Ewolucja ulg podatkowych

W przychodach Skarbu państwa najważniejszą wagę stanowi podatek dochodowy od osób fizycznych, został on rozdzielony, od roku 1992, na trzy grupy dochodowe – tzw. progi podatkowe z odmienną dla każdego stopą podatkową.
W latach 1989-1991 występowała jednolita 20% stopa podatkowa dla ludności. W 1992 roku wprowadzono trzy kwotowe progi podatkowe: pierwszy dla biedoty z przychodem 6 480 zł/rocznie, przy utrzymaniu stopy podatkowej na poziomie 20%, zaś w 1994 roku podwyższono pierwszy próg podatkowy do 9 080 zł/rocznie, a stopę do 21%. W roku 1996 znów go podwyższono do 16 380 zł/rocznie przy zachowaniu stopy podatkowej na poziomie 21% rocznie, zaś w roku 1997 podwyższono próg kwotowy do 20 868 zł/rocznie przy propagandowym obniżeniu stopy podatkowej do 20%. W roku 1998 po szerokiej kampanii propagandowej, obniżono stopę podatkową dla wszystkich trzech progów podatkowych. W pierwszym progu tylko do 19%, a w drugim z 32% do 30%, a w trzecim, dla najbogatszych z 44% do 40% rocznie. Pierwszy próg podatkowy, obecnie wynosi 37 024 zł i jest objęty 19% stopą podatkową, jest powszechnie krytykowany. W progu tym mieści się aż 95,08% osób fizycznych tj. indywidualnych podatników.
W roku 2002 zaprzestano dalszego podwyższania progów podatkowych, kiedy przejawy ubóstwa przybrały rozmiary powszechnej nędzy, a części ludności pozbawionej źródeł utrzymania zaczął dokuczać stały proces niedożywienia. Ta struktura wyrażana rocznymi wpływami podatkowymi do budżetu, wykazuje poważną nieracjonalność i dewiację ekonomiczną. Udział wpływów podatkowych w podatku dochodowym od osób fizycznych w 2004 r. wyniósł 16,6%, razem z podatkiem od towarów i usług (VAT), który płacą konsumenci, a więc cała ludność – wyniósł 62,2 %, a dołączając podatek akcyzowy – 93,3 % całych wpływów podatkowych. Natomiast podmioty gospodarcze odprowadzając podatek dochodowy miały udział, zaledwie 9,7% we wpływach podatkowych do budżetu państwa. Z tej struktury wynika, że w całym 15-letnim pokomunistycznym okresie, obciążenie ludności i to w rozwarstwieniu progowym wzrosło, a znacząco zmalało dla podmiotów gospodarczych.
Stany przychodowe potwierdzają konieczność zmiany dotychczasowej trójstopniowej, progowo-stopowej skali podatkowej. Ten pierwszy, dotychczasowy próg podatkowy musi być rozdzielony na dwa. Ta grupa podatkowa nie korzystała ani z dużej, ani z małej ulgi budowlanej. Płatnicy zaliczani do dotychczasowego II i III progu podatkowego korzystali z dużej ulgi budowlanej i to od roku 1992, czyli przez 14 lat, natomiast ta grupa biedoty nie miała zdolności finansowej do korzystania z tej ulgi, ubożejąc jako płatnik podatkowy i rodzinnie. 
Zmiana – Nowy I próg podatkowy dla biedoty - przychody do 8 500 zł/rocznie, czyli 708 zł/m-cznie jako pierwszy, nowy próg podatkowy powinien być objęty zerową stopą podatkową i być zwolniony całkowicie z podatku dochodowego, ale nie z opłaty składki zdrowotnej. Zmalałoby zadłużenie społeczne tej grupy płatników w przedmiocie czynszowym, abonamentowym, w lecznictwie i wzrosłoby ich spożycie w artykułach podstawowej konsumpcji i opieki zdrowotnej, która pochodzi z krajowej produkcji i usług. Zwolnienie podatkowe objęłoby biedotę stanowiącą dotychczas aż 38% ogółu podatników. Drugim kwotowym progiem podatkowym byłby przedział 8 500 zł – 24 000 zł/rocznie, dla którego nowa stopa podatkowa wynosiłaby 17% rocznie. W jego przedziale znalazłoby się około 20-25% podatników ze starego pierwszego progu. Ten nowy próg podatkowy obejmowałby około 42% ogółu płatników tego podatku. Koszt uzyskania podatkowego przychodu mógłby pozostać na dotychczasowym poziomie. Nowy trzeci próg podatkowy obejmowałby przychody roczne w kwocie od 24 001 do 42 000 zł/rocznie, czyli przychody miesięczne od 2001 zł do 3500 zł, i byłby objęty 18% stopą podatkową. Płatnicy podatkowi z tego progu podatkowego podobnie jak wszyscy inni płatnicy, płaciliby składkę zdrowotną według zasad i dotychczasowych reguł. Czwarty nowy próg podatkowy obejmowałby roczne przychody współobywateli uzyskiwane w kwotach od 42 001 do 72 000 zł/rocznie, czyli miesięcznie od 3 501 zł do 6 500 zł. Stopa podatkowa tego progu wynosiłaby 29% rocznie. Koszt uzyskania przychodu pozostawałby na dotychczasowym poziomie. Do piątego nowego progu podatkowego byliby zaliczani ci płatnicy, którzy uzyskiwaliby roczne przychody w kwocie od 72 001 zł do 120 000 zł, czyli miesięcznie od 6 501 zł do 10 000 zł. Stopa podatkowa dla tego progu pozostałaby na dotychczasowym 40% poziomie, analogicznie koszty uzyskania przychodu.  Do szóstego nowego progu zaliczani byliby ci płatnicy podatku dochodowego, którzy uzyskiwaliby roczne przychody w kwotach powyżej 120 000 zł. Grupa ta mogłaby być opodatkowana 40 lub 50% stopą podatkową. Dla tej grupy Polskie Stronnictwo Ludowe proponowało w pierwszej połowie kadencji parlamentarnej 50% stopę podatkową, którą podobnie jak wcześniej podatek importowy, lewicowe ugrupowania parlamentarne odrzuciły. Odrzuciły je dlatego, że minister finansów nie przedłożył rozdrobnionej, zgranej ze strukturą emerytalno-rentową struktury dochodowej ludności.
Ta grupa podatkowa o najwyższych dotychczas dochodach, najbardziej korzystała z przywilejów i przychylności zmieniającej się w cyklu wyborczym władzy ustawodawczej. Te jej przywileje, choćby w rodzaju dużej ulgi budowlanej powodują, że wykazywane wpływy podatkowe od tej grupy są znacząco zaniżone. W ewidencji podatkowej tej grupy przyjęto jej dochody już po odliczeniu wydatków objętych ulgą budowlaną. Dla uzyskania prawidłowego wyliczenia faktycznych wpływów podatkowych od tej grupy w roku 2004 należałoby jeszcze dodać kwotę ulgi jaką sobie odliczyli od uzyskanych przychodów. W ewidencji podatkowej wszystkich trzech grup podatkowych należało równocześnie podawać kwotę ulgi budowlanej jaka wyniosła w danym roku, np. 2004, w każdym progu podatkowym.
Możliwym jest też zmniejszenie wydatków budżetowych w krajowym współfinansowaniu projektów z unijnych programów pomocowych lub funduszy członkowskich i skierowanie tych unijnych środków pomocowych na finansowanie zakupu towarów czy usług dla tych projektów od podmiotów krajowych, a nie jak dotychczas wyłącznie od podmiotów ze starych państw Unii. Dotychczas aż około 95% tej dewizowej pomocy trafia finansowo do starych krajów Unii kreując eksport towarowy i usługowy firm i instytucji państwowych ze starych krajów unijnych do Polski za pieniądze Komisji Europejskiej. Kraje te niejako odbierają sobie i w ten sposób składkę członkowską wpłacaną Komisji, z przechwałką publiczną, że tak intensywnie pomagają Polsce.
Zreformowanie dotychczasowych zasad podatkowych w podatku dochodowym od ludności wymaga przebudowy i nowelizacji struktury budżetu państwa. W dotychczas opracowywanych budżetach nie wyszczególnia się wszystkich tytułów podatkowych i kwot dopływu z nich środków finansowych do budżetu.
Mamy 13 tytułów podatkowych, w których nie wykazuje się wpływów podatkowych i wydatków budżetowych, i nie można ocenić, czy ten dany instrument podatkowy właściwie oddziałuje, czy nie. Czy pełni funkcję pobudzającą gospodarczo, czy też działa represyjnie. Nie wiadomo jakie są wydatki budżetu na pokrycie różnic kursowych w wykorzystywaniu funduszy unijnych. Nie rozdziela się też podatku VAT, nie wiadomo jak część pochodzi od podmiotów gospodarczych a jaka od ludności. Nie wyodrębnia się też podatku od podmiotów krajowych i od obcych.
Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych została wprowadzona w 1991 roku, a pierwsze zeznania podatnicy wypełniali w 1993 roku. W międzyczasie zaszło wiele zmian, dotyczących między innymi wysokości podatku oraz ulg podatkowych. Najważniejsze zmiany w ustawie o PIT to:
⦁ 1992 istniały trzy progi podatkowe oraz wiele ulg jak: ulga na własne cele mieszkaniowe, zwana ulgą budowlaną, ulga za darowizny, odliczenie wydatków na dokształcanie i doskonalenie zawodowe, odliczenie składek na rzecz organizacji, do których przynależność jest obowiązkowa, ulga rehabilitacyjna, ulga na wynajem, odliczenie rent i innych trwałych ciężarów opartych na tytule prawnym oraz alimentów, z wyjątkiem alimentów na rzecz dzieci. Ponadto, możliwe było rozliczenie PIT wspólnie z małżonkiem, co zwane było ulgą małżeńską.
⦁ 1993 rok wprowadzona została kolejna ulga. Rodzice mogli odliczyć od dochodu wydatki związane z odpłatnym kształceniem dzieci w podstawowych, zawodowych i średnich szkołach niepublicznych.
⦁ 1994 nastąpiła podwyżka podatku dochodowego. Najniższa stawka podatku wynosiła 21%, a wyższe 33% i 45%.
⦁ 1995 wprowadzenie dwóch nowych ulg - odliczenie wydatków poniesionych na dojazd dzieci do szkoły i ulga z tytułu oszczędzania w kasie mieszkaniowej. Ograniczona została natomiast ulga z tytułu darowizn na cele charytatywno-opiekuńcze kościoła i związków wyznaniowych. Nie możliwe już było odliczenie całego dochodu, a jedynie 10%.
⦁ 1996 wprowadzono ulgę podatkową. Ponadto, zwiększony został limit odliczenia darowizn, z 10% do 15% dochodu.
⦁ 1997 wprowadzono ulgę na odpłatne kształcenie dzieci w szkołach wyższych oraz ulga zdrowotna Poza tym, zmniejszony został podatek. Na pierwszym progu podatkowym wynosił 20%, na drugim 32%, a na trzecim 44%. Zmianie uległa również ulga na cele mieszkaniowe. Od tego czasu wydatki na te cele nie były już odliczane od dochodu, ale od podatku.
⦁ 1998 kolejna obniżka podatku dochodowego. Dla podatników z najniższym dochodem podatek wynosił wtedy 19%, dla zamożniejszych 30%, a dla najzamożniejszych 40%.
⦁ 2001 likwidacji podległo 5 ulg: ulga za wynajem, ulga budowlana, ulga z tytułu oszczędzania w kasie mieszkaniowej, ulga na kształcenie dzieci w szkołach podstawowych, zawodowych i średnich, ulga z tytułu rent i innych trwałych ciężarów.
⦁ 2002 wprowadzono ulgę remontową, dzięki czemu podatnicy wciąż mieli możliwość odliczenia wydatków poniesionych na remont. Powstała również ulga odsetkowa. Zlikwidowana została natomiast ulga zdrowotna. Ponadto, 2002 to rok wprowadzenia podatku od dochodów kapitałowych tzw. podatku Belki.
⦁ 2003 zlikwidowana została ulga na wyszkolenie uczniów. Wprowadzono natomiast możliwość przekazania 1% podatku na rzecz organizacji pożytku publicznego.
⦁ 2004 zlikwidowana została: ulga na kształcenie dzieci w szkołach wyższych, ulga za dojazd dzieci do szkoły, ulga na zakup przyrządów i pomocy naukowych, programów komputerowych oraz wydawnictw fachowych, ulga z tytułu składek na rzecz organizacji, do których przynależność jest obowiązkowa. Wciąż możliwe było także odliczenie darowizny przekazanej na cele kultu religijnego, jednak limit odliczenia na cele kultu religijnego i pożytku publicznego został ograniczony do jedynie 350 zł.
⦁ 2005 zlikwidowano ulgę remontową, a limit odliczenia darowizn na cele kultu religijnego i cele pożytku publicznego został ustalony na 6% dochodu. Wprowadzono również dwie nowe ulgi: ulgę na internet oraz ulgę aktywizacyjną. Ta druga przeznaczona była dla osób prowadzących gospodarstwo domowe, które zatrudniły do pomocy osobę bezrobotną i opłacały za nią składki na ubezpieczenie społeczne.
⦁ 2006 zlikwidowana została ulga aktywizacyjna i ulga odsetkowa. Wprowadzono natomiast ulgę na nowe technologie, przeznaczoną dla przedsiębiorców oraz ulgę z tytułu sponsoringu sportowego (odliczenie od dochodu wydatków na działalność klubów sportowych).
⦁ 2007 ulga z tytułu sponsoringu sportowego jest niezgodna z Konstytucją, ulga ta została zlikwidowana zaledwie rok po wprowadzeniu. Obowiązuje ulga z tytułu wychowywania dzieci (ulga prorodzinna), dzięki której możliwe jest odliczenie od podatku ustalonych w ustawie kwot. W pierwszym roku funkcjonowania ulgi, kwota odliczenia za cały rok wynosiła 1145,08 zł. Wprowadzono także ulgę dla krwiodawców (traktowanie oddanej krwi jak darowizny).
⦁ 2008 wprowadzona została ulga abolicyjna, przeznaczona dla niektórych podatników pracujących za granicą. Weszła również w życie ulga meldunkowa. Dzięki niej osoby, które były zameldowane co najmniej rok w mieszkaniu, które sprzedały, nie płaciły podatku od sprzedaży nieruchomości. W tym samym roku po raz pierwszy podatnicy mieli możliwość składania PIT przez Internet.
⦁ 2009 nastąpiła zmiana skali podatkowej. Zlikwidowano trzeci próg podatkowy, pierwszy próg zmniejszono do 18%, a drugi zwiększono do 32%. Kolejną zmianą była likwidacja ulgi meldunkowej i w zamian wprowadzenie ulgi mieszkaniowej. W 2009 roku kwota ulgi za dziecko ustalona została na kwotę 92,67 zł za miesiąc, czyli 1112,04 zł za rok. Jest to zatem kwota trochę niższa niż dwa lata wcześniej i za pierwsze i drugie dziecko obowiązuje do dziś. W tym samym roku ustalono obowiązującą do dzisiaj kwotę wolną od podatku. Wynosi ona 3091 zł. Minimalne wynagrodzenie w 2009 roku wynosiło 1276 zł, zatem kwota wolna od podatku była niewiele ponad 2-krotnie wyższa od minimalnej płacy.
⦁ 2013 ograniczona została ulga na internet. Obecnie możliwe jest korzystanie z niej jedynie przez dwa lata. Ponadto, zaszły zmiany w uldze prorodzinnej. Dla rodziców wychowujących tylko jedno dziecko ustalony został limit dochodu, powyżej którego nie mogą skorzystać z ulgi. Rodzice wychowujący trójkę lub większą liczbę dzieci, mogą natomiast skorzystać z większego odliczenia.
⦁ 2014 nastąpiła kolejna podwyżka stawek ulgi za trzecie i kolejne dzieci. Wprowadzona została również możliwość pełnego wykorzystania ulgi przez rodziców, których podatek jest niższy od ustalonych ustawą kwot ulgi.
Wnioski:
⦁ W czasie dekoniunktury rynkowej podmioty gospodarcze chętnie korzystają w szerokim zakresie z różnego rodzaju ulg podatkowych wprowadzonych przez ustawodawcę
⦁ Największe środki publiczne kierowane są na wsparcie rodzin oraz celów społecznych, rolnictwa, a także gospodarki, zaś słabiej wspierane są zatrudnienie, filantropia, kultura, nauka, edukacja i sport
⦁ Analizy wskazują w niektórych przypadkach na obniżoną efektywność ulg, która wynika z tego, że z preferencji korzystają inne grupy podatników, niż założył ustawodawca, lub też wielkość wsparcia jest znacznie zróżnicowana w zależności od dochodu
⦁ Podatek dochodowy jest istotnym źródłem dochodów budżetowych, trudno oczekiwać, by w najbliższych latach z niego zrezygnowano. Nasuwa się jednak pytanie czy, w sytuacji, kiedy jego podstawową funkcją jest funkcja fiskalna, nie może być zastąpiony inną formą opodatkowania, która byłaby prostsza w naliczaniu oraz kontroli i mniej kosztowna w poborze
⦁ System podatkowy postrzegany jest jako ważne narzędzie redystrybucji dochodu i akceptację zasady sprawiedliwości pionowej opodatkowania. Jednak, ze względu na świadomość zróżnicowanych obciążeń podatkowych, sprawiedliwość pionowa realizowana poprzez progresję systemu podatkowego musi być monitorowana. Nadmierne obciążenie podatkowe powodowane progresywnością może prowadzić do zachowań niepożądanych, takich jak unikanie płacenia podatków.
⦁ System podatkowy, jest jednym z bardziej istotnych czynników wpływających na konkurencyjności i sprawności funkcjonowania mechanizmu rynkowego, a tym samym jest czynnikiem wzrostu gospodarczego,
⦁ System podatkowy powinien dawać impuls do pracy, oszczędności i inwestycji.
⦁ Podatki powinny m.in.:
⦁ być możliwie niskie, z jedną stawką podatkową,
⦁ być neutralne, by nie tworzyć uprzedzeń wobec tworzenia kapitału, gwarantując, że żaden dochód nie jest opodatkowany więcej niż raz, co stymuluje powstawanie większej ilości oszczędności i inwestycji, a tym samym szybszy wzrost gospodarczy,
⦁ Istotna jest walka z szarą strefą, przez osłabienie bodźców skłaniających do działania poza oficjalnym obiegiem gospodarczym