punktów przeciwnika, jak i własnej przewagi w jakimś elemencie prowadzonej operacji. Przejawem zagrożeń asymetrycznych mogą być działania terrorystyczne, podjęte na terytorium państwa, które wysłało swe wojska w rejon konfliktu. Polska jako czynny uczestnik koalicji antyterrorystycznej, posiadający kontyngenty w wielu różnych misjach, zarówno pod auspicjami różnych organizacji międzynarodowych jest bardzo narażona na tego rodzaju zagrożenia. Brak doświadczenia w zakresie reagowania w sytuacjach takiego zagrożenia dodatkowo wzmacnia skalę tego czynnika, m. in. brak jest w naszym kraju etatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego powoduje, że nie można mówić o koordynacji działań związanych z przeciwdziałaniem tego typu zagrożeniom (ale również i innym, jak np. subkultury). Dodatkowym czynnikiem zwiększającym zagrożenie ze strony grup terrorystycznych jest olbrzymie bezrobocie. Potencjalna bojówka planująca zamach nie musi przybywać do nas z odpowiednim sprzętem czy specjalistami, wszystko to jest dostępne na miejscu. Telewizyjny program „Na żywo” z dnia 20 maja 2004 roku potwierdził, że nie ma w naszym kraju większego problemu ze zdobyciem koniecznych do działalności terrorystycznej materiałów .
Kolejnym zagrożeniem jest proliferacja broni masowego rażenia. Coraz więcej państw zaliczanych do mniej rozwiniętych a więc i o mniejszej stabilności politycznej weszła już w posiadanie broni rakietowej o średnim zasięgu. Część z nich wyprodukowała już głowice nuklearne a pozostałe do tego dążą. Należy również pamiętać o broni chemicznej i biologicznej, która jest dużo łatwiejsza do wyprodukowania i dużo tańsza. Rozprzestrzenianie broni masowego rażenia należy również rozumieć w ten sposób, że dostęp do nich mogą mieć lub wkrótce uzyskać organizacje terrorystyczne, co zdecydowanie zwiększa skalę zagrożeń asymetrycznych. Ponadto przez broń masowego rażenia należy rozumieć również jej półprodukty lub komponenty (np. pluton), które użyte w sposób planowy mogą doprowadzić do zagrożeń na wielką skalę.
Ze strony wewnętrznej należy również wskazać na brak konsekwentnego planu jeśli chodzi o ostateczną wizją Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Praktycznie są one w stanie stałej reformy od 16 lat. Kolejne zmiany ekip rządzących oraz decydentów na najwyższych szczeblach ich struktury rodzą kolejne koncepcje ich przebudowy, wyposażenia i wykorzystania. Powstawanie i likwidacja kolejnych jednostek czy dowództw, wprowadzanie do użytku kolejnych, nie zawsze spójnych dokumentów doktrynalnych, niejasna polityka kadrowa sprzyja atmosferze niepewności, tymczasowości co nie wpływa dodatnio na stan zdolności bojowej armii. Jeśli dodać do tego wszelkie wątpliwości związane z zakupami wyposażenia dla Sił Zbrojnych nie można mieć wątpliwości, że taka polityka dotycząca jednego z trzech podstawowych podsystemów systemu obronności Rzeczypospolitej Polskiej nie wpływa na podniesienie poziomu jej bezpieczeństwa a rodzi mnóstwo zagrożeń szczegółowych.
3.3. Zagrożenia ekonomiczne bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej
We współczesnym świecie postępującej globalizacji i pogłębiania się międzynarodowych zależności gospodarczych jest rzeczą naturalną, że Polska – państwo
o nie okrzepłej jeszcze gospodarce rynkowej, w zasadzie w fazie permanentnej restrukturyzacji, jest bardzo narażona na tego rodzaju zagrożenia.
Rozpoczynając analizę od zagrożeń zewnętrznych, należałoby do nich zaliczyć: nagłe zmiany kursów walut na rynkach światowych rzutujące na stabilność złotego, nierównowagę bilansów płatniczych w stosunkach Polski z partnerami handlowymi, protekcjonizm ze strony państw będących ekonomicznymi gigantami. W przypadku Polski wystąpienie tego typu zagrożeń (zwłaszcza łącznie) mogłoby doprowadzić do poważnego kryzysu ekonomicznego.
W wyniku nasilenia się międzynarodowej walki o rynki zbytu rola polskiej gospodarki jako wytwórcy wysoko przetworzonego produktu może zostać zmarginalizowana
do produkcji roboczochłonnej i brudnej ekologicznie. Gospodarka polska jest jeszcze nie dość prężna by reagować na wszelkie zmiany podaży i popytu na światowych rynkach co przez zarówno niektóre kraje jak i przez międzynarodowe koncerny może łatwo być wykorzystane do zachwiania jej równowagi ekonomicznej. Podobnie ma się sprawa z rynkami kapitałowymi. Polscy inwestorzy nie są atrakcyjnymi partnerami do prowadzenia wspólnych przedsięwzięć, natomiast Polska, przy jej skomplikowanym systemie podatkowym, zawiłym prawie nie jest szczególnie atrakcyjnym rynkiem dla inwestorów z zagranicy. Pojawiły się
tu pewne zmiany na lepsze w postrzeganiu naszego kraju jako terenu inwestycji ale bardziej zależy to od stabilizacji złotówki, obniżenia inflacji, położeniu geograficznemu i taniej sile roboczej.
Kolejnym zagrożeniem ekonomicznym jest dla Polski jej zadłużenie. Zwłaszcza, gdy w sytuacji przechodzącej z budżetu na budżet tzw. „dziury” zadłużenie to jest lub będzie spłacane z kolejnych pożyczek. Na ten cele powinny iść przede wszystkim środki z przyrostu eksportu. Każdy ujemny bilans handlu zagranicznego może być widziany jako następna odsłona tego samego zagrożenia ekonomicznego. Ponadto każde zadłużenie państwa jest nie tylko formą uzależnienia ekonomicznego ale również barierą dla rozwoju gospodarczego.
Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej znacznie podniosło nasz poziom bezpieczeństwa ekonomicznego ze względu na olbrzymi jej potencjał gospodarczy, którego Polska stała się częścią. Ponadto trzeba przypomnieć o większym i pełniejszym dostępie
do rynku nowoczesnych technologii, większej dostępności naszej gospodarki na zagraniczne inwestycje oraz o unijnych funduszach strukturalnych. Nie jest ten proces niestety wolny całkowicie od zagrożeń. Częste zmiany strategii naszej integracji z Unią, brak przemyślanego długofalowo planu może być przyczyną traktowania Polski jako dużo gorszego partnera. Zbyt wolne tempo integracji spowoduje, że poziom naszej gospodarki będzie się wręcz oddalać
od poziomu unijnego natomiast zbyt szybkie tempo może zagrozić, przynajmniej niektórym dziedzinom przemysłu czy rolnictwa, nie przygotowanym jeszcze do konkurencji na tak rozległym rynku .
Kolejnym zagrożeniem ekonomicznym sytemu bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej jest możliwość nie utrzymania w całości w polskich rękach całości branż strategicznych. W przypadku naszego kraju należałoby mówić o przemyśle zbrojeniowym, wydobywczym (zwłaszcza węgla i miedzi), lotniczym, elektronicznym, paliwowo-energetycznym. W procesach prywatyzacyjnych rząd nie powinien dopuścić
do utraty kontroli nad pakietem większościowym danego przedsiębiorstwa czy gałęzi gospodarki. Każda taka sytuacja może istotnie zagrażać bezpieczeństwu narodowemu kraju. Niestety w niektórych sektorach gospodarki błędy prywatyzacyjne zostały już popełnione,
np. w sektorze bankowym .
Wspomniane powyżej zagrożenia generowane są zwłaszcza przez transnarodowe korporacje, dla których bezpieczeństwo danego podmiotu prawa międzynarodowego jest tylko kolejną przeszkodą na drodze do jeszcze większych zysków. Jest to istotne poszerzenie czynników powodujących zagrożenia, zwłaszcza o charakterze ekonomicznym.
Kolejnym zagrożeniem jest niestabilność polskiego sektora energetyczno – paliwowego. W związku z niewielkimi zasobami własnymi Polska jest zdana na eksport zarówno gazu jak i ropy naftowej. Prawie 70% rocznego zapotrzebowania na gaz pochodzi
z importu z Rosji, import natomiast ropy z tego źródła wynosi około 90%. W kontekście omówionych poprzednio zagrożeń politycznych czy militarnych sam fakt takiego uzależnienia pod tym względem od Rosji stanowi dodatkowe zagrożenie. Zarówno monopolistyczna pozycja Rosji jak i bardzo niekorzystny dla Polski kontrakt na dostawę gazu z roku 1996 (250 mld m3) do 2020 roku jest bardzo dyskryminujące dla Polski i zmniejsza jej bezpieczeństwo rzutując na wiele innych sektorów gospodarki. W celu zmniejszenia tego konglomeratu zagrożeń konieczna jest jak najszybsza dywersyfikacja dostaw ropy i gazu
do Polski.
W sektorze energetycznym, w związku z dużym (do niedawna) wydobyciem węgla kamiennego Polska nie miała ogromnych trudności ale ta sytuacja już się zmieniła i wskaźnik samowystarczalności Polski pod względem energetycznym zdecydowanie się obniży. Ponadto konsekwencją przystąpienia Polski do Unii jest zasada TPA – czyli dostępu stron trzecich do sieci. Oznacza to konieczność otwarcia się polskich sieci na producentów
z państw Unii. Sprawa ta m. in. była poruszana przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego
w czasie rozmów z prezydentem Jacques Chirakiem w czasie jego wizyty we Francji.
Należy wspomnieć również o szeregu zagrożeń wewnętrznych dla ekonomiki Rzeczypospolitej Polskiej. Podstawowym jest niestabilność finansowa czyli deficyt bilansu płatniczego i stały kryzys wydatków publicznych. Czynnik ten rzutuje na wszelkie sfery życia zarówno w dziedzinach ekonomicznych jak i społecznych, kulturalnych oraz na obronność państwa. Należałoby go uznać za jedno z głównych zagrożeń ekonomicznych dla bezpieczeństwa kraju. Ma on oczywiście związek z niefortunnie prowadzoną prywatyzacją, zadłużeniem kraju, brak inwestycji w wyniku przeznaczania zysków do realizacji doraźnych żądań grup zawodowych o największej sile społecznego oddziaływania i od wielu innych czynników, które same w sobie są już zagrożeniami.
Wskazać należy również na przestępczość gospodarczą, powstawanie tzw. szarej strefy” oraz przenikanie do gospodarki przestępczości zorganizowanej. Na podkreślenie zasługuje fakt, że mimo wskazania na te czynniki jako na zagrożenia wewnętrzne należy tę klasyfikację traktować bardzo umownie, gdyż w obecnych czasach działania tego typu mają zwykle charakter transnarodowy. Szerzej zostanie omówione to poniżej.
3.4. Zagrożenia społeczne bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej
Zagrożenia społeczne najczęściej wiąże się ze zwiększoną migracją ludności oraz
z międzynarodową przestępczością zorganizowaną. Do zagrożeń tego typu należy zaliczyć również terroryzm międzynarodowy, ze względu na jego społeczne korzenie, chociaż jego źródłem są też konflikty o podłożu politycznym czy narodowościowym. Należy podkreślić, często spotykane w obecnych czasach związki terroryzmu międzynarodowego
z międzynarodową przestępczością zorganizowaną. Wiąże się również z wspomnianymi wcześniej zagrożeniami asymetrycznymi (zob. 2. Zagrożenia militarne bezpieczeństwa narodowego).
Międzynarodowemu terroryzmowi sprzyjają procesy globalizacji, których przejawem są, m. in. nieograniczone w skali świata możliwości komunikowania się, w pełni dostępne sieci powiązań informacyjnych, istniejąca infrastruktura transportu, globalne finanse, możliwość przekraczania granic i swobodnego podróżowania w demokratycznych państwach. Wszystkie te elementy globalizacji są widoczne w naszym kraju a więc i nasza podatność na zagrożenia terroryzmem są podobne.
Kolejną grupę zagrożeń stanowią zagrożenia związane z migracją. Jeśli chodzi
o sytuację Polski, omówienie należałoby zacząć od wskazania przyczyn. W sytuacji spowodowanej zmianami geopolitycznymi i gospodarczymi po „Jesieni Ludów” oraz upadku Związku Radzieckiego pojawiła się niespotykana wcześniej mobilność ludzi. Jednym
z efektów dysproporcji w rozwoju społeczności jest właśnie zwiększona mobilność. Prawidłowością jest przemieszczanie się ludności z państw biedniejszych do bogatszych. Polska, ze względu na swoje położenie geograficznego staje się atrakcyjnym krajem tranzytowym dla imigrantów z krajów byłego Związku Radzieckiego oraz krajów Azji
i Dalekiego Wschodu. Z racji przynależności do Unii Europejskiej tendencja ta będzie się nasilać. Z czasem należy przyjąć, że dla części przybyszów Polska stanie się w końcu krajem docelowym. Nieuniknione wydaje się, że migracje na tak dużą skalę wiążą się
w nierozerwalny sposób z przestępczością zorganizowaną, najczęściej z udziałem etnicznych grup przestępczych a czasami i międzynarodowych syndykatów nierzadko powiązanych
z organizacjami terrorystycznymi. Nie ma chyba wątpliwości, że Polska jest jakąś enklawą spokoju w tym zakresie. Wszystkie te zagrożenia dotyczą również naszego kraju.
Grupy przestępcze starają się wykorzystywać różnice między krajami w zakresie prawa bankowego, inwestycyjnego i karnego. Najczęściej spotykanymi formami międzynarodowej przestępczości zorganizowanej są: pranie brudnych pieniędzy, handel bronią, narkotykami oraz materiałami rozszczepialnymi, korupcja polityków i działaczy samorządowych. Na ich działalność narażone są najbardziej duże metropolie a więc w Polsce najbardziej Warszawa, Łódź, Kraków, Poznań, Gdańsk.
Potęgowanie się powiązań międzynarodowej przestępczości zorganizowanej
z międzynarodowym terroryzmem, wraz z postępującą migracją z krajów islamskich powoduje, że w Polsce wzrasta zagrożenie ze strony organizacji przestępczych zajmujących się przemytem m. in. ludzi. Dotyczy to zwłaszcza kierunku wschodniego, zwłaszcza z terenu Rosji i Ukrainy. Od pewnego czasu wzrasta również współdziałanie różnego rodzaju mafii
z terenów dawnego ZSRR z organizacjami z Europy Zachodniej, gdzie Polska bywa strefą walk o wpływy.
Ten konglomerat zagrożeń mimo – obecnie – dość niewielkiej skali, nie jest zjawiskiem całkowicie oderwanym od rzeczywistości. Specyfika tego rodzaju działalności skazana jest z konieczności na działanie w podziemiu a stąd ogólna niewiedza społeczeństwa na te tematy. Wydaje się, że zagrożenia bezpieczeństwa Polski z tych stron będzie wciąż narastać. Konkretny zasięg i ich moc będzie uzależniona od sytuacji gospodarczej naszego kraju. Zła sytuacja gospodarcza, wysoka inflacja i bezrobocie sprzyjają rozwojowi przestępczości zorganizowanej i innych towarzyszących jej negatywnych zjawisk.
Zgodnie z przyjętym w części pierwszej podziałem do zagrożeń społecznych zaliczone zostały również zagrożenia zaliczane przez niektórych politologów do zagrożeń kulturowych. Wiążą się one, przede wszystkim z pojęciem tożsamości narodowej. Można ją umiejscowić w dwóch warstwach: podstawowej, którą stanowią integrujące naród wartości duchowe oraz materialnej, które tworzą symbole, będące pochodną tych wartości. Wśród tych wartości
i symboli są również takie, które rozwijają świadomość obronną obywateli a więc mają ścisły związek z bezpieczeństwem państwa. Świadomość ta warunkuje ich zachowanie w sprawach związanych z obronnością i może motywować do określonych działań. Tożsamość kulturowa wpływa również na charakter stosunków z innymi krajami, na stopień wzajemnego zrozumienia, sympatii lub antagonizmów.
Tożsamość narodowa podlega ciągłej ewolucji. Jej ciągłość wyznaczają tradycje kulturowe narodu, natomiast o wszystkich zmianach przesądza internacjonalizacja wartości, pochodząca głównie ze środowiska międzynarodowego. Konieczna jest tutaj równowaga. Przewaga elementu zmiennego może doprowadzić do zachwiania tożsamości kulturowej
a czasami do jej utraty.
Po transformacji, gdy Polska otworzyła się na świat, w okresie integracji z Unią Europejską i globalizacji ekonomii zaczynają dominować w naszym kraju tendencje zmienne. Szerokie kontakty międzyludzkie, środki masowego przekazu, szeroko pojęta kultura masowa a nawet kosmopolityczne zwyczaje żywieniowe sprzyjają unifikacji tożsamości kulturowej
na skalę niemalże globalną. Niektóre wytwory kultury masowej, typowo komercyjne,
są sprzeczne z naszym charakterem narodowym i tradycjami, w tym z tymi, które rozwijają świadomość obronną. Należy oczekiwać tendencje te będą się nasilać. Integracja z Unią Europejską intensyfikują te procesy. Nie demonizując wagi problemu można stwierdzić,
że mamy do czynienia zarówno z pozytywnymi jak i negatywnymi następstwami tego procesu. Pozytywne to wzajemne poznanie się społeczeństw sprzyjające łamaniu źle kojarzonych stereotypów i budowaniu wzajemnego poznania i akceptacji. Negatywne to brak pielęgnowania tradycji i kultury narodowej decydujących o identyfikacji z ojczyzną.
Zagrożenia kulturowe związane są również ze wspomnianą wcześniej tendencją
do nasilania się migracji do Polski lub poprzez Polskę. Imigranci tworzą zwykle zamknięte społeczności. Niektórzy z nich demonstrują zachowania kulturowe nie akceptowane przez polskie społeczeństwo. Na tym tle mogą powstawać różne napięcia i zagrożenia bezpieczeństwa wewnętrznego.
Polska, pomimo tego, że jest krajem o homogenicznej strukturze narodowościowej są jednak dosyć liczne i dobrze zorganizowane mniejszości (niemiecka, ukraińska, białoruska). Zwłaszcza mniejszość niemiecka – dobrze zorganizowana, o mocnej pozycji ekonomicznej,
z rozbudowanym systemem edukacyjnym i środkami przekazu mogłaby stanowić zagrożenie dla tożsamości kulturowej na niektórych terenach. Jednakże biorąc pod uwagę fakt, że realne zagrożenie bezpieczeństwa wynikające z istnienia mniejszości mogłoby zaistnieć tylko wtedy, gdyby wsparcie udzielone im przez państwa, z którymi mniejszości są związane naruszałoby obowiązujące regulacje międzynarodowe , trzeba stwierdzić, że zagrożenie to jest mało realne zwłaszcza obecnie, w epoce integracji europejskiej. Dużo bardziej prawdopodobnym zagrożeniem może być zaangażowanie niektórych naszych polityków w popieranie polskich mniejszości np. na Białorusi, często realizowane w sposób nie akceptowany w stosunkach międzynarodowych.
3.5. Zagrożenia ekologiczne bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej
Zagrożenia ekologiczne, będące przejawem niewłaściwego wykorzystania postępu technicznego i technologicznego są przejawem naruszenia równowagi między człowiekiem
a przyrodą. Wraz z opanowaniem energii atomowej przybrały te zagrożenia cechy globalne. Nie tylko jednak brak pełnej kontroli nad energią atomową ma taki charakter, również wielkie uprzemysłowienie, emisja olbrzymiej ilości toksycznych gazów do atmosfery, ścieków
do wód, rabunkowy wyrąb lasów deszczowych, żeby wspomnieć tylko największe zagrożenia, przyczyniły się do większej świadomości społeczeństw.
Wracając do podanych w pierwszej części możliwych zagrożeń ekologicznych spróbujemy odpowiedzieć czy są one realne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.
Masowe zanieczyszczenie wody powietrza i gleby można przyjąć w Polsce za pewnik. Skala tych zanieczyszczeń jest różna w różnych częściach kraju ale należałoby zwrócić uwagę na fakt, że nie jest to tylko wewnętrzne zagrożenie naszego kraju. Skażenie powietrza w sąsiednim kraju za sprawą wiatrów ma bardzo łatwy wpływ na stan powietrza w Polsce. Podobnie ma się sprawa z zanieczyszczeniami wody, zarówno jeśli chodzi o wody śródlądowe jak i wody przybrzeżne Bałtyku. Jakakolwiek niekorzystna sytuacja w tym względzie w krajach ościennych skutkować może na terytorium Rzeczypospolitej. Tym bardziej, że większość państw położonych nad Bałtykiem ma duży potencjał przemysłowy, dlatego też poziom zanieczyszczeń odbiega tam od pożądanej równowagi ekologicznej. Sytuacja jeśli chodzi o utylizację zanieczyszczeń mimo tego, że nie jest zadowalająca poprawiła się jednak znacznie zwłaszcza dzięki środkom z funduszy celowych Unii Europejskiej. Skażenie gleby można uznać za wypadkową zanieczyszczenia powietrza i wody więc sytuacja w tym temacie jest również z nimi powiązana.
Gospodarka odpadami komunalnymi i przemysłowymi nie stoi w naszym kraju na najwyższym poziomie. Zwłaszcza zagospodarowywanie odpadów i odzyskiwanie ich pozostawia wiele do życzenia. Właściwa utylizacja wszelkich odpadów zapobiega skażeniom zarówno powietrza, wody jak i gleby. Dodać należy również zagrożenie odpadami toksycznymi pochodzącymi z produkcji przemysłowej jak i odpadami nuklearnymi. Mimo,
że nasz kraj nie jest obarczony koniecznością utylizacji a właściwie zabezpieczenia takich odpadów może się jednak okazać, że rachunek potencjalnych zysków przeważy nad zdrowym rozsądkiem i w wyniku nieprawnej operacji takie środki mogą znaleźć się na naszym terytorium.
Podobnym zagrożeniem może być handel materiałami rozszczepialnymi lub ich tranzyt przez nasz kraj. Zagrożeniem może być też rozprzestrzenienie się substancji toksycznych, nie dających się biologicznie rozłożyć – chemicznych oraz radioaktywnych. Mogą one przenikać do Polski z różnych kierunków, najczęściej w sposób nielegalny.
Poważne konsekwencje dla środowiska mogą mieć w Polsce awarie lub przecieki
z dużych rurociągów, transportujących ropę lub gaz przez terytorium Polski. Ich awarie groziłyby wydostaniem się dużej ilości gazu do atmosfery lub wylewem ropy. Takie awarie często są połączone z pożarem lub wybuchem.
Niebezpieczne technologie przemysłowe w zasadzie nie powinny być stosowane
na terenie kraju. Na straży tego powinny stać odpowiednie organy administracji państwowej. Pewności takiej nie ma ale można przyjąć, że prawdopodobieństwo tego jest niższe niż pozostałych zagrożeń. Poza tym należy pamiętać o oddziaływaniu regionalnym a nawet globalnym użycia takich technologii.
W przypadku naszego kraju, największe zagrożenia o charakterze ekologicznym mogą wyniknąć z katastrofalnego stanu elektrowni atomowych, działających na terytorium byłego ZSRR a więc na terenie Rosji, Białorusi, Litwy i Ukrainy. Ponieważ większość z nich znajduje się w podobnym stanie jak elektrownia w Czarnobylu nie można więc wykluczyć, że któraś z nich nie ulegnie podobnej awarii.
Chaotyczna urbanizacja i idący za nią wzrost zanieczyszczenia, wzrost produkcji odpadów i wszystkie inne zagrożenia środowiska naturalnego zmniejszają bezpieczeństwo kraju w zakresie ekologii.
Następną kategorię stanowią katastrofy naturalne i przemysłowe. Zarówno położenie geograficzne Polski oraz opłakany stan infrastruktury przemysłowej, jak i brak spójnego zarządzania w sytuacjach kryzysowych i w działaniach ratowniczych wystawiają nas na szereg zagrożeń. Katastrofy naturalne zawsze obarczone są dużym procentem przypadkowości ale w niektórych przypadkach można im zapobiec albo istotnie złagodzić ich skutki (np. powodzie). Należałoby wierzyć, że państwowa własność większości lasów zapewni, że nie będzie prowadzony rabunkowy wyrąb lasów lecz podobna sytuacja jeśli chodzi o kopaliny nie potwierdza już takiej pewności. Liczne zniszczenia budynków na Śląsku w wyniku stąpnięć nad kopalnianymi wyrobiskami świadczy o tym, że działalność wydobywcza ma właśnie charakter rabunkowy i nastawiony wyłącznie na zysk - bez względu na koszty. Odpowiednia i długofalowa polityka jeśli chodzi o gospodarkę wodną nie powinna dopuścić do powstania poważnych zagrożeń a jedynie wyzwań, które są do przezwyciężenia. Powodzie jakie rokrocznie dotykają różne części Rzeczypospolitej świadczą jednak,
że ogólnopolski plan zapewnienia bezpieczeństwa w tym zagadnieniu nie został jeszcze przeprowadzony. Właściwe inwestycje w różnych dziedzinach przemysłu, właściwy nadzór
i działalność kontrolna są również w stanie uczynić to samo jeśli chodzi o katastrofy przemysłowe.
Oprócz zagrożeń ekologicznych charakterze regionalnym, z coraz większą siłą oddziaływają na Polskę globalne zagrożenia ekologiczne. Do najważniejszych należą: efekt cieplarniany i związana z nim perspektywa zmiany klimatu, niszczenie powłoki ozonowej oraz ginięcie lasów tropikalnych, pochłaniających dwutlenek węgla i produkujących tlen. Skutkuje to zmianami klimatycznymi, wyrażającymi się zwiększeniem obszarów dotkniętych suszą oraz topnieniem części pokrywy lodowej w okolicach biegunów. Niszczenie powłoki ozonowej (freon) prowadzi do wzrostu szkodliwego promieniowania ultrafioletowego.
Aczkolwiek w społeczeństwie polskim, zwłaszcza po 11 września 2001 roku przeważa obawa przed zagrożeniem terroryzmem nad lękiem przed zatruciem środowiska naturalnego. Natomiast nie można stwierdzić, że takie lęki nie istnieją w ogóle. Generalnie przeważa obawa przed zagrożeniami globalnymi natomiast maleje przed zagrożeniami
w skali mikro. Zdaniem T. Burgera nasze społeczeństwo odczuwa obawę przed dziurą ozonową, natomiast lęk przed kwaśnymi deszczami wyraźnie zmalał.
Stan świadomości ekologicznej nie jest jednak katastrofalny. Na lokalne zagrożenia zwrócono uwagę podczas badań prowadzonych przez CBOS w 1999 i 2002 roku. Wynikało z nich, że większość Polaków (66%) była zaniepokojona zanieczyszczeniami wód w rzekach
i jeziorach, znajdujących się na ich terenie. Poważnym źródłem obaw był również stan okolicznych lasów, łąk i terenów zielonych (48% respondentów), ponad dwie piąte (43%) badanych obawiało się o skażonego powietrza, , zanieczyszczonej wody pitnej (42%) oraz uciążliwego hałasu (41%).Do tego dochodzą niepokoje o skażenie żywności i szkodliwości środków czystości stosowanych w gospodarstwie domowym (46%).
W świadomości społeczeństwa polskiego maleje optymizm co do stanu środowiska naturalnego naszego kraju. Zdaniem respondentów jest gorzej niż pięć lat wcześniej i sytuacja pogarsza się z roku na rok. Daje to nadzieję, że ta większa świadomość zaskutkuje większą dbałością o środowisko.
3.6. Zagrożenia bezpieczeństwa informacyjnego Rzeczypospolitej Polskiej
Kategoria ta nie została wyróżniona w teoretycznej części pracy. Bezpieczeństwo informacyjne stanowiło jedynie jedno z możliwych zagrożeń w grupie zagrożeń ekonomicznych tzn. niszczenie lub zakłócanie sieci informacyjnych. Obecnie można powiedzieć, że tak jak w przeszłości zagrożenia o charakterze politycznym były źródłem zagrożeń innego rodzaju, tak teraz zagrożenia informacyjne mogą negatywnie oddziaływać na wszystkie sfery działalności państwa, zwłaszcza na ich cywilną i militarną, krytyczną infrastrukturę czyli powiązane ze sobą systemy komunikacyjne, transportowe, sieci komputerowe i energetyczne. Wiąże się to oczywiście z większą zależnością wszelkich dziedzin życia zarówno społecznego, politycznego jak i ekonomicznego od przepływu informacji a zatem i od ich nośników, których działanie stosunkowo łatwo zakłócić (cybeterroryzm). .Zagrożenia te mają więc w dalszym ciągu ścisłe powiązania ze sferą ekonomiczną, ale jak podane zostanie w dalszej części pracy, zagrożenia z poszczególnych grup podmiotowych wzajemnie się przenikają.
W ostatnich latach pojawiło się pojęcie wojny informacyjnej. W zasadzie dokonano nowego zdefiniowania tego pojęcia. Za Ivanem k. Goldbergiem przytacza ją dr Paweł Soroka w cytowanym tu artykule Zagrożenia dla bezpieczeństwa informacyjnego państwa. Według Goldberga wojna informacyjna jest to ofensywne lub defensywne użycie informacji
i systemów informacyjnych oraz sieci komputerowych do przerwania lub zniszczenie sieci informacyjnych przeciwnika, jego baz danych i sieci komputerowych.
Nie wchodząc w dalsze teoretyczne rozważania bardzo łatwo wyobrazić sobie konsekwencje zakłócenia systemów dowodzenia Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Chociaż część z systemów dowodzenia reprezentuje wysoki poziom jednak należy brać pod uwagę również systemy starsze, pozostałe jeszcze z epoki Układu Warszawskiego, na wskroś analogowe.
Szczególnie groźne może być również zaatakowanie elementów, wspomnianej już, krytycznej infrastruktury państwa. Praktycznie taki atak byłby w stanie zakłócić normalne funkcjonowanie kraju.
Kolejną kategorią zagrożeń mogą być ataki skierowane przeciwko ekonomicznym sieciom informacyjnym. W dobie powszechnego obracania „pieniędzmi elektronicznymi” nawet lekka destabilizacja kursów walut może wpłynąć na sytuację w naszym kraju i tak ekonomicznie nie bardzo stabilnym.
Wymienić należałoby również ataki skierowane na internetowe strony rządowe. Celem ich może być zarówno ich zablokowanie jak i zmiana informacji na nich zawartych. Stosownie do skali tych zmian jak i ich treści reperkusje mogą być zarówno wewnętrzne jak
i międzynarodowe.
Zagrożeniem dla systemów informacyjnych państwa może być również możliwość ich fizycznego zniszczenia. Rozpatrując potencjalne cele dla „klasycznych” terrorystycznych ataków (a jak wspomniano powyżej – należy się z nimi liczyć) infrastrukturę informacyjną należy traktować priorytetowo.
Do dodatkowego zagrożenia w zakresie bezpieczeństwa informatycznego zaliczyć należałoby powszechne w naszym kraju używanie nie licencjonowanego oprogramowania. Należy dodać, że sytuacje takie zdarzają się również w rządowych agendach. Zdecydowanie ułatwia to działania różnego rodzaju hakerom.
Nie zapominając o czysto ludzkim czynniku należy wspomnieć o możliwościach pozyskania przez osoby niepowołane informacji o klauzuli niejawnej. Pomimo procedur uzyskiwania dostępu do takich informacji w ostatnich latach mieliśmy przykłady w kraju, że system ten nie funkcjonuje perfekcyjnie.
4.PODSUMOWANIE
Omawiając potencjalne zagrożenia systemu bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej należy zwrócić uwagę różnorodność tych zagrożeń i złożoność problematyki związanej
z zapobieganiem ich powstawaniu lub ograniczaniem ich negatywnych skutków w przypadku ich powstania. Całość działań związanych z ochroną przed zagrożeniami można podzielić
na cztery podstawowe etapy:
1. Przygotowanie – jest to etap oceny potencjalnych zagrożeń, ich analizy oraz określenia stopnia prawdopodobieństwa wystąpienia danego zagrożenia. Na tym etapie prowadzone są zadania planistyczne, opracowywane są plany działania sytuacjach niebezpiecznych i procedury działania, ocena własnych sił i środków niezbędnych do podjęcia i prowadzenia działań.
2. Zapobieganie – jest to etap związany g