Historia wychowania

Polskie podręczniki do historii wychowania:
• Historia powszechna
• Historia filozofii dotyczące człowieka
W Polsce w II połowie XIX wieku.
W pierwszej połowie XIX wieku najczęściej były w opracowaniach dotyczących pedagogiki.
Zaczęto opracowywać podręczniki z przekładów niemieckich, gdy powstały seminaria nauczycielskie.
Nauczyciele – dyrektorzy lub profesorowie.
Ważne nazwiska:
• F. Majchrowicz – nauczyciel gimnazjum i seminarium nauczycielskiego (zasłużony helbartysta)
• Władysław Seredyński – autor podręczników do pedagogiki
Pierwszym profesjonalnym podręcznikiem do historii wychowania był podręcznik Stanisława Kota.
S. Kot dał mocne podstawy pedagogiczne do akademickiego wykładania Historii wychowania.
II połowa XX wieku rozszerza się przedmiot Historii wychowania i powstają podręczniki do Historii wychowania przedszkolnego, wojskowego itp.
Klasycy Historii wychowania:
• Podręcznik pod redakcją L. Kurdybacha – Zbiorowe dzieło najwybitniejszych polskich uczonych.
• Podręcznik S. Wołoszczyna związanego z UMK „ Historia myśli pedagogicznej”
• Podręcznik do historii wychowania przedszkolnego W. Borowskiej – Nowak
• S. Litak – „Historia wychowania w tle Historia kultury” (skrót podręcznika Kota)
• J. Draus i R. Terlecki – „Historia wychowania warunkowana historią polityki”
• W Droczyński
Podręcznik historii wychowania dotyczył dotyczył zarówno wychowania, jaki dziejów politycznych Polski.
Od XX – lecia międzywojennego autorami byli już profesorowie Historii wychowania.
Klasycy: S. Kot i S. Wołoszczyn
Temat: Historia toruńskiej pedagogiki.
Historia toruńskiej pedagogiki ma korzenie Lwowskie.
K. Sośnicki – twórca toruńskiej pedagogiki (1883 – 1976).
Urodził się we Lwowie i tam studiował. Był uczniem K. Twardowskiego (filozof, twórca szkoły lwowsko – warszawskiej). Studiował matematyką, filozofię, logikę, pedagogikę. Został wykształcony w kulcie rzetelności, odpowiedzialności, uczciwości, pracowitości, jeżeli chodzi o pracę naukową, a także o rolę nauczyciela akademickiego. Był człowiekiem, od którego wiele się wymagało. Ukończył wydział filozoficzny na kierunku matematyki. W 1933 r. wydał książką pt. „Podstawy wychowania państwowego”. W 1934 r. otrzymał prawo wykładania na uniwersytecie (habilitacje). Prowadził wykłady od 1929 do 1939 r. Przybył do Torunia w 1945 r., gdy został utworzony wydział humanistyczny i katedra pedagogiki. Uczestniczył w procesie budowy wydziału pedagogiki. Wypowiadał się w zakresie logiki, pedagogiki ogólnej, dydaktyki, zajmował się szeroko rozumianą teorią wychowania. Wygłaszał swoje zdanie na temat nurtów zwanych mianem teorii wychowania.
Był przedstawicielem pedagogiki filozoficznej (formułował pytania):
• Kim jest człowiek?
• Co to znaczy być wychowanym?
• Czym jest wychowanie?
• Dlaczego etyka ma tak duże znaczenie w wychowaniu?
• Czym są wartości?
• Co i jak nauczać?
W 1960 r. odchodzi do Gdańska i tam pracuje do końca życia.
„Pedagogika ogólna” K. Sośnicki 1946 r.
K. Sośnicki przywołał powiedzenie „O lisie i jeżu”
Etos - żeby opisać relacje państwo – wychowanie trzeba kierować się trzema etosami (z pracy habilitacyjnej):
• Etos państwowy
• Etos grupowy
• Etos moralny (najważniejszy)
Przedmiotem Historii wychowania jest Historia pedagogiki, jako nauki, historia ideałów wychowania, historia instytucji oświatowych, historia zawodu nauczycielskiego, historia towarzystw oświatowych, historia szkoły, jako instytucji, historia wybitnych pedagogów, którym zawdzięczamy obecny stan wychowania, to także wybitne biografie pedagogiczne.
• Dlaczego jesteśmy tacy, jacy jesteśmy?
• Co stało u podstaw ideałów polskiej edukacji?
Temat: Twórcy Polskiej Historii wychowania.
Stanisław Kot (1885 – 1975) Uczony, którego zniszczyła polityka.
Wychowanek Uniwersytetu Lwowskiego otrzymał stopień doktora. W 1910 r. przeniósł się do Krakowa, tu uzyskuje habilitacje. W 1920 r. otrzymuje katedrę historii kultury. W tym roku likwiduje się kilka katedr humanistycznych. Zostaje prywatnym profesorem. Wybuch wojny zastaje kota we Lwowie. W czasie wojny jest ambasadorem w Moskwie. Po wojnie zostaje wysłany, jako ambasador do Rzymu. Wyjeżdża do Anglii. 1958 – 1959 umierają jego córki. W 1964 r. po wylewie krwi do mózgu traci słuch. Umiera jego żona.
S. Kot wprowadza pojęcie „ Polityki naukowej”, był inwigilowany i prześladowany.
1958 – 1959 otrzymał propozycje wznowienia podręcznika, gdy podręcznik był gotowy do druku, cenzura zakazała druku i kazała go zniszczyć.
Uczniowie S. Kota:
• Henryk Borycz
• Jan Hulewicz -> J. Draus, R. Terlecki
• Wanda Bobkowska
Stanisław Łempicki (1886 - 1947)
Stworzył lwowską szkołę historii wychowania. Był ambasadorem Uniwersytetu Lwowskiego. Gdy zbliżał się do habilitacji miał dylemat, czy robić habilitacje z historii literatury, czy z historii oświaty i wychowania. W 1924 r. zostaje mianowany profesorem i otrzymuje katedrę historii oświaty i szkolnictwa, która istniała do 1939 r. Uczestniczył w tajnym nauczaniu.
S. Łempicki w 1929 r. powołał do życia pierwsze w Polsce profesjonalne czasopismo oświatowe „Minerwa Polska”. Wydał zaledwie dwa roczniki i pismo upadło. Z inicjatywy S. Łempickiego zaczęła we Lwowie wychodzić encyklopedia wychowania, potężne dzieło, które za zadanie miało prezentować wszystkie zagadnienia dotyczące wychowania. Kierował specjalistyczną komisją, która patronowała katedrze historii wychowania „Komisja do badania dziejów wychowania w Polsce”.
Łempicki otrzymuje propozycję objęcia katedry na wielu uniwersytetach w Polsce. Decyduje się na przeniesienie do Krakowa. Wiąże się z katedrą historii literatury, zajmował się pomocą w uzyskaniu stopni przez jego uczniów. Umarł w 1947 r. Został pochowany na cmentarzu Salwadorskim w Krakowie. Pozostawił po sobie grupę uczniów:
• Łukasz Kurdybach – tworzy warszawską historię wychowania. Tworzy czasopismo naukowe, które wychodzi do dziś: „Rozprawy z dziejów oświaty i wychowania”. Jest to klasyka czasopisma naukowego dotyczącego oświaty.
1925 r. studium pracy społeczno – oświatowej utworzone przez H. Glińską w Wolnej Wszechnicy Polskiej (WWP).
Helena Radlińska (1879 – 1954)
Temat: Myśliciele okresu odrodzenia o szkole, nauczycielu, wychowawcy.
Jedną z najważniejszych idei odrodzenia było podkreślenie jak wielki i mądry może być człowiek. Podstawą wielkości i mądrości jest uwzględnienie godności człowieka. Z tych idei wywodziła się idea wolności.
Teza:
„Wychowanie, szkoła i nauczyciel powinni być podstawą dla dobrze funkcjonującego państwa”.
Trzeba przygotować człowieka do życia tu na ziemi.
Pico Della Mirandela „Mowy o godności człowieka”.
Jan Ludwik Vives (1492 – 1540)
Uważany za najwybitniejszego przedstawiciela myśli europejskiej. Próbował apelować by władze przestrzegały zasad humanistycznych, aby stworzyli możliwość rozwoju człowieka na ziemi. Pisał listy odezwy do władców, a nawet papieża. Zabiegał, aby spopularyzować idee moralne starożytnych. Próbował odpowiadać na pytanie: co uczyć, jak uczyć i kiedy uczyć?
On po raz pierwszy powiedział, czym jest pedagogika.
„Pedagogika powinna być zwartym systemem pojęć, opartym na psychologii i etyce”.
Próbował odpowiedzieć na pytania, jakie są zadania szkoły.
„Szkoła to kuźnia, w której wykuwa się istotą ludzką”.
Nauczyciel miał być doradcą i pomóc swojemu uczniowi w dalszej edukacji(doradztwo pedagogiczne). Od nauczyciela wymagał wykształcenia akademickiego, a także znajomości psychologii.
Aby dobrze funkcjonowała szkoła powinno być spełnione wiele zasad:
„Ważna w edukacji jest zasada doboru”
„Lepiej jest wybierać mało soli, a słonej, niż dużo, a nie słonej”.
Przedstawił projekt kształcenia kobiet: „O wychowaniu niewiasty chrześcijanki”
W państwie, w którym nie dba się o edukacje kobiet nie ma możliwości rozwojowych.
Wydzielił trzy okresy:
• Kobieta niewinna
• Przygotowanie do roli matki i żony
• Wdowa
Kraków 1551 r. Dwie oficyny drukują dwa dzieła:
• Andrzej Frycz – Modrzejewski „O poprawie Rzeczypospolitej”
• „O szkołach, czyli akademia ksiąg dwoje”, czyli o pierwszym Polskim podręczniku dydaktyki szkoły wyższej Szymona Marcyliusza – odpowiadał na pytania, czym jest szkoła wyższa, na czym polega studiowanie, jakie są prawa i obowiązki studentów, kim powinien być nauczyciel akademicki, jakie są jego zadania i jaką powinien pełnić rolę.
Dwie księgi:
I. Kwestia urządzenia szkół i ważność instytucji szkoły
1. Szkoły są podwaliną państwa
2. Wykształcenie potrzebne jest wszystkim stanom
II. Siła państwa leży w sile mieszkających na jego terytorium obywateli, ale pod warunkiem, że wychowani są oni w duchu cnót moralnych. Młodzież wykształcona i umoralniona jest podporą państwa. Cnota nie jest wrodzona, natura wyposażyła nas w jej zarodki, ale to szkoła ma je rozwijać.
Cnoty prawdziwego profesora:
• Pilność
• Wytrwałość
• Sumienność
• Uczciwość
• Jest dobrym uczonym ten, kto jest dobrym człowiekiem.
O wyborze nauczycieli nie powinni decydować ci, którzy sprzyjają i ci, którzy nie sprzyjają.
Obowiązki studentów:
• Każdy student powinien obrać sobie określony kierunek.
• Każdy student powinien przełamywać trudności.
• Powodzenie studiów zależy od systematyczności.
Relacja uczeń – nauczyciel:
Moim zdaniem liczne grono studentów nie jest przejawem mądrości i wielkości profesora. Można, by system nauczania porównać do przekazywania pieniędzy. Jednak nie traci tej wiedzy, ale może ona procentować. Zjawisko to porównał do czegoś na kształt wdzięczności. Porównał sposób studiowania i warunki w Polsce i na uniwersytetach włoskich. Skrytykował i zweryfikował brak zasad moralnych.
„Jeżeli umrze jeden z mistrzów, wszyscy mistrzowie, a także studenci mają uczestniczyć w jego pogrzebie”.
„W dniu tym, żaden mistrz nie może prowadzić wykładów”.
Myśl pedagogiczna odrodzenia podsumowanie:
Sz. Marycjusz: „Dobre szkoły są podwaliną państwa”.
Zwrócił uwagą na kryteria doboru, oraz na to, kto powinien być nauczycielem.
Zasada: „Wśród osób decydujących o doborze kandydatów do zawodu nauczycielskiego nie powinno być tych, którzy nienawidzą i tych, którzy sprzyjają”.
„Dobrze funkcjonujące państwo to dobre szkoły”
Uzasadnienie: „Dobre szkoły dają wiedze, ale dają także umoralnienie i siła państwa tkwi w dobrym wykształceniu i umoralnieniu” - Sz. Marycjusz
„Szkoły potrzebne są rządzącym i podwładnym”.
„Państwo powinno zająć się kształceniem obywateli”.
Temat: Szkolnictwo jezuickie i pedagogika ignacejska.
1534 – Początki zakonu jezuitów
1564 – Sprowadzenie jezuitów do Polski przez kardynała Stanisława Hozjusza
1565 – pierwsza szkoła jezuitów
1599 – zostaje zatwierdzone Ratio Studiorum, czyli plan, ustawa urządzenia szkół jezuickich
We wprowadzeniu Ratio Studiorum uczestniczyli Polacy.
Ratio Studiorum dotyczyło celu i idei szkół jezuickich, organizacji pracy wszystkich nauczycieli, a także egzaminów, nagród i kar. Zasad, którymi powinni się kierować nauczyciele tych szkół.
Głównym celem szkół jezuickich, było doprowadzenie do poznania i umiłowania Boga przez wiedze.
Organizacja szkół i klas szkolnych. Klasa rzymska i grecka rywalizowały za sobą.
Wyznaczono pewne funkcje w klasie. Uczeń odpowiedzialny za dyscypline, przygotowanie do lekcji, uczeń, który był przy gotowany na pytania trudne.
System ocen:
• „najlepszy”
• „dobry”
• „średni”
• „wątpliwy”
• „do zatrzymania”
• „do usunięcia”
Nauczanie i wychowanie nie tylko w szkole, ale w organizacjach pozaszkolnych współpracujących za szkołą. Były solidacje szkolne, chóry, koncerty, konkursy. Uczniów przyciągała organizacja, wyposażenie i umiejscowienie tych szkół.
Jezuici bardzo dbali o to by propagować swoje idee. Mieli bardzo dobrze zorganizowane drukarnie, gdzie drukowali podręczniki oraz materiały dydaktyczne.
Polscy jezuici: Piotr Skarga, Jakub Wójek, autorzy prac o charakterze moralnym (trzeba mądrze wybierać senatorów, równo traktować bogatych i biednych, pamiętać o ludziach starszych).
Jezuici przyjmowali do szkoły również uczniów innej wiary.
Oceniając skutki, jakie osiągnęło szkolnictwo polskie poprzez szkoły jezuickie, można powiedzieć, że jezuici wychowywali w duchu patriotycznym.
Krytykowani ich za system wymierzania kar. Nagradzano i karano poprzez możliwość wykazania się na konkursach i poprzez system ocen.
Bardzo ważną personą był woźny.
Podręcznik do pedagogiki z 1917 r.:
• O grzeczności w świątyni
• O grzeczności w domu
Jezuici powołali katedry politologii i muzyki.
Temat: Jan Amos Komeński, a nauki o wychowaniu.
Czym jest polityka, religia, tolerancja?
Jak mądrze żyć?
Był Czechem związanym z Polską (Elbląg, Leszno, Toruń). Był przedstawicielem braci czeskich. Należał do tych pedagogów, którzy byli wielkimi idealistami. Łaciny nauczył się w 16-tym roku życia. Podróżował i poznawał różnego rodzaju systemy oświatowe i organizacji szkół.
Dwie zasady”
I. „Wszyscy mogą uczyć się wszystkiego” (koncepcja pedagogika demokratyczna)
II. „W nauczaniu ważna jest tolerancja”
„Tworząc pewne koncepcje pedagogiczne trzeba włączyć wszystkie narody europy”. Nawoływał do walki o pokój, a najczęstszą przyczyną wojen były problemy religijne. Dlatego nawoływał do tolerancji religijnej.
Dzieła Komeńskiego:
1. „Wielka dydaktyka”
Dydaktyka to nauka zajmująca się nauczaniem.
Składa się z 4 części i 33 rozdziałów.
I. Dotyczy pedagogiki ogólnej – o wychowaniu, o ideale wychowania, o celu wychowania
II. Dotyczy dydaktyki specjalistycznej – metody nauczania j. polskiego, matematyki, …
III. Obie dydaktyki połączone
IV. Dotyczy istoty szkół, organizacji, systemu oświatowego
2. „Drzwi języków otworzone” - wskazał wartość praktyczną nauczania języków.
Autor stosował zasadę poglądowości – skojarzeń (obrazki).
3. „Świat zmysłowych obrazków” – przekazywał w sposób poglądowy wiedze z różnych dziedzin.
Stworzył system oświatowy, w którym wyznaczył cztery etapy:
I. Szkoła macierzysta (wychowanie przedszkolne)
II. Szkoła języka ojczystego (szkoła elementarna)
III. Szkoła języka temińskiego (szkoła średnia)
IV. Akademia
Trzeba uczyć się całe życie (kolejne etapy):
I. Szkoła mężczyzn (po studiach)
II. Szkoła starości
III. Szkoła śmierci
Do tej koncepcji nawołują wszyscy, którzy mówią o kształceniu ustawicznym, którzy zajmują się andragogiką i uadentrolodzy.
Czym jest życie?
Porady dla wszystkich, którzy chcą żyć mądrze:
• „Życie to szkoła”
• „Życie to zawód”
• „Celem życia jest pokój”
• „Życie jest drogą”
• „Życie to zasadzki”
• „Życie to gra szczęścia”
• „Życie to teatr”
• „Życie to scena sławy”
• „Z każdego człowieka może być człowiek”
• „Trzeba ludzi uczyć tego, by te życie doczesne tak kochali, by sobie życzyli jego wiecznego trwania”
„Niema na świecie tak wysokiej skały, czy wieży, na którą mógłby wspiąć się każdy, kto ma tylko nogi, byleby przystawić drabine o mocnej podstawie lub schody. Niema na świecie takich wyżyn nauki, które nie były by dostępne dla człowieka”.
Drabina – system oświatowy
• „Niech każdy, kto urodził cię człowiekiem działa jak człowiek, albo niech przestanie istnieć”.
Poglądy te zostały nazwane obliczem szkolno – dydaktycznym pedagogiki J. A. Komeńskiego. Jest też wizja pomsoficzna (wszechwiedzy, wszechmądrości). Aby ta idea była realizowana, muszą być włączeni wszyscy, zgodnie z ideą tolerancji.
W 1645 r. miejscem spotkania przedstawicieli różnych wyznań był Toruń na to spotkanie był zaproszony J. A. Komeński. Na cześć tego spotkania są spotkania Kolegium Toruńskie.
Temat: Wiek oświecenia wobec problemów szkoły i wychowania.
Wiek oświecenia rozpoczął się w różnych krajach w różnym czasie. Początki oświecenia sięgają końca VII wieku. W Polsce to lata 30-te VIII wieku i trwał do początku XIX wieku.
„Wiek filozofii”, „Wiek rozumu”, „Wiek tolerancji”, „Wiek pedagogiki” (publicystykę oświecenia charakteryzuje, to, że przede wszystkim podejmuje tematy związane z oświatą i wychowaniem).
Przedstawiciele:
E. Kant – „oświecenie to wyjście człowieka ze stanu małoletniości, w który popadł z własnej woli”, „miejcie odwagę posługiwać się własnym rozumem”
 Czym jest wychowanie, dla kogo jest przeznaczone i dlaczego mamy zajmować się wychowaniem?
 „Wychowanie jest niezbędne dla człowieka, dlatego, że jesteśmy przyzwyczajeni do wolności”.
 „Wychowanie ma przystosować człowieka do ograniczeń”.
 Jakie funkcje zadania ma spełniać szkoła?
 Jakie ma prawa i obowiązki nauczyciel?
 Jakimi dziedzinami pedagogiki należy się szczególnie zająć?
 Moralne, religijne, fizyczne, społeczno – moralne, umysłowe
W oświeceniu mocno zaakcentowano wykształcenie kobiet.
Najważniejsze traktaty:
1. 1687 „Rozprawa o wychowaniu” Franciszek Fenelon (na temat wychowania dziewcząt)
2. „Modlitwa do Boga o tolerancje” Walter „Wielki traktat o tolerancji”
John Locke - filozof, lekarz, interesowały go przede wszystkim kwestie poznania, jakie są najważniejsze obszary wychowania, jaką rolę odgrywa nauczyciel w wychowaniu, gdzie to wychowanie powinno się odbywać?
1693 „Myśl o wychowaniu”
„Tabula Rasa” – człowiek rodzi się jak pusta tablica. Ogromna odpowiedzialność wychowania.
Był sensualistą – poznanie przy pomocy zmysłów.
„Jestem przekonany, że na 100 wychowanków, aż 90 będzie tym, kim uczyni go wychowanie”.
Zajmował się jedynie wychowaniem sfer wyższych. Przedstawia program cechy charakterystyczne „gentelmana”. Na pierwszym miejscy stawia wychowanie zdrowotne. Należy stawiać na hartowanie. Na drugim miejscu było wychowanie moralne. Dbałość o honor, odpowiednie wysławianie się i zachowanie. I w końcu wychowanie umysłowe. Był przeciwnikiem logiki, retoryki, bo te rodzą tylko talenty do dyskusji. Kształcenie wg zasady użyteczności.
„Dziecko należy traktować jak człowieka dorosłego, ponieważ umysł dziecka jest strumykiem, z którego przy odpowiednim wychowaniu powstanie rzeka”.
Był przeciwnikiem kar cielesnych. Teoria kary i nagrody – wpływać na honor.
„Dobry nauczyciel to człowiek dobrze wychowany, człowiek dobry i moralny, który może swoim przykładem wychowywać dziecko”.
Opowiadał się za tolerancją religijną. Żadne państwo nie powinno nakazywać wyznawania określonej religii.
Temat: Oświecenie w Polsce.
Wiek oświecenia nazywany jest „epoką wielkich reform”.
Powstała Komisja Edukacji Narodowej.
Co pomogło? :
• Podróże zagraniczne
• Wielu wybitnych przedstawicieli rodzących się dyscyplin naukowych min. S. Konarski (stworzył Collegium Nobilum w Warszawie miała ona przygotować społeczeństwo do reform. Dał program uczciwego Polaka i dobrego obywatela).
„Ciało rozwijać ćwiczeniami, umysł naukami, a serce cnotami”.
„Nauczyciel z klasy powinien wychodzić, jak bokser z ringu, albo rolnik odchodzący od pługa”.
Ignacy Chrzanowski
KEN, dała narodowi polskiemu oświatę, nowoczesną szkołę, ciało jak i ducha uczucia chrześcijańskie jak i …, zaczęła wpajać, że bez oświaty nie może się długo ostać, ani państwo, ani naród.
14.X.1773 r. Dzień Komisji Edukacji Narodowej
Dlaczego powstało KEN?
• Przyczyny pośrednie – wpływ na Polskie społeczeństwo ideologii oświecenia, przyjęcie doktryny fizjokratyzmu.
Kładziono nacisk na edukację na wsi, na rozwój szkół elementarnych na terenach wiejskich.
• Kasata zakonu jezuitów – Klemens XVI. Pozbawienie zakonu majątku, oraz wpływu na szkoły. Całość majątku została bez opieki, dlatego powstało KEN, mające sprawować opiekę nad młodzieżą szkolną.
Przedstawiciele w KEN:
• Władza świecka
• Duchowieństwo
• Elity: Zamojski, Masalski, Czartoryski.
Objęli kontrolę nad majątkiem szkolnym i prowadzili dalsze reformy oświaty.
1794 – ostatnie posiedzenie związane z działalnością KEN
I. 1773 -1776 -1780 – I etap – podjęto próbę inwentaryzacji dziedzictwa szkolnego po jezuitach. Prosili o nadsyłanie projektów reform.
II. 1776 – 1783, 1780 – 1788 – praca nad projektami ustaw szkolnych i praca nad realizacją w życie.
III. Realizacja w praktyce ustaw szkolnych. Próba krytyki programu, metod i podręczników.
1792 r. z inicjatywy Kiramowicza apel do młodzieży o modlitwy o uratowanie Ojczyzny, o odsunięcie nieszczęść od Ojczyzny.
Co ociągnęła KEN?
• Stworzyła ideał wychowania obywatela i uczciwego człowieka
• Stworzyła sieć szkolną dzieląc odpowiednio kraj na okręgi szkolne i wydziały
• Stworzyła nadzór pedagogiczny nad szkolnictwem, pomogły instytucie wizytatorów
• Zajęła się reformą dwóch najważniejszych uniwersytetów działających w tym czasie: Uniwersytetu Wileńskiego i Uniwersytetu Krakowskiego.
Reforma polegała na:
a) Stworzeniu nowego programu studiów
b) Obsadzeniu wszystkich katedr najwybitniejszymi uczonymi
• Podniosła rangę stanu nauczycielskiego
• Zajęła się oświatą ludu, tworząc program, podręczniki, przygotowując nauczycieli na odpowiednich seminariach.
10.II.1775 r. - Powstaje w ramach KEN Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych – Prezes Potocki
TDKE – Zajęło się przede wszystkim opracowaniem świeckiej podręczników (opracowano ich ok. 27).
Dwa najważniejsze:
• „Nauka moralna” A. Popławski – podręcznik etyki
• „Powinności nauczycieli” – G. Piramowicz 1787
G. Piramowicz – ex jezuita, fizjokrata, uczestnik obiadów czwartkowych, nauczyciel teologii moralnej, seminarium do ksiąg elementarnych, autor wielu podręczników.
„Powinności nauczyciela” to podręcznik pedeutologii, czyli nauki o nauczycielu, zajmująca się przygotowaniem nauczyciela i jego pracą.
Składa się z 4 części + aneks (przydatek):
I. Dotyczy praw, obowiązków i roli w społeczeństwie nauczyciela
II. Dotyczy kwestii zadań nauczyciela wokół zdrowia i rozwoju wychowanków
III. Dotyczy wychowania moralnego
IV. Rozważania Piramowicza dotyczące ważności funkcji praktycznej wynikającej z nauczania różnych przedmiotów
Podkreślał nauczanie przedmiotów praktycznych dla dzieci z terytoriów wiejskich
Aneks – rozważania dotyczące ochmistrzyń, przygotowanie Pań do zawodu nauczycielskiego
Oprócz zadań dydaktycznych nauczyciel miał również zadania do spełnienia w społeczeństwie.
Temat: Pedagogika uczucia, czyli o Janie Jakubie, Russou jako o przedstawicielu francuskiego oświecenia.
J.J. Russou – (1717 – 1778) ur. W Genewie w Szwajcarii
Matka umarła przy jego narodzinach, miał opiekunów. Imał się przeróżnych zajęć. Opiekunce zawdzięcza rozwój duchowy. „Emil, czyli o wychowaniu” 1762
Żona przyczyniła się do skrzywienia obrazu wychowania dziecka.
„Ludzie z natury są równi i wyważeni, nierówności to walka przeciwko naturze”.
Jak wychowywać „dać mu wolność i swobodę, to środek wychowawczy uczyni go wolnym to cel wychowania”
„Nie udzielaj wskazówek nie żądaj posłuszeństwa”.
„ Należy dziecko uczynić silnym, a to oznacza uczynić dobrym, gdyż zło bierze się ze słabości i niemocy”.
„Wszystko wychodząc z rąk stwórcy jest dobre, wszystko zwyrodnieje w rękach człowieka”
„Nie wierzę w to, co mój rozum nakaże, ale wierzę z wewnętrznego przekonania”
„Wychowanie niczego nie rozwinie, natomiast powinno coś stworzyć”
Emil to praca, w której ciągle krzyżują się różne idee (rozum i uczucie; jednostka i społeczeństwo).
Zofia – opis żony
Miała przyjąć wiarę męża i być przy mężu, przygotować się do roli żony.
J. J. Russou krytykowali wszyscy.
Russou o pieniądzach: „Pieniądze, które mamy są narzędziem wolności, a pieniądze, za którymi się uganiamy to narzędzia niewoli”.
„Obelgi to argumenty tych, co nie mają argumentów”
„Jeżeli nie potrafimy zapobiec pożarciu nas przez wrogów, to postarajmy się żeby nas nie strawili”.
„Prawdziwa grzeczność polega na wyrażaniu życzliwości”
„Ciągłe i sumienne wypełnianie obowiązków, wymaga tyle wysiłku, co największe bohaterstwo”
„Znam na tyle dobrze ludzi, aby dostrzec, że obrażony zawsze przebacza, a obrażający nigdy”.
„Wszyscy są równi”
„Imam się przedsięwzięcia, które się zaczęło i skończyło na mnie”
Temat: Wkład Jana Henryka Pestalozzi w rozwój nauk o wychowaniu (1746 – 1827).
Subdyscypliny:
1. Teoria wychowania przedszkolnego
2. Metodyka nauczania, czyli dydaktyka szczegółowa (nauczanie początkowe)
3. Pedagogika opiekuńcza
J. H. Pestalozzi należy do przedstawicieli tzw. „Nauki o rzeczach”, czyli nauczanie poglądowe.
W przeciwieństwie do J. J. Russoe, J. H. Pestalozzi został wcześnie osierocony przez ojca. Wpływ na niego wywarła opiekunka i lektura „Emila” Russoe. Jego poglądy wywodziły się z praktyki.
Zajął się edukacją elementarną. Była to szkoła elementarna o charakterze ogólnokształcącym.
Przedstawienie koncepcji opieki. Kupił ziemię, aby założyć szkołę. Zajmował się w niej biednymi i uczył ich. Początkowo wychodził z założenia, że dzieci same się utrzymają.
Założenia:
1. Wzoru dla opieki nad dzieckiem trzeba szukać w rodzinie
2. Wierzył w idee wychowalności, doskonałości człowieka
3. Można połączyć w działalności opiekuńczo – wychowawczej dwie idee wolności i przymusu.
Trzy podstawowe elementy nauczania początkowego:
1. Liczba
2. Słowa
3. Kształt
Życiem człowieka rządzą także odpowiednie siły:
1. Siła intelektualna – głowa
2. Siła moralna – serce
3. Siła fizyczna – ręka
Miały one przyczynić się do tworzenia szkoły ogólnokształcącej.
Wszystko, co do nauczenia należy połączyć ze zmysłem. Podając tylko słowną interpretacje nie możemy dziecka niczego nauczyć.
Tytuły jego prac:
• „Jak Gertruda uczy dzieci swoje?” – 14 listów
• „Leonard i Gertruda” – opis elementarnej szkoły wiejskiej
• „Godziny wieczorne samotnika (pustelnika)”
Temat: Pedagogika powinna być nauką i jest nauką.
Jan Fryderyk Herbert (1776 – 1841) – pedagogika tradycyjna (Pedagogika szkoły średniej, pedagogika filozoficzna)
1. Pedagogika jest nauką
2. Miejsca, w których tworzy się system …
Był pianistom. Z wykształcenia był filozofem, pedagogiem, psychologiem.
1802 r. – otrzymuje habilitacje i prawo prowadzenia wykładów z filozofii i pedagogiki
Filozofie dzielił na teoretyczną i praktyczną.
Pedagogika była dla niego filozofią praktyczną, bo mówiła o powołaniu i działaniu człowieka. Pedagogika ma swój przedmiot badań pojęcia terminy. Uważał, że pedagogika jest nauką, z którą powinny współdziałać dwie dyscypliny psychologia i etyka.
Etyka to nauka o pięknie moralnym.
Trzeba respektować następujące idee moralne:
• Idea wewnętrznej wolności
• Idea doskonałości
• Idea życzliwości
• Idea prawa
• Idea słuszności
Nauczanie wychowujące.
Wielostronne zastosowania (zainteresowania)
Zasada korelacji i koncentracji.
Próbował uporządkować przebieg lekcji (nazywał momentami)
Wprowadził nauczanie poprzez przyswajanie (4 etapy):
• Jasność
• Kojarzenie
• System
• Metoda
Nauczaniem było danie uczniowi wiedzy o świecie. Wychowanie miało tworzyć charakter człowieka. Uważał, że trzeba pobudzić zainteresowanie, co ma nas do pobudzić do ustawicznego poszukiwania wiedzy.
Herbart stworzył jedną z koncepcji o wielostronnym nauczaniu, uczeniu się.
• Karność
• Pielęgnowanie
• Urabianie
„Pedagogika ogólna – wywiedziona w celu wychowania” 1806
„Wykłady pedagogiczne w zarysie” 1835
Temat: Polska w rozumieniu od XIX wieku do początku XX wieku.
Cechy wspólne Polski pod zaborami:
Łączyły w sobie pierwiastki polskie (narodowe) i obce.
„Szkoła jest i pozostanie sprawą polityki” – cesarzowa austriacka Maria Teresa
Przedstawiciele filozofii i wychowania narodu w duchu polskim:
• Hrabia August Cieszkowski
• Bronisław Trentowski
Hrabia August Cieszkowski (1814 – 1894) studiował na uniwersytecie w Berlinie, a tytuł doktorski otrzymał na uniwersytecie w Heidelburgu (Powstał w 1386 r.).
Odbywał podróże naukowe Wrócił do Polski na początku lat 40-tych.
Jest twórcą ochronek wiejskich. Przedstawił koncepcje pierwotnych instytucji wychowania przedszkolnego. Opublikował je na łamach Biblioteki Warszawskiej.
I część to uzasadnienie zachowania wartości
- ochronki są niezbędne, aby można było mówić o przygotowaniu najmłodszych do edukacji. Ochronki nigdy nie były i nie powinny być szkołą. Trzeba dziecko przygotować do życia w grupie. Trzeba kłaść nacisk na wychowanie estetyczne i muzyczne. Uzyska dzięki temu kulturę współżycia.
Wybór opiekunek (przewodniczek) – Kim miały być?
Osoby najlepsze ze społeczeństwa, mogące zanim przygotujemy nie umieć czytać i pisać. Byle miały poczucie estetyczne i zrozumienie.
Kto ma utrzymać to ochronki?
Niemożna dać ochronek pod opiekę osób prywatnych, ponieważ podporządkują je one sobie. To państwo powinno opiekować się nimi.
Dzieci powinny poprzez zabawę uczyć się poznawania świata i współżycia społecznego.
Później ta koncepcja została zmieniona, ponieważ znaleźli się sponsorzy, którzy zaczęli zmieniać ochronki.
Propagował idee kształcenia zawodowego, sam założył wyższą szkołę rolnictwa.
Napisał dzieło „Ojcze nasz”
Bronisław Trentowski – filozof, uczestnik powstania listopadowego. Po jego upadku pracował, jako prywatny nauczyciel (guwerner). Aby mógł uzyskać świadectwo moralności i studiować w Niemczech. Studiował i otrzymał tytuł profesora we Fredynburgu.
Przez jednych był uwielbiany, porównywany do Mickiewicza, przez innych krytykowany mówiło się o nim, że: „Raz mógł być Niemcem, a raz Polakiem, byleby mieć korzyści”.
Wykładał filozofie i pedagogikę, ale nie otrzymał katedry.
Był krytykowany przez kościół przez jakiś czas podawał, że jest protestantem. Mówił, że za upadek Rzeczypospolitej odpowiedzialny jest papież z gwardią jezuitów.
„Chowanna – czyli system pedagogiki narodowej, jako umiejętności wychowania nauki i oświaty, słowem wykształcenia naszej młodzieży”.
Większość wskazówek dotyczyła koncepcji szkoły oraz nauczycieli prywatnych. Dzieło wydane w 1842 r. w Poznaniu, miało 2 tys. Stron.
I. Nepoidyka – została poświęcona poznaniu dziecka, jego rozwojowi, pewnym przejawom rozwoju psychicznego i rozwojowi fizycznemu (teoria wychowania).
II. Dydaktyka - rozważania dotyczące nauczyciela i programu nauczania (przedmiotów). Sprawy nauczania i nauczyciela. Omówił wszystkie „typy” nauczycieli, jeżeli chodzi o typy szkół (dydaktyka).
III. Epika – część chowanny poświęcona instytucji szkoły, historia wychowania od początków do współczesności (historia wychowania).
Ogólne rozważania na temat nauczyciela – Kto jest nauczycielem?
I. Matka i Ojciec
II. Nauczyciel prywatny
III. Nauczyciel szkół publicznych (najwyżej stojący jest nauczyciel akademicki)
IV. Ksiądz, który ma być najznakomitszym wychowawcą młodzieży wiejskiej
Kryteria:
• Tylko nie Niemiec, nawet nie Francuz, tylko wykształcony Polak, bo przedstawiciel obcej narodowości nie zrozumie ducha polskiego.
• Nie poeta, dlatego, że jeżeli trafi na dzieci, które mają już i tak rozwiniętą wyobraźnie, to wprowadzi je w świat iluzji.
• Nie fanatyk, a przede wszystkim nie fanatyk religijny, bo ten hołubił będzie tylko własną religię.
MWRiOP – Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
Kto? – jedynie filozof, bo tylko filozof będzie równo traktował przedstawicieli różnych religii
„Wysłać do Niemiec rzecz dobra, bo tam i uczą i rozwijają ducha, we Francji rozwijają ciało i rozum” – zalety i wady studiowania za granicą
Część poświęcona nauczaniu prywatnemu:
a) Rozważania dotyczące samego nauczania prywatnego jego praw i obowiązków
• Nie przyjmuj nauczyciela, który ma złą reputacje
• Kim jest nauczyciel w stosunku do ciebie? – na pewno nie jest gorszy, może ty masz więcej pieniędzy, ale nauczyciel ma więcej wiedzy
• Rodzice powinni stworzyć dla nauczycieli prywatnych odpowiednie warunki pracy, ale i rozwoju naukowego
b) Rozważania skierowane do rodziców
• Dobra znajomość przedmiotów, które wykłada
• Mają mieć charakter pedagogiczny
1) Spokojność duszy
2) Szybki namysł
3) Cierpliwość
4) Wytrwałość bez granic
5) Miłość swego powołania
6) Wesołość
7) Ciągle dobry humor
A to wszystko na podstawie religii, moralności i obyczaju.
Byt to przewodnik jak organizować, nauczać, wychowywać, a to wszystko w duchu narodowym.
Historia najważniejszych reform oświatowych:
1) Reformy prowadzone przez KEN
2) Reforma A. Wielkopolskiego
3) Reforma J. Jędrzejewicza
Reforma Aleksandra Wielkopolskiego. Została zatwierdzona 20 maja 1862 r. przez cara.
A. Wielkopolski był człowiekiem, który wzbudzał w pewnym okresie tylko nienawiść, chociaż doprowadził do ustanowienia i przeprowadzenia tej reformy.
„Dla Polaków można zrobić wiele, z Polakami nic”
Mając 10 lat został oddany do wiedeńskiego terezjonum. Następnie prawo na uniwersytecie warszawskim, następnie doktorat (26 lat). Odbył podróż do Francji i do Niemiec. 1861 r. został nominowany przez władze carskie do Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Zgodził się na pełnienie tej funkcji pod warunkiem przeprowadzenia reform. Nadesłano wiele projektów. Obecnie powstała ustawa.
1) Koncepcja ta uwzględnia wszystkie poziomy uczenia. Powstały szkoły elementarne ze środków publicznych.
2) Rozwój szkół zawodowych.
3) Rozwój i tworzenie prywatnych szkół, ale pod nadzorem
4) Tworzenie szkół różnych typów w tym szkół dla dziewcząt.
Głównym zadaniem było przygotowanie do podjęcia nauki w szkole wyższej (do słuchania wykładów).
Szczególną troską otoczono Uniwersytet Warszawski (został on nazwany Szkołą Główną).
Zatroszczył się o to, aby sprowadzić najwybitniejszych uczonych.
Nie udało się zrealizować wszystkich celów.
Udało się:
• Stworzenie szkół średnich
• Usunięcie ze stanowisk wizytatorów Rosjan
• Szkoła Główna (do 18 - 7 lat)
Wychowankowie Sienkiewicz, Prus, Świętochowski – pozytywiści. Przez ten krótki czas stworzyliśmy przyszłą elitę.
Temat: Rada Szkolna Krajowa
Autonomia galicyjska
Już pewne zmiany dokonywały się po wybuchu wojny, ale liczymy to od 1918 r. Odzyskanie autonomii przez Galicje wynikło z przegrania wojny przez Austrię. Stolicą Galicji był Lwów.
Wszelkie decyzje dotyczące także oświaty zapadały w:
• Rada Państwa – Wiedeń
• Rada Krajowa – Lwów
Ustępstwa dla zaboru:
1867 r. Powstaje władza oświatowa Rada Szkolna Krajowa. Statut zatwierdzono we Wiedniu.
Józef Dietl (1860 -1918)
„O reformie szkół krajowych”
• Nawoływał do ustalenia języka polskiego, jako języka narodowego.
• Określił relacje w stosunku do szkoły, kościoła i duchowieństwa, państwa i obowiązków państwa do szkoły, określił obowiązki wobec szkoły władz miejscowych.
• Ogromną wagę przywiązywał do kształcenia kobiet.
• Dzięki działaniom Dietla powstała Rada Szkolna Krajowa i Miejscowa.
W skład RSK wchodzili:
• … Wilna
• Przedstawiciele władz Lwowa i Krakowa
• Duchowni
• Przedstawiciele środowiska nauczycielskiego
1890 i następne 10 lat decyzje podejmowane w stosunku do szkół średnich – Michał Bobrzyński (Historyczna Szkoła Krakowska).
1918 – ostatnie lata RSK
Rozporządzenia dotyczące obowiązku szkolnego.
• Język wykładowy – język polski (1861 – U. Krakowski, 1882 – U. Lwowski)
• Określił relacje:
o Kościół – szkoła
o Państwo – szkoła
o Władze miejscowe - szkoła
• Funkcjonowanie różnych towarzystw oświatowych:
o Towarzystwo Oświaty Ludowej
o Towarzystwo Szkoły Ludowej
o Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”
o Towarzystwo Nauczycieli Szkół Wyższych (powstało we Lwowie w 1884 r.) – czasopismo „Muzeum”
o Towarzystwo Pedagogiczne – czasopismo „Szkoła” 1864 r.
Czasopisma przetrwały do początku wojny.
TSL – pierwszy prezes Adam Asnyk
Zadania:
• Pomoc w organizacji szkół ludowych na wsi
• Organizacja audytów i wydawnictw
• Organizacja świetlic i domów ludowych
• Tworzenie burs (internatów)
• Organizowanie kolonii
• Organizowanie niedzielnych uniwersytetów
• Pomoc w wydawaniu książek
• Tworzenie muzeów
Powstało w rocznice konstytucji 3 maja.
Mieszkańcy zaboru austriackiego mieli prawo zrzeszania się.
Kongresy pedagogiczne (1894 i 1909)
Próbowano zachować ogólną idee wychowania narodowego.
Z referatem wystąpiła Helena Radlińska.
Wychowanie powinno dotyczyć historii i literatury polskiej, bo tylko dzięki temu można zachować tożsamość narodową.
1815 r. powstaje Towarzystwo Naukowe Krakowskie
1872 r. z TNK powstaje Akademia Umiejętności, która przerodziła się w Polską Akademie Umiejętności (PAU), a później w Polską Akademie Nauk (PAN).
Formalne struktury kształtowania się autonomii.
Franciszek Józef żył 86 lat.Urodził się w Szymbunie w 1830 r. Objął tron w 1848 r., opuścił w 1916 r. (rządził 68 lat) za cel przyjął sobie przekonanie do siebie poddanych różnych narodowości. Był dobrym władcą.
„Wszystkie narody mnie opuściły tylko Polacy mnie kochali”.
Dzieci miały przejść trzy etapy:
• Urodzić się, jako Polak
• Być mieszkańcem Galicji
• Być Niemcem
Jan Władysław Dawid (1859 – 1914) pedagog, psycholog, filozof. Mówił o miłości do uczniów. „O duszy nauczycielstwa”. Zajmował się zagadnieniami rozwoju dzieci i młodzieży i opublikował pracę „Program spostrzeżeń psychologiczno – pedagogicznych.
Inteligencja, wola i zdolność do pracy.
Zajmował się zagadnieniami nauczania „Nauka o rzeczach” – jego rozważania pedeutologiczne.
Pytania:
• Co stanowi o stanie zawodu nauczyciela?
• Co sprawia, że ktoś jest nauczycielem z powołania?
• Jaki powinien być nauczyciel?
• Czym dla nauczyciela powinna być szkoła?
„Dobry nauczyciel to dobry człowiek”
„W żadnym zawodzie nie jest tak istotne to czy jest się dobrym człowiekiem”
„Bycie złym człowiekiem w zawodzie nauczyciela to sprzeczność sama w sobie” – odnosi się do Kanta.
„Miłość dusz ludzkich” – sprawia, że może się okazać, iż o życiu człowieka może zadecydować ten jeden jedyny człowiek. W tym tkwi tajemnica powołania.
„Dobry nauczyciel to taki, który ma rozwinięte życie wewnętrzne, duchowe, to człowiek, który ma królestwo celów, które jest królestwem praw i obowiązków”.
„Szkoła to miejsce, w którym dominuje ciężka praca, której nie można zmienić na miejsce gry i zabawy”.
„Nauczyciel powinien stosować zasady moralne”. Musisz mieć swoje zasady moralne inaczej przestaniesz istnieć, jako nauczyciel.
Z tej miłości dusz ludzkich wynika wiele zadań i potrzebna jest doskonałość, poczucie odpowiedzialności, obowiązku i odwaga. Aby mógł spełniać te wszystkie zadania, musi mieć godne warunki pracy.
Każdy nauczyciel wykonujący swój zawód dobrze, musi mieć prawo do płonnej bezczynności.
J.W. Dawid zaliczany jest do nurtu pedentologicznego, zwanego nurtem normatywnym.
W XX-leciu międzywojennym pracowano nad stworzeniem reformy oświatowej, która zlikwidowałaby pozostałości po zaborach.
1919 – zjazd nauczycielski nazywany „Sejmem nauczycielskim”
Wprowadzono koncepcje jednolitej, powszechnej i bezpłatnej szkoły podstawowej.
Reforma J. Jędrzejewicza zwana „Reformą Jędrzejewiczowską”, przeprowadzono w latach 30-tych, jako dwie reformy.
I. 11.03.1932 r. reforma szkół od przedszkola do szkół średnich
II. 14.03.1933 r. reformy szkół wyższych
Zlikwidował prawie 60 katedr humanistycznych, gdyż reforma miał podstawy polityczne.
Podsumowanie reformy Jędrzejowiczowskiej:
• Przesunięcie szkół gimnazjalnych, reforma szkół podstawowych
• Podjęcie decyzji, co do profilu kształcenia
• Przekazanie społeczeństwu, że szkolnictwo zawodowe jest równie ważne, co szkolnictwo ogólne
• Podzielenie szkół średnich
• Reforma szkół powszechnych (trzy stopnie – obowiązek siedmioletniej nauki):
I. Stopień szkoła 4 – klasowa (klasa 3 - dwuletnia, a 4 – trzyletnia)
II. Stopień szkoła 6 – klasowa (klasa 6 dwuletnia)
III. Stopień szkoła 7 – klasowa
Przejście do szkoły średnie było możliwe po ukończeniu 6-tej klasy.
Stopień III – czapka, która przeszkadzała w rozwoju, bo zwykle oni nie szli do szkoły średniej.
Mówiło się wtedy o selekcji szkolnej. Dzieci wiejskie (I stopień) i dzieci robotników (III stopień) zostały upośledzone oświatowo.
Reforma nie była demokratyczna.
Państwo przeciwstawiono narodowi.
Najważniejszą wartością jest państwo.
Wprowadzenie reformy Jędrzejewicza to obowiązek ideologii wychowania państwowego.
Zygmunt Mysłakowski protestował w swych pracach przeciwko przeciwstawieniu wychowania narodowego wychowaniu państwowemu.
Czym jest tradycja w kontekście narodu i państwa?
Naród jest potrzebny państwu, a państwo narodowi.
Stworzono organizacje i czasopismo „Zrąb”. Na jego łamach propagowano wychowanie państwowe. Nazwani oni byli Zrąbowcami.
Zygmunt Mysłakowski
6.XI.1939 r. władze niemieckie zaniepokojone poczynaniami pracowników UJ., zwołują w inauguracje wszystkich profesorów w celu przedstawienia niemieckiego poglądu na naukę polską.
Więzień obozu Zachsen Hausen 3185 – obóz wzorcowy. Na prośbę Mussoliniego został zwolniony.
Urodzony w 1890 r. zmarł w 1972 r. Pochowany na cmentarzu Rakowickim.
Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego. Kierował katedrą UJ. Kierownik instytutu pedagogiki w Katowicach. Nauczyciel domowy, nauczyciel szkół średnich, nauczyciel seminarium naukowego w Lublinie.
Tworzył i redagował czasopisma pedagogiczne min. „Chowanna” i „Kultura pedagogiczna”.
Autor ważnej pracy dla pedagogiki.
Co to jest pedagogika ogólna? – sformułował przedmiot pedagogiki ogólnej.
Ważne zadanie pedagogiki ogólnej – człowiek.
I. Pedagogika ogólna
II. Pedeutologia
„Totalizm, czy kultura”
Zajmował się różnymi przejawami tego, co nazywamy sztuką wychowania.
Jednym z problemów poruszanych przez Mysłakowskiego jest „paradoks wychowania”.
Sumienie pedagogiczne.
„Musisz być w życiu wszechstronnym i przygotować się do samoobrony”
„Bądź sobą i tylko sobą. Ale nie bądź nie bądź naiwny i przygotuj się do samoobrony”
„Frajer, to człowiek, który nie przywykł do walki z niesprawiedliwością”
„Dla mas trzeba zafundować system myślenia encyklopedycznego”
1. Wszystko rób we właściwym czasie
2. Bądź cierpliwy, nie trać z oczu celu
3. Dobro i zło uczą się nawzajem, aby zmieniać się nawzajem
4. Nie licz na niczyją wdzięczność
5. Nie ma lekarstwa na ukąszenie fałszywego oskarżyciela
6. Niepopularność w niektórych warunkach jest miarą najwyższej wartości