Podstawy prawa cywilnego

CZYNNOŚĆ PRAWNA

Czynność prawna polega na zaciąganiu zobowiązań lub nabywaniu uprawnień za pomocą oświadczeń woli. Podstawą każdej takiej czynności jest więc oświadczenie woli. Osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych może samodzielnie kształtować swoją sytuację prawną, nabywać - za pomocą swych działań - uprawnienia i zaciągać zobowiązania. Aby oświadczenie woli było ważne, a zatem aby mogło skutkować prawnie, musi spełniać określone wymogi.
Z uwagi na duże znaczenie praktyczne należy zwrócić uwagę na formę oświadczenia woli. Generalna zasada przewidziana przez kodeks cywilny stanowi, że oświadczenie woli ma być zakomunikowane w jakikolwiek sposób, który dostatecznie wyraźnie demonstruje zamysł składającego takie oświadczenie (art. 60 kc). Jest to tzw. zwykła forma oświadczenia woli. Oświadczeniem woli jest w tym ujęciu każde zachowanie demonstrujące w przyjęty w danym środowisku sposób zamiar dokonania czynności prawnej. Staje się ono skuteczne, gdy doszło do adresata w taki sposób, aby mógł się on zapoznać z jego treścią. Od tej chwili wiąże i nie może być odwołane, chyba że za zgodą stron. Tak więc złożeniem oświadczenia woli będzie np. wejście do autobusu albo wybranie towaru w sklepie samoobsługowym. Większość oświadczeń woli kierowana jest do określonego adresata. Jednak są też takie sytuacje, kiedy oświadczenie kieruje się do nieoznaczonej bliżej liczby podmiotów prawnych (np. wystawienie rzeczy na sprzedaż w witrynie sklepowej wraz z oznaczeniem ceny).
Bywa, że prawo wymaga - dla ważności czynności prawnej - zachowania szczególnej formy złożenia oświadczenia woli, która może mieć postać.
> formy pisemnej zwykłej,
> formy pisemnej z urzędowym poświadczeniem daty,
> formy pisemnej z poświadczeniem podpisu,
> formy aktu notarialnego.
Dla zachowania formy pisemnej zwykłej wymagany jest własnoręczny podpis osoby składającej oświadczenie woli. Nie ma znaczenia, czy dana osoba własnoręcznie sporządzi treść dokumentu. Istotny jest jedynie jej podpis. Istnieją również pewne formy zastępcze (np. osoba nie umiejąca pisać może zamiast podpisu złożyć odcisk palca, a obok tego inna osoba wpisuje jej imię i nazwisko, umieszczając swój podpis). Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty jest potrzebna dla stwierdzenia, w jakim momencie została dokonana określona czynność (data pewna). Urzędowego poświadczenia daty dokonuje notariusz lub organ państwowy, umieszczając jakąkolwiek wzmiankę na dokumencie opatrzoną datą. Formę tę można zachować także w inny sposób. Po pierwsze, poprzez stwierdzenie jakiegoś zdarzenia w innym dokumencie urzędowym. Po drugie, poprzez śmierć uczestnika czynności prawnej podpisanego na dokumencie (data jest wówczas pewna od daty śmierci tej osoby). Poświadczenie podpisu polega na stwierdzeniu przez notariusza lub powołany do tego organ państwowy faktu własnoręcznego podpisu danej osoby na dokumencie. Akt notarialny jest dokumentem sporządzonym przez notariusza. Notariusz sam spisuje treść oświadczeń woli stron, redaguje z nimi treść dokumentu, a następnie odczytuje i wraz ze stronami podpisuje. Podpisy stron znajdują się jedynie na oryginale dokumentu przechowywanym u notariusza, natomiast strony otrzymują wypisy aktów notarialnych opatrzonych pieczęcią notariusza. Zawarcie umowy w formie aktu notarialnego jest wymagane m.in. przy przeniesieniu własności nieruchomości. Niezachowanie przypisanej dla dokonania danej czynności formy szczególnej może skutkować różnymi konsekwencjami. Jeśli ustawodawca wyraźnie wskazał, że dla dokonania danej czynności wymaga się, pod rygorem nieważności, przypisanej formy szczególnej (tzw. forma ad solemnitatem niedochowanie tej formy powoduje bezwzględną nieważność takiej czynności. Czynność taka nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Tak jest np. w przypadku niedochowania formy oświadczenia woli przy przeniesieniu własności nieruchomości. Ustawodawca zastrzegł tu - pod rygorem nieważności - formę notarialną (art. 158 kc). Sporządzenie umowy w innej formie spowoduje, że czynność prawna będzie nieważna. Niezachowanie zwykłej formy pisemnej tam, gdzie jest to wymagane bez rygoru nieważności, nie powoduje wadliwości samej czynności. Przyczynia się jednak do trudności dowodowych (tzw. forma ad probationem). Strona, która zaniedba dochowania takiej formy, musi się liczyć z tym, że nie mając dokumentu na piśmie, nie udowodni swych racji przed sądem i przegra spór. Spotka się bowiem z ograniczeniami dowodowymi. Tylko wyjątkowo będzie się mogła posłużyć dowodem ze świadków lub przesłuchania stron. Formy pisemnej dla celów dowodowych wymaga m.in. każda czynność prawna o wartości wyższej niż 2 tyś. złotych (art. 75 kc). Dla niektórych czynności czasem przewidziana jest określona forma, wymagana w tzw. celach specjalnych (tzw. forma ad eventum) Ustawodawca zastrzega, że dana forma ma znaczenie tylko dla osiągnięcia szczególnego skutku prawnego, który bez jej dochowania nie nastąpi, jakkolwiek sama czynność będzie ważna. Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty jest wskazana np. przy umowie najmu. Poświadcza się datę umowy najmu po to, aby wykluczyć możliwość jej wypowiedzenia (art. 678 2 kc).
Tak więc, jeżeli prawo przewiduje dla złożenia oświadczenia woli jakąś formę szczególną, winna być ona zachowana. Prawo przewiduje różne rodzaje wad (niezachowanie wymaganej prawem formy jest tylko jedną z nich) i różne konsekwencje wadliwości czynności prawnych. Skutki, jakie pociąga za sobą wystąpienie określonych wad przy dokonywaniu czynności prawnych, to:
a) Nieważność bezwzględna powoduje, iż czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Jest tak, jakby do niej nie doszło. Umowa jest nieważna z mocy prawa. Do takiej nieważności dochodzi w następujących sytuacjach;
> kiedy czynność prawna zostaje dokonana przez osobę pozbawioną zdolności do czynności prawnych (art. 14 kc),
> gdy dokonano czynności prawnej sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub w celu obejścia prawa (art. 58 kc),
> w przypadku zawarcia umowy o świadczenie niemożliwe do spełnienia (reguła: impossibilium mdlą obligatio oznacza, że umowa o świadczenie niemożliwe nie rodzi zobowiązania - art. 387 l kc),
> gdy przy składaniu oświadczenia woli nastąpił brak świadomości lub swobody, np. wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego oraz innego rodzaju, chociażby przemijających zaburzeń czynności psychicznych (art. 82 kc),
> jeśli czynność prawna została dokonana dla pozoru, czyli strony potajemnie umówiły się, iż ujawnione wobec osób trzecich oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych (art. 83 kc),
> jeśli dokonano danej czynności bez zachowania formy szczególnej przewidzianej przez prawo pod rygorem nieważności (ad solem-nitatem - art. 73 2 kc).
b) Nieważność względna polega na tym, że wadliwość czynności prawnej sama przez się nie powoduje jej nieważności. Jednak istnienie określonej wady uprawnia konkretną osobę do podważenia ważności tej
czynności. Jeśli upoważniona osoba skorzysta ze swego uprawnienia, czynność staje się nieważna od początku swego istnienia. Na nieważność względną można się powołać w przypadku istnienia następujących wad oświadczenia woli:
> błędu,
> podstępu,
> groźby,
> wyzysku.
Błąd jest mylnym wyobrażeniem co do rzeczywistego stanu rzeczy przy dokonywaniu czynności prawnej. Musi dotyczyć treści czynności prawnej, tj. tego co było w umowie, a nie naszych motywów czy oczekiwań. Ponadto, aby można się było powołać na błąd, musi on być istotny, czyli uzasadniający przypuszczenie, że gdyby dana osoba nie działała pod wpływem błędu, to nie złożyłaby określonego oświadczenia woli. Uprawniony może w ciągu roku od poznania prawdziwego stanu rzeczy uchylić swoje oświadczenie woli. Jeśli tego nie uczyni, wadliwość czynności prawnej ustaje i czynność wywiera normalne skutki prawne (art. 84 kc). Podstęp traktuje się jako tzw. błąd kwalifikowany. Jest to celowe wprowadzenie w błąd osoby składającej oświadczenie woli przez inną osobę. Uprawniony ma w tym przypadku czas na uchylenie swego oświadczenia woli, gdy zaś tego nie uczyni, czynność zaczyna skutkować prawnie (art. 85 kc). Groźba jest definiowana jako wywarcie przymusu na określoną osobę po to, by złożyła ona określone oświadczenie woli. Z tą wadą mamy do czynienia wtedy, gdy z okoliczności wynika, że konkretne oświadczenie woli zostało złożone dlatego, bo składający je podmiot był przekonany, iż gdyby tego nie zrobił, groziłoby mu lub jego najbliższym poważne niebezpieczeństwo. Aby można się było powołać na groźbę, musi być ona bezprawna i poważna. W lej sytuacji uprawniony ma rok - od ustania stanu zagrożenia - do uchylenia się od tegoż oświadczenia woli. Jeśli tego nie uczyni, wówczas wadliwość ustaje i czynność wywiera normalne konsekwencje (art. 87 kc). Wyzysk polega na zastrzeżeniu w umowie rażąco niewspółmiernych wzajemnych świadczeń przez strony tej umowy Z tą wadą oświadczenia woli mamy do czynienia, gdy jedna ze stron wykorzystuje przymusowe położenie partnera, jego niedołęstwo lub niedoświadczenie. Uprawniony może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego mu świadczenia, a nawet unieważnienia umowy na drodze sądowej. Uprawnienia te wygasają z upływem dwóch lat od dnia zawarcia umowy {art. 388 kc).
c) Bezskuteczność zawieszona polega na tym, że czynność prawna jest niezupełna Do jej ważności wymagana jest zgoda osoby trzeciej. Tego typu działania noszą nazwę czynności kulejących. Przykładem może być sytuacja przewidziana w treści art. 17 kc, który stanowi, że: „do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela." Dopiero czynność potwierdzona przez uprawnioną osobę staje się ważna. Brak zgody powoduje jej nieważność od samego początku.
d) Względna bezskuteczność jest wtedy, gdy czynność prawna nie wywiera skutków prawnych tylko względem konkretnych osób chronionych przez prawo. Art. 527 kc przewiduje ochronę wierzyciela, w razie niewypłacalności dłużnika, stanowiąc, że. „jeśli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego ".

Temat: Norma prawna
Norma prawna-to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.

Norma dzieli się na trzy części:
1.Hipoteza-określa rodzaj sytuacji w przypadku której zaistnienia norma znajdzie zastosowanie
2.Dyspozycja-wskazuje obowiązujący w danej sytuacji sposób zachowania,tzn.że precyzuje co jest zabronione, a co należy zrobić
3.Sankcja-inforuje nas jakie skutki wywoła niezastosowanie się do dyspozycji normy.Należy zwrócić uwagę na to że nie każda sankcja jest karą.Sankcja może też powodować nieważność danej czynności.
Np.
Art.278 k.k "Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od3 miesięcy do lat 5"
Hipotezę stanowi w tym przypadku fakt dokonania kradzieży.
Sankcja równieżjest wyraźnie oznaczona.
Problem pojawia się z określeniem dyspozycji.Isnieje ona ukryta. Skoro bowiem istnieje przepis przewidujący ukaranie kogoś kto kradnie, to zarazem nakazuje on obywatelom powstrzymać się od kradzieży.
Temat: Norma prawna a przepis prawny
Norma prawna jest popartą przymusem panstwowym ogólną regułą postepowania skierowaną do abstrakcyjnego adresata, określającą jego postępowanie w przewidzianej tą normą sytuacji. Każda norma prawda okreska, jak mają sie zachowac ci, do których jest skierowana, jeżeli znajdą sie w sytuacji okreslonej w danej normie. Norma prawna moze byc regułą baz nakazującą, badz zakazującą, bądz tez upowazniajacą do określonego postępowania. Jest ona regułą o charakterze ogólnym i skierowana jest nie do konkretnej osoby, lecz zawsze do pewnego kregu adresatow. Od pojecia normy prawnej odróżnic nalezy pojecie przepisu prawnego. Przepisy prawne sa wyodrebnionymi zdaniami zamieszczonymi w aktach prawnych (np. w ustawach, rozporzadzeniach). Są one elementarnymi cząstkami tych aktów. Ze wzgledow porzadkowych przepisy ujmuje sie w formie artykułów lub paragrafów. Artykuły i paragrafy dziela sie z kolei na ustępy (oznaczone cyfrą arabską z kropką), na punkty (oznaczone cyfrą arabska z nawiasem) oraz litery. Zwykle w pojedynczym przepisie wyrazona jest jedna norma prawna. Niekiedy jednak norma prawna wyrazona moze byc w kilku przepisach badz tez jeden przepis wyrazac moze dwie normy prawne lub wiecej.
Normy prawde mają określoną strukturę wewnętrzną. W normach tych wyróżnic mozna trzy czesci: hipnozę, dyspozycję i sankcję.
Hipnoza jest to czesc normy okreslajaca kreg adresatow, do ktorych norma sie odnosi, i okolicznosci, w jakich ma zastosowanie. Inaczej mowiac, hipnoza okresla warunki, ktorych zaistnienie powoduje obowiazek zachowania sie w sposob wskazany w normie.
Dyspozycja jest zcescia normy wyznaczajaca sposob postepowania w sytuacji, w ktorej spelnione zostaly warunki przewidziane w hipnozie.
Sankcja jest zcescia normy okreslajacą nastepstwa zachowania sie w sposob niezgodny ze wskazanymi okreslonymi w dyspozycji.
Ta klasyfikacja, trojczlonowa budwa normy prawnej ulega pewnym modyfikacjom. W normach prawa karnego hipnoza polonczona ejst z dyspozycją w jedno okreslenie czynu przestepczego.na przyklad w normie: "Kto przywlaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majatkowe, podlega karze pozbawienia wolnosci do lat 3", czesc pierwsza "kto przywlaszcza sobie cudza rzecz ruchomą lub prawo majątkowe" jest utowrzonym z polonczenia hipnozy i dyspozycji okresleniem czynu przestepczego. Z kolei w normach prawa cywilnego wyodrebnic mozna latwo hipnoze i dyspozycje, sankcja natomiast przewidziana jest zwykle w innych przepisach. Na przyklad w normie" kto z winy swej wyrzadzil drugiemu krzywde, obowiazany jest do jej naprawienia" - czesc pierwsza "kto z winy swojej wyrzadzil drugiemu krzywde" stanowi hipnoze tej normy, okresla bowiem okolicznosci, ktorych zaistnienie powoduje obowiazek okreslonego zachowania. dalsza zcesc tej normy - dyspozycja - wskazuje jak nalezy postapic. Sankcja wreszcie polega na ujemnych konsekwencjach przewidzianych przez prawo, gdyby adresat normy nie postapil w sposob zgodny z dyspozycją.
Sankcje w normach prawnych są zróżnicowane. W normach prawa karnego sankcja ma charakter zagrożenia reprezja karną, np. w postaci kary pozbawienia wolnosci lub grzywny. W prawie cywilnym sankcja moze przybierac forme zagrozenia egzekucją majątkową, moze tez polegac na zagrozeniu niewaznoscią okreslonych dzialan. W normach prawa administracyjnego sankcja moze polegac na zagrozeniu karami administracyjnymi (np. grzyną, mandatemI itp.

Rodzaje norm prawnych

Normy prawde formuowac mogą w sposob bezwzgledny obowiazek postepowania w zpsoob przewidziany w danej normie. Normy takie nazywamy imperatywnymi (bezwzglednie obowiazujacymi). Do takich nalezą na przyklad normy prawa karnego. W niektorych jednak galeziach prawa, przede wszystkim w prawie cywilnym i handlownym, obok norm o charakterze imperatywnym wystpeuja takze normy, ktore - mimo ustalonych penych regul postepowania - pozostawiaja jednak stronom swobode uksztaltowania swojch stosunkow w sposob odmienny od wskazanego w normie. Normy takie nazywami dyspozytywnymi (wzglednie obowiazujacymi). Normą imperatywną jest na przyklad norma zawarta w art 99 & 1 k.c. stanowiaca ze: "Pelnomocnictwo ogolne powinno byc pod rygoremniewaznosci udzielona na pismie". Norma zawarta w art. 642 & 1 k.c. stanowiaca iz, :"W braku odmiennej umowy przyjmujacemu zamowienie nalzey sie wynagrodzenie w chwili oddania dzieła", jest antomiat przykladem normy dyspozytywnej.
| poprzednia | 1 | 2 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | następna |
III. PRZEPIS PRAWA - POJĘCIE I RODZAJE
Przepis prawa to pojedyncza, elementarna jednostka tekstu prawnego (wyodrębniona jednostka redakcyjna aktu normatywnego); występuje w formie artykułu, paragrafu, ustępu.
Akt normatywny to akt wydany przez uprawniony organ państwa, złożony z przepisów prawnych wyrażających normy prawne, np. ustawa, rozporządzenie, zarządzenie.
Relacja pomiędzy przepisem prawnym a normą:
-norma prawna stanowi treść prawa, natomiast przepis prawny stanowi formę prawa
-jeden przepis prawny może zawierać część normy prawnej lub ich kilka
-są normy prawne nie wyrażone żadnym przepisem prawa (normy zwyczajowe) i przepisy nie zawierające norm prawnych (przepisy nienormatywne).
Podział przepisów prawnych ze względu na treść:
a) nakazujące - nakazuje adresatowi sposób postępowania;
b) zakazujące - zakazuje adresatowi określonego postępowania;
c) upoważniające (zezwalające) - upoważnia adresata do określonego postępowania;
d) nakazująco-upoważniające (kompetencyjne) - upoważnia adresata do działania i jednocześnie go do niego zobowiązuje;
e) wyjaśniające - przepisy nienormatywne, które wyjaśniają pojęcia prawne (definiujące), bądź wyjaśniają wątpliwości interpretacyjne.
Podział przepisów prawnych ze względu na stopień kompletności (dokładność):
a) konkretne - bezpośrednio i w sposób pełny określają sposób postępowania adresata;
b) blankietowe - nie formułują postępowania, ale upoważniają organ państwa do wydania w przyszłości konkretnego przepisu na ten temat;
c) odsyłające - odsyłają w danym zakresie do innych, już istniejących przepisów prawnych.
V. STOSUNEK PRAWNY I JEGO ELEMENTY
Stosunek prawny to stosunek powinnościowy pomiędzy dwoma podmiotami, ukształtowany przez normę prawną, polegający na obowiązku pewnego zachowania się jednego podmiotu względem drugiego i na odpowiednim uprawnieniu tego drugiego
Elementy stosunku prawnego:
a) obowiązek prawny;
b) prawo podmiotowe;
c) podmiot obowiązku prawnego;
d) podmiot prawa;
e) przedmiot stosunku prawnego - rzecz lub postępowanie jej dotyczące.
Treść stosunku prawnego stanowi obowiązek prawny i odpowiadające mu prawo podmiotowe.
W prostych stosunkach prawnych jedna strona jest podmiotem obowiązku prawnego, a druga podmiotem prawa. W stosunkach prawnych złożonych każda ze stron jest jednocześnie podmiotem obowiązku i prawa.

VI. PRAWO PODMIOTOWE
Prawo podmiotowe
1) zagwarantowana przez przymus państwowy możność domagania się od innej osoby określonego zachowania się, uwarunkowana ciążącym na niej obowiązkiem prawnym;
2) zagwarantowana przez przymus państwowy możność zachowania się, uwarunkowana ciążącym na innej osobie obowiązkiem prawnym.
Prawo podmiotowe jest elementem stosunku prawnego i nie istnieje poza nim. Powstaje z chwilą powstania stosunku i gaśnie z chwilą jego ustania.
Uprawnienie - wypływa z prawa podmiotowego i jest zarówno jego elementem, jak i przejawem (postacią).
Roszczenie to uprawnienie skonkretyzowane (skierowane do określonej osoby).
Roszczenie wymagalne to roszczenie, którego realizacji może domagać się podmiot prawa od podmiotu obowiązku; powstaje najczęściej po upływie jakiegoś czasu; można go dochodzić na drodze sądowej przez wytoczenie powództwa (żądania zrealizowania roszczenia na drodze przymusu).
Roszczenie niewymagalne to roszczenie, którego realizacji podmiot prawa nie może się jeszcze lub już domagać od podmiotu obowiązku.
Rodzaje praw podmiotowych:
a) względne - skuteczne wobec określonej osoby lub określonych osób;
b) bezwzględne - skuteczne wobec wszystkich, stanowiących najczęściej otoczenie podmiotu prawa.
VII. ZDARZENIA PRAWNE
Zdarzenie prawne to zdarzenie, z którym prawo przedmiotowe łączy powstanie określonych skutków prawnych, którymi mogą być: powstanie, zmiana lub ustanie stosunku prawnego.
Rodzaje zdarzeń prawnych (na gruncie prawa cywilnego):
zdarzenia prawne w ścisłym tego słowa znaczeniu (niezależne od ludzkiej woli);
działania (będące przejawem ludzkiej woli):
czyny (dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych, które powstają z mocy norm prawnych):
- dozwolone (nie zabronione przez prawo przedmiotowe, ale połączone z określonymi skutkami prawnymi);
- niedozwolone (zabronione przez prawo i wywołujące odpowiedzialność cywilnoprawną);
akty prawne nienormatywne (wywołują zamierzone skutki prawne):
- czynności prawne (czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych): jednostronne i dwustronne (umowy);
- akty administracyjne konstytutywne (oświadczenia woli organów administracji państwowej wywołujące skutki prawne);
- orzeczenia sądowe konstytutywne (wyroki sądowe, które powodują ustanowienie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego).
Nie są zdarzeniami prawnymi orzeczenia sądowe deklaratoryjne (deklaratywne) potwierdzające jedynie istnienie jakiegoś stosunku prawnego lub prawa podmiotowego.

Temat: Hierarchia aktów normatywnych
1. Pojęcie aktu normatywnego

Akt normatywny – jest to każdy tekst zawierający normy postępowania (J. Jabłońska-Bonca 2000). Akt normatywny, akt organu państwa lub innego upoważnionego podmiotu (np. organu organizacji społecznej), wydany na podstawie konstytucyjnie lub ustawowo przyznanych uprawnień, skierowany do określonych adresatów ( Smolski i inni 1999).

Warunki ważności aktu normatywnego: wydanie przez właściwy organ w przepisanym trybie, zgodność z aktami wyższej rangi oraz tzw. promulgacja, czyli ogłoszenie w specjalnym wydawnictwie (np. Dzienniku Ustaw RP lub Monitorze Polskim).

Akty normatywne powszechnie obowiązujące nie mogą wejść w życie bez ich ogłoszenia (z wyjątkiem prawa miejscowego – są ogłaszane w Dzienniku Ustaw).

2. Akty normatywne powszechnie obowiązujące
Akty powszechnie obowiązujące mogą być skierowane do wszystkich kategorii podmiotów na terytorium państwa.

2.1. Akty obowiązujące na terenie całego kraju:

a) Konstytucja Rzeczpospolitej Polski
b) Ustawy
- Rozporządzenie z mocą ustawy Prezydenta zatwierdzone przez Sejm (stan wojenny)
- Ratyfikowane umowy międzynarodowe za zgodą ustawy
- Ratyfikowane umowy międzynarodowe bez upoważnienia ustawy
c) Rozporządzenia stanowione przez:
- Prezydenta RP
- Radę Ministrów
- Prezesa Rady Ministrów
- Ministra kierującego działem administracji rządowej
- Przewodniczącego komitetu w składzie Rady Ministrów
- KRRiT
d) Układy zbiorowe pracy, Umowy Rady Ministrów z Kościołami nierzymskokatolickimi, Regulaminy Sejmu i Senatu

2.2. Akty o ograniczonym terytorialnie zasięgu:

a) Akty prawa miejscowego
- Uchwały rad samorządu terytorialnego
- Akty normatywne terenów organów administracji rządowej

3. Akty normatywne wewnętrznie obowiązujące
Akty wewnętrzne obowiązują tylko jednostki organizacyjnie podlegle organowi państwa wydającemu te akty. Nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów, których prawa i obowiązki mogą być regulowane wyłącznie w aktach normatywnych powszechnie obowiązujących.

a) Regulamin Zgromadzenia Narodowego
b) Uchwały Sejmu (niektóre)
c) Uchwały Senatu (niektóre)
d) Zarządzenia Prezydenta RP
e) Uchwały Rady Ministrów (niektóre)
f) Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów (niektóre)
g) Zarządzenia Ministrów (niektóre)
h) Niektóre akty innych centralnych organów państwowych



4. Hierarchia aktów normatywnych

Akty normatywne w państwie tworzą strukturę hierarchiczna i różnią się miedzy sobą przypisywana im mocą prawna. Mocy prawnej aktu normatywnego nie należy utożsamiać z jego mocą obowiązująca (wiążąca).

Najwyższe miejsce w hierarchii aktu normatywnego zajmuje konstytucja, po niej ustawa, niżej akty wykonawcze, do których zalicza się rozporządzenia i zarządzenia oraz akty normatywne wydawane przez organy samorządu terytorialnego, a także wojewodę (Smolski i inni 1999).

4.1. Konstytucja – zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów normatywnych, jest to ustawa zasadnicza. To akt normatywny parlamentu lub specjalnego organu przedstawicielskiego pochodzącego z wyboru (konstytuanty). Jest zbiorem norma – zasad stanowiących fundament politycznego, społecznego i gospodarczego ładu w państwie. Konstytucja RP z 2 kwietnia 1991 r. (Dz.U. nr 78, poz. 483), uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe i zatwierdzona przez naród w referendum 25 maja 1997 r., weszła w życie 17 października 1997 r. Jest ona najwyższym prawem Rzeczpospolitej Polskiej. Obowiązuje we wszystkich rodzajach stosunków prawnych, jest bezpośrednio stosowana przez wszystkie organy władzy publicznej (J. Jabłońska-Bonca 2000).
4.2. Ustawy – to akty prawodawcze uchwalone w Polsce przez Sejm za zgodą Senatu. Ustawy zajmują w hierarchii źródeł prawa miejsce o jeden stopień niższe niż Konstytucja. Wszystkie akty podustawowe powinny być z nimi zgodne. Na ogół przyjmuje się, że istnieje pewien zakres spraw, które mogą być regulowane wyłącznie przez ustawy. Tzw. materia ustawowa obejmuje zazwyczaj: nakładanie obowiązków na jednostki i zbiorowości, przyznawanie im praw (uprawnień), ograniczenie ich wolności i praw, ustrój, właściwości i zasady działania aparatu państwowego oraz samorządu terytorialnego, główne zasady systemu gospodarczego i finansowego państwa, status funkcjonariuszy państwowych(J. Jabłońska-Bonca 2000). Ustawy są uchwalone w trybie określonym konstytucyjnie (legislacja). Przyjęta przez Sejm ustawa i podpisana przez prezydenta RP jest publikowana w Dzienniku Ustaw RP.
4.3. Umowa międzynarodowa, oświadczenie woli dwu lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego, wywołujące dla nich skutki prawne. Umowa międzynarodowa jest głównym źródłem prawa międzynarodowego. Normy dotyczące umowy międzynarodowej zostały zawarte w konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów (1969). Stronami umowy międzynarodowej są państwa, a także np. organizacje międzynarodowe. Umowy międzynarodowe dzielą się na dwustronne i wielostronne, wielostronne mogą być zamknięte lub otwarte (dostępne dla innych państw). Umowy międzynarodowe mają różne nazwy, np.: traktat, konwencja, układ. Umowy międzynarodowe ratyfikuje Prezydent. Ratyfikacja niektórych umów międzynarodowych wymaga uprzedniej zgody Sejmu. W razie gdy następuje kolizja umowy międzynarodowej a jakąś ustawą, wówczas pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa. W przypadku innych umów międzynarodowych, Prezes Rady Ministrów powiadamia Sejm o zamiarze przedłożenia umowy Prezydentowi do ratyfikacji. W umowie międzynarodowej państwo polskie może przekazać organizacji międzynarodowej (np. Unii Europejskiej), kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sporach. Sejm może w sprawie podpisania umowy międzynarodowej zarządzić referendum.
4.4. Rozporządzenia - , akt normatywny niższego rzędu niż ustawa, wydawany przez naczelny organ władzy wykonawczej na podstawie konkretnego upoważnienia zawartego w ustawie, w celu jej wykonania. W Polsce rozporządzenia wydają: prezydent, Rada Ministrów, premier, ministrowie.
Rozporządzenie z mocą ustawy jest aktem normatywnym o randze ustawy (od 1992 prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy ma Rada Ministrów na podstawie uchwalonej przez parlament tzw. ustawy upoważniającej, określającej czas jego obowiązywania i zakres przedmiotowy).
4.5. Akty prawa miejscowego – są źródłem powszechnie obowiązującego prawa o ograniczonym terytorialnie zasięgu. Obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Legalność prawa miejscowego kontroluje Naczelny Sąd Administracyjny oraz Prezes Rady Ministrów (akty wojewody).
Akty prawa miejscowego można podzielić na: akty pochodzące od organów państwa i pochodzące od organów samorządu, a także na:
- akty zawierające statuty
- akty zawierające przepisu wykonawcze, tj. akty wydawane na podstawie upoważnień szczegółowych
- akty zawierające przepisy porządkowe, wydawane na podstawie upoważnień generalnych.

Akty prawa miejscowego wydaje się w formie:
- rozporządzeń wykonawczych – wydawanych na podstawie i w granicach upoważnień ustawowych,
- rozporządzeń porządkowych – w zakresie nie uregulowanym w ustawach i innych przepisach powszechnie obowiązujących, jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia oraz zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Rozporządzenia porządkowe mogą przewidywać za naruszenie ich przepisów kary grzywny wymierzane na zasadach i w trybie określonym w prawie o wykroczeniach
5. Publikowanie aktów normatywnych

Ogłoszenie aktu prawnego, zawierającego przepisy powszechnie obowiązujące, stanowi warunek jego wejścia w życie. Akty normatywne zawierające prawo powszechnie obowiązujące ogłaszane są w Dzienniku Ustaw (Dz. U.). Kolejne numery Dziennika Ustaw ukazują się nieregularnie, w zależności od liczby aktów oczekujących na publikację. Akty wewnętrzne administracji – uchwały i zarządzenia, a także niektóre inne ogłaszane są w Monitorze Polskim (M.P.). Oprócz Dziennika Ustaw i Monitora Polskiego ukazują się dzienniki urzędowe niektórych ministerstw ( Siuda 1999).

X. PRZEDSTAWICIELSTWO W PRAWIE CYWILNYM I HANDLOWY
Przedstawicielstwo - możność (upoważnienie, umocowanie) dokonywania czynności prawnych w imieniu drugiej osoby (reprezentowanego) ze skutkiem prawnym dla tej osoby.
Rodzaje umocowań:
a) bierne - upoważnienie do odbierania oświadczeń woli osób trzecich w imieniu innej osoby;
b) czynne - upoważnienie do składania oświadczeń woli w imieniu innej osoby.
Źródłem umocowania może być:
a) ustawa lub orzeczenie sądowe (przedstawicielstwo ustawowe);
b) wola osoby reprezentowanej (pełnomocnictwo).
Pełnomocnictwo domniemane to umocowanie, o którym ustawa każe domniemywać, że wolą mocodawcy było dzielenie pełnomocnictwa, np. ekspedient.
Granice pełnomocnictwa to zakres czynności, których pełnomocnik może dokonywać na podstawie umocowania.

Rodzaje pełnomocnictwa ze względu na jego granice:

a) pełnomocnictwo ogólne - upoważnia pełnomocnika do dokonywania czynności zwykłego zarządu (mających na celu zachowanie majątku i osiągnięcie z niego normalnych korzyści;

b) pełnomocnictwo szczególne:
- rodzajowe - upoważnienie do dokonywania czynności prawnych określonego rodzaju;
- szczegółowe - upoważnienie do dokonania jednorazowo konkretnej czynności.
Udzielenie pełnomocnictwa wymaga specjalnej formy (pisemnej, notarialnej), jeśli forma taka wymagana jest dla ważności czynności prawnej, której ma dokonać pełnomocnik.
Pełnomocnictwo ogólne musi być - pod rygorem nieważności - udzielone na piśmie.
Pełnomocnictwo wygasa, gdy:
a) upłynął termin, na który zostało udzielone;
b) czynność, do której pełnomocnik był upoważniony, została dokonana;
c) umarł pełnomocnik;
d) umarł mocodawca (jeśli w pełnomocnictwie nie zastrzeżono inaczej).
Prokura to szczególny rodzaj pełnomocnictwa, którego udzielić może jedynie spółka prawa handlowego. Prokura upoważnia do dokonywania wszelkich czynności (sądowych i pozasądowych) związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa zarobkowego. Z czynności tych wyłączone jest zbywanie i obciążanie przedsiębiorstwa i nieruchomości, do których konieczne jest wyraźne upoważnienie.
Jeśli prokura jest łączna, dla ważności czynności prawnej konieczne jest współdziałanie wszystkich prokurentów.
Prokurent nie może przenieść prokury na inną osobę, ale może udzielić innej osobie pełnomocnictwa szczególnego.
Czynność prawna
3. CZYNNOŚĆ PRAWNA
Czynność prawna polega na zaciąganiu zobowiązań lub nabywaniu uprawnień za pomocą oświadczeń woli. Podstawą każdej takiej czynności jest więc oświadczenie woli. Osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych może samodzielnie kształtować swoją sytuację prawną, nabywać - za pomocą swych działań - uprawnienia i zaciągać zobowiązania. Aby oświadczenie woli było ważne, a zatem aby mogło skutkować prawnie, musi spełniać określone wymogi.
Z uwagi na duże znaczenie praktyczne należy zwrócić uwagę na formę oświadczenia woli. Generalna zasada przewidziana przez kodeks cywilny stanowi, że oświadczenie woli ma być zakomunikowane w jakikolwiek sposób, który dostatecznie wyraźnie demonstruje zamysł składającego takie oświadczenie (art. 60 kc). Jest to tzw. zwykła forma oświadczenia woli. Oświadczeniem woli jest w tym ujęciu każde zachowanie demonstrujące w przyjęty w danym środowisku sposób zamiar dokonania czynności prawnej. Staje się ono skuteczne, gdy doszło do adresata w taki sposób, aby mógł się on zapoznać z jego treścią. Od tej chwili wiąże i nie może być odwołane, chyba że za zgodą stron. Tak więc złożeniem oświadczenia woli będzie np. wejście do autobusu albo wybranie towaru w sklepie samoobsługowym. Większość oświadczeń woli kierowana jest do określonego adresata. Jednak są też takie sytuacje, kiedy oświadczenie kieruje się do nieoznaczonej bliżej liczby podmiotów prawnych (np. wystawienie rzeczy na sprzedaż w witrynie sklepowej wraz z oznaczeniem ceny).
Bywa, że prawo wymaga - dla ważności czynności prawnej - zachowania szczególnej formy złożenia oświadczenia woli, która może mieć postać.
> formy pisemnej zwykłej,
> formy pisemnej z urzędowym poświadczeniem daty,
> formy pisemnej z poświadczeniem podpisu,
> formy aktu notarialnego.
Dla zachowania formy pisemnej zwykłej wymagany jest własnoręczny podpis osoby składającej oświadczenie woli. Nie ma znaczenia, czy dana osoba własnoręcznie sporządzi treść dokumentu. Istotny jest jedynie jej podpis. Istnieją również pewne formy zastępcze (np. osoba nie umiejąca pisać może zamiast podpisu złożyć odcisk palca, a obok tego inna osoba wpisuje jej imię i nazwisko, umieszczając swój podpis). Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty jest potrzebna dla stwierdzenia, w jakim momencie została dokonana określona czynność (data pewna). Urzędowego poświadczenia daty dokonuje notariusz lub organ państwowy, umieszczając jakąkolwiek wzmiankę na dokumencie opatrzoną datą. Formę tę można zachować także w inny sposób. Po pierwsze, poprzez stwierdzenie jakiegoś zdarzenia w innym dokumencie urzędowym. Po drugie, poprzez śmierć uczestnika czynności prawnej podpisanego na dokumencie (data jest wówczas pewna od daty śmierci tej osoby). Poświadczenie podpisu polega na stwierdzeniu przez notariusza lub powołany do tego organ państwowy faktu własnoręcznego podpisu danej osoby na dokumencie. Akt notarialny jest dokumentem sporządzonym przez notariusza. Notariusz sam spisuje treść oświadczeń woli stron, redaguje z nimi treść dokumentu, a następnie odczytuje i wraz ze stronami podpisuje. Podpisy stron znajdują się jedynie na oryginale dokumentu przechowywanym u notariusza, natomiast strony otrzymują wypisy aktów notarialnych opatrzonych pieczęcią notariusza. Zawarcie umowy w formie aktu notarialnego jest wymagane m.in. przy przeniesieniu własności nieruchomości. Niezachowanie przypisanej dla dokonania danej czynności formy szczególnej może skutkować różnymi konsekwencjami. Jeśli ustawodawca wyraźnie wskazał, że dla dokonania danej czynności wymaga się, pod rygorem nieważności, przypisanej formy szczególnej (tzw. forma ad solemnitatem niedochowanie tej formy powoduje bezwzględną nieważność takiej czynności. Czynność taka nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Tak jest np. w przypadku niedochowania formy oświadczenia woli przy przeniesieniu własności nieruchomości. Ustawodawca zastrzegł tu - pod rygorem nieważności - formę notarialną (art. 158 kc). Sporządzenie umowy w innej formie spowoduje, że czynność prawna będzie nieważna. Niezachowanie zwykłej formy pisemnej tam, gdzie jest to wymagane bez rygoru nieważności, nie powoduje wadliwości samej czynności. Przyczynia się jednak do trudności dowodowych (tzw. forma ad probationem). Strona, która zaniedba dochowania takiej formy, musi się liczyć z tym, że nie mając dokumentu na piśmie, nie udowodni swych racji przed sądem i przegra spór. Spotka się bowiem z ograniczeniami dowodowymi. Tylko wyjątkowo będzie się mogła posłużyć dowodem ze świadków lub przesłuchania stron. Formy pisemnej dla celów dowodowych wymaga m.in. każda czynność prawna o wartości wyższej niż 2 tyś. złotych (art. 75 kc). Dla niektórych czynności czasem przewidziana jest określona forma, wymagana w tzw. celach specjalnych (tzw. forma ad eventum) Ustawodawca zastrzega, że dana forma ma znaczenie tylko dla osiągnięcia szczególnego skutku prawnego, który bez jej dochowania nie nastąpi, jakkolwiek sama czynność będzie ważna. Forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty jest wskazana np. przy umowie najmu. Poświadcza się datę umowy najmu po to, aby wykluczyć możliwość jej wypowiedzenia (art. 678 2 kc).
Tak więc, jeżeli prawo przewiduje dla złożenia oświadczenia woli jakąś formę szczególną, winna być ona zachowana. Prawo przewiduje różne rodzaje wad (niezachowanie wymaganej prawem formy jest tylko jedną z nich) i różne konsekwencje wadliwości czynności prawnych. Skutki, jakie pociąga za sobą wystąpienie określonych wad przy dokonywaniu czynności prawnych, to:
a) Nieważność bezwzględna powoduje, iż czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Jest tak, jakby do niej nie doszło. Umowa jest nieważna z mocy prawa. Do takiej nieważności dochodzi w następujących sytuacjach;
> kiedy czynność prawna zostaje dokonana przez osobę pozbawioną zdolności do czynności prawnych (art. 14 kc),
> gdy dokonano czynności prawnej sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub w celu obejścia prawa (art. 58 kc),
> w przypadku zawarcia umowy o świadczenie niemożliwe do spełnienia (reguła: impossibilium mdlą obligatio oznacza, że umowa o świadczenie niemożliwe nie rodzi zobowiązania - art. 387 l kc),
> gdy przy składaniu oświadczenia woli nastąpił brak świadomości lub swobody, np. wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego oraz innego rodzaju, chociażby przemijających zaburzeń czynności psychicznych (art. 82 kc),
> jeśli czynność prawna została dokonana dla pozoru, czyli strony potajemnie umówiły się, iż ujawnione wobec osób trzecich oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych (art. 83 kc),
> jeśli dokonano danej czynności bez zachowania formy szczególnej przewidzianej przez prawo pod rygorem nieważności (ad solem-nitatem - art. 73 2 kc).
b) Nieważność względna polega na tym, że wadliwość czynności prawnej sama przez się nie powoduje jej nieważności. Jednak istnienie określonej wady uprawnia konkretną osobę do podważenia ważności tej
czynności. Jeśli upoważniona osoba skorzysta ze swego uprawnienia, czynność staje się nieważna od początku swego istnienia. Na nieważność względną można się powołać w przypadku istnienia następujących wad oświadczenia woli:
> błędu,
> podstępu,
> groźby,
> wyzysku.
Błąd jest mylnym wyobrażeniem co do rzeczywistego stanu rzeczy przy dokonywaniu czynności prawnej. Musi dotyczyć treści czynności prawnej, tj. tego co było w umowie, a nie naszych motywów czy oczekiwań. Ponadto, aby można się było powołać na błąd, musi on być istotny, czyli uzasadniający przypuszczenie, że gdyby dana osoba nie działała pod wpływem błędu, to nie złożyłaby określonego oświadczenia woli. Uprawniony może w ciągu roku od poznania prawdziwego stanu rzeczy uchylić swoje oświadczenie woli. Jeśli tego nie uczyni, wadliwość czynności prawnej ustaje i czynność wywiera normalne skutki prawne (art. 84 kc). Podstęp traktuje się jako tzw. błąd kwalifikowany. Jest to celowe wprowadzenie w błąd osoby składającej oświadczenie woli przez inną osobę. Uprawniony ma w tym przypadku czas na uchylenie swego oświadczenia woli, gdy zaś tego nie uczyni, czynność zaczyna skutkować prawnie (art. 85 kc). Groźba jest definiowana jako wywarcie przymusu na określoną osobę po to, by złożyła ona określone oświadczenie woli. Z tą wadą mamy do czynienia wtedy, gdy z okoliczności wynika, że konkretne oświadczenie woli zostało złożone dlatego, bo składający je podmiot był przekonany, iż gdyby tego nie zrobił, groziłoby mu lub jego najbliższym poważne niebezpieczeństwo. Aby można się było powołać na groźbę, musi być ona bezprawna i poważna. W lej sytuacji uprawniony ma rok - od ustania stanu zagrożenia - do uchylenia się od tegoż oświadczenia woli. Jeśli tego nie uczyni, wówczas wadliwość ustaje i czynność wywiera normalne konsekwencje (art. 87 kc). Wyzysk polega na zastrzeżeniu w umowie rażąco niewspółmiernych wzajemnych świadczeń przez strony tej umowy Z tą wadą oświadczenia woli mamy do czynienia, gdy jedna ze stron wykorzystuje przymusowe położenie partnera, jego niedołęstwo lub niedoświadczenie. Uprawniony może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego mu świadczenia, a nawet unieważnienia umowy na drodze sądowej. Uprawnienia te wygasają z upływem dwóch lat od dnia zawarcia umowy {art. 388 kc).
c) Bezskuteczność zawieszona polega na tym, że czynność prawna jest niezupełna Do jej ważności wymagana jest zgoda osoby trzeciej. Tego typu działania noszą nazwę czynności kulejących. Przykładem może być sytuacja przewidziana w treści art. 17 kc, który stanowi, że: „do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela." Dopiero czynność potwierdzona przez uprawnioną osobę staje się ważna. Brak zgody powoduje jej nieważność od samego początku.
d) Względna bezskuteczność jest wtedy, gdy czynność prawna nie wywiera skutków prawnych tylko względem konkretnych osób chronionych przez prawo. Art. 527 kc przewiduje ochronę wierzyciela, w razie niewypłacalności dłużnika, stanowiąc, że. „jeśli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego ".

VII. ZDARZENIA PRAWNE
Zdarzenie prawne to zdarzenie, z którym prawo przedmiotowe łączy powstanie określonych skutków prawnych, którymi mogą być: powstanie, zmiana lub ustanie stosunku prawnego.
Rodzaje zdarzeń prawnych (na gruncie prawa cywilnego):
zdarzenia prawne w ścisłym tego słowa znaczeniu (niezależne od ludzkiej woli);
działania (będące przejawem ludzkiej woli):
czyny (dokonane bez zamiaru wywołania skutków prawnych, które powstają z mocy norm prawnych):
- dozwolone (nie zabronione przez prawo przedmiotowe, ale połączone z określonymi skutkami prawnymi);
- niedozwolone (zabronione przez prawo i wywołujące odpowiedzialność cywilnoprawną);
akty prawne nienormatywne (wywołują zamierzone skutki prawne):
- czynności prawne (czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych): jednostronne i dwustronne (umowy);
- akty administracyjne konstytutywne (oświadczenia woli organów administracji państwowej wywołujące skutki prawne);
- orzeczenia sądowe konstytutywne (wyroki sądowe, które powodują ustanowienie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego).
Nie są zdarzeniami prawnymi orzeczenia sądowe deklaratoryjne (deklaratywne) potwierdzające jedynie istnienie jakiegoś stosunku prawnego lub prawa podmiotowego.