Prawo administracyjne

Pojęcie administracji ? przedmiotowe, podmiotowe, def. negatywna, poglądy.
Ad. publ. jest sprawowana przez organy adm. rządowej jak i związki publiczno-prawne, a także inne podmioty, którym państwo przekazało funkcje administrowania.
Ad. publ. - rozumiemy jako system podmiotów utworzonych i wyposażonych przez ustawę w kompetencje do prowadzenia działalności o charakterze organizatorskim i kierowniczym na podstawie ustaw w sferze zewnętrznej i wewnętrznej, przy czym zarówno przebieg jak i skutki tej działalności przypisywane są państwu.
Ujęcia adm. pub.
- podmiotowe (organizacyjne) - stanowi ogół podmiotów administracji ( organy adm. rządowej, samorządowej) i inne podmioty wykonujące adm. publ.
- przedmiotowe (materialne) - taka działalność państwa, której przedmiotem są zadania i kompetencje z zakresu władzy wykonawczej.
- formalne - cała działalność wykonywana przez podmioty adm. bez względu na to czy ma charakter adm. czy też nie posiada takiego charakteru.
Definicja negatywnej adm ? stanowi, że adm. publ. jest ta część działalności państwa, która pozostaje po wyeliminowaniu z jej aktywności sądownictwa i prawoznawstwa( rozumianego jako stanowienie norm najwyższego rzędu)
Ernest Forsthoff ? zauważył, ze adm, nie można zdefiniować, można ją tylko opisywać.
Adm .publ. jest zjawiskiem prawnym, społ. i politycznym- posiadającym następujące cechy charakterystyczne:
- działanie w imieniu i na rachunek państwa
- możliwość działania w formach władczych zabezpieczonych możliwością przymusu państwowego
- działanie w interesie publicznym
- polit. charakter ( cele działania, rezultaty działania ocenia się w charakterze polit..).
- działanie na podstawie ustaw i w granicach przez nie określonych
- możliwość podejmowania działań z własnej inicjatywy, aktywność, zwrócenie się ku przyszłości
- działanie w sposób ciągły i stabilny
- oparcie się z reguły na zawodowym personelu
- prowadzenie działalności nie w celu osiągnięcia zysku ( non profit)
- zorganizowanie i działanie na zasadzie kierownictwa i podporządkowania
- charakter monopolistyczny ? nie ma możliwości wyboru organu
Pojęcie prawa administracyjnego i jego podział wewnętrzny ? wskazanie aktów prawnych i normatywnych w prawach: materialnym, ustrojowym, proceduralnym.
Władysław Jaworski ? ujmował prawo adm. jako prawo, które reguluje działalność państwa, a którego kontrola należy do jednostki.
Maurycy Jaroszyński ? prawo adm. to ogół norm prawnych regulujących stosunki wynikające z adm. działalności organów państwowych.
Franciszek Longchamps ? prawo adm. odnosi się do struktury adm. i działania w społeczeństwie w taki sposób, że odnosi się jednocześnie do innych sytuacji.
Starościak - prawo adm. stanowi gałąź prawa, która reguluje działalność organów państwowych podejmowaną w celu wykonywania ustalonych prawem zadań organizatorskich wypełnianych w swoistych formach działania.
Cechy prawa administracyjnego :
- to gałąź prawa o charakterze podstawowym,
- nie jest skodyfikowane, z wyjątkiem prawa postępowania adm.
- jest to prawo pozytywne - nie jest oparte na zwyczajach, normach moralnych i prakseologicznych.
- zawiera normy o charakterze bezwzględnie obowiązującym
- stanowi podstawę do działań adm. publ. oraz wyznacza granice podejmowanych przez nią działań.
- jako regulator życia społ. składa się z szeregu nakazów i zakazów, których przestrzeganie zagwarantowane jest zastosowaniem przewidzianych prawem form przymusu.
Normy prawa administracyjnego mogą być dzielone na określone grupy:
Wg regulowanej tematyki wyróżniamy:
- ustrojowe prawo adm. - na które składają się normy bezpośrednio dotyczące organizacji aparatu adm., np. ustawa o sam. gminnym, ustawa o PSP, ustawa o straży granicznej
- proceduralne prawo adm. ? na które składają się normy bezpośrednio dotyczące toku działania organów adm., np. ustawa- k.p.a., ordynacja podatkowa; ust. o postępowaniu egzekucyjnym w adm.
- materialne prawo adm. - na które składają się normy dotyczące konkretnych działów adm. publ. (szczegółowa część prawa adm.) pr. budowlane, górnicze, oświatowe, np. ust. o ewidencji ludności i dowodach osobistych; ust. o zmianie imion i nazwisk; ust. o stowarzyszeniach; ust prawo wodne, ust. o bezpieczeństwie imprez masowych; ust. prawo o ruchu drogowym
Inny podział norm prawa adm. oparty jest na kryterium charakteru stosunku łączącego organ stosujący normę prawną z adresatem działania:
- normy regulujące stosunki między organami adm. i innymi podmiotami adm. a osobami fizycznymi, prawnymi, jednostkami organizacyjnymi nie mającymi osobowości prawnej - dotyczą one sfery zewnętrznej adm.
- normy regulujące stosunki jakie zachodzą wewnątrz adm. np. stosunek między ministrem a podległymi mu organami.
Dla celów dydaktyczno- badawczych wyróżniamy:
- część ogólną prawa adm. - odnosi się do zagadnień ustrojowych adm.
- część szczególną prawa adm. - odnosi się do zagadnień regulowanych prawem materialnym
Władztwo adm. ( imperium).
Działalność określonego podmiotu jest uważana za działalność państwa tylko wtedy, gdy istnieje norma prawna nakazująca traktować oznaczoną działalność jako działalność państwa. Wszystkie akty prawne, które zostały wydane przez organy państwowe muszą być traktowane w taki sposób , że przysługuje im moc obowiązująca, a możliwość użycia przymusu państwowego jest sankcją tej mocy. Podmiot działający jako organ państwa ma możliwość przeprowadzić swoje zarządzenia w drodze przymusu państwowego. Mówi się, że organy państwa posiadają władztwo. Adm. publ. dysponuje środkiem, który nie przysługuje innym rodzajom adm., ma możliwość stosowania władztwa. Państwo może udzielać władztwa w zakresie przez siebie ustalonym innym podmiotom sprawującym w oznaczonym zakresie adm. publ. Część władztwa państwowego przekazana podmiotom sprawującym adm. publ. określana jest jako władztwo adm. Pod tym określeniem należy rozumieć prawo użycia przymusu bezpośredniego przez organy adm. dla zrealizowania ich jednostronnych rozstrzygnięć.
Stosunek administracyjno- prawny ? jego elementy, rodzaje.
Podstawowymi elementami stosunku adm.- prawnego są:
- przedmiot - są to rzeczy oraz zachowania ludzi
- podmiot - z jednej strony jest to zawsze organ administracji (podmiot adm.) , a z drugiej strony podmiot administrowany, którym może być: osoba fizyczna, prawna; jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej
- treść stosunku - wyznaczone prawem adm. powinności lub możliwość określonego działania, obowiązek znoszenia ciężarów albo obowiązek zaniechania wynikający z uprawnień bądź obowiązków uczestników tego stosunku
- układ zależności prawnej między podmiotami
Cechą stosunku adm- prawnego jest brak równorzędności podmiotów stosunku. Pozycję dominującą (władczą) ma organ administracji (podmiot administrujący)
Stosunki adm- prawne mają następujące właściwości:
- charakter indywidualny ? łączą konkretnie oznaczony podmiot z konkretnym organem adm. publ. w celu załatwienia konkretnej sprawy
- wykonanie jest zabezpieczone możliwością zastosowania przymusu państwowego bez pośrednictwa władzy sądowej
- powstają na podstawie normy prawa adm. określającej również jego treść
Wg podstawy prawnej nawiązania stosunku adm- prawnego można wyróżnić następujące jego rodzaje:
- materialny (właściwy) na gruncie prawa materialnego
- proceduralny ? na gruncie prawa proceduralnego
- sporno- adm. - powstaje w momencie zaskarżenia rozstrzygnięcia adm. do sądu. Zanika tu brak równorzędności podmiotów, stają się one równymi partnerami, których obowiązuje zasada kontradyktoryjności - procesowej walki stron.
- egzekucyjny
- nadzoru
Sposoby nawiązywania stosunku- adm- prawnego:
- z mocy ustawy
- z mocy aktu adm.
- przez zgłoszenie ze strony osoby fizycznej, prawnej, jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej określonego roszczenia
- w wyniku określonego prawem zachowania się strony lub organu adm.
Sytuacja adm.?prawna - każda sytuacja społ. określonego podmiotu wyznaczona przez normy prawa adm., której elementy składowe zostały ukształtowane bezpośrednio lub pośrednio przez określone zdarzenie faktyczne
Uznanie administracyjne.
Uznanie adm. ? istnieje wówczas, gdy adm. dla urzeczywistnienia stanu prawnego może wybierać między różnymi rozwiązaniami. Wystepuje wtedy, gdy norma prawna nie determinuje w sposób jednoznaczny skutku prawnego, lecz pozostawia w sposób wyraźny dokonanie takiego wyboru organowi adm. Ustala pozwala na wybór następstwa prawnego, przy czym można dokonywać wyboru między dwiema lub więcej możliwościami.
Uznanie może polegać na tym, że adm. musi się zdecydować, czy dany środek można w ogóle zastosować albo też jaki ze środków wybrać.
Uznanie zapewnia ustawodawca, ponieważ musi ono wynikać z normy prawnej.
Uznanie stwarza adm. możliwość działania na własną odpowiedzialność, jednak na podstawie upoważnienia udzielonego przez ustawę. Gdy adm. działa na podstawie uznania, to wtedy jej szczególnym obowiązkiem jest szczególne zbadanie i rozważenie okoliczności indywidualnych danej sprawy w celu jej prawidłowego rozwiązania. Zawsze adm. jest obowiązana mieć na względzie interes społ. i słuszny interes obywateli.
Prawne formy i metody działania administracji.
Prawna forma działania adm- określony przepisem prawa typ czynności organu administracji. To dopuszczony prawem środek zastosowany przez adm. do załatwienia określonej sprawy..
Metoda działania adm.- sposób rozwiązywania spraw określonego typu. Jest to polityka stosowania prawnych form działania. Metody i formy działania adm. są zjawiskami powiązanymi ze sobą, ponieważ przyjęcie z góry określonej metody działania pociąga za sobą stosowanie określonych form działania.
6 podstawowych prawnych form działania wg Starościaka:
- stanowienie ogólnie obowiązujących przepisów
- wydawanie aktów adm.
- zawieranie porozumień adm.
- zawieranie umów
- prowadzenie działalności społ.?organizacyjnej
- wykonywanie czynności materialno- technicznych.
Współcześnie do podstawowych prawnych form działania adm. należy zaliczyć:
- akty adm.
- akty normatywne adm.
- formy działań faktycznych
- umowy
Akty administracyjne
Akt adm- jest konstrukcją prawną obejmującą taką postać działania organu adm. publ. przy pomocy której w oparciu o przepisy powszechnie obowiązujące i dokonanie ustalenia stanu faktycznego jednostronnie i władczo rozstrzyga o prawach obowiązkowych konkretnego adresata.
Wg prof. J. Bocia akt adm.- jest to sformalizowany objaw woli organu administrującego podjęty na podstawie prawa i w granicach przysługujących temu organowi kompetencji, skierowany do zindywidualizowanego adresata w konkretnej sprawie wywołujący skutki prawne w sferze prawa adm. niekiedy również w sferze innych działań prawa.
Adresatem aktu adm. może być: osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej.
Kategorie aktów adm.:
- dezyzje adm.- najbardziej rozpowszechnione - należą do tych aktów adm., które są najpełniej regulowane przepisami prawa adm. Orzecznictwo NSA sformułowało zasadę, że podstawą prawną decyzji adm. może być jedynie przepis prawa zawarty w ustawie lub przepis aktu wykonywanego powszechnie obowiązującego wydanego na podstawie i w ramach wyraźnego upoważnienia zawartego w ustawie.
Decyzje adm. oprócz kontroli instancyjnej podlegają kontroli sądowej. Mogą być zaskarżone do sądu adm. lub do sądu powszechnego ? gdy przepis stanowi wyraźnie - z powodu ich niezgodności z prawem.
Podział aktów adm.
Wg kryterium kształtowania stosunków prawnych:
- akty konstytutywne- tworzą , zmieniają lub uchwalają stosunki prawne, przy czym zmiana konkretnej sytuacji prawnej następuje nie na mocy samej ustawy, ale na mocy aktu adm.
Ponieważ akty te tworzą nową sytuację prawną, ustalają dla adresatów prawa i obowiązki, przyznaje im się charakter twórczy. np. wydanie dow. osob. ; wydanie paszportu; decyzja w sprawie przyznania pomocy społecznej
- akty deklaratoryjne - potwierdzają prawa i obowiązki, które dla adresatów wynikają z ustawy np. uzyskanie dyplomu wyższych studiów zawodowych
Wg kryterium charakteru stosunku organu adm. wydającego akt adm. do adresata wyróżniamy:
- akty adm. zewnętrzne- adresowane do podmiotów prawnych nie podporządkowanych organizacyjnie organowi wydającemu akt ( np. do obywatela, do przedsiębiorstw)
- akty adm. wewnętrzne - adresowane są do podmiotów podległych służbowo organowi wydającemu akt.
Wg kryterium zakresu prawnej regulacji warunków wydania aktu:
- akty adm. związane ? których warunki podjęcia zostały wyraźnie określone normami prawa
- akty adm. swobodne - akty, których warunki wydania nie są przez prawo określone lub są określone w sposób nie wyczerpujący. Wypełnienie braku regulacji lub niepełnej regulacji dokonuje się w obrębie swobody prawnej, jaką organ adm. otrzymał od ustawodawcy.
Wg kryterium woli adresata:
- akty adm. wydane za zgodą adresata- np. wydanie pozwolenia na budowę
- akty adm. wydane bez zgody adresata ? np. decyzja o wywłaszczeniu, decyzja o wymiarze podatku
Wg kryterium wywoływania skutków prawnych w sferze prawa cywilnego
- akty adm. powodujące bezpośrednie skutki cywilno- prawne- np. decyzja o wywłaszczeniu
- akty adm. wywołujące pośrednie skutki cywilno- prawne. Mamy z nimi do czynienia wtedy, gdy stanowią one niezbędny warunek zawarcia umowy wywołującej skutki w sferze prawa cywilnego, np. decyzja o przydziale lokalu komunalnego rodzi obowiązek zawarcia umowy najmu.
Prawidłowość aktu adm.
Aby akt adm. był uznany za prawidłowy musi spełniać określone warunki:
- musi być wydany zgodnie z prawem materialnym, co oznacza, że prawo musi wyraźnie zezwalać na rozstrzyganie o prawach i obowiązkach określonych podmiotów w drodze aktu adm.
- musi być wydany zgodnie z prawem ustrojowym, czyli musi być wydany przez organ adm. publ. właściwy rzeczowo i miejscowo.
- musi być wydany zgodnie z prawem proceduralnym , czyli w odpowiednim trybie określającym zarówno sposób podejmowania i sposób kontroli.
- musi być wydany z właściwym wykorzystaniem samodzielności prawnej przyznanej organowi w szczególności z wykorzystaniem samodzielności w ustalaniu stanu faktycznego sprawy, interpretowaniu stosowanych norm prawa, zwłaszcza w określaniu treści pojęć nieostrych, nieoznaczonych, użytych przez ustawodawcę a także z właściwym wykorzystaniem samodzielności w zakresie wartościowania i samodzielności w ustalaniu treści rozstrzygnięcia.
Domniemanie ważności aktu - sprowadza się do tego, że akt adm. nawet wadliwy uznany jest za obowiązujący dopóki w odpowiednim trybie nie zostanie zmieniony lub uchylony.
Akt normatywny.
Akt normatywny - jest to władcze rozstrzygnięcie organu władzy publ., czyli władzy wykonawczej albo sam. teryt. zawierające normy postępowania, które są skierowane do adresata w sposób ogólnie określonego w abstrakcyjnie określonej sytuacji. Nie ma określonego adresata, określa się tylko cechy, przy których wystąpieniu każda osoba staje się adresatem. Akt normatywny ma zastosowanie zawsze, gdy zaistnieje określona sytuacja.
Akty normatywne mogą nosić różne nazwy:
- rozporządzenia ? mają charakter powszechnie obowiązujący
- zarządzenia ? mają charakter wewnętrzny
- uchwały - w przypadku aktów organów kolegialnych nie każda uchwała ma charakter normatywny.
Na mocy wyraźnego postanowienia Konstytucji uchwały RM o charakterze normatywnym oraz zarządzenia Prezesa RM oraz ministrów mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe wymienionym organom. Należą one do prawnych form działania adm. o charakterze wewnętrznym czyli występują w sferze wewnętrznej .
Akty normatywne adm. mogą mieć różnie konstytuowane podstawy prawne. Zasadą jest, że w przypadku aktów powszechnie obowiązujących jest przepis prawa rangi ustawowej wyraźnie upoważniający określony organ adm. publ. do wydania danego aktu normatywnego w określonej przedmiotowo dziedzinie.
Akty normatywne wewnętrzne ? podstawę ich wydania mogą stanowić także:
- przepisy kompetencyjne zawarte w ustawie zasadniczej np. uchwała RM wydana na podstawie przepisów Konstytucji zawierająca formułę wykonywania przez RM konstytucyjnych uprawnień.
- przepisy kompetencyjne zawarte w ustawach
- przepisy kompetencyjne zawarte w aktach normatywnych niższego rzędu
W praktyce organów administracji ? wydaje się szereg aktów o charakterze wewnętrznym, które mogą nosić różne nazwy - regulaminy, instrukcje, decyzje, wytyczne, okólniki - jako akty kierowania wewnętrznego.
Czynności materialno-techniczne.
Czynności materialno- techniczne są to działania organów adm, które wywołują konkretne skutki prawne, a są czynnościami faktycznymi opartymi na wyraźnej podstawie prawnej , np. zatrzymanie pojazdu do kontroli, użycie alkomatu, ustawienie tablicy ?kąpiel wzbroniona?. Każde z tych działań może być zrealizowane tylko na podstawie przepisów prawa.
Czynności materialno ? techniczne dzielimy na takie o charakterze:
- zewnętrznym- czynności skierowane do adresatów znajdujących się poza organem np. opróżnienie lokalu, zajęcie nieruchomości
- wewnętrznym- obejmują wszelkiego rodzaju czynności znajdujące zastosowanie w sferze wewnętrznej działania adm., czynności dotyczące wykonywania poleceń służbowych np. sporządzanie sprawozdań, statystyk, czynności kancelaryjno- biurowe.
Wykonywanie czynności mater.? tech wewnętrznych normują przepisy dotyczące organizacji wewnętrznej urzędów.
Organ administracji publicznej
Organ adm. publicznej- to osoba lub grupa osób funkcjonująca w strukturze organizacyjnej władzy wykonawczej, powołana dla realizacji norm prawa adm. w sposób i ze skutkami właściwymi temu prawu w granicach prawnie przyznanych kompetencji.
Organy adm. pub dzielimy na:
- organy adm. rządowej( państwowej)
- organy adm. samorządowej
Kryteria klasyfikacji organów adm.
Wg kryterium sposobu powoływania:
- organy powoływane w drodze nominacji( np. wojewoda)
- powoływane w drodze aktu organu władzy( np. RM)
- w drodze wyborów ( np. wójt, burmistrz- wybory bezpośrednie; zarząd powiatu- wybór pośredni)
Wg kryterium składu osobowego:
- organy jednoosobowe ( monokratyczne)
- organy wieloosobowe ( kolegialne)
Wg kryterium zasięgu terytorialnego działania:
- organy centralne ( obszar całego państwa)
- organy terenowe ( zasięg działania obejmuje jednostkę terytorialną)
Wg kryterium sposobu podporządkowania:
- organy zdecentralizowane
- organy scentralizowane ( podległe hierarchicznie0
Wg kryterium procedury adm:
- organy I instancji
- organy II instancji
Wg kryterium uprawnienia do samodzielnej decyzji:
- organy decydujące
- organy pomocnicze
Organ administracyjny
Organ adm.- każdy podmiot, któremu prawo przyznaje funkcję adm. lub któremu prawo stwarza podstawy do realizacji funkcji administrowania, jednocześnie nastąpiło przyznanie tej funkcji.
Do organów administrujących zaliczamy:
- wszystkie organy adm.
- inne organy państwowe, które mają kompetencje w sferze realizacji funkcji adm. państwa a są powołane do realizacji innych funkcji państwowych wynikających z ich charakteru, np. Prezydent
- kierowników państwowych osób prawnych i innych państ. jednostek organizacyjnych , którym powierzono prowadzenie niektórych spraw z zakresu adm. publ., w tym wydawanie decyzji adm.
- organy wykonawcze jednostek pomocniczych sam. teryt. , np. sołtys
- organy jednostek organizacyjnych gminy, powiatu, województwa, w tym przedsiębiorstw pod warunkiem upoważnienia ich do załatwiania indywidualnych spraw z zakresu adm. publ.
- organy organizacji społecznych, które zostały powołane do realizacji zadań wynikających z celów społ. poszczególnych organizacji, a którym oprócz tego zostały zlecone funkcje adm.
Pojęcie urzędu ? 3 znaczenia
Urząd można traktować jako wyodrębniony zespół praw i obowiązków związanych z określonym organem adm. publ. np. urząd :ministra, wojewody, starosty, wójta. Pojęcie to jest równoznaczne z pojęciem stanowiska.
Urząd- terminu używa się jako szczególnej nazwy organu adm. np. urz. skarbowy; GUS; urz. pracy; urz. Morski. Jest to nazwa umowna, bo zazwyczaj organ adm. jest jednoosobowy.
Urząd ? zorganizowany zespół ludzi wyposażonych w środki materialno- techniczne przy danym organie adm. do pomocy w wykonywaniu jego funkcji. ( np. urz. gminy; ministerstwo spr. wew. i adm; m. sprawiedliwości; starostwo powiatowe; ) Ministerstwo- organ wykonawczy ministra- jednoosobowy.
Organy naczelne adm.
Naczelne organy adm. państwowej są wyróżniane w teorii prawa adm. na podstawie kryteriów, które wskazują ich specyficzną pozycję w systemie organów władzy wykonawczej.
1. Naczelne org. adm. rządowej- to te spośród org. adm. publ. , które są powoływane przez Prezydenta bezpośrednio albo po uprzednim wyborze przez Sejm.
2. Naczelnymi org. adm. rządowej ? są org. zwierzchnie wobec innych podmiotów adm. publ., a w szczególności w strukturze adm. rządowej.
3. Naczelnymi org. adm. rządowej ? są org. powoływane przez Prezydenta lub Sejm, których właściwość terytorialna obejmuje obszar całego państwa.
4. Naczelnymi org. adm. państ. ? są org. zwierzchnie wobec pozostałych org. w strukturze adm. państ., których właściwość terytorialna obejmuje obszar całego kraju.
Organy naczelne to : RM, Prezes RM, ministrowie kierujący działaniami adm. rządowej (ministrowie resortowi), przewodniczący komitetów określonych w ustawach wchodzących w skład RM.
Ta klasyfikacja nie obejmuje statutu Prezydenta, ponieważ trudno zaliczyć Prezydenta do naczelnych org. adm. państwowej. Prezydent- jest org., który ma swoisty status o podstawowym znaczeniu dla państwa, a nie tylko dla adm. Ma wpływ na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.
Organy centralne administracji.
Organy centralne- należy traktować jako zbiorczą umownie nazwaną kategorię obejmującą liczną grupę organów mających różne nazwy, różnorodną strukturę organizacyjną , różne funkcje i usytuowanie w systemie adm. centralnej. Historycznie kategoria urzędów centralnych miała swoje źródło w specjalnej konstrukcji prawnej, polegającej na tym, że charakter organu adm. państwowej przypisany był przez prawo urzędowi jako takiemu.
Obecnie ustawodawstwo zdecydowanie preferuje rozwiązania wg których właściwość org. adm. związana jest z kierownikiem urzędu, a urząd jest traktowany jako aparat pracy. Należy przy tym zauważyć iż w polskim prawie jest brak konsekwencji do uporządkowania tego stanu rzeczy
Z p-tu widzenia hierarchii organów tzw. urzędy centralne tworzą szczebel bezpośrednio niższy w stosunku do organów naczelnych. Wszystkie org. centralne są podporządkowane org. naczelnym.
Podporządkowanie może być: - bezpośrednio Prezesowi RM, RM, ministrom kierującym działami adm. rządowej.
Nie ma kryteriów ogólnych, które by decydowały o ustanowieniu urz. centr. jako urz. włączonych do działów adm., albo pozostawionych poza działami.
Org. centr. stanowią kategorię org. o zróżnicowanym kształcie strukturalnym. Występują zarówno organy monokratyczne np. komendant gł. Str. Granicznej, naczelny dyrektor archiwów państw., komendant gł. PSP jak i organy kolegialne np. komisja nadzoru ubezpieczeń i fund. emerytalnych; komisja papierów wartościowych
Organy administracji terenowej.
O organach. adm. terenowej możemy mówić w 2 znaczeniach:
- jako części organizacji adm. pub. składającej się z jednostek organizacyjnych adm. rządowej oraz j.s.t.
- jako zorganizowanej działalności powołanych lub upoważnionych prawnie podmiotów podjętej w celu realizacji ustawowo określonych zadań publ.
Terenowa adm. rządowa składa się: - z wojewody, kierowników zespolonych służb inspekcji i straży wojewódzkich oraz organów adm. niezespolonej.
System org. adm. rządowej określa ustawa z 5.06.98r. o adm. rządowej w wojew. Zgodnie z tą ustawą kierownicy zespolonych służb inspekcji i straży działają pod zwierzchnictwem wojewody wykonując zadania i kompetencje określone w ustawach w imieniu wojewody z ustawowego upoważnienia lub w imieniu własnym, jeżeli ustawy tak stanowią.
Wojewoda ? spełnia następujące funkcje:
- przedstawiciela RM w województwie;
- zwierzchnika zespolonej adm. rządowej ;
- organu nadzoru nad j.s.t. ;
- org. wyższego stopnia w rozumieniu przepisów o postępowaniu adm.
- reprezentanta SP w zakresie i na zasadach określonych w odrębnych ustawach.
Oprócz wojewody i kierowników zespolonych sł. insp. i straży działających pod zwierzchnictwem wojewody adm. rządową na obszarze województwa wykonują:
- org. adm. niezespolonej ;
- org. Sam. terytorialnego, jeśli wykonywanie zadań wynika z ustawy lub zawartego porozumienia
- kierownicy powiatowych służb inspekcji i straży działających pod zwierzchnictwem starosty;
- org. innych samorządów, jeżeli następuje na podst. ustawy lub porozumień
Terenowe organy adm. rządowej niezespolonej
Org. adm. niezespolonej funkcjonowały zawsze poza granicami rządowej adm. ogólnej i poza granicami adm. samorządowej.
Do organów adm. niezespolonej należą:
- dowódcy okręgów wojskowych
- szefowie wojewódzkich sztabów wojskowych
- wojskowi komendanci uzupełnień (WKU)
- dyrektorzy izb skarbowych
- naczelnicy urzędów skarbowych
- dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej
- dyr. okręgowych urzędów górniczych i specjalistycznych urzędów górniczych
- dyr. okręgowych urzędów miar i naczelnicy obwodowych urzędów miar
- dyr. okręgowych urzędów pobierczych i naczelnicy obwodowych urzędów pobierczych
- dyr. regionalnych zarządów gospodarki wodnej
- dyr. izb celnych i naczelnicy urzędów celnych
- dyr. urzędów morskich
- dyr. urzędów statystycznych
- dyr. urzędów żeglugi śródlądowej
- komendanci oddz. Straży granicznej
- komendanci placówek straży granicznej
- komendanci dywizjonów straży granicznej
- okręgowi inspektorzy rybołówstwa morskiego
- państwowi inspektorzy sanitarni
- powiatowi i graniczni lekarze weterynarii
- wojewódzcy inspektorzy transportu drogowego
Zakład administracyjny i przedsiębiorstwo państwowe jako podmioty adm.
Adm. pub. musi realizować zadania z zakresu zaspakajania różnych sfer: oświaty, opieki społ. , ochrony zdrowia. Działania adm. pub. w tych dziedzinach zalicza się do adm. świadczącej. Podstawową jednostką organizacyjną realizującą zadania adm. w tych obszarach jest zakład adm., nazywany również zakładem użyteczności publ. lub zakładem publ.
Zakład publiczny- jednostka organizacyjna, nie będąca organem państwowym, ani organem samorządu, ani też urzędem, która została powołana do wykonywania zadań publ. i jest uprawniona do nawiązywania stosunków adm.- prawnych. Jako jednostka organizacyjna jest wyposażona w zespół środków osobowych ( personel) i zespół środków rzeczowych, realizująca zadania publiczne i korzystająca z władztwa zakładowego.
Władztwo zakładowe - nie jest samoistnym władztwem państwowym, ale wynika z upoważnienia organów zakładu do abstrakcyjnych bądź konkretnych regulacji na podst. i w normach ustaw. Istotę władztwa zakładowego stanowi zakres uprawnień dla organów zakładu do jednostronnego kształtowania stosunków prawnych z użytkownikami zakładu, jak również z osobami, które znalazły się na terenie zakładu w innym charakterze. Władztwo zakładowe jest częścią władztwa państwowego.
Do zakładów użyteczności publicznej ? należą ośrodki zdrowia, szkoły, przedszkola, muzea, uczelnie wyższe, biblioteki publiczne, domy opieki społ., domy kultury, zakłady karne, zakłady poprawcze. Zakłady użyteczności publicznej realizują zadania w formach niewładczych, jest to działalność świadcząca.
Cechą charakterystyczną zakładów adm. jest prawo nawiązywania stosunków adm- prawnych z użytkownikiem. Jest to na ogół stosunek adm- prawny , wiążący się z podporządkowaniem się użytkownika poleceniom kierownika zakładu. Zakłady adm. mogą być tworzone w drodze: - ustawy ( np. państwowa szkoła wyższa); - aktów organizacji adm. rządowej ( np. AH w Pułtusku); - aktów organów samorządu teryt.( np. przedszkole, biblioteka).
Prawna regulacja dopuszczenia osób fizycznych do korzystania ze świadczeń zakładu może być różnie ukształtowana. Prawo może gwarantować świadczenia zakładów określonego typu w różny sposób. Świadczenia mogą być: nieodpłatne( np. szk. podstawowa), odpłatne, przymusowe.
Zakłady adm. mogą działać jako:
- zakłady budżetowe - koszty funkcjonowania pokrywane są z jego dochodów własnych
- jednostki budżetowe - wydatki pokrywane z budżetu państwa lub określonej jed. sam. teryt.
Tylko nieliczne zakłady mają osobowość prawną.
Przedsiębiorstwo od zakładu adm. wyróżnia przede wszystkim charakter stosunku łączącego użytkownika z zakładem. Jest to tylko stosunek adm- prawny wiążący się z podporządkowaniem użytkownika poleceniom kierownika zakładu.
Stosunek wiążący użytkownika przedsięb. z przedsiębiorstwem jest stosunkiem cywilno- prawnym. Przedsięb. podlega rejestracji w rejestrach prowadzonych przez sąd. Wszystkie przedsięb. mają osobowość prawną. Przedsięb. powoływane są dla wypracowania zysku.
Przedsiębiorstwo państwowe - ustrój przedsiębiorstw państwowych określa ustawa z 25.09.1981r o przed. państ.
W myśl tej ustawy przedsiębiorstwo państwowe jest samodzielnym, samorządnym, samofinansującym się przedsięb. posiadającym osobowość prawną.
Przed. państ. tworzone są przez naczelne i centralne organy adm. państwowej , NBP, albo inne banki państwowe. Podlegają one wpisowi do KRS.
Typy przed.:
- działające na zasadach ogólnych
- użyteczności publicznej ? mają na celu bieżące i nieprzerwane zaspakajanie potrzeb ludności. W szczególności mają one na celu: produkcję lub świadczenie usług w zakresie inżynierii sanitarne, komunikacji, zaopatrzenia ludności w energię elektryczną, gazową lub cieplną, zarząd państwowymi zasobami lokalowymi.
- międzynarodowe
Organizacja przedsiębiorstw. państwowych :
- ogólne zebranie pracowników bądź delegatów
- rada pracownicza
- dyrektor przeds. ? zarządza przeds. i reprezentuje je na zewnątrz. Sprawy wchodzące w zakres jego działania rozstrzyga samodzielnie i odpowiada za podjęte decyzje.
Podziały terytorialne i ich rodzaje.
Zamiennie używa się dwóch pojęć - podział terytorialny i podział administracyjny
Użycie pojęcia podział adm. wyraźnie wskazuje, że chodzi o dokonanie podziału terytorium państwa dla wykonywania adm. pub., ale terytorium państwa dzieli się nie tylko dla celów wykonywania adm. pub., ale też dla celów wykonywania wymiaru sprawiedliwości. W związku z tym lepiej jest używać pojęcia podział terytorialny niż podział adm., ponieważ to drugie określenie wyraźnie sugeruje, że chodzi o podział dokonany tylko dla celów adm. pub.
Prof. Zbigniew Leoński określił pojęcie podziału teryt.
Podział terytorialny - względnie trwałe rozczłonkowanie przestrzeni państwa dokonywane dla pewnej grupy lub określonych jednostek organizacyjnych państwa lub jednostek niepaństwowych także wykonujących zadania państwowe.
3 rodzaje podziału teryt.:
- zasadniczy ( podstawowy)- tworzony jest dla organów terenowych o kompetencjach ogólnych posiadających podstawowe znaczenie dla danej jednostki podziału
- pomocniczy ? dokonywany jest dla organów o charakterze pomocniczym w stosunku do organów o podstawowym znaczeniu np. podział gminy na sołectwa, podział miasta na osiedla lub dzielnice
- specjalny ? dokonywany do wykonywania takich zadań państwa, których wykonywanie w ramach podziału zasadniczego z różnych przyczyn jest niecelowe albo nie ekonomiczne, np. podz. dla wyk. adm. górniczej; obrony narodowej ; morskiej
Korzystnym zjawiskiem jest jak najmniejsza liczba podziałów terytorialnych.
Kwestię wielostopniowości zasadniczego podziału uregulowała ustawa 24 lipca 1998r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podz. terytorialnego państwa: gmina, powiat, województwo. Ustawa utworzyła 16 województw ustalając ich nazwy, siedziby wojewodów oraz siedziby sejmików wojew.
Tworzenie powiatów następuje w drodze rozporządzenia RM, początkowo utworzono 308 powiatów i 65 miast na prawach powiatów.
Przyczyny podziałów teryt. :
-czynniki fizjograficzne ( rzeki, góry)
- stosunki komunikacyjne
- st. demograficzne
- st. narodowościowe
- st. wyznaniowe
- uwarunkowania historyczne
Wpływ tych czynników na podział terytorialny jest zróżnicowany i często różne czynniki mają wpływ na tworzenie podziałów terytorialnych.
Samorządu terytorialnego.
Samorząd- jedna z najważniejszych form decentralizacji adm .Samorząd ? traktujemy jako adm. sprawowaną przez odrębne od państwa osoby prawne.
W przypadku samorządu ? przepisy prawna powierzają wykonywanie adm. społecznościom lokalnym wyposażonym w osobowość prawną ( sam. powiatu- tworzą wszyscy mieszkańcy powiatu; sam. gminy- tworzą mieszkańcy gminy). Wykonywanie adm. pub. w przypadku samorządów- polega na tym, że to grupa( wspólnota) społeczna posiada kompetencje władcze, których nie posiadają inne podmioty, a które wynikają z przepisów konstytucji i ustaw dotyczących organizacji samorządu. Kompetencje władcze realizowane są wobec członków wspólnoty, ale też mogą być wykonywane w stosunku do innych osób.
Poglądy na sam. teryt. Są autorzy, którzy twierdzą, że kompetencje sam. teryt. dotyczą sfery adm. państwowej, ale również są poglądy, że sam. teryt. uważa się za odrębny podmiot władztwa i przeciwstawia się samorząd państwu. Działania sam. określa się mianem adm. pub. W pojęciu adm. pub. współcześnie mieści się adm. wykonywana przez państwo jak i przez samorząd. Wyróżniamy samorząd:
-terytorialny( gminny, powiatowy, województwa, sam. m. st. W-wy)
- specjalny
- zawodowy( lekarski, adwokacki, biegłych rewidentów)
- wyznaniowy( np. gmina żydowska)
- narodowościowy
- gospodarczy ( izby handlowe, rolnicze, rzemieślniczy)
- inne: uczniowski; studencki
Kontrola i nadzoru, kontrola wewnątrz administracyjna.
Nadzór nad działalnością komunalną jest podstawowym instrumentem zapewniającym spójność terenowej adm. pub. W ustawach samorządowych zawarto regulacje określające stronę podmiotową więzi nadzorczych, kryteria stosowanych środków prawnych, środki nadzoru i procedurę nadzorczą. Organami nadzoru są:
- prezes RM;
- wojewoda;
- w zakresie spraw budżetowych RIO.
Kryterium nadzoru stanowi zgodność z prawem- jest to kryterium legalności. Podstawowym środkiem nadzoru jest stwierdzenie nieważności uchwały org. samorządowego. Drugim środkiem nadzoru jest wstrzymanie wykonania uchwały i przekazanie do ponownego rozpatrzenia.
Procedurę w sprawach nadzoru oparto na 3 podstawowych założeniach:
- rozstrzygnięcia nadzorcze mogą być zaskarżane do WSA, który orzeka o ich zgodności z prawem
- organ nadzoru orzeka w terminie nie dłuższym niż 30 dni od daty doręczenia uchwały, a uchylenie rozstrzygnięcia nie może nastąpić po upływie roku od daty podjęcia, chyba że nastąpiło uchybienie 7-io dniowemu terminowi przedłożenia uchwały.
- w sprawach nie uregulowanych w ustawach samorządowych stosuje się odpowiednio k.p.a.
Kontrola administracji - obserwowanie, ustalanie albo wykrywanie stanu faktycznego, porównywanie stanu faktycznego z założeniami, występowanie przeciwko zjawiskom niekorzystnym i przekazywanie informacji właściwym podmiotom o dokonanych spostrzeżeniach, lecz bez uprawnienia do decydowania o zmianie kierunku działania podmiotu kontrolowanego.
Kontrola polega na ustalaniu faktycznego stanu rzeczy, ustaleniu tego co być powinno, co przewidują wzorce i normy z tym co istnieje w rzeczywistości. Polega na ustaleniu przyczyn tych różnic i na formułowaniu zaleceń w celu usunięcia niepożądanych zjawisk.
W adm . kontrolę określa się też przy pomocy innych terminów:
- inspekcja ? rodzaj kontroli wykonywanej poprzez bezpośrednią obserwację działania jed. organizacyjnej zespołu ludzi, komórek organizacyjnych a nawet osoby fizycznej i porównywania tego działania z odpowiednimi wzorcami działania poprawnego.
- lustracja - kontrola skierowana na określony przedmiot, na jego rzeczywisty stan, jego cechy i porównaniu z odpowiednimi wzorcami określającymi stan pożądany.
- rewizja ? kontrola w dziedzinie finansów, polegająca na sprawdzeniu stanu faktycznego środków finansowych i innych składników majątkowych jednostki kontrolowanej z odpowiednią dokumentacją i na ocenie prawidłowości dysponowania tymi składnikami.
- wizytacja ? kontrola mająca na celu bezpośredni wgląd w działalność jednostki kontrolowanej w całym obszarze jej działania
- nadzór ? pojęcie szersze niż kontrola. Jest to kontrola oraz możliwość wydawania poleceń wiążących dyrektyw co do zmiany kierunku działania podmiotu nadzorowanego.
Kontrola wewnątrz administracyjna ? są to instytucje kontrolne usytuowane w systemie organów adm. pub.
Do instytucji tych zaliczyć należy kontrole:
- resortową, czyli wykonywaną w ramach poszczególnych resortów
- instancyjną
- prokuratorską
- między resortową
- sprawowaną przez RIO
- społeczną ? składa się głównie instytucja skarg i wniosków oraz kontrola sprawowana przez media
Oprócz tego istotnym elementem w kontroli społecznej jest instytucja informacji publicznej
Kontrola resortowa ? zarówno podmiot kontrolujący jak i kontrolowany są podporządkowane temu samemu naczelnemu organowi. Jest przejawem stosunku nadzoru. Wynika z tego, że organ nadrzędny odpowiada za działalność org. Podporządkowanych lub nadzorowanych i w związku z tym musi uzyskiwać informacje, które pozwalają na ocenę działalności i w przypadku stwierdzenia uchybień na uruchomienie środków korygujących lub zapobiegających powstawaniu zjawisk niekorzystnych. W obrębie każdej jednostki organizacyjnej przełożony powinien kontrolować pracę podległych pracowników i jednocześnie sam podlega kontroli ze strony przełożonych. Możemy stwierdzić, że kontrola resortowa ? obejmuje liczne grupy podmiotów, mogą nimi być jedn. organizacyjne, komórki organizacyjne, poszczególni pracownicy działający w strukturze aparatu podległego naczelnemu lub centralnemu org. i ten rodzaj kontroli jest wynikiem stosunku nadrzędności i podporządkowania. Kontrola resortowa jest organizowana w sposób bezpośredni przez komórki organizacyjne organu nadrzędnego, albo też jest wykonywana przez specjalne komórki organizacyjne. Zgodnie z ustawą o RM w każdym ministerstwie tworzy się komórkę organizacyjną lub wyodrębnione stanowisko ds. kontroli, skarg i wniosków.
Kontrola międzyresortowa- obszary działania adm. pub. są tak rozległe, że w niektórych dziedzinach nie mieszczą się w ramach jednego resortu np. ochrona środowiska. W systemie organizacyjnym adm. rządowej istnieją organy, które są podporządkowane jednemu określonemu organowi naczelnemu jednocześnie sprawują kontrolę działalności podmiotów usytuowanych poza strukturą danego resortu w zakresie wykonywania określonych zadań. Tymi podmiotami wykonującymi kontrolę są tzw. inspekcje specjalne, które charakteryzują się tym, że ich zadaniem jest czuwanie nad właściwą realizacją zadań z określonego obszaru w sferze działania różnych resortów. Te inspekcje dzieli się na:
- inspekcje o pełnym zakresie międzyresortowym: skarbowa; państwowa inspekcja sanitarna, ochrony środowiska, handlowa
- inspekcje o ograniczonym zakresie międzyresortowym
Kontrola instancyjna- jest szczególną formą wykonywania kontroli resortowej. Jest instytucją procedury adm. Często wiąże się z wykonywaniem funkcji nadzoru, ponieważ kontrolujący organ ma prawo do zmiany rozstrzygnięć organu niższego stopnia. Jest to jedna z najpełniejszych form kontroli, ponieważ organ wyższego stopnia w rozumieniu przepisów procedury adm. ma prawo reformowania rozstrzygnięcia organu niższego stopnia. Wzmocnieniem kontroli instancyjnej są różne formy kontroli niezawisłej a zwłaszcza kontrola sądowa.
Kontrola prokuratorska jako kontrola wewnątrz administracyjna ? zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw. Zadanie to prokuratura wykonuje przez podejmowanie środków przewidzianych prawem zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, postępowaniu w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach. Prokuratura została wyposażona w prawo sprzeciwu w toku postępowania adm., w prawo zaskarżania do sądu decyzji adm. oraz w prawo uczestniczenia w postępowaniu adm. jako uczestnik na prawach stron.
RIO - organami nadzoru nad działalnością samorządów gminnych, powiatowych i wojewódzkich w zakresie spraw finansowych są RIO. Są państwowymi organami nadzoru i kontroli i są uprawnione do kontroli gospodarki finansowej i zamówień publicznych następujących podmiotów:
- j.s.t
- związków międzygminnych
- stowarzyszeń gmin i powiatów
- związków powiatów
- samorządowych jednostek organizacyjnych w tym samorządowych osób prawnych
- innych podmiotów o ile wykorzystują dotacje przyznane z budżetu j.s.t.
Publiczne prawa podmiotowe i rzeczy publiczne.
Publiczne prawa podmiotowe ? ich konstrukcja pozwala ustalić czy i komu służą określone prawa bądź wolności oraz czy w danym stanie faktycznym można się domagać od władzy publicznej określonego działania bądź zaniechania i co jest obowiązkiem władzy publicznej
Rzeczy publiczne ? ich kategorie:
- majątek skarbowy ? rzeczy, które służą celom adm. pośrednio poprzez dostarczanie potrzebnych do tego środków finansowych np. ziemia, lasy, pieniądze, papiery wartościowe oraz inne składniki przynoszące dochody np. przedsiębiorstwa państwowe
- majątek administracyjny- środki rzeczowe, które adm. wykorzystuje bezpośrednio do realizacji zadań np. obiekty urzędów, szkoły, szpitale, biblioteki oraz wyposażenie biur, materiały biurowe
- dobra publiczne- rzeczy służące do powszechnego użytku , z których może korzystać każdy bez uzyskiwania pozwolenia władzy adm. np. mosty, drogi publiczne, wybrzeże morskie