Prawo Administracyjne

Prawo administracyjne reguluje stosunki prawne, jakie powstają pomiędzy rożnymi podmiotami a organami administracji państwowej i samorządu terytorialnego, obejmuje ono również normy prawne określające zasady organizacji działania tych organów oraz wykonywane przez nie czynności. Normy prawa administracyjnego, określające strukturę organów administracji, ich zadania, a także prawa i obowiązki podmiotów stosunku administracyjno prawnego /stosunku administracyjnego/ stanowią część prawa administracyjnego — prawo administracyjne materialne.

Drugą część prawa administracyjnego jest prawo administracyjne formalne, które zawiera normy określające tryb postępowania organów administracji. Prawo administracyjne formalne wyklucza samowole w działaniu organów administracji. Normy prawa formalnego, w zakresie działania administracji publicznej, zawarte są przede wszystkim w Ustawie z dnia 14 czerwca 1960 r. - kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 1980 r. Nr 9, poz. 26, z późn. zm.). Źródłami prawa materialnego są liczne akty normatywne regulujące strukturę, zadania i zakres kompetencji poszczególnych organów administracji. Wszystkie normy prawa administracyjnego formalnego i materialnego mają charakter bezwzględnie obowiązujący, czyli adresaci tych norm postępując zgodnie z prawem muszą się zachowywać dokładnie w taki sposób, jak określono w normie.

Stosunki prawne regulowane normami prawa administracyjnego posiadają cechy, które wyróżniają je spośród innych stosunków prawnych. Pierwszą cechą wyróżniającą stosunki administracyjne jest to, ze jednym z podmiotów tych stosunków musi być zawsze organ administracji, który z mocy prawa ma uprawnienia władcze w stosunku do drugiego podmiotu. Posiadanie uprawnień władczych oznacza możliwość zastosowania wobec drugiego podmiotu środków przymusu. Katalog możliwych do zastosowała środków przymusu i tryb ich stosowania jest określony przepisami prawa Nie każdy stosunek prawny, w którym jednym z podmiotów jest organ administracji, jest stosunkiem administracyjnym — jeżeli organ administracji występuje np. jako kupujący w umowie sprzedaży, wówczas stosunek prawny, jaki występuje między kupującym /organem administracji/ a sprzedawcą, jest stosunkiem prawnym regulowanym normami prawa cywilnego. W stosunkach prawa administracyjnego organ administracji jest zawsze wyposażony w uprawnienia władcze. Drugą, cechą stosunków administracyjnych charakteryzuje ich przedmiot. Przedmiotem stosunków administracyjno prawnych są sprawy, które na mocy obowiązujących aktów normatywnych nalezą do kompetencji, czyli zakresu działania organów administracji.


ZAKRES SPRAW OBJĘTYCH PRAWEM ADMINISTRACYJNYM MATERIALNYM

Na prawo administracyjne materialne skradają~ się akty normatywne różnej rangi: ustawy, rozporządzenia, zarządzenia. Zakres spraw objętych prawem administracyjnym materialnym jest bardzo szeroki. Wynika on z zakresu zadań, jakie mają do wykonania organy administracji i obejmuje niemal wszystkie dziedziny życia, z których najważniejsze to:

• ochrona zdrowia
• ochrona środowiska
• gospodarka
• bezpieczeństwo wewnętrzne
• obronność kraju
• szkolnictwo
• budownictwo
• kultura


STRUKTURA ORGANÓW ADMINISTRACI

W strukturze organów administracji w Polsce można wyróżnić.

- organy administracji państwowej;

- organy administracji samorządowej (organy administracji gminy).

Organy administracji państwowej można podzielić wg różnych kryteriów. Najważniejsze z tych klasyfikacji stosują, jako kryterium kompetencje rzeczową i kompetencje miejscową. Kompetencja rzeczowa organu administracji wyznacza zakres zagadnień, którymi zajmuje się organ administracji. Na podstawie tego kryterium wyróżnia się organy administracji o kompetencji szczególnej.
Organy administracji o kompetencji szczególnej. Organy administracji o kompetencji ogólnej zajmują się sprawami z wielu dziedzin zakres ich zadań jest bardzo szeroki (takim organem jest np. wojewoda, czy Prezes Rady Ministrów). Organy administracji o kompetencji szczególnej zajmują się jedną dziedziną zagadnień. Zakres spraw. które są przedmiotem ich działalności jest sprecyzowany. Przykładem organu administracji o kompetencji szczególnej jest np. minister edukacji narodowej, minister kultury i sztuki, czy minister finansów.

Według kompetencji miejscowej organy administracji państwowej dzieli się na centralne !w tym naczelne! organy administracji państwowej i terenowe organy administracji rządowej. Zakres kompetencji miejscowej centralnych organów administracji państwowej obejmuje cały kraj. Centralnymi organami administracji państwowej są:

- Rada Ministrów /rząd!, która kieruje całością administracji rządowej i ponosi za to odpowiedzialność. W jej skład wchodzą: Prezes Rady Ministrów, wiceprezesi Rady Ministrów, ministrowie i kierownicy niektórych urzędów centralnych;
- Prezes Rady Ministrów /premier!, który m.in. kieruje pracami Rady Ministrów oraz koordynuje i kontroluje pracę poszczególnych ministrów;

- ministrowie, czyli członkowie Rady Ministrów, kierujący jednocześnie wyodrębnionymi działami administracji; organami administracji rządowej są ministrowie, a nie ministerstwa, czyli urzędy powołane do pomocy w realizacji zadań ministra;

- urzędy centralne — są to centralne organy administracji rządowej, których zakres zadań obejmuje kierowanie wyodrębnionymi działami administracji. Urzędy centralne mogą podlegać Radzie Ministrów, Prezesowi Rady Ministrów lub poszczególnym ministrom. Niektórzy kierownicy urzędów centralnych wchodzą w skład Rady Ministrów. Przykładem urzędów centralnych są Główny Urząd Statystyczny i Główny Urząd Ceł.

W grupie centralnych organów administracji państwowej wyróżnia się naczelne organy administracji państwowej, którymi są: Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów i ministrowie, których urzędy zostały powołane w drodze ustaw określającej jednocześnie zakres ich działania. Centralne organy administracji państwowej, które nie są organami naczelnymi, są podporządkowane organom naczelnym (np. Główny Urząd Statystyczny jest podporządkowany Radzie Ministrów, Główny Urząd Ceł — Ministrowi Współpracy Gospodarczej z Zagranicą).

Zakres kompetencji miejscowej terenowych organów administracji rządowej obejmuje jedynie określoną część terytorium kraju, np. województwo, która pokrywa się z reguły z podziałem kraju na województwa i gminy. W ramach terenowych organów administracji rządowej wyróżnia się również organy administracji o kompetencji ogólnej i organy administracji o kompetencji szczególnej które są podporządkowane poszczególnym ministrom (np. izby skarbowe i urzędy skarbowe podlegają ministrowi finansów, kuratoria oświaty — ministrowi edukacji narodowej). Terenowym organem administracji rządowej o kompetencji ogólnej jest wojewoda, czyli przedstawiciel Rady Ministrów w województwie. Kolejnym najniższym szczeblem administracji rządowej są kierownicy rejonowych urzędów rządowej administracji ogólnej, zakres ich kompetencji obejmuje wyodrębnioną część terytorium województwa.

Organami administracji (władzy wykonawczej) gminy jest zarząd gminy, na czele którego stoi wójt, burmistrz lub prezydent miasta. W skład zarządu wchodzą ponadto jego zastępcy i członkowie zarządu. Liczba członków zarządu wynosi od 4 do 7 osób, są oni wybierania przez radę gminy. Zadania zarządu gminy są wykonywane przy pomocy urzędu gminy i mają one charakter lokalny
- są związane przede wszystkim z zarządzaniem mieniem komunalnym oraz z zaspokajaniem potrzeb ludności gminy (np. organizowanie lokalnego transportu zbiorowego, zaopatrzenie w wodę, energię ciep1n~ pomoc społeczna). Administracja gminy może wykonywać niektóre zadania administracji rządowej, są to tzw. zadania zlecone, na wykonanie których gminie zostają przekazane odpowiednie środki finansowe. Gmina może realizować swoje zadania za pomocą własnych organów, utworzonych przedsiębiorstw komunalnych lub przez podmioty gospodarcze, w których jest ona udziałowcem. Może też powierzyć wy-konanie zadań innym podmiotom, zawierając z nimi odpowiednie umowy cywilnoprawne.
Oprócz ww. podziałów organów administracji istnieją jeszcze inne, w tym
m.in. podział na kolegialne (wieloosobowe) i jednoosobowe organy administracji. Wg tej klasyfikacji można podzielić wszystkie organy administracji tj. organy administracji rządowej i organy administracji samorządowej.

PRAWNE FORMY DZIAŁANIA ADMINISTRACYJNEJ

Szeroki zakres zadań, jakie ma do wykonania administracja, wpływa na konieczność wykorzystywania w jej działaniach różnych form prawnych. Pierwszą z tych form jest wydawanie aktów normatywnych, czyli ustanawianie powszechnie obowiązujących norm prawnych, zawartych w rozporządzeniach, zarządzeniach, uchwałach. Podstawą ustanawiania przez organy administracji norm prawnych są upoważnienia, czy polecenia zawarte w ustawach. Inną prawną formą działania administracji jest wydawanie aktów nienormatywnych /np. decyzji administracyjnych/. Z uwagi na to, że jest to podstawowa forma działania administracji, zostanie ona omówiona szerzej w dalszej części rozdziału. Formą działania administracji jest również wykonywanie czynności materialno— technicznych. Czynności materialno—techniczne są to czynności faktyczne /realne/ wykonywane przez organy administracji i zatrudnionych urzędników. Czynnością faktyczną jest np. przyjęcie przez kasjera urzędu skarbowego należnego podatku, napisanie pisma na maszynie, czy też gromadzenie akt dotyczących poszczególnych podmiotów gospodarczych wpisanych do ewidencji. Kolejną formą działania administracji jest działalność społeczno—organizatorska /wykonywanie czynności nie władczych/, która polega na podejmowaniu działań propagandowych, których celem jest kształtowanie pożądanych postaw wśród ludności. Przykładem takiej działalności jest np. organizowanie akcji oczyszczania lasów, czy organizowanie imprez rekreacyjnych. Często w działalności społeczno—organizatorskiej organy administracji współdziałają z innymi podmiotami, np. stowarzyszeniami, czy z fundacjami. Inną formą działania administracji jest zawieranie porozumień administracyjnych. Porozumienia te są zawierane pomiędzy różnymi organami administracji, których nie łączą relacje podporządkowania. Podmiotami zawierającymi porozumienia administracyjne mogą być np. prezydenci miast, czy różni ministrowie. Celem zawieranych porozumień jest współdziałanie przy realizacji określonych zadań administracyjnych np. wspólne wybudowanie oczyszczalni ścieków). Ostatnią z prawnych form działania administracji jest zawieranie umów. Umowy cywilne zawierane przez organy administracji z różnymi podmiotami mogą dotyczyć np. najmu, czy dzierżawy mienia komunalnego, świadczenie przez przedsiębiorstwa transportowe usług w zakresie transportu zbiorowego.

Podstawową formą prawną działania organów administracji jest wydawanie aktów administracyjnych. Akt administracyjny jest to jednostronne władcze wyrażenie woli organu administracji w indywidualnej sprawie, skierowane z reguły do konkretnego adresata. Aktem administracyjnym jest np. powołanie do wojska, wydanie prawa jazdy, wydanie zezwolenia na budowę domu, czy też postanowienie organu administracji o nadaniu nazwy ulicy. Akty administracyjne różnią się od aktów normatywnych przede wszystkim tym, że dotyczą indywidualnej sprawy. Ponadto są one z reguły skierowane do konkretnego adresata, którym może być osoba fizyczna, osoba prawna, czy jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej (np. inny organ administracji). Podstawą prawną wydania aktu administracyjnego są przepisy prawa administracyjnego, np. zawarcie umowy o pracę przez wójta z pracownikiem urzędu gminy nie będzie aktem administracyjnym, gdyż jest to czynność regulowana przepisami prawa pracy, a ponadto nie jest to jednostronna czynność organu administracji.

Akty administracyjne można podzielić na akty konstytutywne i akty deklaratywne. Akty konstytutywne są to akty administracyjne, które wywołują skutki prawne, czyli ustanawiają, zmieniają lub znoszą stosunki prawne. Akty deklaratywne (potwierdzające) potwierdzają istnienie określonej sytuacji i związanych z tym praw i obowiązków, np. nadanie obywatelstwa polskiego cudzoziemcowi jest aktem konstytutywnym, natomiast potwierdzenie przez organ administracji posiadania obywatelstwa polskiego jest aktem deklaratywnym.

Inny podział aktów administracyjnych wyróżnia:

• akty, które są wydawane za zgodą i na wniosek adresata (np. zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej);



• akty administracyjne, które są wydawane niezależnie od woli adresata (np. wezwanie na szczepienie ochronne czy powołanie do wojska).

Każdy akt administracyjny powinien spełnić określone przepisami prawi przesłanki jego ważności Przesłanki te są określone w różnych przepisach prawnych, na podstawie których akt prawny został dany. Dla wszystkich aktów administracyjnych wspólne są następujące przesłanki ważności:

~ istnienie podstawy prawnej do wydania aktu administracyjnego podstawę taką stanowią przepisy prawne zawarte w ustawach lub innych aktach normatywnych;
~ wydanie aktu administracyjnego przez właściwy organ zarówno pod względem kompetencji rzeczowej, jak i miejscowej;
~ zachowanie przewidzianego trybu i określonej formy przy dawaniu aktu administracyjnego.

RODZAJE POSTĘPOWAN ADMINISTRACYJNYCH

Postępowanie administracyjne, określane inaczej jako procedura administracyjna, pozwała na uporządkowanie i znormalizowanie postępowania organów administracji oraz wyznacza stałe zasady, według których administracja publiczna załatwia sprawy. Zakres postępowania administracyjnego jest bardzo szeroki, gdyż może dotyczyć wszystkich spraw. które są przedmiotem działania administracji. Postępowanie administracyjne, czyli tryb postępowania organów~ administracji, można podzielić na: postępowanie administracyjne ogólne, postępowanie egzekucyjne w administracji, postępowanie sądowe w sprawach administracyjnych, postępowanie w sprawach o wykroczenia i szczególne postępowania administracyjne.

Postępowanie administracyjne ogólne

Postępowanie administracyjne ogólne jest to tryb postępowania organów administracji przy rozstrzyganiu spraw. którego celem jest ich załatwienie i wydanie decyzji administracyjnej. Normy prawne regulujące postępowanie administracyjne ogólne stanowią istotną część prawa administracyjnego formalnego i są zawarte przede wszystkim w kodeksie postępowania administracyjnego. Kodeks postępowania administracyjnego określa podstawowe zasady postępowania administracyjnego. Najważniejsze z nich to:

- zasada legalności, praworządności I pogłębiania zaufania do organów państwa,
która wyraża się tym, że podstawą postępowania administracyjnego, które powinno przyczyniać się do pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa, mogą być tylko obowiązujące przepisy prawa, a ponadto organy administracji powinny strzec przestrzegania praworządności przez wszystkich uczestników postępowania administracyjnego;

- zasada prawdy obiektywnej, zgodnie z którą organy administracji są zobowiązane do dokładnego wyjaśnienia sprawy będącej przedmiotem postępowania;
- zasada udziału stron w postępowaniu, zgodnie z którą organy administracji są zobowiązane do należytego i wyczerpującego informowania stron postępowania administracyjnego o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków, a ponadto strony mogą przeglądać akta sprawy oraz sporządzać z nich notatki i odpisy;

- zasada szybkości i wnikliwości działania organów administracji, zgodnie z którą organy administracji powinny działać bez zbędnej zwłoki; i tak:

- sprawy, które mogą być rozpatrzone w oparciu o dowody przedstawione przez stronę lub o dowody powszechnie znane lub znane z urzędu organowi administracji, powinny być załatwione niezwłoczne;

- sprawy wymagające postępowania wyjaśniającego powinny być załatwione nie później niż w ciągu miesiąca od wszczęcia postępowania;

- sprawy szczególnie skomplikowane powinny być załatwione nie później niż w ciągu dwóch miesięcy od wszczęcia postępowania;

~ zasada załatwiania spraw w formie pisemnej;

~ zasada dążenia do załatwienia spraw w formie ugody, zgodnie z którą organ administracji powinien podejmować czynności zmierzające do zawarcia ugody przez strony postępowania jeżeli strony mają sporne interesy;

~ zasada dwuinstancyjność postępowania, zgodnie z którą od decyzji organu administracji można odwołać się do organów wyższego stopnia /szczebla!, np. od decyzji urzędu skarbowego można odwołać się do izby skarbowej;

~ zasada trwałości decyzji administracyjnych, która głosi, że decyzje, od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji są ostateczne;

~ zasada sądowej kontroli decyzji administracyjnej, zgodnie z którą decyzje administracyjne z powodu ich niezgodności z prawem mogą być zaskarżane do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Postępowanie administracyjne w określonej sprawie powinno przebiegać przed organem administracji właściwym rzeczowo i miejscowo Właściwość /kompetencje! rzeczową organu administracji ustala się na podstawie przepisów określających zakres działania organu administracji Ustalenie właściwości /kompetencji! miejscowej organu administracji przebiega następująco:

- w sprawach dotyczących nieruchomości właściwy jest ten organ administracji, na którego terenie działania znajduje się nieruchomość;

- w sprawach dotyczących prowadzenia zakładu pracy, właściwy jest ten organ, na którego terenie działania znajduje się zakład pracy;

- w innych sprawach właściwość miejscową organu administracji ustala się na podstawie miejsca zamieszkania (siedziby) lub miejsca pobytu strony postępowania lub jednej ze stron jeżeli w postępowaniu uczestniczy kilka stron

W kodeksie postępowania administracyjnego zawarte są również przepisy. które określają w jaki sposób ustala się właściwość miejscową organów administracji, jeżeli nie można tego stwierdzić na podstawie przedstawionych wyżej zasad. Przepisy kodeksu regulują sposób rozstrzygania sporów, jakie mogą powstać w związku z określaniem właściwości rzeczowej i miejscowej organów administracji oraz przepisy określające, w jakich sytuacjach następuje łączenie pracownika lub organu administracji od postępowania w określonej sprawie.

Stroną postępowania administracyjnego jest każdy, czyjego interesu lub obowiązku prawnego dotyczy postępowanie. Stronami postępowania mogą być osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.

Przebieg /tryb/ ogólnego postępowania administracyjnego przed organami administracji publicznej został określony przepisami kodeksu postępowania administracyjnego. Postępowanie administracyjne w określonej sprawie jest wszczynane na żądanie strony lub z urzędu. W celu wyjaśnienia sprawy organ administracji może wykorzystywać różne dowody m.in. dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych, oględziny oraz oświadczenia strony postępowania, w sytuacji gdy przepisy prawa nie wymagają urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego. W trakcie postępowania organ administracji może przeprowadzić rozprawę jeżeli zapewni to przyspieszenie czy uproszczenie postępowania lub jeżeli przyczyni się to do osiągnięcia celu wychowawczego. W niektórych sytuacjach przeprowadzenie rozprawy jest wymagane przepisani prawa. Rozprawa jest to zebranie (posiedzenie), któremu przewodniczy pracownik administracji, a oprócz niego uczestniczą w nim strony postępowania, świadkowie, czy biegli. W toku postępowania administracyjnego organ administracji może wydawać postanowienia, które dotyczą poszczególnych kwestii związanych z postępowaniem (np. postanowienie o przesłuchaniu świadków). Postanowienie nie rozstrzyga nigdy o istocie sprawy, która jest przedmiotem postępowania.

W przypadku gdy nastąpi jedna z okoliczności wymienionych w kodeksie postępowania administracyjnego, np. śmierć strony postępowania, utrata zdolności do czynności prawnych lub konieczność rozstrzygnięcia zagadnienia wstępnego przez sąd lub inny organ, postępowanie administracyjne ulega zawieszeniu. Ponadto postępowanie może być zawieszone, jeżeli wystąpi o to strona, na żądanie której wszczęto postępowanie, a nie sprzeciwiają się temu inne strony lub nie zagraża to interesowi społecznemu. W sytuacjach gdy jest to możliwe. organ administracji powinien podjąć odpowiednie kroki w celu usunięcia przeszkód do dalszego prowadzenia postępowania

Zakończenie sprawy przez organ administracji, który prowadził postępowanie, następuje przez wydanie decyzji. Decyzja jest aktem administracyjnym. który zawiera rozstrzygnięcie w danej sprawie; może ona dotyczyć całości sprawy lub jej części, może również w inny sposób kończyć postępowanie w danej instancji w określonej sprawie, np. przez umorzenie postępowania. Umorzenie następuje wówczas, gdy postępowanie w danej sprawie stało się bezprzedmiotowe. Decyzja administracyjna powinna zawierać wymienione w kodeksie postępowania administracyjnego elementy:

- oznaczenie organu administracji;
- datę wydania;
- oznaczenie strony lub stron postępowania;
- powołanie podstawy prawnej zawartego w decyzji rozstrzygnięcia sprawy;
- rozstrzygnięcie sprawy, w której toczyło się postępowanie;

- uzasadnienie faktyczne i prawne rozstrzygnięcia (wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł przy wydawaniu rozstrzygnięcia, wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji);

- pouczenie o tym, czy od decyzji przysługuje odwołanie, a jeżeli przysługuje, to w jakim trybie;

- podpis z podaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby upoważnionej do wydania decyzji;

-pouczenie o dopuszczalności wniesienia powództwa do sądu powszechnego lub skargi do sądu administracyjnego — jeżeli takie możliwości przysługują.

Decyzja administracyjna powinna być sporządzona w formie pisemnej. Przepisy prawne, które oprócz kodeksu postępowania administracyjnego, są podstawą do wydania decyzji administracyjnej, w oznaczonych sprawach mogą określać także inne elementy, jakie powinna zawierać decyzja administracyjna.

Zgodnie z zasadą dwuinstancyjności postępowania administracyjnego strona może odwołać się do drugiej instancji od decyzji wydanej przez organ pierwszej instancji. Odwołanie nie wymaga szczegółowego uzasadnienia i wnosi się je za pośrednictwem organu, który wydał decyzję w ciągu 14 dni od jej dostarczenia. Za wyjątkiem określonych w kodeksie sytuacji wniesienie odwołania wstrzymuje wykonanie decyzji. Organ odwoławczy wydaje decyzję, xx której może utrzymać w mocy decyzję organu pierwszej instancji, uchylić ją xx całości lub w części, lub umorzyć postępowanie odwoławcze. Jeżeli postępowanie w określonej sprawie zostało zakończone ostateczną decyzją czyli taką od której nie przysługuje odwołanie, możliwe jest jego wznowienie, jeżeli zajdą określone przepisami kodeksu okoliczności, z których najważniejsze to:

· fałszywość dowodów, na podstawie których ustalono istotne dla sprawy okoliczności;
· wydanie decyzji w wyniku przestępstwa;
· wydanie decyzji przez organ lub urzędnika, który powinien być wyłączony z postępowania w sprawie;
· nieuczestniczenie strony w postępowaniu — bez jej winy;
· wyjście na jaw nowych okoliczności istotnych dla sprawy lub nowych dowodów.

Wznowienie postępowania następuje z urzędu lub na wniosek strony. Podanie o wznowienie postępowania administracyjnego powinno być wniesione do organu, który wydał decyzje w pierwszej instancji, w terminie jednego miesiąca od dnia, w którym strona dowiedziała się o okolicznościach stanowiących podstawę wznowienia postępowania.

Ponadto kodeks postępowania administracyjnego przewiduje możliwość uchylenia, zmiany lub stwierdzenia nieważności ostatecznej decyzji administracyjnej. Uchylenia lub zmiany decyzji dokonuje organ, który ją wydał lub organ wyższego stopnia, jeżeli przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony. Jeżeli na mocy ostatecznej decyzji strona nabyła prawo, wówczas decyzja może być uchylona, jeżeli:

·przemawia za tym interes społeczny lub słuszny interes strony;
·strona wyraziła na to zgodę, a przepisy szczególne nie sprzeciwiają się temu.

Stwierdzenia nieważności ostatecznej decyzji administracyjnej dokonuje organ wyższego stopnia (jeżeli decyzję wydał naczelny organ administracji, to ten sam organ, który ją wydał). Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu jeżeli zaszła jedna z okoliczności wymienionych w kodeksie postępowania administracyjnego.

Postępowanie egzekucyjne
W sytuacji gdy podmiot, do którego skierowano decyzję administracyjną (ostateczną, lub opatrzoną klauzulą natychmiastowej wykonalności), nie wykonuje dobrowolnie zawartych w niej postanowień, to organ administracji może zastosować postępowanie egzekucyjne (przymusowe), czyli tzw. egzekucję administracyjną. Celem postępowania egzekucyjnego jest wykonanie decyzji organu administracji. Postępowanie egzekucyjne może być stosowane również wówczas, gdy adresaci innych, niż decyzja, aktów administracyjnych nie wykonują ciążących na nich obowiązków. Tryb administracyjnego postępowania egzekucyjnego jest określony przepisami prawa. Jeżeli organ administracyjny, który wydał ostateczną decyzję, stwierdzi, że czynności wynikające z treści decyzji
nie zostały wykonane przez jej adresata w terminie, wówczas kieruje do niego upomnienie, w którym jednocześnie informuje o możliwości przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego (egzekucji). Jeżeli upomnienie nie spowodowało wykonania obowiązku, wówczas organ administracji występuje do właściwego organu egzekucyjnego o wszczęcie egzekucji. Organami egzekucyjnym są organy administracji pierwszej instancji, a w zakresie należności pieniężnych urzędy skarbowe. Wystąpienie do organu egzekucyjnego jest wszczęciem postępowania egzekucyjnego. Wystąpienie to ma postać dokumentu, który jest określany jako tytuł wykonawczy. W dalszych czynnościach egzekucyjnych uczestniczy organ egzekucyjny, który stwierdza, czy egzekucja jest dopuszczalna, jeżeli jest niedopuszczalna, to zwraca tytuł wykonawczy organowi administracji, który go sporządził, a w sytuacji gdy egzekucja jest dopuszczalna, tytuł wykonawczy zostaje skierowany do egzekucji. Kolejną czynnością, jaką musi wykonać organ egzekucyjny, jest przesłanie, do osoby, na której ciąży obowiązek wynikający z decyzji administracyjnej, kopii tytułu wykonawczego z adnotacją że został on skierowany do wykonania oraz z informacją o tym, jaki środek egzekucji zostanie zastosowany. W ciągu 7 dni od otrzymania kopii tytułu wykonawczego można spełnić obowiązek albo zgłosić zarzuty przeciwko tytułowi wykonawczemu. Podstawą tych zarzutów mogą być tylko ściśle określone przez prawo przyczyny. Organ egzekucyjny ma prawo wstrzymać lub zawiesić postępowanie, jeżeli uzna zarzuty przeciwko tytułowi wykonawczemu za słuszne. Organ egzekucyjny przy prowadzeniu egzekucji może wezwać do siły porządkowe, jeżeli napotyka na opór w trakcie jej realizacji lub jeżeli takiego oporu się spodziewa. Koszty egzekucji obciążają osobę, która nie wykonała ciążącego na niej obowiązku.

Jeżeli na adresacie aktu administracyjnego ciążył obowiązek o charakterze pieniężnym, to mogą być wobec niego zastosowane następujące środki egzekucji:

- egzekucja z pieniędzy (wpłacenie poborcy należności w kwocie wynikającej z aktu administracyjnego);

- egzekucja z wynagrodzenia za pracę;

- egzekucja ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz z ubezpieczenia społecznego;

- egzekucja z rachunków bankowych i wkładów oszczędnościowych;

- egzekucja z innych wierzytelności pieniężnych i innych praw majątkowych;

- egzekucja z rzeczy ruchomych, która polega na ich zajęciu przez poborcę i sprzedaży, a uzyskane z tego środki przeznaczane są na wykonanie obowiązku nałożonego na adresata aktu administracyjnego .

Jeżeli na adresacie aktu administracyjnego ciążył obowiązek o charakterze niepieniężnym, to mogą być wobec niego zastosowane następujące środki egzekucji:

. grzywna w celu przymuszenia go do realizacji postanowień zawartych w akcie administracyjnym;

. wykonanie zastępcze, co oznacza, że czynność, do wykonania której jest zobowiązany adresat aktu administracyjnego, została zlecona do wykonania innemu podmiotowi na koszt tego, kto był zobowiązany do jej wykonania;

. odebranie rzeczy ruchomej — stosuje się w sytuacji, gdy obowiązek adresata aktu administracyjnego polega na wydaniu rzeczy bądź jej zniszczeniu (np. skażonej żywności);

. odebranie nieruchomości, opróżnienie lokali i innych pomieszczeń — jest stosowane wówczas, gdy obowiązek adresata aktu administracyjnego polega bądź na wydaniu nieruchomości, bądź na opuszczeniu lokalu;

. przymus bezpośredni, czyli zmuszenie adresata aktu administracyjnego do określonych czynności poprzez zagrożenie użycia wobec niego siły fizycznej bądź poprzez jej użycie;

Przepisy prawne określają jakie przedmioty nie podlegają egzekucji administracyjnej, są to przede wszystkim przedmioty niezbędne do życia osobie, która nie wykonała obowiązku wynikającego z decyzji administracyjnej, i członkom jej najbliższej rodziny.

W określonych przepisami prawa sytuacjach można złożyć zażalenie na postanowienia organu administracyjnego, a ponadto zawsze można złożyć skargę, zgodnie z procedurą określoną przez kodeks postępowania administracyjnego.

Postępowanie sądowe w sprawach administracyjnych.

Ostateczna decyzja organu administracji (po wyczerpaniu toku instancyjnego w administracji) może być zaskarżona do Naczelnego Sądu Administracyjnego /NSA/. Zaskarżenie decyzji polega na wniesieniu skargi do NSA. Zasady funkcjonowania NSA zostały określone w Ustawie z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (Dz. U. Nr 74, poz. 368). Uprawnionym do wniesienia skargi jest każdy, kto ma w tym interes prawny, prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób. Skargę wnosi się bezpośrednio do sądu w terminie 30 dni od daty ogłoszenia lub doręczenia ostatecznej decyzji organu administracji. Skarga powinna zawierać:

. oznaczenie skarżącego, jego miejsca zamieszkania lub siedziby;

. wskazanie zaskarżonej decyzji, postanowienia, innego aktu lub czynności;

. oznaczenie organu, którego działania lub bezczynności skarga dotyczy

. określenie naruszenia prawa bądź interesu prawnego;

. podpis osoby wnoszącej skargę, a w przypadku wniesienia jej przez pełnomocnika —jego podpis z załączeniem do skargi pełnomocnictwa.

Wniesienie skargi na decyzję administracyjną nie powoduje wstrzymania jej wykonania lub zawieszenia czynności. Jednak sąd może wydać postanowienie o wstrzymaniu jej wykonania lub zawieszeniu czynności. Naczelny Sąd Administracyjny rozstrzyga sprawy wyrokiem lub postanowieniem. Wyrok roi-strzyga sprawę co do stwierdzenia naruszenia prawa i skutków prawnych tego naruszenia. Postanowienie wydaje się m.in. w razie odrzucenia skargi, umorzenia postępowania oraz w celu rozstrzygnięcia innych kwestii procesowych.

Postępowanie w sprawach o wykroczenia

Postępowanie w sprawach o wykroczenia określane jest również jako postępowanie karno—administracyjne. Wykroczenia są to zamierzone przez sprawcę i zabronione przez prawo czyny społecznie niebezpieczne, zagrożone karą aresztu do 3 miesięcy, ograniczenia wolności do 3 miesięcy, grzywny do 500 zł lub nagany — są to kary zasadnicze, Podstawowym aktem normatywnym w tym rodzaju postępowania jest Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. — kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz. U. Nr 12. poz 116, z późn. zm.). Sprawy o wykroczenia są rozpatrywane przez kolegia do spraw wykroczeń działające przy sądach. Skład orzekający kolegium stanowią 3 osoby (członkowie), którzy są wybierani przez radę gminy, na terenie której działa kolegium. Podstawą do wszczęcia postępowania jest zgłoszenie wniosku o ukaranie, który może być złożony przez oskarżyciela publicznego (np. funkcjonariusza policji), instytucję państwową lub społeczną, a w niektórych sprawach przez osobę fizyczną. Rozprawa przed kolegium kończy się wydaniem orzeczenia o ukaraniu, odstąpieniu od ukarania, uniewinnieniu lub umorzeniu postępowania. Oprócz kar zasadniczych kolegium do spraw wykroczeń może orzec karę dodatkową. Karami dodatkowymi są: zakaz prowadzenia określonej działalności lub czynności związanych z wymaganym zezwoleniem, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych lub innych pojazdów, przepadek rzeczy, podanie orzeczenia o ukaraniu do publicznej wiadomości w szczególny sposób, inne kary dodatkowe określone przez ustawę.

W razie szerzenia się na danym terenie określonych wykroczeń można wprowadzić na czas określony w sprawach o takie wykroczenia postępowanie przyspieszone przed kolegiami do spraw wykroczeń. Dla obszaru całego państwa postępowanie przyspieszone wprowadza Minister Sprawiedliwości, a dla obszaru całego województwa lub jego części wojewoda w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości. Postępowanie to charakteryzuje się m.in. tym, że sprawca wykroczenia zostaje zatrzymany i doprowadzony do kolegium, które bezzwłoczne przystępuje do rozpoznawania sprawy.

Uproszczonymi formami postępowania w sprawach o wykroczeniu jest postępowanie nakazowe i postępowanie mandatowe. Postępowanie nakazowe może mieć miejsce wówczas, gdy zachodzi potrzeba wymierzenia kary nie wyższej niż 125 zł. Karę tę może orzec przewodniczący kolegium na podstawie wniosku o ukaranie sporządzonego przez instytucję państwową lub społeczną w wyniku dokonanych przez nią ustaleń popartych załączonymi dowodami, protokołami, notatkami służbowymi — jeżeli z materiałów tych nie wynika, że obwiniony kwestionuje popełnienie zarzucanego mu czynu. Postępowanie mandatowe ma miejsce wówczas, gdy funkcjonariusz policji lub innych organów np. Państwowej inspekcji Handlowej, Państwowej Inspekcji Sanitarnej, straży miejskiej) schwytają sprawcę na gorącym uczynku, bezpośrednio potem lub jeżeli pod nieobecność sprawcy stwierdzą naocznie lub za pomocą urządzenia pomiarowo—kontrolnego popełnienie wykroczenia, a nie zachodzi wątpliwość co do osoby sprawcy. W wypadku popełnienia wykroczenia, do którego mają zastosowanie przepisy o postępowaniu mandatowym, upoważnieni funkcjonariusze mogą nakładać w drodze mandatu karnego grzywny w wysokości od 2,50 zł do 50 zł. Funkcjonariusz nakładający grzywnę w drodze mandatu karnego obowiązany jest pouczyć sprawcę o prawie odmowy przyjęcia mandatu oraz o tym, że w razie odmowy przyjęcia mandatu sporządzony zostanie wniosek o ukaranie przez kolegium do spraw wykroczeń

Część szczególna kodeksu wykroczeń określa różne rodzaje wykroczeń, w tym wykroczenia przeciwko interesom konsumentów, do których należą m.in.:

. oszukiwanie nabywcy przy sprzedaży towaru lub świadczeniu usług co do ilości, wagi, miary, gatunku, rodzaju lub ceny;

. usuwanie z towarów przeznaczonych do sprzedaży oznaczeń określających ich cenę, termin przydatności do spożycia lub datę produkcji, jakość, gatunek lub pochodzenie;

. naruszanie przepisów o uwidacznianiu cen.

Środkami zaskarżenia w postępowaniu przed kolegiami do spraw wykroczeń są: odwołanie do sądu rejonowego, żądanie skierowania sprawy na drogą postępowania sądowego, zażalenie. Środki zaskarżenia wnosi się w terminie 7 dni od dnia ogłoszenia (doręczenia) rozstrzygnięcia, a w postępowaniu przyspieszonym w terminie 3 dni — za pośrednictwem kolegium, które wydało zaskarżone rozstrzygnięcie.

Szczególne postępowania administracyjne

Postępowanie administracyjne może przebiegać według zasad określonych w kodeksie postępowania administracyjnego. Jednak w niektórych sprawach (np. celnych, podatkowych) oprócz przepisów kodeksu postępowania administracyjnego zastosowanie mają również przepisy innych aktów normatywnych, np. ustawy prawo celne, ustawy o zobowiązaniach podatkowych, ustawy o działalności gospodarczej. Postępowanie administracyjne, którego zasady określono jednocześnie i w kodeksie postępowania administracyjnego i w innych aktach normatywnych, jest nazywane jako szczególne postępowanie administracyjne.

Szczególnym postępowaniem administracyjnym jest postępowanie koncesyjne, które określa procedurę administracyjną związaną z podejmowaniem działalności gospodarczej na podstawie koncesji. Podjęcie niektórych rodzajów działalności gospodarczej wymaga uzyskania koncesji, czyli zgody na prowadzenie działalności gospodarczej. Udzielenie, odmowa udzielenia i cofanie koncesji należy do naczelnego lub centralnego organu administracji państwowej /organu koncesyjnego/. Rodzaje działalności gospodarczej, które wymagają koncesji, są wyraźnie określone w obowiązujących przepisach prawnych, należą do nich m.in.: przetwórstwo i obrót metalami szlachetnymi i kamieniami szlachetnymi, wytwarzanie i obrót materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją, wytwarzanie środków farmaceutycznych i materiałów medycznych, wytwarzanie wyrobów tytoniowych, prowadzenie aptek.

Osoba ubiegająca się o koncesję powinna złożyć wniosek, w którym zawarte są informacje dotyczące podmiotu gospodarczego, który ubiega się o koncesję (m.in. oznaczenie podmiotu gospodarczego, siedziba, przedmiot prowadzonej działalności). Ponadto organ koncesyjny może zobowiązać wnioskodawcę do przedstawienia w wyznaczonym terminie, określonych informacji i dokumentów mogących uprawdopodobnić, że ubiegający się o koncesję będzie należycie wykonywał działalność. Informacje te pozwalają stwierdzić, czy podmiot ubiegający się o koncesję jest odpowiednio przygotowany do prowadzenia działalności, o czym świadczyć mogą m.in. posiadane kwalifikacje, zapewnienie bezpieczeństwa czy przestrzeganie prawa przy wykonywaniu działalności. Rodzaje dokumentów i zakres informacji, potrzebnych przy składaniu wniosku o udzielenie koncesji, zostały określone przez niektóre naczelne i centralne organy administracji państwowej w drodze rozporządzenia. Udzielenie koncesji może być uzależnione od złożenia przez podmiot ubiegający się o koncesję zabezpieczenia majątkowego w celu zabezpieczenie roszczeń osób trzecich wobec podmiotu ubiegającego się o koncesję. Koncesja może być wydana się na czas oznaczony lub nie oznaczony. Koncesja na czas oznaczony jest wydawana na wniosek ubiegającego się o koncesję lub ze względu na zagrożenie interesu gospodarki narodowej, obronności czy bezpieczeństwa państwa albo zagrożenia bezpieczeństwa lub dóbr osobistych obywateli. W koncesji zamieszcza się dane objęte wnioskiem o uzyskanie koncesji. Ponadto organ udzielający koncesji może określić w koncesji podstawowe warunki wykonywania koncesjonowanej działalności gospodarczej. Organ koncesyjny może odmówić udzielenia koncesji lub ograniczyć zakres i przedmiot działalności gospodarczej w stosunku do wniosku o udzielenie koncesji. Może to mieć miejsce w przypadku zaistnienia następujących okoliczności:

. zagrożenia interesu gospodarki narodowej, obronności czy bezpieczeństwa państwa albo zagrożenia bezpieczeństwa lub dóbr osobistych obywateli;

. wnioskodawca nie spełnia warunków, które dają pewność, że działalność gospodarcza będzie wykonywana należycie;

. wnioskodawca nie spełnia warunków określonych przez organ koncesyjny;

. wnioskodawca nie złożył wymaganego zabezpieczenia.

Organ koncesyjny jest uprawniony do kontroli działalności podmiotu gospodarczego, który otrzymał koncesję. Kontrola taka ma na celu zbadanie zgodności prowadzonej działalności z udzieloną koncesją oraz stwierdzenie, czy nie zaszły okoliczności, które uzasadniałyby ograniczenie lub cofnięcie udzielonej koncesji. Koncesja może być cofnięta lub ograniczona w określonych przez prawo sytuacjach.