Historia świata od 1815 do 1939

1. Pozycja Wielkich Mocarstw w latach 1871-1914. Austro-Węgry, Francja, Wielka Brytania, Rosja i Niemcy.

Od września 1814 roku do czerwca 1815 roku odbył się Kongres Wiedeński. Mówiono o sytuacji w Europie po upadku Napoleona. W kongresie brała udział Austria, Wielka Brytania, Rosja i Prusy (w 1815 roku były to Prusy Fryderyka Wilhelma III i Fryderyka Wilhelma IV). Francja na kongresie była to ta sprzed okresu napoleońskiego. Pierwszym hasłem kongresu była restauracja, czyli powrót na trony dawnych władców zrzuconych przez Napoleona. Na tronie francuskim zasiedli Burbonowie, Ludwik XVIII. Drugim hasłem był legitymizm, legalny powrót do rządów. Trzecie hasło to równowaga europejska. Zabiegała o to Wielka Brytania, aby żadne państwo nie było na tyle silne, aby jej zagrozić.

Skutki Kongresu Wiedeńskiego:
1. Burbonowie na tronie Francji.
2. Francja wróciła do granic sprzed 1792 roku.
3. Belgię połączono z Holandią tworząc Królestwo Niderlandów.
4. Norwegię oderwano od Danii i przyznano Szwecji.
5. Na Półwyspie Apenińskim przywrócono poprzedni stan, czyli rozbite Włochy, bez państwowości. Wenecja do Austrii, Genua do Królestwa Sardynii.
6. Zlikwidowano Księstwo Warszawskie, powstało Królestwo Polskie pod auspicjami Cara Rosji Aleksandra I. Z pozostałych części Księstwa Warszawskiego utworzono Księstwo Poznańskie, które weszło w skład Prus.
7. Powiększono terytorium Bawarii.
8. Utworzono na Kongresie Wiedeńskim Związek Niemiecki składający się z 35 państw niemieckich i czterech wolnych miast. Na czele tego związku postawiono Austrię.
9. Powołano Święte Przymierze, które miało stać na straży Status wypracowanego na kongresie. W skład przymierza weszły Austria., Prusy, Rosja, później Francja. Nie weszła Wielka Brytania, Turcja.

W czasie trwania Świętego Przymierza doszło między innymi do:
- 1848 Wiosna Ludów
- 1861 zjednoczenie Włoch
- 1871 zjednoczenie Niemiec. Zjednoczone Niemcy, silne i potężne państwo zagrażające innym państwom w Europie.

I. AUSTRO - WĘGRY

W 1867 roku powstaje monarchia dualistyczna Austro-Węgry. W 1866 roku doszło do wojny Austrii z Prusami. Austria tę wojnę przegrała. Doszło do osłabienia państwa. Dopuszczono do współrządów jeden naród, Węgrów.
Wspólne instytucje dla tej monarchii:
1. Wspólny Monarcha, był nim Franciszek Józef (rządził od 1848 do 1916 roku, równie długo spośród innych monarchów rządziła Królowa Brytyjska Wiktoria od 1837 do 1901 roku). Franciszek Józef był też Królem Węgier.
2. Wspólna armia, wojsko.
3. Wspólna polityka zagraniczna, wspólne finanse.
4. Wspólny parlament, Izba Panów i Izba Posłów. Ordynacja wyborcza do parlamentu była wyjątkowo zacofana jak na warunki XIX wieku, bowiem wybory odbywały się w czterech kuriach:
- pierwsza kuria wielkiej własności ziemskiej
- druga kuria izb handlowych-przemysłowych
- trzecia kuria miejska
- czwarta kuria wiejska
Głosy nie były równe. Olbrzymie dysproporcje polegały na tym, że np. pierwsza kuria z 4505 wyborców wybierało 85 posłów, natomiast czwarta kuria wiejska z miliona wyborców wybierała 129 posłów. Kuria pierwsza i druga decydowała o kształcie parlamentu. Akty prawne wydawał cesarz, kontrasygnata odpowiedniego ministra. Decydujący głos miał cesarz, który zajmował się sprawami państwowymi.

Następstwo tronu. Cesarz Franciszek Józef, wywodził się z monarchii habsburskiej. Rządził do 1916 roku, po nim cesarzem został Karol. Żoną cesarza Franciszka Józefa była Elżbieta z którą miał syna Rudolfa. Rudolf miał dzieci, w 1897 roku związał się z inną kobietą. W 1889 roku w zamku Rudolfa Mayerlingu z kochankę 17-letnią baronówną Marią von Vetsera popełnili samobójstwo. Otwartą sprawą pozostała sprawa następcy tronu. Jego żona Sisi w 1898 roku została zasztyletowana przez anarchistę włoskiego. W kolejce do tronu był brat cesarza Karol Ludwik, jednak i on umarł. Syn Karola Ludwika Franciszek Ferdynand i jego żona Zofia zostają zamordowani w Sarajewie. Franciszek Ferdynand nie cieszył się poparciem Austriaków i Węgrów. Chciał monarchii federalistycznej, ponadto zakochał się Czeszce Zofii Chotek. Zagroził Franciszkowi Józefowi, że nie przyjmie tronu jak nie wyrazi on zgody na ich małżeństwo. Cesarz zgodził się pod warunkiem, że dzieci z ich małżeństwa nie będą miały prawa dziedziczenia tronu. Następny w kolejności do tronu był brat Franciszka Ferdynanda, Otto. Kolejnym był syn Otta, Karol, który został cesarzem w 1916 roku, ale w 1918 roku po I Wojnie Światowej monarchia się rozpadła.

Problem narodowościowy. Najpoważniejszym problemem monarchii był problem narodowościowy. Monarchia liczyła 51 milionów obywateli. Skład narodowościowy monarchii:
- 22 miliony Austriacy
- 6,5 miliona Węgrzy
- 7 milionów Chorwatów, Słoweńców i Serbów
- 6 milionów Czesi i Słowacy
- 5,5 miliona Polaków
- 4 miliony Ukraińców
- 3,5 miliona Rumunów
- 1 milion Włochów
Była tez ludność żydowska. W monarchii panował antysemityzm. Językiem urzędowym był język niemiecki. Narody nie doznawała „germanizacji”, nie narzucano jej. Doszło do „madziaryzacji”, narzucania wpływów węgierskich nad częścią cesarstwa w której Węgrzy sprawowali kontrolę.

Kwestia gospodarcza, kształt rządów. W cesarstwie Austro-Węgierskim w latach 1867-1914 były trzy gabinety:
1. Pierwszy gabinet (1867-1879) tzw. etap rządów liberalnej burżuazji. Na czele tego rządu stał Adolf Auersperg. Był to rząd, który domagał się państwa ściśle scentralizowanego, unifikacji państwa dualistycznego. Gabinet ten przeprowadził kilka reform w tym kierunku:
a. w 1873 roku wprowadził bezpośrednie wybory do Rady Państwa
b. wprowadził nowy Kodeks Karny
c. liberalna burżuazja doprowadziła do skasowania ustawy o lichwie, powstała możliwość tworzenia spółek, udzielania i brania kredytów
d. liberalizacja w stosunkach z Kościołem Katolickim.
W okresie rządów tego gabinetu doszło do „starcia” z narodowością Czeską. Czesi domagali się współrządów, chcieli państwa Austro-Węgrów-Czech, monarchii trialistycznej. W 1878 doszło do Kongresu Berlińskiego w wyniku którego Austro-Węgry mogły zaanektować Bośnię i Hercegowinę. Rząd Auersperga był temu przeciwny. Państwo nie byłoby scentralizowane. Jednak większość posłów przegłosowała aneksję Bośni i Hercegowiny. Przyczyną dymisji rządu Auersperga był problem Bośni i Hercegowiny. Bośnia i Hercegowina była w granicach Turcji, administrowane przez Austro-Węgry. W 1879 roku rząd Auersperga podał się do dymisji.
2. Drugi gabinet (1879-1893) na czele którego stanął Edward Toaffe. Był to etap rządów konserwatystów. Konserwatystów niemieckich, polskich i czeskich. Okres rządów „żelaznego pierścienia”. Popierała go różna część monarchii. Ministrem sprawiedliwości był Czech Alojzy Prażak, ministrem skarbu był Polak Julian Dunajewski, który to doprowadził do istotnych reform finansowych. Był to gabinet nastawiony najbardziej profederalistycznie. Uniwersytet w Pradze podzielono na część czeską i niemiecką.
3. Trzeci gabinet (1895-1897), rząd na czele którego stanął Kazimierz Badeni. Były to „polskie” rządy w Wiedniu. Badeni był tez ministrem spraw wewnętrznych, ministrem spraw zagranicznych był Agenor Gołuchowski, ministrem skarbu Leon Biliński. Gabinetowi stawiano wielkie zadania, reforma prawa wyborczego, rozwiązanie kwestii czeskiej. Reforma prawa wyborczego polegała na utworzeniu piątej kurii, dla tych wszystkich, którzy do tej pory nie mieli prawa głosu. Wybory były powszechne, ale nie równe. Ustawa o powszechnym i równym prawie wyborczym weszła w życie w 1907 roku. Kwestia języka czeskiego jako urzędowego, wydano w tej materii rozporządzenia dla Czech i Moraw. Wszyscy urzędnicy na terenie Czech i Moraw do tej pory musieli znać język niemiecki, teraz dwa języki niemiecki i czeski. Otrzymali dwa lata na naukę języka. Urzędnicy niemieccy musieli uczyć się języka czeskiego. Z tego właśnie powodu upadł rząd.

Polityka zagraniczna. Austro-Węgry jako pierwsze wypowiadają wojnę Serbii. W Wiedniu nie cieszono się, panowała nostalgia. I Wojna Światowa przyniosła rozpad monarchii austro-węgierskiej.

II. FRANCJA

Zgodnie z zasadami legitymizmu i restauracji, zgodnie z ustaleniami z Kongresu Wiedeńskiego na tron wstępuje Ludwik XVIII. W kraju panował zamęt. Król uchwalił konstytucję, która nikogo nie zadawalała, monarchistom była zbędna, dla przeciwników monarchistów ułomna i bez znaczenia. Zapanował „biały terror”. Wspominano z nostalgia Napoleona. Napoleon wraca z Elby do Francji na sto dni, po czym na tron wraca Ludwik XVIII, który stwarza pozory konstytucjonalizmu, nie potrafi nadal zapanować nad sytuacją w kraju. W związku z tym w 1824 roku na tronie Francji zasiada Karol X. Postanawia on swoje rządy oprzeć na arystokracji i duchowieństwie. Zaczęto we Francji ograniczać resztki swobód obywatelskich. W kraju tym były trzy stany, stan duchowny, szlachecki i stan trzeci (bardzo bogata burżuazja, biedacy, nędzarze, lumpenproletariat). Szlachta była uzależniona od bogatej burżuazji ze stanu trzeciego. Burżuazja miała pieniądze, ale nie miała władzy. Próbowała dogadać się z arystokracją, która gardziła burżuazją. Burżuazja postanowiła walczyć. W lipcu 1830 roku wybuchła Rewolucja Lipcowa. Obalono Burbonów, na czele państwa postawiono Ludwika Filipa I Orleańskiego. Był to król marionetkowy, państwem rządziła burżuazja. Ustalała cenzusy wyborcze, decydowała o polityce gospodarczej, wewnętrznej i zewnętrznej Francji. Poprawiła się sytuacja gospodarcza, rozwijał się przemysł. W 1840 roku dobra sytuacja się zachwiała, król był „królem burżuazji”, a nie wszystkich Francuzów. W lutym 1848 roku we Francji dochodzi do „Wiosny Ludów”. Zmuszono Filipa I Orleańskiego do abdykacji. W 1948 roku Francuzi domagali się wprowadzenia rządów republikańskich, ustanowienia republiki. W 1848 roku obalono monarchię i proklamowano II Republikę. Wydarzenia w 1848 roku w różnych państwach przebiegały pod innymi hasłami. We Francji obalenie monarchii i wprowadzenie republiki. Polacy domagali się własnego państwa. Wiosna Ludów jest wyznacznikiem świadomości narodowej i politycznej. W 1848 roku proklamowana jest II Republika, prezydentem zostaje Ludwik Napoleon Bonaparte, który w grudniu 1851 roku dokonał zamachu stanu i w styczniu 1852 roku ogłasza się cesarzem jako Napoleon III. Proklamuje drugie cesarstwo we Francji (II Cesarstwo 1852-1870, gdy Napoleon III dostanie się do niewoli pod Sedanem, przegrywa wojnę z Prusami). Usunięto symbole republiki, ograniczono system parlamentarny, ograniczono wolność prasy i swobód obywatelskich. Był to jednak bardzo dobry okres dla rozwoju gospodarczego. Francja przechodzi od gospodarki protekcjonalizmu do gospodarki liberalizmu gospodarczego. Francja podpisuje bardzo korzystny układ handlowy z Wielka Brytanią, rozwija się przemysł i bankowość.

W okresie III Republiki Francja miała konflikty wewnętrzne, między innymi aferę panamską i sprawę Dreyfusa:
- Afera panamska. Ferdynand De Lesseps (inicjator przekopania Kanału Sueskiego na Bliskim Wschodzie) chciał powtórzyć sukces Kanału Sueskiego, przekopując nowy kanał w Panamie, który połączyłby Ocean Atlantycki z Oceanem Spokojnym. W 1880 roku założono spółkę dla budowy tego kanału. Zabrakło funduszy, wypuszczono więc obligacje loteryjne. Do tego trzeba było uchwały parlamentu, wówczas na jaw wyszły afery korupcyjne związane z tym przedsięwzięciem.
- Sprawa Dreyfusa. W 1894 roku aresztowano kapitana Alfreda Dreyfusa (był Alzatczykiem pochodzenia żydowskiego). Oskarżono go o szpiegostwo na rzecz Niemiec. Osądzony przez Sąd Wojskowy skazany został na więzienie, dożywotnie zesłanie. Wysłano go na Wyspę Diabelska na Gujanie Francuskiej. Dwa lata później pułkownik Pisquart, szef kontrwywiadu złożył ministrowi wojny dokument, potwierdzający niewinność Dreyfusa (prawdziwym szpiegiem był oficer Esterhazy). Dowództwo obawiając się kompromitacji nie wznowiło sprawy Dreyfusa, co tylko pogorszyło sprawę. Cała Francja żyła sprawą Dreyfusa. Społeczeństwo podzieliło się na dwa obozy, antydreyfusistów i dreyfusistów. Antydreyfusiści stali na stanowisku, że wszelka obrona Dreyfusa godzi w honor armii francuskiej i nie należy jej podejmować. Do antydreyfusistów zaliczali się monarchiści, nacjonaliści, antysemici i część katolików. Natomiast dreyfusiści głośno domagali się uniewinnienia, gdyż wyrządzono krzywdę. Do dreyfusistów należeli socjaliści, część burżuazji, inteligencja, ta część katolików, która nie popierała antydreyfusistów. Wśród dreyfusistów był Emil Zola. Poszedł na rok do więzienia, za to, że opowiadał się za Dreyfusem. Władze wojskowe zdecydowały się rozpatrzyć jeszcze raz sprawę Dreyfusa. Sąd wojskowy stwierdził, że jest winny, doszukano się pewnych elementów łagodzących. Skazano go ponownie, ale na 10 lat więzienia we Francji. Ponownie rozpatrzono jego sprawę i w końcu go uniewinniono. W 1906 roku został oficjalnie uniewinniony i otrzymał Legię Honorową.

W 1870 roku Napoleon II dostał się do niewoli. Klęska Francji w wojnie z Prusami. Skutkiem tej klęski był upadek II Cesarstwa i w 1870 roku proklamowano III Republikę. W Paryżu jednak nie było spokoju. Gwardia wystąpiła przeciwko rządowi. Powstaje Komuna Paryska, nowa władza, która odrzuciła monteskiuszowski podział władzy, a sama była próbą połączenia władzy ustawodawczej z wykonawczą. W maju 1871 roku rozgorzały w Paryżu krwawe walki, w wyniku których po 72 dniach istnienia Komuna Paryska upadła. Dochodzi do kolejnych przepychanek, a spór między monarchistami, a republikanami o nową formę rządów rozstrzygnęła konstytucja z 1875 roku sankcjonując republikę z silną prezydenturą i dwuizbowym parlamentem. Znamienną cechą tej konstytucji była silna centralizacja państwa. O życiu politycznym decydowała burżuazja. Francja miała charakter kraju rolniczego, 69% społeczeństwa to chłopi (1872). W 1900 roku chłopi stanowili 59% ogółu ludności. Pod względem politycznym chłopi popierali początkowo monarchistów, a później przeorientowali się na republikanów. Ludność robotnicza we Francji w 1872 roku liczyła 23% ogółu społeczeństwa. Największe skupiska ludności robotniczej to okolice Paryża, północne i wschodnie departamenty Francji. Położenie robotników było ciężkie, zawiązywały się organizacje robotnicze walczące o poprawę ich bytu. W 1879 roku powstaje Francuska Partia Robotnicza. W ruchu robotniczym nie ma jednolitości. Francuska Partia Robotnicza rozpada się na:
- Kolektywistów, którzy domagali się uspołecznienia środków produkcji
- Posybilistów, którzy domagali się reform możliwych do przeprowadzenia przez rząd dla poprawy bytu robotników
- Blankistów, którzy skupiali się wokół walki politycznej, zapowiadali zdobycie i przejęcie władzy wręcz siłą.
To rozbicie istniało do 1905 roku. W kwietniu 1905 roku dochodzi do zjednoczenia tych trzech odłamów i powstaje Francuska Partia Socjalistyczna.

Polityka zagraniczna Francji. Dostrzega się dwie opcje w polityce zagranicznej Francji:
1. Zwolennicy, którzy dążyli do zbliżenia z Niemcami. Ta droga może zapewnić Francji bezpieczeństwo.
2. Przeciwnicy tej opcji, zdecydowanie przeciwstawiali się tej polityce. Zbliżenia Francji z Niemcami jest niemożliwe. Francja powinna zawrzeć sojusz z Rosją, ewentualnie z Wielka Brytanią. Tak też się stało.

III. WIELKA BRYTANIA

Wiek XIX (1850-1870) to rozkwit potęgi Wielkiej Brytanii. Stała się potęga przemysłową i kolonialną. Koniec XIX i początek XX wieku jest to koniec monopolu przemysłowego Wielkiej Brytanii. Jest to okres przewlekłych kryzysów nadprodukcyjnych i agrarnych. Wpłynął na to szczególny konserwatyzm struktury przemysłu brytyjskiego, wolniejszy, niż w innych krajach proces unowocześniania przemysłu, słabnąca dynamika rozwoju tradycyjnych gałęzi przemysłu, a nowe gałęzie nie rekompensowały tych słabnących gałęzi i działów. W lata siedemdziesiątych XIX wieku udział Wielkiej Brytanii w światowym przemyśle wynosił 32 %, a przed I Wojna Światową już tylko 14%. Mimo to Wielka Brytania pozostawała nadal jednym z największych eksporterów, była nadal największym bankiem kapitałów. Jedną z przyczyn była też przyczyna polityczna. Wielka Brytania była olbrzymią potęgą kolonialną, miała kolonie na całym świecie. Powstawała sprzeczność interesów z innymi państwami. W kwestii gospodarczej pod koniec XIX wieku Wielka Brytania wyprzedzała Niemcy i USA. W kwestii społecznej, gardzono przedsiębiorcami.

Parlament, wybory. Parlament powoli się reformował. Reformy były przeprowadzane przez rządy konserwatywne i liberalne. Rządy zmieniały się z konserwatywnych na liberalne i na odwrót.
Brytyjskie gabinety:
- Gabinet liberalny Glawstona (1868-1874)
- Gabinet konserwatywny Disraelego (1874-1880)
- Gabinet liberalny Glawstona, ponownie (1880-1886)
- Gabinet konserwatywny Salzberego (1886-1992)
- Gabinet liberalny Glawstona, ponownie (1892-1895)
- Gabinet konserwatywny Salzberego i później Balfura (1895-1905)
- Gabinet liberalny Ramzes Mc Donald Partia Pracy – lejburzyści (1905)
Polityka rządów była podobna. Rzeczy związane z wyborami. W 1875 roku zostaje wprowadzona przez gabinet Disraelego ustawa o przedsiębiorcach i robotnikach. Znosiła karę więzienia za złamanie umowy o pracę przez robotnika, wprowadziła 57 godzinny tydzień pracy. Ustawa o ochronie pracy dzieci i ustawę o ochronie zdrowia. Disraeli obniżył cenzus majątkowy wyborczy i obdarzył prawem głosu drobnomieszczaństwo i część lepiej usytuowanych robotników. Reforma Gladstona z 1874 roku jeszcze bardziej obniżyła cenzus majątkowy i przyznała prawo wyborcze wszystkim mężczyznom mieszkającym we własnym domu, względnie dla tych co płacili czynsz co najmniej 10 funtów rocznie.
Dwie kwestie zdominowały życie polityczne w Wielkiej Brytanii. Kwestia robotnicza i kwestia irlandzka. Kwestia robotnicza. Robotnicy zaczęli tworzyć własne organizacje i partie, walcząc o poprawę warunków bytowych i prawa polityczne. Na początku powstały związki zawodowe, które zostały zalegalizowane w 1871 roku. Ruch robotniczy był podzielony.
Istniały różne ugrupowania robotnicze:
- Federacja Demokratyczna (1881) przekształciła się w Federację Socjaldemokratyczną. Członkami tej organizacji byli intelektualiści. Domagali się ośmiogodzinnego dnia pracy, nacjonalizacji banków i kolei.
- Towarzystwo Fabiańskie (1884) Fabian Kunktator – Rzymianin, promował wolne reformy. Opowiadali się za stopniowymi, powolnymi reformami wiodącymi ku socjalizmowi. przywódca Bernard Shaw
- Liga Obrony Sprawiedliwości i Wolności (1887)
- Niezależna Partia Pracy (1893)
- Komitet Przedstawicielstwa Robotniczego (1900). Komitet podjął się zadania skupienia całego ruchu robotniczego, stworzyć jedna partię. W 1905 roku powstaje Partia Pracy. Partia Pracy w 1906 roku dzięki poparciu liberałów zwycięża wyborach i przejmuje władzę. Będzie rządzić do końca I Wojny Światowej.

Reformy promowane przez liberałów i Partię Pracy:
- nowoczesne ustawodawstwo socjalne
- wprowadzenie zabezpieczeń dla bezrobotnych
- tanie kredyty na budownictwo
- stypendia dla najuboższych uczniów

Problem irlandzki. Oprócz kwestii robotniczej, istniał problem irlandzki, który wyrażał się w:
- kwestia religijna, katolicy irlandzcy
- kwestia polityczna, dominacja Anglików
- kwestia społeczna, Irlandczycy nie posiadali ziemi, byli dzierżawcami ziemi.
Od XII wieku trwał proces uzależnienia Irlandii od Anglii. Uzależnienia społecznego, politycznego i gospodarczego. W wieku XIX Irlandczycy walczyli o niepodległość. Charles Stewart Parnell, był pierwszym Irlandczykiem w parlamencie brytyjskim. Założył Ligę Rolną, która walczyła o odzyskanie ziemi dla Irlandczyków, należącej do panów brytyjskich. Aresztowano go za działalność w Lidze Rolnej. Irlandczycy rozpoczęli krwawą walkę o niepodległość. Powstaje organizacja SINN FEIN (My sami). W 1857 roku powstaje Bractwo Fenian. Zapowiedziało to powstanie Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA). Ruchu Zjednoczonych Irlandczyków, dał początek ruchu oporu. W XVIII wieku ruch ten starał się poderwać naród irlandzki do walki z angielskimi panami. Zbrojne powstania Irlandczyków były w latach 1798, 1803, 1848 i 1867 roku. W połowie wieku XIX ruch Fenian, z którego później wyłoniła się IRA, propagował ideę walki zbrojnej, walki o niepodległość. Ruch Fenian zdobył dużą popularność wśród Irlandczyków. Rok 1914 Home Rule (Walka o autonomię) posłowie brytyjscy i parlament przyznaje autonomię Irlandii, ale nie weszła ona w życie, gdyż wybuchła I Wojna Światowa. W 1916 roku wybucha „Krwawa niedziela”. Od 1925 roku autonomia Irlandii.

IV. ROSJA

Rosją w 1815 roku (Kongres Wiedeński) rządził car Aleksander I. W latach 1853-1856 miała miejsce Wojna Krymska, od tego momentu potęga Rosji załamuje się. Starano się przeprowadzić po wojnie reformy, aby chronić Rosję wewnętrznie i zewnętrznie.

Carowie reformatorzy
Aleksander I Aleksander II Mikołaj II
(1801-1825) (1855-1881) (1894-1917)
Okres napoleoński Wojna Krymska 1904 wojna z Japonią
przegrana z Turcją Rewolucje 1905 i 1917
I Wojna Światowa



Mikołaj I Aleksander III
(1825-1855) (1881-1894)
Carowie kontr reformatorzy

Wpływ na reformy ma przede wszystkim zagrożenie zewnętrzne.

Reformy Carów Rosji:
- Aleksander I. Zdecydował się na wprowadzenie reform, znieść poddaństwo, zreorganizować aparat państwowy, chciał wprowadzić kodeks cywilny. Nie doszło do przeprowadzenia reform. Udało mu się tylko powołać Radę Państwa.
- Aleksander II. Reformy w okresie odwilży sewastopolskiej. W 1846 roku została przeprowadzona reforma ziemska, a w 1870 roku reforma miejska. Na wsi i w miastach zostały stworzone pewne organy samorządu. W roku 1864 przeprowadzono reformę sądową. Każdy miał prawo do obrony, procesu. Reforma wojskowa wprowadzono ją 1874 roku, przeprowadził ją hrabia Dymitr Milutin. Służba w wojsku trwała około 25 lat, zmniejszono ją do 12, 9 i w końcu do 3 lat.
Mikołaj II. Chciał kontynuować linie ojca Aleksandra III, później sytuacja zmusiła go do przeprowadzenia reform. W 1893 roku Rosja podpisała układ gospodarczy z Francją. Francja wychodzi z izolacji. Rosja w zamian za sprzymierzenie się z Francją otrzymała ogromne pieniądze w formie pożyczki. Ojcem uprzemysłowienia Rosji był hrabia Sergiej Witte. Inicjator budowy Kolei Transsyberyjskiej. Kolej prowadziła między innymi przez Mandżurię. Rząd chiński zgodził się na budowę kolei przez Mandżurię. Rosja miała nie anektować Mandżurii. Gdy jednak wojska rosyjskie znalazły się w Mandżurii zaniepokoiło to Japonię. Japonia miała spór z Chinami o Koreę. Sytuacja się zaostrzyła. Japonia zaproponowała podział wpływów, Rosja otrzymałaby Mandżurię, Japonia zaś Koreę. Rosja parła do wojny, 1904 wybuch wojny z Japonią
Wojna rosyjsko-japońska - wojna pomiędzy Rosją a Japonią toczona w okresie 8 lutego 1904 – 5 września 1905 na Dalekim Wschodzie zakończona zwycięstwem Japonii, która dzięki temu awansowała do grona światowych potęg. Japońska armia o stosunkowo małym doświadczeniu bojowym uzyskała druzgocące zwycięstwo nad siłami Rosji, co było dużym zaskoczeniem dla wielu obserwatorów konfliktu. Poniżający szereg klęsk armii rosyjskiej w ogromnym stopniu przyczynił się do niezadowolenia społecznego w Rosji i był główną przyczyną Rewolucji 1905 roku. Wojna była jednym z lokalnych konfliktów wybuchających przed światową w trakcie wojny Rosja poniosła bezprecedensową klęskę w historii wojen morskich, tracąc dwie spośród swoich trzech flot (prawie całą Flotę Bałtycką i Flotę Oceanu Spokojnego) z minimalnymi stratami drugiej strony. Jedynie Flota Czarnomorska przetrwała (na czas wojny nie opuszczała Morza Czarnego). Japonia stała się szóstą morską potęgą świata, podczas gdy rosyjska flota wojenna została niewiele silniejsza od floty Austro-Węgier.

Ruch robotniczy:

1875 – założono Związek Południoworosyjski w Odessie, jego inicjatorem był E. Zasławski, postawiono sobie za cel propagandę wśród robotników

1883 – Plechanow zakłada pierwszą organizację marksistowską - Wyzwolenie Pracy, które rozpowszechniało założenia socjalizmu i zwalczało poglądy narodników

1895 – powstaje w Petersburgu z inicjatywy Lenina Związek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej, stał się on zalążkiem partii rewolucyjnej

1898 na zjeździe przedstawicieli organizacji socjaldemokratycznych w Mińsku postanowiono zawiązać Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Rosji


XI 1904 r. powołuje się Wielki Zjazd Ziemski z przyzwoleniem Cara. Uczestnicy domagali się utworzenia organów o kompetencjach ustawodawczych (parlamentu). Car obawiał się, że ten organ ograniczy jego władzę i wycofał swoje poparcie dla Zjazdu. To było jednak początkiem Rewolucji.
Zjazd się odbył. Domagano się wielu reform: powołania Dumy. Doszło do przepychanek „Krwawa Niedziela”, doprowadzono do powołania Dumy- parlamentu o kompetencjach prawodawczych .

6 VIII 1905 car ogłosił manifest zw. bułyginowskim, na mocy którego miała być wybrana Duma Państwowa (parlament), o charakterze jednak tylko doradczym i kompetencjach nieporównanie mniejszych niż żądali tego zarówno socjaliści, jak antycarska opozycja prawicowa

15-18 X 1905 całą Rosję ogarnął strajk generalny; pod jego wpływem Mikołaj II zgodził się na ustępstwa i
30 października 1905 car wydał Manifest konstytucyjny (tzw. "manifest październikowy"), w którym obiecał poszanowanie podstawowych wolności obywateli, powołanie parlamentu oraz rządu z premierami (pierwszym premierem został Siergiej Witte). Parlament składał się z dwóch izb. Izbę wyższą tworzyła powołana przez cara Rada Państwa. Izbę niższą natomiast stanowiła Duma Państwowa pochodząca z wyborów.
II 1906 -VII 1906 I Duma przetrwała kilka miesięcy, Efekt wyborów nie zadawalał Cara, bo przewagę w parlamencie uzyskali intelektualiści i chłopi, którzy utworzyli silną frakcję pracy. Po 3 miesiącach Duma została rozwiązana. Co wywołało kolejną falę wystąpień w całej Rosji (liczbę uczestników demonstracji, strajków i zajść ulicznych ocenia się na przeszło 1 mln), na stronę rewolucjonistów przechodziły też całe oddziały armii i załogi okrętów wojennych; nasiliły się także zamachy bombowe rewolucyjnych socjalistów (m.in. bombę wrzucono do willi premiera i ministra spraw wewn. P.A. Stołypina)
1906 roku Mikołaj II odwołał Sergieja Wittego z urzędu premiera, a na jego miejscu został powołany Piotr Stołypin. Stołypin skutecznie tłumił rewolucję, wprowadzając surowe represje na opozycję. Z drugiej strony dokonał ważnych reform. Przeprowadził uwłaszczenie chłopów, w wyniku której wytworzyła się warstwa zamożnego chłopstwa, tzw. kułaków. Uznał wolność do zrzeszeń. Przeprowadził reformy w szkolnictwie i w wojsku. Chciał wprowadzić państwowe ubezpieczenia robotników oraz poszerzyć uprawnienia samorządu lokalnego i zreformować policję Stołypin jednak w 1911 roku został zamordowany

1906 roku car wydał ustawę zasadniczą nadała ona cesarstwu rosyjskiemu znamiona monarchii konstytucyjnej. Carowi przysługiwała władza absolutna z tym że władzą ustawodawczą musiał podzielić się z parlamentem, utworzono dwuizbową dumę która dzieliła się na Dumę państwową i radę państwa obie dumy miały stanowisko równorzędne.
1907 roku wybrana została II Duma, lecz większość mieli radykałowie, więc też została rozwiązana przez Mikołaja II. Trzecia Duma została wybrana w tym samym roku, w niej większość tworzyli zwolennicy cara. W efekcie przetrwała pięć lat.

W Dumie były Stronnictwa Polityczne, które powstały w 1905 roku:
a. Nacjonaliści. W skład tego stronnictwa wchodzili obszarnicy i konserwatyści. Zwolennicy absolutyzmu carskiego. Jakiekolwiek reformy to zło konieczne.
b. Oktjabryści (Październikowcy). Prawicowy odłam burżuazji, opowiadali się za konstytucją umiarkowaną.
c. Konstytucyjni Demokraci tzw. Kadeci. Była to burżuazja liberalna. Dążyli do utworzenia w Rosji rządów parlamentarnych.
d. Socjaldemokraci. W 1903 roku podzielili się na Mniejszewików, którzy dążyli do obalenia cara drogą rewolucji burżuazyjnej oraz Bolszewików, którzy chcieli obalić cara w drodze rewolucji proletariackiej. Dążyli do dyktatury proletariatu.
Rewolucja 1905 roku gruntownie zmieniła instytucje w Rosji ale nie naruszyła jej podstawa politycznych. Monarchia nadal ignorowała wnioski wypływające z manifestu październikowego i ustawy zasadniczej. Rewolucja z 1905 roku nie tylko nie zdołała rozwiązać najistotniejszych problemów Rosji ale również nie zlikwidowała przepaści istniejącej między rządzonymi i rządzącymi. Można użyć sformułowanie że jeszcze bardziej się pogłębiła


V. NIEMCY

Zjednoczenie Niemiec w 1871 roku. I Rzesza od 911 roku do 1806 roku. Cesarz Rzymski Narodu Niemieckiego, był nim też Franciszek I, który zrzekł się tronu rzymskiego. II Rzesza od 1806 do 1918 roku. III Rzesza 0d 1918 do 1945 roku.

Droga Niemiec do zjednoczenia.

1. Związek Reński 1806 rok. Napoleon rozpoczął proces podbijania Europy. Stworzył Związek Reński. Były w nim wszystkie państwa niemieckie od strony Francji. Wprowadza konstytucję, kodeks karny, kodeks cywilny, wspólna monetę. Pierwszy element do zjednoczenia.
2. Związek Niemiecki 1815 rok (Kongres Wiedeński). Sankcjonuje rozbicie państwa niemieckiego. Jest konfederacją 35 państw i czterech wolnych miast. Na czele związku stoi Austria. Prusy są zdeklasowane.
3. Związek Celny 1834 rok. Bez Austrii. Jedno cło, jeden pieniądz. Na czele związku stoją Prusy. W 1850 roku w Ołomuńcu dochodzi do umowy, aby Prusy zadeklarowały się, że nie podejmą kroków do zjednoczenia Niemiec (deklaracja wobec Austrii).
4. Wiosna Ludów 1848-1849. Wystąpienia rewolucyjne. Dochodzi do oddolnej próby zjednoczenia Niemiec. Prośba do Króla Prus, aby zjednoczył Niemcy. Król odmówił przyjęcia korony Niemiec od „motłochu”, oddolnego zjednoczenia. Podczas obrad parlamentu frankfurckiego doszło do starcia koncepcji małoniemieckiej i wielkoniemieckiej. Małoniemiecka bez Austrii, wielkoniemiecka wraz z Austrią. Wygrała koncepcja małoniemiecka, bez Austrii, której hołdował Bismarck. W Prusach dochodzi do tzw. rewolucji niemieckiej. Reformy polityczne, gospodarcze, społeczne i wojskowe. Pojawia się Helmuth Von Moltke (stary), który przeprowadza reformę wojska. Zmniejszono czas trwania służby wojskowej. Organizuje sztab wojskowy, planowanie.
5. Wojna Prus i Austrii z Danią 1864. Kanclerz Prus Otto Von Bismarck. Prusy wciągnęły Austrię do wojny z Danią o Szlezwik i Holsztyn. Szlezwik do Prus, a Holsztyn miała otrzymać Austria. Doszło do wojny Prus z Austrią.
6. Wojna prusko-austriacka 1866 rok. Największa bitwa była pod Sadową. Prusy wojnę wygrały. Bismarck nie upokorzył Austrii. Zażądał, aby Austria zrezygnowała z przewodzenia Związkowi Niemieckiemu.
7. Powstaje Związek Północnoniemiecki 1867 rok. Na czele tego związku stoi król Prus, kanclerzem zostaje Bismarck. Związek północnoniemiecki jest federacją ( nie konfederacją) państw, które były w Związku Niemieckim, bez Austrii.
8. Wojna z Francją 1870 rok. Bismarck dążył do wojny z Francją. Bitwa pod Sedanem, gdzie Napoleon III dostał się do niewoli. Przyczyną tej wojny była depesza „Emska”. Wolny był tron hiszpański. Hohenzollernowie chcieli posadzić na tronie swojego przedstawiciel. Francuzi robili wszystko, aby król Prus zrezygnował z popierania takiego kandydata. Król Prus Wilhelm napisał depeszę do Bismarcka, że rezygnuje z tronu hiszpańskiego. Bismarck przeredagował depeszę Wilhelma. Opublikowano tę depeszę w prasie. Francja wypowiedziała wojnę Prusom i wojnę przegrała.
9. Zjednoczenie Niemiec 1871 rok. Uchwalono konstytucję niemiecką. Niemcy stały się państwem związkowym o ustroju monarchii konstytucyjnej. Na czele państwa stał król Prus, przyjmując imię Wilhelma I. Kanclerzem został Otto Von Bismarck. Do kanclerza należała władza wykonawcza. Odpowiadał wyłącznie przed cesarzem. Władza ustawodawcza należała do parlamentu, dwa organy Rada Związku, w skład wchodziło 58 pełnomocników z landów ( siedemnastu z Prus), sejm razem 397 posłów. Sprawy ogólne dla państwa. Wybory czteroprzymiotnikowe. Sprawy wspólne dla federalnego państwa to polityka zagraniczna, cła, waluta i podatki, wojsko, poczta, prawo, sądy. Rozwój II Rzeszy szedł w kierunku utylitaryzmu, zacieśniania różnic między państwem wschodnim, a zachodnim. Do rozbudowy federalnego aparatu wewnętrznego oraz do umacniania Prus jako państwa kierującego cała polityką.

Bismarckowski system umów i sojuszy

Sojusz Trzech Cesarzy. Polityka zagraniczna Bismarcka nazywana jest „REAL POLITIK” oparta na sytuacji obecnie panującej.
Bismarckowski system umów i sojuszy:
1872 układ trzech cesarzy Rosja Niemcy Austro-Węgry utrzymał się do 1878 r gdzie 1877 wycofała się Rosja bo zawiodła się na Bismarcku
Największą ideą fix (priorytetem) Bismarcka była izolacja Francji. Udało mu się doprowadzić do nieporozumień między Austro-Węgrami i Rosją o Bałkany.
X Wojna rosyjsko-turecka – konflikt między Rosja a Turcją w latach 1877-1878. Na frontach działania wojenne toczyły się od 24 kwietnia 1877 do 31 stycznia 1878. Przyczyny wybuchu konfliktu:
• rozpoczęcie walk narodowowyzwoleńczych na Bałkanach (powstanie przeciw panowaniu Turków w Bośni i Hercegowinie: 1875 - 78 i Bułgarii w 1876)
• popieranie przez Rosję powstańców słowiańskich na Bałkanach
• chęć wzmocnienia pozycji cara i pozycji Rosji na Bałkanach
• polityka Wielkiej Brytanii , celem doprowadzenia do wojny między Turcją a Rosją dla osłabienia obydwu krajów
• odwrócenie uwagi ludności rosyjskiej od problemów wewnętrznych

3 marca 1878 Wstępny traktat pokojowy w San Stefano kończący wojnę rosyjsko-turecką został podpisany w miejscowości San Stefano (obecnie tureckie Yeşilköy). Sygnatariuszami dokumentu byli hrabia Mikołaj Ignatiew oraz Aleksander Nielidow z ramienia Rosji oraz Safwet Pasza (Minister Spraw Zagranicznych) i Sadullah Bej (ambasador w Berlinie) w imieniu Turcji. Traktat ten zmieniał sytuację na Bałkanach na korzyść Rosji, której wpływy by znacznie wzrosły, gdyby wszedł w życie. Zgodnie z traktatem miała powstać Wielka Bułgaria pod całkowitym wpływem Rosji. Wzbudziło to niepokój Wielkiej Brytanii i Austro-Węgier, które obawiały się nadmiernego umocnienia Rosji na Bałkanach oraz przejęcia kontroli nad Cieśninami. Na kongresie berlińskim w 1878 Rosja została odwiedziona od tych planów.
13 czerwca–13 lipca 1878 Traktat berliński – konferencja zorganizowana w Berlinie przez główne mocarstwa europejskie w celu rewizji warunków traktatu pokojowego w San Stefano, zawartego 3 marca tego samego roku, który zakończył wojnę Rosji z Turcją Osmańską (1877-1878).
Pod przewodnictwem kanclerza Niemiec, Ottona von Bismarcka, kongres starał się ułagodzić Wielką Brytanię w jej dążeniach do redukcji ograniczeń nałożonych w San Stefano na Turcję. Na Kongresie Berlińskim strona Rosyjska zawiodła się. Bismarck nie chciał się angażować. Rosja wycofała się z nabytków zdobytych na wojnie z Turcją. Wojna zatem nie przyniosła zbyt wielkich zdobyczy. Wielka Brytania za opowiedzeniem się po stronie Turcji otrzymała Cypr. Po Kongresie Berlińskim Rosja wycofała się z układu Trzech Cesarzy.
7 października 1879 sojusz zawarty przez Cesarstwo Niemiec i C.K. Austro-Węgrami. Sojusz ten miał chronić oba państwa przed napaścią ze strony Rosji. W wyniku jego rozszerzenia o Królestwo Włoch w 1882 roku powstało Trójprzymierze
1881 reaktywowano układ trzech cesarzy
1882 - Niemcy, Włochy i Austro-Węgry zawiązały Trójprzymierze. Trójprzymierze było rozwinięciem Dwuprzymierza, czyli sojuszu Niemiec i Austro-Węgier. Sojusz ten miał chronić oba państwa przed napaścią ze strony Rosji. Jednak skierowanie go przeciw Rosji (niezgodnie z myślą polityczną Bismarcka) spowodowało jej sojusz z Francją i sprawiło, że Niemcy znalazły się pomiędzy nieprzyjaznymi sobie państwami.
Niemcy usiłowały znaleźć równowagę na drugiej granicy i wciągnęły do sojuszu Włochy, które miały zatargi z Francją w północnej Afryce (Tunezja). Włochy zastrzegły jednak, że sojusz ich nie obowiązuje w przypadku wojny z Wielką Brytanią.
Jednak Włochy i Francja wkrótce podzieliły się wpływami w Afryce i dla tego kraju sojusz z Austro-Węgrami zaczął być kłopotliwy. Austro-Węgry również podejrzliwie patrzyły na zachodniego sojusznika. Mimo to, po 30 latach (w 1912 r.) traktat został odnowiony. Do traktatu przystąpiła później również Rumunia.
Gdy wybuchła I wojna światowa, Niemcy i Austro-Węgry stanęły po jednej stronie. Włochy uznały, że ponieważ w wojnie przeciw Niemcom udział wzięła Wielka Brytania oraz, że to Niemcy wypowiedziały wojnę Francji, to Włochy nie obowiązuje casus foederis.
Wkrótce (w 1915 r.) państwa ententy przekupiły ten kraj obiecując terytoria Austro-Węgier i Włochy wypowiedziały wojnę niedawnym sojusznikom.
Po odejściu Włoch niekiedy termin "Trójprzymierze" oznacza Niemcy, Austro-Węgry i Turcję, która podpisała sojusz z Niemcami 2 sierpnia 1914 r. Po przystąpieniu do wojny również Bułgarii oficjalnie Państwa Centralne nazywano "Poczwórnym Przymierzem".
1883 do Trójprzymierza dołącza się Rumunia
1887 układ reasekuracyjny Niemcy Rosja Traktat reasekuracyjny podpisany był kontynuacją formowania się sojuszu pomiędzy Niemcami a Rosją po tym jak Sojusz Trzech Cesarzy dobiegł końca w roku 1886.
Otto von Bismarck kontynuował swoją politykę izolacjonizmu Francji na arenie międzynarodowej co według jego zadania gwarantowało Niemcom bezpieczeństwo. Sojusz z Rosją miał także na celu potencjalne odciągnięcie Rosji od możliwego nawiązania dobrych relacji z Francją.
Traktat dzielił się na dwie części którymi były :
• Część 1: Zarówno Rosja jak i Niemcy gwarantowały pozostać neutralne w potencjalnym konflikcie jeżeli jedną z krajów rozpocznie wojnę z państwem trzecim. Neutralność nie obowiązuję Rosji w chwili ataku Niemiec na Francję a także Niemiec w sytuacji kiedy Rosja znajdzie się w stanie wojny z Austro-Węgrami.
• Część 2: Tajny protokół zawarty między oboma krajami gwarantował neutralność Rosji wobec Niemiec nawet w przypadku wystąpienia konfliktu i interwencji Niemiec w okolicach Bosforu oraz Dardaneli.
Dobre relację z Rosją a także podpisanie wszystkich traktatów z tym krajem jest w dużej mierze zawdzięczane, Bismarckowi oraz jego pozycji i autorytetowi. W chwili dymisji Bismarcka ze stanowiska kanclerza Niemiec, ministerstwo zagraniczne Niemiec nie było w stanie kontynuować dotychczasowej polityki co doprowadziło do zakończenia sukcesywnej polityki Niemiec wobec Rosji.
W 1890 roku Rosja chciała renegocjować traktat jednakże cesarz Niemiec, Wilhelm II nie wyraził chęci ani zgody na ponowne podpisanie traktatu. Doprowadziło to konsekwencji do zbliżenia się kontaktów Rosji z Francją co konsekwencji doprowadziło to do podpisania sojuszu francusko-rosyjskiego w 1892 a także zakończenia izolacji Francji na arenie międzynarodowej. Niechęć podpisania nowego traktatu z Rosją doprowadziło także do rozpoczęcia izolacji politycznej Niemiec po tym jak Wielka Brytania rozpoczęła rozszerzać swoje stosunki dyplomatyczne z Rosją.
W 1896 roku niemiecka gazeta Hamburger Nachrichten, opublikowała treść traktatu co wywołało fale oburzenia w Niemczech oraz Austro-Węgrzech.
Brak zgody na podpisanie ponownego traktatu przez Niemcy wzmogły animozje i wrogość pomiędzy wszystkimi państwami Europy co konsekwencji doprowadziło do izolacji Niemiec, powstania wielu sojuszów wojskowych (często wrogich pomiędzy sobą) a ostatecznie doprowadziło do wybuchu I wojny światowej
1887 W tym samym czasie został także podpisany kolejny układ tak zwane porozumienie śródziemnomorskie. Porozumienie podpisały następujące państwa: Austria, Włochy oraz Włochy Wielka Brytania. Wszystkie te sojusze i porozumienia zostały zawarte za wiedzą oraz zgodą państwa pruskiego, dlatego tez do historii przeszły pod nazwą: bismarckowskiego systemu sojuszy. Podstawowym celem owego systemu było: wzmocnienie Niemiec i uczynienie ich europejskim, wiodącym mocarstwem oraz zmniejszenie roli Francji w Europie.
Do głosu w Niemczech dochodzi burżuazja, która domaga się usprawnienia polityki kolonialnej, a Bismarck uprawiał politykę zagraniczną przede wszystkim w Europie.
W Afryce Niemcy zdobyli kolonie w Afryce:
1) Niemiecka Afryka Wschodnia (1880)
2) Niemiecka Afryka Południowo – Zachodnia (1884)
3) Kameru (1884)
4) Togo (1884)
Nowa warstwa domaga się nowych kolonii, rynków zbytu – polityka kolonialna – to też powód dymisji Bismarcka.
POLITYKA WEWNĘTRZNA Bismarcka
1878 r Bismarck naraża się socjalistom przez tzw. ustawy antysocjalistyczne, które w 1878 r. weszły w życie i obowiązywały do 1890 r. Był junkrem przeciwnym nowatorskim ruchom. Naraził się kościołowi KULTURKAMPF, walczył z partią CENTRUM związaną z kościołem. Robotnikom oferował różnego rodzaju ubezpieczenia , był pierwszym politykiem, który prowadził na tak dużą skalę politykę socjalną. Zaproponował robotnikom:
- w 1883 r. wprowadził ubezpieczenia chorobowe
- w 1884 r. wprowadził ubezpieczenia od wypadku
- w 1889 r. wprowadził renty
Polityka zagraniczna (Real Polityk) polityka zagraniczna oparta o kalkulacje siły i narodowych interesów doprowadziła do zjednoczenia Niemiec, z kolei zjednoczenie Niemiec spowodowało ze Real politic zwróciło się przeciwko sobie i osiągnęło cel zupełnie inny od zamierzonego, doprowadziło do wyścigu zbrojeń i wojny.
w 1890 r. Bismarck poddał się do dymisji, gdyż w 1888 r. umiera Wilhelm I i na tron wstępuje jego syn Fryderyk III po 99 dniach panowania umiera na raka krtani. Na tron wstępuje jego syn 29 letni Wilhelm II, kanclerz Bismarck musi odejść.

1890 Wilhelm II rozpoczyna agresywną polityką kolonijną tzw: WELT POLITIK politykę otwarcia na świat
Przyczyny wybuchu I wojny światowej
Przyczyny pośrednie i bezpośrednie
Rywalizacja kolonialna
Francuzi – kolonie Algieria, francuska Afryka zachodnia, francuska Afryka równikowa, Mauretania,
Brytyjczycy – Egipt, Sudan, Związek południowo afrykański, Brytyjska Afryka wschodnia,
Belgijska – Kongo belgijskie w 1907r przekazane przez króla belgijskiego narodowi Belgii
1896 Bitwa pod Aduą – bitwa stoczona w pobliżu miasta Adua w północnej Etiopii. Miejsce jednej z najsłynniejszych bitew w dziejach wojen kolonialnych. To tutaj 1 marca 1896 r. włoski korpus inwazyjny pod dowództwem gen. Oreste Baratieri starł się z wojskami etiopskimi cesarza Menelika II. Bitwa ta miała olbrzymie znaczenie dla obu krajów. Pozwoliła Etiopii obronić swoją niepodległość, podniosła prestiż międzynarodowy kraju, powstrzymała kolonialne zakusy Włoch na 40 następnych lat. Jej wynik odbił się również głośnym echem w całej Europie i w koloniach.
W Afryce najostrzej rywalizowały Francja z Anglią.
Francuzi podbijali Afrykę w kierunku równoleżnikowym a Anglicy południkowym. W 1898 r. nastąpiło spotkanie pod Faszodą. Dwie armie Angielska i Francuska stanęła naprzeciw siebie. Do wojny nie doszło, wystarczyła dyplomacja. Francuzi musieli się wycofać. Wygrywają Brytyjczycy.
Do władzy dochodzi grupa przemysłowców, burżuazji. Bismarck się przewartościował. Szukano nowego polityka, między innymi do polityki kolonialnej. Polityka zagraniczna była „Real politik” polityka Bismarcka. Wilhelm II sam prowadził politykę tzw. „Welt politik” politykę światową. Nowe kolonie, nowe rynki zbytu, surowce. Ta polityka Niemiec będzie przyczynkiem do wybuchu I Wojny Światowej.

Wojny burskie (afr. Anglo-Boere Oorloë) (1880-1902) – jedne z najbardziej znanych wojen w Afryce, które rozegrały się na przełomie XIX i XX wieku na południu kontynentu. Cecil Rhodes przywódca Anglików, kolonizatorów napierali na Burów, którzy musieli się cofnąć do Transwalu i Oreni.
I wojna burska 1880-1881
II wojna burska 1899-1902

Rywalizacja o Persję pomiędzy Brytyjczykami i Rosją
Korea – rywalizacja pomiędzy Rosją i Japonią

2. Przyczyny wybuchu I Wojny Światowej.

Przyczyna bezpośrednia to zabójstwo 28 czerwca 1914 roku w Sarajewie Franciszka Ferdynanda, następcy tronu. Zabójcą był Gawriło Princip, student serbski z organizacji „Czarna ręka”. W zamachu zginęła żona następcy tronu Zofia Chotek. Przyczyna pośrednią była rywalizacja kolonialna oraz kwestia bałkańska. W 1898 roku odbyło się spotkanie pod Faszodą (miejscowość w środkowym Sudanie, Afryka), dwie armie brytyjska i francuska stanęły przeciwko sobie. Do bitwy nie doszło. Problem rozwiązano dyplomatycznie. Francuzi wycofali się z rejony Faszody. Burowie, osadnicy holenderscy na początku XVII wieku osiedlili się na południu Afryki. W te rejony kierowali się Brytyjczycy. Cecil Rhodes, Brytyjczyk w połowie lat 80 XIX wieku wysunął koncepcję utworzenia jednolitego bloku kolonii angielskich w Afryce, od Kairu do Przylądka Dobrej Nadziei. Brytyjczycy napierali na Burów. Ci utworzyli Transwal i Oranię. Brytyjczycy nie mogli pokonać Burów. W 1902 roku w końcu podporządkowali sobie Burów. Była koncepcja niemiecko-brytyjskiego sojuszu. Strona niemiecka zaproponował sojusz polityczno-gospodarczy. Brytyjczycy nie chcieli podpisać takiego układu. Depesza Krugera dotyczyła wojen burskich. Wilhelm II napisał list do prezydenta Transwalu Krugera z gratulacjami obrony przed Brytyjczykami. Brytyjczycy oburzeni byli tą depeszą.

KRYZYS MAROKAŃSKI.

Trójprzymierze:
- 1879 rok Układ Niemcy, Austro-Węgry, w 1882 roku dołączają Włochy (spory kolonialne z Francją)
- w 1883 roku dołącza do sojuszu Rumunia.

Trójporozumienie:
- 1891-1894 układ frnacusko-rosyjski
- 1904 układ „Serdeczne porozumienie” francusko-brytyjski, dotyczy podziału stref wpływów w Afryce. Francja otrzymała Maroko, Wielka Brytania Egipt.
- 1907 układ między Rosją, a Wielka Brytanią. Podział stref wpływów w Azji, terytorium Persji (Irak, Iran). Północna część dla Rosji, południowa dla Wielkiej Brytanii. Tybet jest ogłoszony terytorium neutralnym.

Niemcy uważali, że sojusz francusko-brytyjski jest słaby i się rozpadnie. Testem dla sojuszu był pierwszy kryzys marokański.

Pierwszy kryzys marokański 1905 roku. Francja miała prawa do Maroka. Ludność tubylczą popierali Niemcy. Francuzi nie chcieli konferencji w sprawie Maroka, jednak ustąpili i w 1906 roku w Algeciras (Hiszpania) doszło do konferencji na której Niemcy się zawiedli, że mimo słabnącego sojuszu francusko-brytyjskiego, Brytyjczycy poparli Francuzów. Nadal Maroko było pod silnymi wpływami Francuzów. Niemcy nie zrezygnowali z Maroka. Ponowili próbę wywołania kryzysu.

Drugi kryzys marokański 1911 roku. „Skok Pantery do Agadir” „Pantera” to statek, kanonierka niemiecka, która wpłynęła do portu w Agadir. Ta kanonierka miała bronić Niemców będących w Algierii. Niemców było niewielu w Maroku. Brytyjczycy stanęli po stronie Francuzów. Francuzi zdecydowali się oddać część Konga Francuskiego za zrzeczenie się Niemców praw do Maroka, wycofania się stamtąd. Niemcy, prasa niemiecka była niezadowolona z tych nabytków.

KWESTIA BAŁKAŃSKA

Od lat 70 – tych XIX w. narody pod panowaniem Turcji wzmogły dążenia narodowowyzwoleńcze. Na Bałkanach realizowały swoje interesy Rosja (udzielała poparcia anty tureckim powstańcom – staje w obronie państw słowiańskich), Austro węgry i Wielka Brytania.
1875 wybuch powstania w Bośni i Hercegowinie zostaje krwawo stłumiony przez sułtana

1876 i 1877 r. – powstanie w Serbii i Czarnogórze przeciw Turcji
Próby stłumienia przez Turków nie przynoszą rezultatów.

Pod koniec 1876r Turcja opracowuje nową konstytucję, reformy te nie wchodzą w życie. Rosja staje w obronie narodów słowiańskich przygotowuje się do wojny z Turcją

W 1877 r. Rosja podpisuje tajny układ z Austro Węgrami Rosja tym układem zapewnia sobie neutralność austo Węgier na wypadek wojny z Turcją

1877 r. – Rosja wypowiada wojnę Turcji, którą wygrywa. Rosja podporządkowuje tereny Tureckie, staje pod Adrianopolem. Przeciwna podbojom Rosyjskim jest Wielka Brytania i Austrowęgry.

1878 r. – Rosja postanawia zakończyć wojnę z Turcją i rozpoczyna rokowania pokojowe w San Stefano.
- w San Stefano powstaje Wielka Bułgaria od Morza Czarnego do Morza Egejskiego pod protektoratem Rosji.
- Turcja musiała uznać niepodległość Rumunii, Serbii i Czarnogóry.
- Rosja otrzymuje część Besarabii i Kars.
W czerwcu 1878 r. dochodzi do Kongresu Berlińskiego pod przewodnictwem Bismarcka. Udział w nim wzięły :
- Rosja
- Niemcy
- Austrowęgry
- Francja
- Wielka Brytania
- Włochy
- Turcja
Na kongresie zniweczono plany Rosyjskie względem Bułgarii. Na mocy traktatu Berlińskiego miało powstać niewielkie państwo Bułgarskie, autonomiczne i hołdownicze względem Turcji.
Serbia, Czarnogóra i Rumunia otrzymały niepodległość.
Bośnia i Hercegowina – w granicach Turcji administrowana przez Austrowęgry.
Wielka Brytania otrzymała od Turcji Cypr.
Po Kongresie Berlińskim nastąpiły kolejne zmiany w stosunkach międzynarodowych na Bałkanach
- podporządkowano Serbię monarchii Austrowęgierskiej
- w Bułgarii – nastroje sympatii dla Rosji
-
W 1885 r. wybucha Powstanie Antytureckie. Po stronie Bułgarii stanął car, który zaangażował się w wojnę z Turcją. Równocześnie na Bułgarię najechała Serbia i car walczył również z Serbią. Atak Serbów został odparty . Bułgarzy rozpoczęli zwycięski marsz na ziemię Serbów, który został powstrzymany przez Austro węgry.

W konsekwencji w 1886 r. podpisano pokój Serbsko – Bułgarski.
Turcja zaakceptowała wszelkie zmiany na Bałkanach.

ANEKSJA BOŚNI I HERCEGOWINY PRZEZ AUSTROWĘGRY 1908 R.
Serbowie byli bardzo niezadowoleni ale konfliktowi udało się zaradzić.
I – sza Wojna Bałkańska – 1912 r.

1912 r. zostaje zawiązany Związek (Liga) Bałkański – to grupa państw nastawionych antyturecko. Bułgaria, Czarnogóra, Serbia, Grecja – z poparciem politycznym Rosji.
Te państwa występują przeciw Turcji i ją pokonują. Odnośnie podziału zysków nie mogą się domagać.
W 1913 r. Bułgaria występuje przeciwko Czarnogórze, Serbii, Grecji i Rumunii. Wybucha II Wojna Bałkańska. Wojna ta kończy się w 1913 r. pokojem w Bukareszcie.
- Grecja otrzymuje południową Macedonię z Salonikami i Trację
- Serbia - północną Macedonię
- Bułgaria - Turcję Zachodnią
W wyniku II Wojny Bałkańskiej powstaje niepodległa Albania.

1903 krwawy zamach na życie króla serbskiego Aleksandra I , ostatniego z rodu Obrenowiciów. Jego następcą został Piotr I, przedstawiciel drugiej dynastii serbskiej Karadziordziewiciów. Serbia zaczyna prowadzić politykę anty austriacką
1911 założenie organizacji Zjednoczenie albo śmierć (czarna ręka ) dążyła ona do zjednoczenia wszystkich Serbów w jednym państwie. Na pieczęci tej organizacji widniał płk Dragutin Dimitrijević ps. Apis, na czele organizacji która chciała wydrzeć austro Węgrom Bośnie i Hercegowinę
- Młoda Bośnia- wierzyła w idee Jugosłowiańskie chciała ona utworzyć jedno państwo w skład którego wchodzili by przedstawiciele wszystkich słowian na zasadzie równych narodów to wszystko zaniepokoiło Austro Węgry i Ferdynanda II który postanowił przywrócić porządek na Bałkanach

1913 Franciszek Ferdynand zostaje naczelnym inspektorem sił zbrojnych i postanawia wziąć udział w manewrach w Bośniackich górach i złożyć wizytę w Sarajewie

28 VI 1914 r. zamordowano Franciszka Ferdynanda podczas wizyty w Sarajewie (Gavrilo Princip – zamachowiec Rumuński z ugrupowania „czarnej ręki”)

Austro Węgry zorientowały się że za tym zamachem stoi Serbia i

23 lipca 1914 roku skierowały do Belgradu ultimatum pozostawiając rządowi Serbskiemu na odpowiedź tylko 48 godzin i domagając się:

• powstrzymania wrogiej propagandy wobec Austro-Węgier,

• rozwiązania i skonfiskowania majątku organizacji uprawiających propagandę przeciw Austro-Węgrom,

• usunięcia ze szkół wszelkich tekstów skierowanych przeciwko Austro-Węgrom,

• usunięcia z urzędów i z wojska wszystkich winnych szerzenia propagandy przeciwko Austro-Węgrom,

• urzędnicy CK (cesarsko-królewscy, czyli austro-węgierscy) mają uczestniczyć w usuwaniu wrogich elementów na terenie Serbii,

• przy pomocy organów CK przeprowadzone ma być śledztwo przeciwko uczestnikom zamachu z 28 czerwca;

Serbia w zasadzie przyjmuje ultimatum, wskazując jednak na pewne punkty (udział urzędników CK), które są sprzeczne z zasadami prawa międzynarodowego;

– Austro-Węgry uznają odpowiedź Serbii za niewystarczającą i rozpoczyna się wojna

(28 lipca 1914 r.) wybuch I wojny światowej.
państwa Ententy

• skład – sojusz państw zwanych Ententą (z francuskiego: Entente Cordiale – serdeczne porozumienie) to: Francja, Wielka Brytania i Rosja, potem dołączają: Japonia (sierpień 1914 r.), Włochy (1915 r.) i USA (kwiecień 1917 r.), a z mniejszych państw m.in.: Belgia, Serbia, Rumunia,

• ludność – 238 mln mieszkańców,

• wojsko – armia francuska liczy około 4 mln żołnierzy i jest dobrze wyposażona i wyszkolona, armia rosyjska jest liczniejsza, ale gorzej uzbrojona i wyszkolona, natomiast Wielka Brytania nie posiada prawie w ogóle wojska i pobór przymusowy wprowadza dopiero w 1916 r.;

państwa centralne

• skład – państwa centralne to początkowo: Niemcy i Austro-Węgry, potem dołączają Turcja i Bułgaria,

• ludność – 120 mln mieszkańców,

• wojsko – armia niemiecka dobrze wyszkolona i uzbrojona (ok. 4 mln), austro-węgierska dobrze wyposażona technicznie, choć o niskiej wartości bojowej;

Wypowiedzenie wojny w 1914 r.

– 28 lipca Austria wypowiada wojnę Serbii;
– w odpowiedzi Rosja zarządza powszechną mobilizację;
– 1 sierpnia Niemcy domagają się od Rosji zaniechania mobilizacji, a w związku z brakiem odpowiedzi wypowiadają wojnę;
– 3 sierpnia Niemcy wypowiadają wojnę Francji;
– 4 sierpnia Wielka Brytania wypowiada wojnę Niemcom;
– pod koniec sierpnia Japonia wypowiada wojnę Niemcom, ograniczając swoje działania zbrojne do terytorium Dalekiego Wschodu (głównie Chin);
– w listopadzie do wojny po stronie państw centralnych przyłącza się Turcja

Plan Schliffena

Jest to plan wojny mający zapobiec wojnie na dwa fronty (z Francją i Rosją) opracowany na początku XX wieku przez szefa sztabu armii niemieckiej Alfreda von Schliffena. Plan ten zakłada:

– szybkie uderzenie większością wojsk przez Holandię, Belgię i Luksemburg na Francję (ominięcie głównych francuskich punktów obrony), oskrzydlenie oraz rozbicie armii francuskiej;
– pozostawienie na froncie wschodnim znacznie mniejszych oddziałów (ponieważ Rosja będzie dłużej przeprowadzać mobilizację niż Francja) i do czasu pokonania Francji prowadzenie tylko działań obronnych.
Austro-Wegry wypowiedziały wojnę Serbii. Państwa zaczęły wypowiadać sobie wojnę. Zaczęła się mobilizacja Rosji. Po mobilizacji Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji i Francji, Rosja Niemcom. Niemcy napadają na Belgie, Wielka Brytania wypowiada wojnę Niemcom. Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji. Wojna toczyła się na froncie zachodnim, wschodnim i południowym. Front południowy dzielił się na: włoski, bułgarski i turecki. Ważniejsze bitwy na froncie zachodnim to Marna, Somma. Na froncie wschodnim to Tannenberg, Gorlice. Front południowy to Gallipoli, nieudany desant. W 1916 roku bitwa morska Jutlandzka. W 1917 roku do wojny przystąpiły Stany Zjednoczone. Przystąpienie USA do wojny spowodowało przechylenie się szali zwycięstwa na państwa Ententy. W marcu 1918 roku w Brześciu podpisano układ między Rosją, a Niemcami. Rosja wycofała się z wojny. Niemcy mogli przerzucić swoje wojska na zachód. Prezydent USA Wilson w orędziu noworocznym (styczeń 1918) zaproponował 14 punktów na mocy których mogła zakończyć się wojna. Pkt. 14 dotyczył utworzenia Ligi Narodów.

Skutki I Wojny Światowej:
- 11 listopada 1918 roku Polska odzyskuje niepodległość
- 11 listopada 1918 roku w Lasku compiegane pod Paryżem we Francji podpisano układ o zawieszeniu broni. Układ ten przewidywał wydanie broni przez Niemcy, zrzeczenie się kolonii, anulowano układ w Brześciu, armia niemiecka miała wycofać się do granic sprzed 1914 roku. Układ co sześć tygodni był przedłużany, aż do momentu rozpoczęcia międzynarodowej konferencji.


3. Geneza i charakter systemu wersalskiego.

Konferencja Wersalska.

Konferencja rozpoczyna się 28 stycznia 1919 roku w Paryżu, w Wersalu. W tej konferencji wzięło udział 27 państw. Nie zaproszono Niemców i Rosji Radzieckiej. Niemcy winne były wybuchowi wojny, Rosja była bolszewicka. Na czele tej konferencji była Rada Najwyższa (Rada Dziesięciu, później Pięciu, Rada Trzech). Na początku najważniejsze państwa decydujące to USA, Francja, Włochy, Wielka Brytania i Japonia (dwoje z każdego państwa – Rada Dziesięciu, później Pięciu, same głowy państw, później Trzech, Japonia stwierdziła, że sprawy europejskie jej nie interesują. Wycofały się też Włochy, które liczyły na nabytki terytorialne. Francja i Wielka Brytania nie chciały się na to zgodzić. Zostało trzech:
- WILSON Woodrow Thomas (1856-1924), USA
- LLOYD GEORGE David (1863-1945), Wielka Brytania
- CLEMENCEAU Georges (1841-1929), Francja
W czasie trwania działań zbrojnych I Wojny Światowej Francja, USA i Wielka Brytania miały jeden cel – pokonanie Niemiec. Po wojnie kraje te miały różne koncepcje.
Zadania konferencji:
- rozpatrzenie sprawy Niemiec
- rozpatrzenie sprawy Rosji Radzieckiej
- rozpatrzenie sprawy pozostałych państw, nowopowstałych
Każde państwo miało inne koncepcje. USA roszczeń terytorialnych nie wysunęło. Domagały się spłaty pożyczek i utworzenia tzw. organizacji, która by w przyszłości miała zapobiec wybuchowi podobnego konfliktu (Ligi Narodów).

Postanowienia Konferencji Wersalskiej (projektu):
Nadrenia lewobrzeżna miała być podzielona na trzy strefy. Najpierw miała być okupowana przez wojska belgijskie, brytyjskie, francuskie, amerykańskie. Strefy Kolońska, Koblencka i Moguncka. Strefa Kolońska miała być okupowana pięć lat. Strefa Koblencka 10 lat, strefa Moguncka 15 lat. Jeżeli Niemcy nie będą respektować traktatu, to okres okupacji może się przedłużyć. Okręgi Eupen, Malmedy dla Belgii. Zagłębie Saary miało być odrębną jednostka administracyjną pod patronatem Ligi Narodów. Po upływie piętnastu lat miał być przeprowadzony plebiscyt, czy obszar ten ma być przyłączony do Francji czy do Niemiec.
Obradom towarzyszyła myśl, aby Niemcy nigdy nie weszły w sojusz z Rosją.
Kwestia niemiecka. Traktat znosił w Niemczech obowiązkową służbę wojskową. Armia miała być ograniczona do stu tysięcy żołnierzy. Rozwiązano sztab generalny, zakazano posiadania lotnictwa, marynarki wojennej (zakazano posiadania łodzi podwodnych). Miano zniszczyć fortyfikacje niemieckie na zachodzie, natomiast pozostawić na wschodzie. Od 01 maja 1920 roku powołano komisję do spraw odszkodowań wojennych, która miała określić wysokość szkód. Całkowita spłata szkód, długu miała trwać do 1951 roku. Gdy projekt traktatu był gotowy zaproszono delegację niemiecką. Niemcy tymi postanowieniami byli zaszokowani. Delegacja nie zgodziła się z wieloma punktami. Państwa zachodnie nie ustąpiły w żadnej kwestii, oprócz granicy z Polską. Zgodzono się na plebiscyt na Górnym Śląsku i przesunięcie granicy na wschód. Przewodniczącym delegacji niemieckiej był Brockdorff-Rantzau. Alzacja i Lotaryngia zostały Niemcom odebrane i przyłączone do Francji.
Stworzono system mandatowy, utworzono trzy rodzaje mandatów:
- mandaty typu A, zwane protektoratami. Terytoria zwane protektoratami, będą mogły w przyszłości odzyskać niepodległość, jeżeli państwa zarządzające nimi się na to zgodzą. Otrzymały ten mandat Iran, Palestyna, Transjordania (protektoraty Wielkiej Brytanii), protektoraty francuskie.
- mandaty typu B i mandaty typy C. Mandaty typu B i C to posiadłości kolonialne w Afryce i na morzu. Mandaty B i C otrzymała Wielka Brytania i jej dominia, Francja, Belgia i Japonia. Był to zakamuflowany system kolonialny.

W kwietniu zjawiła się delegacja niemiecka, która dopiero 28 czerwca 1919 roku podpisała w imieniu Niemiec traktat.

Traktat z Austrią. Podpisany został 10.09.1919 roku w Saint-Germain. Traktat przypieczętował rozpad monarchii habsburskiej. Z dawnych terenów cesarstwa Włochy otrzymały Tyrol, Triest, część Karyntii i Krainy. Jugosławia otrzymała pozostałą cześć Karyntii i Krainy, Słowenię, Hercegowinę, Dalmację, część Styrii. Armia austriacka została ograniczona do 30 tysięcy żołnierzy. W przyszłości Austria nie może połączyć się z Niemcami.

Traktat z Bułgarią. Podpisany został w dniu 27.11.1919 roku w Neuilly. Bułgaria traciła 10% terytorium na rzecz Rumunii, Grecji i Jugosławii. Zobowiązała się do wydania państwom zwycięskim całej swojej floty wojennej.

Traktat z Węgrami. Podpisany w dniu 04.06.1920 roku w Trianon. Węgry utraciły 2/3 terytorium na rzecz Rumunii, Jugosławii i Czechosłowacji.

Traktat z Turcją. Podpisany 10.08.1920 roku w Sevres. Traktat „usuwa” Turcję terytorialnie z Europy. Tylko Azja. W Azji mniejszej Turcja obejmować miała Wyżynę Anatolijską, część wybrzeża czarnomorskiego. Obszar Turcji zmniejszył się 0 4/5 w stosunku do stanu sprzed wojny.

Podsumowujące kwestie:
- pojawienie się nowych państw jak Polska, Czechosłowacja, Austria, Węgry, Estonia, Łotwa, Litwa. Były to państwa, które to wcześniej wchodziły w skład monarchii habsburskiej, Romanowów. Największe straty poniosła Rosja i Austro-Węgry.
- dążenia francuskie zabezpieczenia się przed przyszłym odrodzeniem się Niemiec
- w Europie po I Wojnie Światowej istniało 27 różnych walut, przed wojną było 14 walut. Ogólna długość granic zwiększyła się o około 20 tysięcy kilometrów.