Potrzeby i motywy w dążeniu człowieka do uczenia się i podejmowania pracy.

W procesie pracy ludzie kształtują nie tylko przedmioty, lecz także i samych siebie. Praca jest przede wszystkim szkołą woli i uspołecznienia. W historii ludzkości odegrała ona – i odgrywa nadal – rolę jednego z podstawowych czynników rozwoju psychiki. Dotyczy to między innymi rozwoju motywacji zachowania się w kierunku zastąpienia bezpośredniej impulsywnej motywacji działania, właściwej zwierzętom, motywacją pośrednią i długofalową, określaną potocznie jako wola lub działanie kierowaną wolą. Praca rozwinęła także właściwą gatunkowi ludzkiemu zdolność kierowania się w działaniu świadomie postawionym celem.
Obie te specyficzne cechy pracy trafnie i plastycznie wyraził Karol Marks w swej znanej charakterystyce pracy, przedstawionej w I tomie „ Kapitału”.
Praca posiadająca moc wychowania wywiera wpływ nie tylko na kształtowanie się psychiki w skali rozwoju gatunku ludzkiego, lecz także oddziałuje na rozwój i bieg życia każdej jednostki. Lata nauki szkolnej – zwłaszcza na szczeblu średnich i wyższych szkół zawodowych – kształtują część codziennych czynności człowieka pod kątem wymagań przyszłej pracy. Do pozytywnych rezultatów pracy należy min. rozwój kontaktów jednostki z innymi ludźmi. Według Maksa i Engelsa ani wydajność pracy, ani produkcja jako taka, ani dochód nie są najważniejszym celem same w sobie. Celem takim jest swobodne, szczęśliwe i godne życie wszystkich ludzi, nieskrępowany rozwój ludzkiej osobowości. Jednym z warunków realizacji tego celu jest przekształcenie pracy z przykrej konieczności w wewnętrzną potrzebę i źródło duchowego zadowolenia oraz rozwoju.
Człowiek jest istotą aktywną i jednym z podstawowych warunków trwałego zadowolenia z życia jest dla niego poważne, odpowiedzialne działanie, robienie czegoś, co jest użyteczne dla innych, co jest przez innych ludzi ocenione. W takim działaniu życie jednostki nabiera głębszego sensu i przynosi największą satysfakcję.
Praca niejako wychowując może i powinna wzbogacić człowieka duchowo. Jej wpływ zaznacza się w dwojaki sposób:
- doraźnie, dając satysfakcję płynącą z zaangażowania się w proces pracy i z dostrzegania jej wyników, a także dając zadowolenie wynikające z kontaktu w toku pracy z innymi ludźmi, z przynależności do grupy, w której panuje atmosfera rzetelnej roboty i wzajemnego szacunku;
- trwale, przez przyczynianie się do rozwoju umiejętności i zdolności oraz przez kształtowanie przymiotów charakteru. To wzbogacenie człowieka w toku pracy zależy nie tylko od warunków ustrojowych i nie tylko od kierownictwa zakładu oraz organizacji pracy, zależy także od kultury i postępowania wszystkich pracowników. Do elementów tej kultury zaliczamy oprócz szacunku dla człowieka również wiedzę, ułatwiającą zrozumienie go i korzystne kształtowanie.
Wszyscy ludzie mają cechy wspólne, gatunkowe. Należy do nich charakterystyczna budowa ciała, w której wyróżnia się wydatny rozwój mózgu oraz szczególne przystosowanie kończyn przednich do skomplikowanych czynności manipulacyjnych. Ponadto wspólne dla ludzi jest posługiwanie się mową oraz najwyższej inteligencji. Każdy człowiek różni się jednak od innych ludzi pod wieloma względami: ma np. swoiste zdolności, doświadczenia, zainteresowania, sposoby reagowania na określone sytuacje. Są to wszystko różnice indywidualne, które razem wzięte sprawiają, że każdy człowiek jest inny, niepowtarzalny. Dla określenia tej odrębności i niepowtarzalności często używa się słowa: osobowość.
OSOBOWOŚĆ, w tym znaczeniu jest to kompleks właściwości człowieka, które zapewniają organizację i stałość jego zachowania oraz nadają przynajmniej niektórym elementom tego zachowania piętno indywidualne tzn : sprawiają , że zachowanie danego człowieka różni się od zachowania innych ludzi.
Do najczęściej wymienianych właściwości należą: wartość, zainteresowania, cele życiowe, schematy poznawcze ( światopogląd, obraz własnej osoby, opinie), postawy, zdolności, temperament.
Elementarna zasada pomnażania owoców pracy i kształtowania socjalistycznego do niej stosunku brzmi: dążyć do osiągania przez pracę dodatkowego celu, nie objętego klasycznymi umowami o pracę – do czerpania maksymalnego zadowolenia z samego jej toku i warunków.
Zadowolenie jest wynikiem zaspokojenia potrzeb. Przez potrzebę rozumie się stan napięcia, który pobudza organizm do działania. Potrzeby są więc siłą motoryczną zachowania. Są też jednym z ważnych czynników ukierunkowujących zachowanie, bowiem aktualnie odczuwana potrzeba wpływa na wybór celu działania. Przysłowie „głodnemu chleb na myśli” plastycznie uwydatnia wpływ potrzeb na zainteresowania.
REJESTR PODSTAWOWYCH POTRZEB W UJĘCIU A.H Maslowa:
- potrzeby fizjologiczne -potrzeby bezpieczeństwa -potrzeby przynależności i miłości -potrzeby uznania -potrzeby wiedzy i zrozumienia -potrzeby estetyczne
Potrzeby fizjologiczne otwierają listę. Do tego rodzaju potrzeb zalicza się potrzebę pożywienia ( łaknienie), oddychania. Do tej grupy należy również potrzeba seksualna, a także potrzeba unikania chłodu, gorąca, nieprzyjemnych wrażeń zmysłowych, itp. Potrzeby te zajmują najniższe miejsce w hierarchii potrzeb. Jeżeli nie są zaspokojone, dominują nad wszystkimi innymi potrzebami i wypierają je na dalszy plan, podporządkowując sobie zachowanie się osobnika. Potrzeby bezpieczeństwa pobudzają do działań zapewniających organizmowi nienaruszalność i bezpieczeństwo. Ujawniają się, gdy doznajemy bólu, jesteśmy chorzy, przeżywamy wojnę, klęski żywiołowe, kiedy tracimy pewność zaspokojenia w przyszłości najważniejszych potrzeb. Potrzeby bezpieczeństwa i pewności przejawiają się też w powszechnej skłonności ludzi do rzeczy znanych, z którymi są oswojeni. Potrzeba ta skłania do stałego szukania poparcia i opieki ze strony silnych jednostek. Potrzeba ta pobudza również do szukania sensu istnienia światopoglądu wnoszącego ład w wielość otaczających nas zjawisk. Gdy potrzeba bezpieczeństwa są zaspokojone i żyjemy w unormowanych, wygodnych warunkach, nawet nie zdajemy sobie sprawy z ich istnienia i z kolei odczuwamy dobitnie nowy rodzaj potrzeb, a mianowicie – potrzeby przynależności i miłości oraz potrzeby uznania.Potrzeby uznania ( szacunku) polegają na dążeniu do dokonania czegoś, do uzyskania kompetencji, niezależności, a także prestiżu, dominacji i znaczenia. Człowiek pragnie być uznawanym przez inne osoby. Potrzebny mu jest także trwały, dobrze ugruntowany szacunek dla samego siebie oraz pozytywna, zwykle wysoka ocena własnej osoby. Ocena ta na ogół bardzo zależy od oceny innych osób. Przekonanie o własnej wartości w jednych wypadkach opiera się na zasłużonym respekcie otoczenia, w innych – na interesownych pochlebstwach lub powierzchownym rozgłosie. W tym pierwszym wypadku przekonania jest bardziej stałe i właściwe. Zaspokojenie potrzeby uznania wywołuje wiarę we własne siły, poczucie, że jest się osobą potrzebną i pożyteczną. Niezaspokojenie prowadzi do poczucia słabości, niższości, bezradności. Zaspokojenie czterech pierwszych grup potrzeb nie zawsze przynosi człowiekowi pełne zadowolenie.Potrzeby wiedzy i rozumienia wyrażają się w poszukiwaniu nowych informacji z ciekawości, a nie z pobudek interesownych, związanych z którąś z wymienionych wyżej potrzeb. Potrzeby estetyczne znajdują wyraz w pozytywnych wzruszeniach dostarczanych przez układy spostrzeganych treści zmysłowych oraz intelektualnych, określane zazwyczaj jako ładne, piękne, harmonijne, dobrze skompletowane itp. Między wymienionymi potrzebami panują stosunki hierarchiczne. Zaspokojenie potrzeb zajmujących niższe miejsce w hierarchii stanowi warunek pełnej aktywizacji potrzeb wyższych.
HIERARCHIA POTRZEB WEDŁUG A.H. MASLOWA
7.Potrzeby estetyczne
6.Potrzeby wiedzy i rozumienia
5.Potrzeba samo urzeczywistniania
4.Potrzeba uznania
3.Potrzeby przynależności i miłości
2.Potrzeby bezpieczeństwa
1.Potrzeby fizjologiczne
Ponieważ interesuje nas szczególne zaspokajanie wyższych potrzeb w toku pracy, nie możemy pominąć ogólnej charakterystyki tych potrzeb w toku pracy, nie możemy pominąć ogólnej charakterystyki tych potrzeb w porównaniu z niższymi. Wyższe potrzeby są późniejszym wytworem ewolucji gatunków. Człowiek dzieli ze zwierzętami potrzeby fizjologiczne, bezpieczeństwa, częściowo przynależności, ale z żadnym gatunkiem istot żywych nie dzieli potrzeby samo urzeczywistnienia oraz innych potrzeb wyższego rzędu. Właściwe jest zwrócenie uwagi na związek, jaki istnieje między kształtowaniem się pozytywnych cech osobowości a sposobami zaspokajania potrzeb. Im potrzeba wyższa w hierarchii , tym więcej jest, jak już wiemy sposobów jej zaspokojenia. Osobowość człowieka kształtuje się min: pod wpływem typowych dla niego sposobów zaspokajania potrzeb. Grupę osób znaczących i autorytatywnych dla jednostki nazywamy grupą odniesienia. Jest to grupa, której zwyczaje i normy postępowania dana jednostka akceptuje i w której znajduje akceptację własnych działań. Bez porównania skuteczniejszym sposobem kształtowania pozytywnych cech osobowości w pracy niż „ prawienie człowiekowi morałów” jest zmiana jego grupy odniesienia, osiągana np.: przez umieszczenie wychowywanego pracownika w wartościowym zespole roboczym.
JAKIE POTRZEBY MOŻE LUB POWINNA ZADOWALAĆ SAMA CZYNNOŚĆ PRACY ?
W najgorszym wypadku gdy jest ona biblijnym przekleństwem, „ parszywą działalnością dla marnego zarobku” – zadowala częstokroć „ sama przez się” co najwyżej potrzebę bezpieczeństwa, usuwa na jakiś czas dręczącą obawę o środki do życia. Powiemy, iż bezpośrednia motywacja pracy jest tu skrajnie uboga. Taka praca nie stanowi działalności dającej zaspokojenie wyższych potrzeb, a więc potrzeby te nie pobudzają do niej bezpośrednio, nie motywują pracy wprost. Motywują ją co najwyżej pośrednio: pobudzają człowieka do zarabiania pieniędzy po to, aby dzięki nim zyskał niektóre warunki zadowolenia wyższych potrzeb. W wypadku skrajnie przeciwnym sama czynność pracy zdolna jest zaspokajać bezpośrednio w mniejszym lub większym stopniu potrzeby wszystkich grup co nie znaczy, że każda potrzeba wchodząc w skład danej grupy może lub powinna znajdować ujście w pracy, poczynając od fizjologicznej potrzeby aktywności mięśniowej, a kończąc na przeżyciach estetycznych, płynących nie tylko z postrzegania piękna produktu i otoczenia pracy, lecz także z przeżywania swoistego uroku sprawnej dobrze zorganizowanej działalności. Motywacja pracy jest tu bogata. Pobudkami do pracy stają się różnorakie potrzeby, znajdujące w niej mniejsze lub większe zaspokojenie.
Człowiek afirmuje ( potwierdza) siebie jako istotę społeczną między innymi przez wnoszenie i uświadamianie sobie własnego wkładu w realizację – także za pośrednictwem pracy – celów i funkcji zorganizowanej społeczności ludzkiej. Stanowi także warunek zaspokojenia potrzeby przynależności. Przyczynia się wydatnie do pozytywnego rozwoju osobowości.



Bibliografia:
„ Podstawy psychologii pracy” – Zbigniew Pietrasiński Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne 1974 rok