Podstawy prawa cywilnego i handlowego

I – Część ogólna z prawa cywilnego

1. Ogólna charakterystyka prawa cywilnego i jego działy.
Kodeks cywilny reguluj stosunku cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.]
Prawo cywilne obejmuje swą regulacją stosunki między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Nie obejmuje zatem zaliczanych do kategorii prawa publicznego stosunków między organami państwa a obywatelami (i osobami prawnymi). Prawo cywilne określamy jako gałąź prawa obejmującą zespół przepisów regulujących stosunki majątkowe oraz niemajątkowe miedzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi na zasadzie równorzędności podmiotów.
Systematyka prawa cywilnego:
1) część ogólna – uregulowana w księdze pierwszej k.c., obejmuje zasady ogólne, wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego, z uwzględnieniem działów uregulowanych poza k.c.,
2) prawo rzeczowe – zawarte w księdze drugiej k.c. (i przepisach odrębnych), obejmuje regulację prawa własności i innych praw rzeczowych (użytkowania wieczystego i ograniczonych praw rzeczowych), w szczegółach dotyczy treści, nabycia i utraty oraz ochrony praw rzeczowych (i posiadania),
3) prawo zobowiązań – zawarte w księdze trzeciej k.c. (i odrębnym ustawodawstwie). Obejmuje regulację wymiany dóbr i świadczeń usług. W części ogólnej prawa zobowiązań zawarto przepisy dotyczące wszelkich stosunków zobowiązaniowych w części szczegółowej znajdujemy regulacje poszczególnych, różnorodnych umów zobowiązujących do świadczenia,
4) prawo spadkowe – zawarte w księdze czwartej k.c., reguluje zasady dziedziczenia spadku w wyniku śmierci osoby fizycznej, w szczególności tryb powołania do dziedziczenia i dalsze skutki,
5) prawo rodzinne – uregulowane w odrębnym kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, obejmuje materię małżeństwa, pokrewieństwa, opieki i kurateli,
6) prawa na dobrach niematerialnych (prawa własności intelektualnej) – regulacja pozakodeksowa obejmuje problematykę prawa autorskiego, prawa wynalazczego, znaków towarowych itd.,
7) prawo handlowe – uregulowane w kodeksie handlowym, w którym zawarto obszerną regulację prawną spółek osobowych (sp. jawna i komandytowa) oraz spółek kapitałowych (sp. z o.o. i s.a.).

2. Stosunek cywilnoprawny i jego struktura.
Zagadnienie stosunku cywilnoprawnego – stosunek cywilnoprawny nawiązuje do stosunku prawnego. Podstawowa cecha stosunku cywilnoprawnego – jest to stosunek oparty na zasadzie równorzędności stron (równość stron), co oznacza że żadna strona nie może mocą swojego działania spowodować samodzielnie rozwiązania stosunku prawnego. Muszą w większości przypadków powstać za wolą stron. Wola stron ma decydować czy ma dojść do stosunku prawnego. Stosunki cywilnoprawne kształtowane są poprzez decyzje podmiotów (wolę stron) co do tego, że taki stosunek prawny chcą nawiązać.
Wyróżniamy następujące elementy stosunku:
 podmiot stosunku – na gruncie prawa cywilnego podmiotem stosunku mogą być podmioty mające zdolność prawną (do posiadania prawa i obowiązków). Osoba prawna ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych. Może działać poprzez powołane organy;
 przedmiot stosunku – przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest dozwolone, nakazane lub zakazane postępowanie podmiotu, a niekiedy także rzecz (obiekt materialny), którego to zachowanie dotyczy;
 treść stosunku cywilnoprawnego – pod tym zbiorczym pojęciem rozumiemy prawa i obowiązki stron, wynikające z danego stosunku prawnego. Na gruncie prawa cywilnego istnieje korelacja między uprawnieniami i obowiązkami dwóch podmiotów stosunku. Treść jest zróżnicowana w zależności od stosunku cywilnoprawnego.
Podmiot i strona stosunku cywilno-prawnego nie są pojęciami tożsamymi. Stosunek dwóch stron stosunku uprawnionego i strony zobowiązanej. Podmiotów może być różna liczba – wielość podmiotów po stronie.
Często jedna strona jest po części zobowiązana a po części uprawniona.
Przyczyna powstawania i zmian stosunku cywilnoprawnego: ustawodawca decyduje w normie prawnej o stanie faktycznym, który musi być spełniony aby stosunek cywilnoprawny powstał. W konsekwencji stany faktyczne opisane w normach prawnych określa się mianem zdarzeń (stanów) cywilnoprawnych. Musimy zrealizować wszystkie elementy normy, aby powstał stosunek cywilnoprawny.
Klasyfikacja stosunku cywilnoprawnego:
1) podział na zdarzenia (sensu stricte) – to te zdarzenia, które są niezależne od woli ludzkiej np. upływ czasu, kataklizmy, śmierć czy urodzenie,
2) podział na działania:
 czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych – podjęte ze świadomością i chęcią wywołania skutku np. są to czynności prawne, orzeczenia sądowe mające charakter konstytutywny (powodują że skutek prawny powstaje),
 inne czyny – skutek powstaje niezależnie od tego czy strony chciały osiągnąć skutek np. ustawodawca określa określone zdarzenia, które jeśli strona wypełni to skutek prawny zaistnieje np. odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez jeden podmiot drugiemu podmiotowi, czego skutkiem jest świadczenie odszkodowania. Są to tzw. czyny niedozwolone. Art. 415-488 K.C. – zdarzenia które spowodują szkodę rodzą obowiązek jej naprawienia.

3. Zdarzenia cywilnoprawne i ich podstawowe rodzaje.
Zdarzenia cywilnoprawne:
1) zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu,
2) działania:
a) czyny: bezprawne i zgodne z prawem:
 kategorie normatywne obejmujące czyny i zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu  czyny niedozwolone  bezpodstawne wzbogacenie
 czyny zgodne z prawem:
 przejawy woli podobne do oświadczeń woli,
 zawiadomienia o pewnych zdarzeniach,
 czynności często faktyczne
b) czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych:
 czynności prawne (oświadczenia woli)
 akty administracyjne
 orzeczenia sądowe
Powstanie, zmiana lub ustanie każdego stosunku prawnego, a wiec także stosunku cywilnoprawnego, zależne jest od istnienia stanu faktycznego, z którym dyspozycja normy prawnej łączy wspomniany skutek. W obrębie tego stanu faktycznego szczególne znaczenie mają fakty, czyli zjawiska świata zewnętrznego, określone w hipotezie normy prawnej. Fakty, z którymi norma prawna łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunku prawnego, nazywa się zdarzeniami prawnymi. Okoliczność, że dany fakt ma charakter zdarzenia prawnego, jest następstwem tego, iż jest on przewidziany w hipotezie normy prawnej, jako przesłanka stosunku prawnego np. zawarcie zaręczyn było do dnia wejścia w życie kodeksu rodzinnego z 1950 r. zdarzeniem prawnym, rodzącym powstanie stosunku prawnego.
Fakty, z którymi prawo cywilne łączy powstanie, zmianę lub ustanie stosunków cywilnoprawnych albo skutki w sferze podmiotowości cywilnoprawnej, są zdarzeniami z zakresu prawa cywilnego, a więc zdarzeniami cywilnoprawnymi.
Można podzielić zdarzenia cywilnoprawne na: zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu i działania. Tą pierwszą kategorię stanowią zdarzenia niezależne od woli ludzkiej, jak upływ czasu, urodzenie, śmierć, pożar itp. Natomiast przez działanie rozumie się zachowanie człowieka, które jest wynikiem jego woli. Nie będzie więc działaniem, lecz zdarzeniem w ścisłym tego słowa znaczeniu, zachowanie się człowieka pod wpływem przymusu fizycznego.
Działania można z kolei podzielić na:
1. czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych – polegają na podjęciu decyzji dotyczącej wywołania określonych skutków prawnych i z mocy normy prawnej te zamierzone skutki wywołują; w ramach tej grupy należy odróżnić: czynności prawne wraz z oświadczeniem woli, orzeczenia sądowe i akty administracyjne,
2. inne czyny.
Zdarzeniami cywilnoprawnymi są orzeczenia sądowe o charakterze konstytutywnym. W ich grupie należy odróżnić:
a) orzeczenia stwierdzające obowiązek złożenia oświadczenia woli zastępujące to oświadczenie – w wypadku uchylenia się podmiotu, na którym ciąży obowiązek złożenia oświadczenia woli, od jego spełniania, sąd na żądanie osoby, której przysługuje roszczenie będące korelatem tego obowiązku, stwierdza obowiązek złożenia oświadczenia określonej treści; z chwilą uprawomocnienia orzeczenie to zastępuje to oświadczenie. Obowiązek złożenia oświadczenia woli może być następstwem różnych zdarzeń, przede wszystkim może być skutkiem czynności prawnej np. umowy przedwstępnej, zapisu testamentowego, ale również wynikać z aktu administracyjnego, bezpodstawnego wzbogacenia oraz różnych szczególnych stanów faktycznych.
Jeżeli podmiotem obowiązku nie jest dokonanie przez zobowiązanego jednostronnej czynności prawnej, lecz złożenie oświadczenia woli stanowiącego element umowy, orzeczenie sądu zastępuje w zasadzie tylko to oświadczenie, nie zaś umowę. Oznacza to, że do powstania skutków zawarcia umowy konieczne jest poza tym złożenie oświadczenia woli przez drugą stronę. Jednakże gdy obowiązek wynika z umowy przedwstępnej i dotyczy zawarcia umowy przyrzeczonej lub gdy sąd uwzględnia powództwo zgodnie z żądaniem pozwu, orzeczenie sądu stwierdza zawarcie umowy i zastępuje ją.
Orzeczenie sądowe zastępuje oświadczenie woli bez względu na to, czy i jaka forma szczególna wymagana jest z mocy ustawy lub umowy dla czynności prawnej będącej przedmiotem obowiązku prawnego;
b) orzeczenia wydawane na podstawie szczególnych upoważnień ustawowych w sprawach określonych w tych przepisach. Z mocy orzeczenia sądowego stosunek prawny może powstać, ustać lub ulec przekształceniu tylko wtedy, gdy taka kompetencja sądu wynika z uregulowania ustawowego określającego sytuację, w której sąd na wniosek oznaczonej osoby lub z urzędu może ukształtować nowy stan prawny np. z art. 210 k.c. wynika kompetencja sądu do zniesienia współwłasności, z art. 3571 1 k.c. zaś kompetencja – w określonych okolicznościach – do przekształcenia lub zniesienia zobowiązania.
Orzeczenia konstytutywne wydawane na podstawie szczególnych upoważnień ustawowych pełnią zróżnicowaną rolę. Szczególne znaczenie niektórych z nich polega na tym, że skutków prawnych związanych z ich wydaniem nie może wywołać zgodna decyzja stron stosunku cywilnoprawnego, lecz mogą one nastąpić jedynie z mocy orzeczenia sądu, tak jest np. z rozwiązaniem małżeństwa. Poza tym ustawa przewiduje sytuacje, w których wydanie orzeczenia kształtującego określony stosunek prawny jest swoistą alternatywą – z której korzystanie może, choć nie musi być, obwarowane spełnieniem się szczególnych, wymienionych w ustawie przesłanek – dla zgodnych oświadczeń woli stron danego stosunku prawnego np. zniesienie współwłasności lub dział spadku może być treścią umowy lub nastąpić w drodze orzeczenia sądu.
Przez akt administracyjny rozumie się jednostronne oświadczenie organu administracji publicznej określające władczo, na podstawie ustawy lub przepisów wydanych z jej upoważnienia, sytuację prawną konkretnego adresata w konkretnej sprawie. Do zdarzeń cywilnoprawnych zaliczamy te akty administracyjne, które powodują samodzielnie lub stanowią przesłankę – jako konieczny element złożonego stanu faktycznego – powstania, zmiany bądź ustania stosunku cywilnoprawnego albo podmiotowości w sferze prawa cywilnego.
Czynami – które dzieli się na czyny bezprawne i zgodne z prawem – nazywa się te działania, z którymi norma prawna łączy określony skutek prawny niezależnie od tego, czy wola osoby działającej była skierowana na wywołanie go.
Czynami bezprawnymi są wszelkie działania np. naruszenie cudzego dobra osobistego, pozbawienie władztwa nad rzeczą podjęte wbrew zakazowi wynikającemu z normy prawnej oraz zaniechania wykonania – nałożonego przez normę w określonych sytuacjach – obowiązku działania, z którymi ustawa wiąże – co niekiedy zależy ponadto od istnienia dalszych, poza bezprawnym działaniem lub zaniechaniem, elementów stanu faktycznego, jak np. wina – niekorzystne dla działającego skutki prawne. W prawie cywilnym najczęściej, ale nie wyłącznie, takim skutkiem jest obowiązek naprawienia szkody.
Działania, które ani nie podpadają pod pojęcie czynności zmierzających do wywołania skutków prawnych, ani nie są czynami bezprawnymi, a wywołują skutki w sferze prawa cywilnego, zaliczamy do klasy czynów zgodnych z prawem. Ta grupa stanowi zbiór różnorodnych działań, dla których w zasadzie brak jest wspólnych norm prawnych. W grupie czynów zgodnych z prawem wyróżnia się:
1) przejawy woli podobne do oświadczeń woli, a różniące się tym, że skutek prawny następuje niezależnie od woli działającego np. wezwanie dłużnika do wykonania powoduje według art. 455 k.c. wymagalność wierzytelności, jeżeli termin spełnienia świadczenia nie był oznaczony ani nie wynikał z właściwości zobowiązania; uznanie roszczenia ze strony zobowiązanego przerywa bieg przedawnienia – tzw. uznanie niewłaściwe,
2) zawiadomienia o pewnych zdarzeniach np. zawiadomienie sprzedawcy przez kupującego o wadach fizycznych rzeczy,
3) czynności czysto faktyczne (zwane niekiedy realnymi), czyli czynności zmierzające do osiągnięcia pewnego skutku pozaprawnego, z którymi ustawa łączy następstwa prawne np. z faktem znalezienia rzeczy ustawa – art. 183 i n. k.c. – wiąże wiele praw i obowiązków znalazcy.

4. Zdolność prawna osoby fizycznej – pojęcie, początek i koniec.
Zdolność prawna – człowiekowi przypisuje się zdolność prawną, która kwalifikuje go jako podmiot praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Przymiot zdolności prawnej nie powoduje, że człowiek niejako automatycznie ma prawa i obowiązki, lecz oznacza możliwość stania się podmiotem praw i obowiązków wskutek różnych zdarzeń cywilnoprawnych, np. dziedziczenia, czynności prawnej – umowy, czynu niedozwolonego.
Początkiem zdolności prawnej człowieka jest chwila jego urodzenia. Zdolność prawną nabędzie dziecko, które urodziło się żywe.
Nasciturus – zdolność prawna dziecka poczętego, a nie urodzonego – przysługuje ona dziecku poczętemu pod warunkiem zawieszającym, że urodzi się ono żywe np. spadek.
Zdolność prawna osoby fizycznej trwa przez całe życie człowieka i kończy się wraz z jego śmiercią. Ze śmiercią jako zdarzeniem cywilnoprawnym ustawodawca wiąże wygaśnięcie praw i obowiązków niemajątkowych oraz przejście – z niektórymi wyjątkami – praw i obowiązków majątkowych na spadkobierców według zasad prawa spadkowego.

5. Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych – pojęcie i zakresy.
Zdolność do czynności prawnych – możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań w drodze czynności prawnych, dokonywanych przez podmiot.
Prawa i obowiązki można nabywać m.in. na mocy ustawy, wskutek wydania orzeczenia sądowego, w rezultacie wydania aktu administracyjnego. Najważniejszym instrumentem prowadzącym do nabywania praw i obowiązków cywilnoprawnych są jednak własne działania podmiotu, zmierzające do osiągnięcia zamierzonego skutku prawnego. Wśród tych działań pierwszoplanową rolę odgrywają czynności prawne w szczególności zaś umowy.
Oprócz zdolności do czynności prawnych można wyróżnić także zdolność deliktową (do ponoszenia odpowiedzialności za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym) oraz zdolność do zawarcia małżeństwa.
Ustawodawca uzależnił kwalifikację zdolności do czynności prawnych od wieku oraz od ubezwłasnowolnienia osoby. Z punktu widzenia tych kryteriów daje się wyróżnić: brak zdolności do czynności prawnych, ograniczoną zdolność do czynności prawnych i pełną zdolność do czynności prawnych.
Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości, tj. ukończenia lat osiemnastu albo wcześniej, wskutek zawarcia małżeństwa przez małoletniego.
Pełna zdolność do czynności prawnych umożliwia samodzielne dokonywanie wszelkich czynności prawnych z zakresu prawa cywilnego. Jedynie mężczyzna, który nie ukończył 21 lat, nie może zawrzeć związku małżeńskiego, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów mu zezwoli.

6. Przedstawicielstwo.
Przedstawicielstwo jest cywilnoprawną instytucją służącą dokonaniu czynności prawnych w imieniu innego podmiotu, gdy ten nie może lub nie chce działać sam. Polega ono na dokonaniu przez jedną osobę (przedstawiciela) w imieniu innej osoby (reprezentowanego) czynności prawnej (złożenie lub przyjęcie oświadczenia woli), przy czym czynność ta, jeżeli mieści się w granicach upoważnienia przedstawiciela do działania w imieniu reprezentowanego (umocowanie), wywołuje skutki prawne bezpośrednio dla reprezentowanego.
Cechy przedstawicielstwa:
 czynności prawnej dokonuje przedstawiciel – on więc składa lub przyjmuje oświadczenie woli; jeżeli oświadczenie takie okaże się wadliwe (dotknięte wadą oświadczenia woli), to ocena tego oświadczenia będzie dokonywana w zasadzie według okoliczności występujących po stronie przedstawiciela. Podobnie należy postąpić przy kwalifikacji złej lub dobrej wiary,
 przedstawiciel działa w imieniu reprezentowanego, co oznacza, że powinien on – w sposób wyraźny lub dorozumiany – ujawnić, wskazać osobę, na rzecz której dokonuje czynności prawnej,
 przedstawiciel musi mieć odpowiednie umocowanie do działania i dokonywać czynności prawnej w granicach tego umocowania, w zasadzie pod rygorem bezskuteczności odmiennego działania,
 czynność prawna przedstawiciela wywołuje bezpośredni skutek w sferze prawnej reprezentowanego, co oznacza, że podmiotem nabytych praw lub zaciągniętych zobowiązań staje się wprost osoba reprezentowana,
 warunkiem niezbędnym skutecznego przedstawicielstwa jest zdolność przedstawiciela do reprezentowania, wyrażająca się w zdolności do czynności prawnych (pełna w wypadku przedstawicielstwa ustawowego i co najmniej ograniczona w wypadku pełnomocnictwa),
 przez przedstawiciela można dokonać w zasadzie każdej czynności prawnej, chyba że ustawa stanowi inaczej lub właściwość samej czynności prawnej stoi temu na przeszkodzie. Wg art. 944 2 k.c. testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela. Przedstawiciel ustawowy ojca nie mającego pełnej zdolności do czynności prawnych nie może w jego imieniu uznać dziecka art. 73 k.r.o.

7. Osoby prawne – pojęcie i podstawowe rodzaje.
Oprócz osób fizycznych uczestnikami obrotu cywilnoprawnego są osoby prawne. Podmiotami praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego stają się więc także jednostki organizacyjne, którym ustawodawca przyznał osobowość prawną. Nie wszystkie struktury organizacyjne mają przymiot osoby prawnej. Osobami prawnymi są bowiem tylko te jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.
Osobą prawną jest wyodrębniona strukturalnie i majątkowo oraz mająca własne organy, powstała w celu realizacji określonych zadań gospodarczych lub społecznych jednostka organizacyjna, której ustawodawca nadał kwalifikację podmiotowości cywilnoprawnej.
Cechy osoby prawnej:
a) wyodrębnienie organizacyjne (strukturalne), polegające na istnieniu osobnej, samodzielnej i zorganizowanej jednostki,
b) wyodrębnienie majątkowe, przejawiające się wydzieleniem pewnej masy majątkowej przysługującej samodzielnie jednostce, majątek ten ma służyć wykonywaniu zadań tej jednostki oraz odpowiedzialności za jej zobowiązania,
c) określenie osoby lub osób, które będąc organami maja przejawiać wolę jednostki organizacyjnej,
d) istnienie przepisu szczególnego przyznającego jednostce organizacyjnej osobowość prawną.
Rodzaje osób prawnych:
1. Skarb Państwa i państwowe osoby prawne.
Podstawowym kryterium służącym do wyróżnienia Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych jest majątek tych podmiotów, a ściślej źródło jego pochodzenia. Mienie państwowe zostało podzielone między Skarb Państwa a państwowe osoby prawne. Te ostatnie zostają wyposażone w część mienia państwowego już w momencie powstania (tzw. majątek założycielski). Państwowe osoby prawne nabywają samodzielne prawa (własność i inne prawa majątkowe) do części mienia pochodzącego z funduszu państwowego, a także do majątku nabytego samodzielnie przez taką osobę.
Pozostała część mienia państwowego znajduje się w dyspozycji różnych państwowych jednostek organizacyjnych (np. urzędy naczelne, centralne, wojewódzkie, rejonowe, szpitale państwowe, komendy policji, urzędy oraz izby skarbowe), które nie mają osobowości prawnej, a zatem nie mogą samodzielnie występować w stosunkach cywilnoprawnych i nabywać dla siebie praw i obowiązków.
Skarb Państwa działa w sferze cywilnoprawnej przez tworzące go jednostki organizacyjne określane jako stationes fisi. Czynności procesowe za Skarb Państwa podejmuje organ państwowy jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, lub organ jednostki nadrzędnej (art. 67 2 k.p.c.) np. Skarb Państwa – Kuratorium Oświaty i Wychowania we Wrocławiu.
Państwowymi osobami prawnymi są w szczególności przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki Skarbu Państwa, NBP, banki państwowe, fundacje, których fundatorem jest Skarb Państwa, Polska Akademia Nauk, państwowe szkoły wyższe, Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, Agencja Prywatyzacji.
Mienie państwowych osób prawnych stanowi ich własny odrębny od Skarbu Państwa, majątek, chociaż ich fundusz założycielski wywodzi się z mienia państwowego. W konsekwencji tego Skarb Państwa zasadniczo nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych, te zaś nie odpowiadają za zobowiązania Skarbu Państwa. Wy wypadku nieodpłatnego przejęcia przez Skarb Państwa określonego składnika mienia państwowej osoby prawnej, Skarb Państwa odpowiada solidarnie z tą osobą za zobowiązania powstałe w okresie, gdy składnik ten stanowi własność państwowej osoby prawnej. Odpowiedzialność ta ograniczona została do wysokości wartości tego składnika ustalonej według stanu z chwili przejęcia, a według cen z chwili zapłaty.
2. Komunalne osoby prawne – majątek tych podmiotów ma swe źródło w mieniu komunalnym, które powstało wskutek skomunalizowania części mienia państwowego. Państwową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina. Gmina, podobnie jak państwo występuje w dwóch rolach: władzy publicznej na swoim terytorium oraz podmiotu prawa cywilnego.
Przyznanie gminie osobowości prawnej powoduje jej wyodrębnienie organizacyjne oraz majątkowe. Wyodrębnienie organizacyjne przejawia się w wydzieleniu gminy ze struktury administracji państwowej, wyposażeniu jej we własne organy, umożliwieniu gminie kształtowania w pewnym zakresie jej ustroju oraz tworzeniu jednostek pomocniczych.
Wyposażenie gminy w organy ma na celu, z jednej strony, umożliwienie jej wykonywania zadań publicznych nałożonych przez ustawy, z drugiej zaś – uczestniczenie w obrocie cywilnoprawnym (także gospodarczym), składanie i przyjmowanie oświadczeń woli, dokonywania czynności prawnych.
Powstanie gmin wiąże się z wyposażeniem ich w majątek (tzw. mienie komunalne) przez wydzielenie części mienia państwowego. Swoim majątkiem gmina ponosi odpowiedzialność za wykonywanie zadań publicznych.
Wyróżnikiem gminy jest także charakter prowadzonej przez nią działalności gospodarczej. Funkcjonowanie gminy w sferze działalności gospodarczej jest ograniczone. Odnosi się to do działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej. Gmina bowiem może prowadzić działalność komercyjną w wypadkach występowania na danym terenie bezrobocia oraz istnienia niezaspokojonych potrzeb rynku lokalnego.
Podmiotem komunalnym wyposażonym w osobowość prawną jest również związek komunalny, który wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. W ustawie o samorządzie terytorialnym tylko gmina i związek komunalny uzyskały status osób prawnych, a w konsekwencji samodzielność podmiotów prawa cywilnego.
Struktura organizacyjna gminy jako osoby prawnej jest niejednokrotnie rozbudowana. Funkcjonują w niej mniej lub bardziej wyodrębnione jednostki organizacyjne, w tym tzw. jednostki pomocnicze gminy (sołectwa, dzielnice, osiedla). Jednostki te nie uzyskały przymiotu osobowości cywilnoprawnej. Osobowości prawnej nie mają również porozumienia komunalne oraz sejmik samorządowy.
Komunalnymi osobami prawnymi są również jednoosobowe spółki gminy oraz fundacje, których jednym fundatorem jest gmina.
3. Korporacje i fundacje.
Substratem korporacji są ludzie, substratem fundacji – wyodrębniona masa majątkowa. Korporacje stanowią zbiorowość osób związanych z osobą prawną stosunkiem członkostwa i realizujących wspólny im cel gospodarczy lub inny. Z działalności fundacji korzystają natomiast osoby nie będące członkami tej osoby prawnej tzw. destynariusze. Liczba członków korporacji jest możliwa do określenia, fundacja zaś służy zasadniczo nieokreślonej liczbie osób. Zadania i cele działania korporacji określane są przez jej członków, w wypadku fundacji natomiast o sferze funkcjonowania rozstrzyga wola jej kreatora. Majątek korporacji tworzony jest w znacznej mierze z jej członków, fundację natomiast w jej pierwotny majątek wyposaża fundator.
Reprezentantami osób prawnych typu korporacyjnego są spółki prawa handlowego (z o.o. i akcyjne), spółdzielnie, stowarzyszenia i partie polityczne. Cechy osób prawnych typu fundacyjnego mają państwowe osoby prawne oraz fundacje.

8. Pojęcie rzeczy, jej części składowej i przynależności.
Rzeczami są tylko przedmioty materialne. Rzeczami w rozumieniu prawa cywilnego są materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny), że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne. Istotną cechą tak pojmowanej rzeczy jest jej wydzielenie z przyrody w takim stopniu, by mogła ona jako samoistnie dobro występować w obrocie, będąc przedmiotem stosunków prawnorzeczowych lub zobowiązaniowych. Rzeczami w podanym znaczeniu będą wydobyty węgiel, woda ujęta w beczce.
Nie są rzeczami wg kodeksowego określenia dobra niematerialne, w szczególności zaś różne postaci energii, dobra osobiste, dzieła literackie, artystyczne, naukowe, wynalazki, wzory użytkowe. Rzeczami w technicznoprawnym znaczeniu nie są zwłoki człowieka, odłączone od ciała narządy, tkanki i komórki.
W obrocie cywilnoprawnym występują rzeczy proste np. kartka papieru i złożone np. samochód. Te drugie składają się z różnorodnych elementów sprzężonych ze sobą fizycznie i tworzących funkcjonalną całość. Tylko w stosunku do rzeczy złożonych mówić można o ich częściach składowych.
Częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości lub bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Część składowa, będąc elementem większej całości, pozostaje z całością rzeczy w związku fizycznym i funkcjonalnym.
Część składowa jest elementem zarówno nieruchomości, jak i rzeczy ruchomej. Do części składowej gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, a także drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania. Własność nieruchomości rozciąga się także na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową. Za części składowe nieruchomości uważa się również „prawa związane z jej własnością” np. służebność gruntowa.
Częściami składowymi rzeczy nie są:
a) obiekty nie związane trwale z gruntem np. postawiony na gruncie kiosk bez fundamentów,
b) przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku np. wsadzenie do samochodu silnika zamiennego na czas naprawy,
c) nieruchomości budynkowe, jeżeli na mocy szczególnego przepisu stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności,
d) nieruchomości lokalowe (mieszkanie lub użytkowe) stanowiące odrębny od budynku i gruntu przedmiot własności,
e) drzewa i inne rośliny, gdy ustawa przewiduje, że są one odrębnymi rzeczami ruchomymi,
f) urządzenia służące do doprowadzania i odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne narzędzia podobne do nich, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu, mimo trwałego połączenia z nieruchomością nie należą one do części składowych gruntu lub budynku, lecz są częścią składową tegoż przedsiębiorstwa lub zakładu np. wkopane w grunt rury doprowadzające wodę należą do przedsiębiorstwa wodociągowego.
Część składowa nie może być odrębnym przedmiotem prawa własności oraz innych praw rzeczowych.
Części składowe nieruchomości są zasadniczo objęte hipoteką również po ich odłączeniu, dopóki pozostają na nieruchomości. Hipoteka natomiast nie obejmuje odłączonych części składowych, które przypadają dzierżawcy, oraz tych, które przypadają użytkownikowi lub mającemu służebność, jeżeli użytkowanie lub służebność ma pierwszeństwo przed hipoteką.
Przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi np. koło zapasowe stanowi przynależność samochodu.
Elementy charakteryzujące przynależność:
a) przynależność jest samoistną rzeczą odrębną od rzeczy głównej,
b) przynależnością może być wyłącznie rzecz ruchoma, rzeczą główną zaś zarówno ruchomość, jak i nieruchomość,
c) własność rzeczy głównej i rzeczy przynależnej musi przysługiwać tej samej osobie,
d) przynależność musi być potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem,
e) przynależność i rzecz główna, choć są odrębnymi rzeczami, pozostawać muszą ze sobą w faktycznym związku mającym na celu właściwe korzystanie z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem.
Umowa przenosząca własność rzeczy głównej obejmuje swym skutkiem także rzeczy przynależne, choćby o nich nie wspomniano w treści umowy.
Hipoteka, jako ograniczone prawo rzeczowe ustanawiane dla zabezpieczenia wierzytelności pieniężnej, obejmuje nieruchomość wraz z jej przynależnościami i utrzymuje się na niej jako na całości aż do zupełnego wygaśnięcia wierzytelności, którą zabezpiecza.
Egzekucja dotycząca nieruchomości, jako rzeczy głównej, obejmuje także przynależności.

9. Nieruchomości, a rzeczy ruchome.
W art. 46 1 k.c. wskazano jedynie rzeczy, które są nieruchomościami. Przedmioty materialne nie objęte zakresem tego unormowania będą wiec rzeczami ruchomymi. Przepis wymienia trzy rodzaje nieruchomości: grunty, budynki trwale z gruntem związane oraz części takich budynków (lokale).
Na mocy art. 235 k.c. budynki wzniesione na gruncie stanowiącym własność Skarbu Państwa lub gminy przez wieczystego użytkownika są jego własnością. Stanowią one odrębną od gruntu nieruchomość budynkową.
Nieruchomościami gruntowymi są części powierzchni ziemi, stanowiące odrębny przedmiot własności, wraz ze wszystkim, co jest z gruntami trwale związane. Własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią, jednakże tylko w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu.
W katalogu praw rzeczowych istnieją takie, których przedmiotem mogą być tylko nieruchomości (użytkowanie wieczyste, służebności, wszystkie rodzaje spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, hipoteka) oraz prawa dotyczące wyłączenie rzeczy ruchomych (zastaw). Własność oraz prawo użytkowania, które mogą mieć za przedmiot oba rodzaje rzeczy, wykazują znaczne nieraz różnice, gdy dotyczą nieruchomości.
W zakresie stosunków obligacyjnych daje się wyróżnić zobowiązania odnoszące się jedynie do nieruchomości (dożywocie) lub wyłącznie do ruchomości (np. pożyczka, użyczenie) Umowy mające zastosowanie do jednych i drugich rzeczy (np. sprzedaż, darowizna, dzierżawa) zawierają szczególne regulacje, gdy przedmiotem świadczenia jest nieruchomość.
Umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości, a także umowa przenosząca jej własność powinny być – pod rygorem nieważności – zawarte w formie aktu notarialnego.
Niedopuszczalne jest przeniesienie własności nieruchomości pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

10. Pożytki i ich rodzaje.
Pożytki stanowią przychody z rzeczy lub praw. Art. 53 i 54 k .c. wyróżniają pożytki rzeczy i pożytki prawa. Pożytkami rzeczy są przychody, jakie rzecz przynosi w toku jej normalnej, zgodnej z przeznaczeniem eksploatacji lub wskutek uczynienia tej rzeczy przedmiotem stosunku prawnego. Pożytki rzeczy mogą być naturalne lub cywilne. Pożytkami naturalnymi są jej płody np. zebrane zboża i inne odłączone od niej części składowe np. torf wydobyty z ziemi, jeśli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego np. czynsz uzyskiwany przez wydzierżawiającego z tytułu oddania nieruchomości w dzierżawę, a także czynsz najmu.
Pożytkami prawa są dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem. Takimi pożytkami są w szczególności: odsetki należne dającemu pożyczkę z tytułu wierzytelności pieniężnej wynikającej z odpłatnej umowy pożyczki, dochody uzyskiwane przez użytkownika prawa lub poddzierżawy, dochody osiągane z wykonywania praw autorskich, uzyskane opłaty licencyjne i sublicencyjne.
Przepisy prawa rzeczowego i prawa zobowiązań wskazują podmioty uprawnione do pobierania pożytków.
Art. 55 k.c. określa zasady, według których pożytki przypadają osobom uprawnionym. Jeśli chodzi o pożytki naturalne, to uprawnionemu przypadają te z nich, które zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania uprawnienia. Pożytki cywilne należą się zaś uprawnionemu w stosunku do czasu trwania uprawnienia. Pożytki cywilne nabywa się dopiero z chwila ich wydania.

11. Pojęcie i podstawowe typy papierów wartościowych.
W obrocie cywilnoprawnym występują prawa majątkowe upostaciowione w dokumencie umożliwiającym jego dysponentowi realizację prawa (przede wszystkim wierzytelności) związanego z takim dokumentem. Dokumenty spełniające rolę nosiciela praw majątkowych nazywa się papierami wartościowymi (np. weksle, czeki, akcje, obligacje, listy zastawne, konosamenty w przewozie morskim).
Prawo majątkowe inkorporowane w papierze wartościowym jest ściśle związane z władaniem takim dokumentem, gdyż stwarza po stronie posiadacza legitymowanego treścią papieru wartościowego uprawnienie do otrzymania świadczenia wynikającego z dokumentu.
Wyróżnia się papiery wartościowe:
a) imienne, legitymujące osobę imiennie wskazaną w treści dokumentów, przy czym przeniesienie praw inkorporowanych w takim dokumencie następuje przez przelew połączony z wydaniem dokumentu,
b) na zlecenie, legitymujące osobę wymienioną w dokumencie oraz każdego, na kogo prawa z dokumentu zostały przyniesione przez indos, czyli w drodze pisemnego oświadczenia umieszczonego na papierze wartościowym na zlecenie i zawierającego co najmniej podpis zbywcy, oznaczającego przeniesienie praw na inna osobę, przeniesienia praw z dokumentu potrzebne jest jego wydanie oraz istnienie nieprzerwanego ciągu indosów,
c) na okaziciela, legitymujące osobę władającą papierem wartościowym, przeniesienie praw z takiego dokumentu wymaga jedynie jego wydania.

12. Pojęcie czynności prawnej; podstawowe rodzaje czynności prawnych.
Czynności prawne (należą do zdarzeń prawnych) – są instrumentem, za pomocą którego podmioty stosunku cywilnoprawnego mogą wg własnej woli – w ramach prawa – kształtować te stosunki, doprowadzając do ich powstania, zmiany lub ustania. Inaczej jest to autonomia osoby dokonującej czynności prawnej, w zakresie kształtowania swoimi decyzjami stosunków prawnych. Zasięg autonomii może być bardzo różny i zależy od ustroju społeczno-gospodarczego.
Autonomia czynności prawnych może wynikać z przepisów prawa i tak:
• w prawie rzeczowym i cywilnym czy spadkowym zasada swobody umów nie obowiązuje w takich rozmiarach. Tutaj istnieje numerus clausus (liczba ograniczona) dopuszczonych przez prawo typów czynności prawnych – w rezultacie strony nie mają w ogóle lub mają ograniczony na treść powołanego przez nie do życia stosunku cywilnoprawnego. Podobne ograniczenie dotyczy również kształtowania stosunków zobowiązaniowych w drodze czynności jednostronnych,
• zmniejszenie zakresu autonomii stron może być następstwem faktycznego układu stosunków gospodarczych np. przewóz kolejowy, dostawa prądu – wytworzyła się konstrukcja tzw. umów przez przystąpienie.
Wszystkie skutki czynności prawnych wynikają z ustawy. Te skutki powstają dlatego, że ustawodawca sankcjonuje to, co strony czynności prawnych kształtowały lub narzuca jakiś skutek w związku z dokonaniem przez podmioty danego typu czynności prawnej.
Czynność prawna – jest to stan faktyczny, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli, stanowiące uzewnętrznioną decyzję podmiotu prawa cywilnego wywołaną określonymi skutkami cywilnoprawnymi, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki prawne oświadczeniem woli nie objęte, lecz wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów. Inaczej czynność prawna to takie zdarzenie prawne, które polega na świadomym zachowaniu się osoby fizycznej (organu osoby prawnej), w którym przejawia się dążenie do osiągnięcia określonych skutków cywilnoprawnych np. przeniesienia własności.
Oświadczenie woli – jest nieodzownym elementem każdej czynności prawnej. Termin techniczny: Art. 60 k.c. wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).
W rozumieniu prawa cywilnego oświadczenie woli jest to takie zachowanie się człowieka (które może być też przypisane osobie prawnej), które wyraża w sposób dostateczny zamiar (wolę) wywołania skutku prawnego tj. ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego.
Oświadczenie woli jest przejawem aktu woli.
Pewnie zachowanie się ludzi może być uznane za oświadczenie woli jeżeli:
a) jest na tyle zrozumiałe, aby przynajmniej w drodze wykładni można było ustalić jego sens,
b) wynikające z niego decyzje dotyczą spraw normowanych przez prawo cywilne, a nie prawnie obojętnych,
c) nie jest spowodowane przymusem fizycznym,
d) złożone jest na serio.
Klasyfikacja czynności prawnych
W poszczególnych działach prawa cywilnego następuje wyodrębnianie typów czynności prawnych. Podstawą wyodrębniania są skutki prawne, które mogą być zgodnie z wolą stron przez dany typ czynności osiągnięte. Grupy czynności prawnych:
1) jednostronne i dwustronne (umowy) oraz uchwały np. testament, porzucenie rzeczy (jednostronne). Do dokonania czynności prawnej dwustronnej tj. umowy, konieczne jest zgodne oświadczenie woli dwu lub więcej stron np. umowa sprzedaży. Poza podziałem na czynności jedno i dwustronne występują uchwały kolektywne organów korporacyjnych osób prawnych. Ustawa określająca zbiorowe decyzje wspólników spółki cywilnej dotyczące prowadzenia spraw spółki (art. 865 k.c.) i reprezentowania spółki (866 k.c.). Uchwały korporacyjnych np. spółdzielni, spółek akcyjnych zarządu czy rady nadzorczej. Tylko te uchwały kolektywnych organów osoby prawnej stanowią czynności prawne, które zmierzają do wywołania skutków prawnych;
2) czynności między żyjącymi (inter vivos) i na wypadek śmierci (mortis causa). Czynności prawne na wypadek śmierci odznaczają się tym, że ich skuteczność jest zależna od śmierci osoby, która czynności dokonała, przy czym osoba która ma odnieść z niej korzyść musi istnieć w chwili tej śmierci np. testament. Wszystkie inne są czynnościami inter vivo;
3) konsensualne i realne – z reguły czynność prawna jest dokonana, gdy strona (przy czynnościach jednostronnych) albo strony (przy umowach) złożą oświadczenie woli – takie czynności prawne określa się jako konsensualne. Niekiedy w skład stanu faktycznego danego typu czynności prawnych wchodzą jeszcze inne elementy poza oświadczeniem woli np. wydanie rzeczy. Są to czynności prawne realne. Np. art. 835 k.c. oznacza, że stosunek przechowania powstaje z chwilą gdy rzecz zostanie oddana przechowawcy na przechowanie. Do realnych czynności prawnych należą: przechowanie, przeniesienie własności rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku, zadatek, nabycie spłaconej wierzytelności, użyczenie i skład;
4) rozporządzające i zobowiązujące oraz o podwójnym skutku. Czynnością prawną rozporządzającą (rozporządzeniem) jest taka czynność prawna, której celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie albo zniesienie prawa majątkowego. Rozporządzenia dotyczą więc istniejącego już prawa majątkowego i prowadzą po stronie dokonującej czynności prawnej do jego utraty lub zmiany, która nie może polegać na rozszerzeniu lub wzmocnieniu prawa, inaczej powoduje ona stratę lub zmniejszenie jakiegoś aktywu po stronie tego, kto dokonał czynności np. wierzyciel, który przyjmuje zapłatę długu, traci aktyw, jakim była wierzytelność, ale uzyskuje równocześnie inny aktyw w postaci przedmiotu świadczenia, natomiast darczyńca, który przenosi własność rzeczy na obdarowanego, traci aktyw bez ekwiwalentu. Czynnością prawną rozporządzającą będzie:
• zbycie prawa majątkowego: przeniesienie własności rzeczy, przelew wierzytelności, zbycie spadku, przeniesienie majątkowego prawa autorskiego,
• obciążenie prawa majątkowego: ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego,
• zniesienie prawa majątkowego: zrzeczenie się własności rzeczy nieruchomej, porzucenie rzeczy ruchomej, zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego, zwolnienie z długu.
Czynnością prawną zobowiązującą jest taka czynność, która powiększa pasywa osoby jej dokonującej. Polega ona na tym, ze taka osoba zobowiązuje się względem innej osoby do świadczenia.
Czynności prawne o podwójnym skutku: zobowiązującym i rozporządzającym. Tak więc art. 155, 510 i 1052 k.c. – umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej, albo do przeniesienia użytkowania wieczystego, albo do zbycia spadku pociąga za sobą równocześnie przeniesienie prawa. Może być następstwem woli stron albo wynikać z przepisu ustawy. W szczególności wg art. 157 1 k.c. własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Jeżeli więc strony chcą uzależnić przejście własności od warunku, to muszą najpierw zawrzeć ograniczoną warunkiem umowę zobowiązującą do przeniesienia własności a po ziszczeniu się go potrzebne jest dodatkowo porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności;
5) przysparzające – jest to czynność, której skutkiem i to zamierzonym przez składającego oświadczenie woli jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie. Korzyść ta może polegać na zwiększeniu aktywów tej osoby (np. przez nabycie prawa własności lub innego prawa) lub na zmniejszeniu jej pasywów (np. zwolnienie z długu).
6) odpłatne i nieodpłatne - Czynność prawna jest odpłatna, jeżeli strona, która dokonała przysporzenia, otrzymuje lub ma otrzymać w zamian za nie korzyść majątkową, stanowiącą element tego przysporzenia. Czynność jest nieodpłatna, jeżeli takiego ekwiwalentu brak. Ten podział może być rozpatrywany pod względem formalnym i merytorycznym. Punktem wyjścia może być treść prawna stosunku prawnego wynikająca z danej czynności; przy takim założeniu pewne typy czynności prawnych są ex definitione zawsze odpłatne np. sprzedaż, najem, umowa o dzieło, inne zawsze nieodpłatne np. darowizna, użyczenie i inne, zależne od woli stron – odpłatne albo nieodpłatne np. pożyczka oprocentowana lub nie oprocentowana, zlecenie czy przechowanie za wynagrodzeniem lub bez wynagrodzenia. Od strony merytorycznej, gospodarczej czynność nieodpłatna to sprzedaż za tzw. złotówkę;
7) kauzalne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane) - nikt rozsądnie myślący nie dokonuje przysporzenia na rzecz drugiej osoby bez jakiejś przyczyny – osoba dokonująca przysporzenia działa pod wpływem różnych pobudek. Pobudka jest wyobrażeniem o tzw. celu prawnym przysporzenia albo o jego podstawie prawnej. Cel ten określa się często jako causa w znaczeniu subiektywnym.
Podstawą prawną przysporzenia będzie w umowie sprzedaży” po stronie sprzedawcy – uzyskanie wierzytelności do kupującego o zapłatę ceny, po stronie kupującego – uzyskanie wierzytelności do sprzedawcy o przeniesienie sprzedanego prawa. Podstawą prawną przysporzenia jest element, który powtarza się stereotypowo przy wszystkich czynnościach prawnych danego rodzaju.
Odróżnia się trzy zasadnicze postacie podstawy prawnej przysporzenia:
a) causa solvendi – celem jest tu zwolnienie od obowiązku ciążącego na osobie dokonującej przysporzenia, czyli zmniejszenie jej pasywów np. zapłata długu,
b) cusa obligandi vel acquirendi – celem jest nabycie prawa lub innej korzyści majątkowej przez dokonującego przysporzenia, czyli zwiększenie jego aktywów przez np. sprzedaż,
c) cusa donandi – dokonuje się danej czynności prawnej wyłącznie po to, aby nastąpiło przysporzenie na rzecz innej osoby, bez żadnego ekwiwalentu np. darowizna.
W zależności od tego, jaki wpływ wywiera prawidłowość causa na ważność czynności prawnych przysparzających dzielimy je na kauzalne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane).
Czynność jest kauzalna, jeżeli jej ważność zależy od prawidłowości causa, czynność jest abstrakcyjna, jeżeli takiej zależności nie ma.

13. Elementy treści czynności prawnych – pojęcie warunku i terminu.
Każde konkretne oświadczenie woli zawiera pewne elementy treściowe. Zakres postanowień użytych do skonstruowania oświadczenia zależy głównie od woli podmiotu, który je składa i zamierzonych skutków, byle nie naruszył przy tym oznaczonych przepisami granic.
Ze względu na normatywne znaczenie wszystkich możliwych do wykorzystania przez strony, potencjalnych składników treści czynności prawnych można je podzielić na:
a) postanowienia przedmiotowo istotne – są to elementy konieczne dla danego typu czynności prawnej, ponieważ charakteryzują one istotę tej czynności, odróżniając ją od czynności innego rodzaju. Muszą być objęte treścią oświadczenia woli. Bez nich bowiem określona czynność, do dokonania której strona zmierza, nie może w ogóle dojść do skutku. Postanowienia te określa sam ustawodawca, regulując podstawowy mechanizm działania danej czynności. Składnikami przedmiotowo istotnymi umowy komisu będą np. zgodne ustalenia stron w dwu kwestiach: określenia rzeczy ruchomej, którą komisant zobowiązuje się sprzedać lub kupić – w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa – na rzecz komitenta po cenie przez niego oznaczonej oraz prowizji komisanta;
b) podmiotowo istotne – są to wszystkie składniki (oprócz elementów koniecznych) objęte treścią konkretnie analizowanego, złożonego oświadczenia. Użycie tych składników treściowych zleży wyłącznie od woli samych stron. Brak tego typu postanowień nie spowoduje, co prawda, żadnych negatywnych następstw z punktu widzenia skuteczności oświadczenia, zuboży jednak treść czynności w stosunku do potencjalnie wyobrażalnego modelu, szczegółowo określającego skutki tej czynności. Typowymi przykładami są warunek i termin. Mogą one być zastosowane w treści każdej niemal czynności prawnej. Inne składniki tego typu przypisane są jedynie do określonego rodzaju czynności;
c) nieistotne – czynność prawna może wywołać skutki dodatkowe, nie objęte wyraźnie treścią oświadczenia woli. Takie składniki, które strony mogą, ale nie muszą, wykorzystać w treści czynności prawnej – przy czym ich pominięcie w oświadczeniach woli nie ma znaczenia, bo znajdą one i tak zastosowanie do konkretnej czynności z woli ustawodawcy, uzupełniając jej treść – nazywane są nieistotnymi (jeśli strony nie określą w umowie np. miejsca i terminu spełnienia świadczenia, automatyczne zastosowanie znajdą zasady przyjęte w tym zakresie w art. 454 i 455 k.c.).
Warunek
Powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego, przy czym sam ustawodawca określił ewentualną klauzulę tej treści mianem warunku. Obie charakterystyczne cechy warunku (przyszłość zdarzenia i jego niepewność) musza występować łącznie. Sprecyzowanie warunku należy od stron.
Ustawodawca wyłącza niekiedy możliwość stosowania warunku bądź to w formie wyraźnego zakazu ustawowego (np. art. 157 1 k.c.), bądź też wtedy, gdy jego zastrzeżenie pozostałoby w sprzeczności z właściwością konkretnej czynności prawnej.
W ustawowej definicji zawarto podstawowy podział warunków. Jeżeli warunek ma wywołać skutki dopiero po zaistnieniu zdarzenia przyszłego i niepewnego, warunek jest zawieszający. Jeżeli natomiast po wystąpieniu takiego zdarzenia czynność ma przestać wywoływać skutki – warunek trzeba uznać za rozwiązujący. Warunek niemożliwy do spełnienia w chwili jego zastrzeżenia, przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego spowoduje nieważność czynności prawnej, w ramach której został zastosowany – gdy jest zwieszający, lub – w drodze fikcji – uznany będzie za nie zastrzeżony – jeśli ma charakter rozwiązujący. Wyróżnia się również warunki dodatnie i ujemne (w zależności od tego, czy dane zdarzenie ma nastąpić) oraz warunki zależne lub niezależne od woli stron i mieszane.
Ziszczenie się warunku – w normalnym toku, bez zakazanej w art. 93 k.c. ingerencji – powoduje w zasadzie skutki dopiero od tego właśnie momentu. Strony mogą jednak zastrzec, iż zaistniałe zdarzenie wywoła skutki wsteczne (że np. ziszczony warunek rozwiązujący spowoduje w ogóle zniweczenie wszystkich dotychczasowych skutków prawnych danej czynności tak, jak by nie była wcale dokonywana).
Terminy
Ograniczenie w czasie skuteczności czynności prawnej określa się mianem terminu. Różni się on od warunku brakiem elementu niepewności. Terminy można dzielić na początkowe i końcowe (art. 116 k.c.). Jeśli skutki czynności mają dopiero powstać w oznaczonym terminie, mamy do czynienia z terminem początkowym, względem którego znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy o warunku zawieszającym. Jeżeli natomiast skutki danej czynności mają ustać w oznaczonym terminie, termin jest końcowy, a stosujemy w tej sytuacji przepisy o warunku rozwiązującym.
Termin kojarzy się z określeniem konkretnych dat. Niekiedy jego oznaczenie jest bardziej ogólne. Znaczenia nabiorą wtedy reguły precyzujące sposób obliczania terminów. W art. 110 k.c. uprawnienie do sprecyzowania tych zasad scedował ustawodawca na szczególne rozwiązania normatywne, sąd lub organ państwowy oraz samych zainteresowanych.
Najkrótszą jednostką jest doba. Termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia. Jeśli tym początkiem tak oznaczonego terminu jest pewne zdarzenie, przy obliczaniu terminu nie uwzględnia się dnia, w którym to zdarzenie nastąpiło.
Jako podstawową jednostkę określenia terminu strony mogą jednak przyjąć tygodnie, miesiące a nawet lata.
Istnieje jeszcze inny wariant oznaczenia terminu w miesiącach lub latach.. Wówczas mianowicie, gdy ciągłość tego terminu nie jest wymagana. Strony mogą się umówić np. o korzystanie przez jedną z nich z rzeczy stanowiącej własność drugiej strony przez okres odpowiadający łącznie 3 miesiącom w danym roku kalendarzowym, przy czym uprawnionemu przysługuje wybór dni, w których zechce z rzeczy korzystać.

14. Forma czynności prawnych – pojęcie oraz skutki jej niezachowania.
Pod pojęciem formy rozumie się przede wszystkim sposób przejawiania na zewnątrz woli podmiotu. Art.60 k.c. konstytuuje zasadę dowolności formy. Przepisy prawa cywilnego przewidują również sformalizowane sposoby dokonywania przejawów woli, w szczególności w różnych odmianach pisemnych, przewidując przy tym różnorodne skutki w wypadku ich niezachowania.
Zwykła forma pisemna – jest najczęściej spotykanym w przepisach wymogiem dokonania czynności prawnych. Do jej zachowania wymaga się jedynie złożenia przez podmiot własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść jego własnego oświadczenia woli. Do zawarcia w tej formie umowy wystarcza zaś wymiana dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej tylko ze stron i jest przez nią podpisany.
Zainteresowani mogą wykorzystać dowolny sposób utrwalenia swojego przejawu woli na piśmie – pismo ręczne, maszynowe, wydruk komputerowy. Podpis za to powinien być zawsze złożony „własnoręcznie”.
Osoba nie mogąca pisać, ale potrafiąca czytać, ma dwie możliwości:
 osoba ta czyni na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok tego odcisku inna osoba wypisze imię i nazwisko składającego oświadczenie i umieści swój podpis,
 osoba trzecia podpisuje dokument, z poświadczeniem tego podpisu przez notariusza albo przez przewodniczącego zarządu gminy, z jednoczesnym dokonaniem adnotacji, że potwierdzony podpis został złożony na życzenie nie mogącego pisać, ale mogącego czytać.
Jeśli oświadczenie woli ma złożyć na piśmie osoba nie mogąca czytać, może to zrobić wyłącznie w formie aktu notarialnego.
Kwalifikowane formy pisemne:
a) umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości (jak również umowa przenosząca jej własność) wymaga sporządzenia aktu notarialnego. Akt notarialny to specyficzny dokument, sporządzony przez notariusza, zgodnie z zasadami określonymi w Prawie o notariacie. Tryb sporządzania aktu notarialnego polega na stwierdzeniu przez notariusza tożsamości stawających, spisaniu przez niego złożonych wpierw ustnie oświadczeń woli, odczytania dokumentu i – po uznaniu, że jego treść jest zgodna z zamierzeniami zainteresowanych – podpisania go przez strony, a następnie przez notariusza;
b) umowa o ustanowienie zastawu na prawie powinna być zawarta na piśmie z datą pewną. Pismo ma datę pewną w sytuacjach:
 w wypadku urzędowego stwierdzania daty przez notariusza,
 przy stwierdzeniu dokonania czynności w jakimkolwiek innym dokumencie urzędowym – od daty wystawienia tego dokumentu,
 w wypadku uczynienia na dokumencie prywatnym, obejmującym czynność jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy (np. adnotacja o wyrejestrowaniu samochodu przez zbywcę, dokonana na egzemplarzu umowy sprzedaży tego samochodu) – od daty wzmianki,
 w wypadku śmierci osoby podpisanej na dokumencie – od daty śmierci tej osoby.
Można przyjąć, że określona czynność została sporządzona najpóźniej w dniu, w którym pismo uzyskało status pisma z datą pewną.;
c) zbycie, a nawet tylko wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania wymaga wreszcie urzędowego poświadczenia podpisów stron. Uprawomocnionym do poświadczenia własnoręczności podpisu jest notariusz lub przewodniczący zarządu gminy.
Oświadczenia składane przed właściwym organem
Ustawodawca nakazuje niekiedy dokonanie czynności prawnej ustnie przed właściwym organem. Dotyczy to najczęściej oświadczeń jednostronnych (np. oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, które powinno być złożone przed sądem lub notariuszem), a niekiedy również czynności dwustronnych (np. ugoda sądowa).
Skutki niezachowania szczególnej formy: określona forma może być zastrzeżona pod rygorem nieważności (ad solemnitatem). Z art. 73 1 k.c. wynika, iż zwykła forma pisemna przewidziana przez ustawodawcę, zastrzeżona jest pod rygorem nieważności tylko wtedy, gdy rygor ten jest w przepisie wyraźnie określony. Zwykła forma pisemna, zastrzeżona w ustawie bez określenia skutków jej niezachowania, przewidywana jest tylko dla celów dowodowych. Oznacza to, że ewentualne dokonanie czynności ustnie utrudni dowodzenie – przy pomocy zeznań świadków lub przesłuchania stron, samego faktu jej dokonania, bez czego nie można będzie dochodzić skutecznie uprawnień wynikających z tej czynności.

15. Tryby zawierania umów.
Umowy to najważniejsze źródło powstawania stosunków prawnych z zakresu zobowiązań i właśnie umowy odgrywają szczególnie doniosłą rolę w obrocie prawnym; przy czym umowy ukształtowane jako zobowiązujące mogą również wywoływać – ze względu na zasadę podwójnego skutku czynności zobowiązujących – skutki rozporządzające. Regulacje prawne dotyczące bezpośrednio umów obligacyjnych oddziałują zatem na obrót cywilny; niewątpliwie zaś znaczenie wykraczające poza sferę stosunków obligacyjnych mają niektóre umieszczone w dziale zobowiązań przepisy, wyrażające zasady „przenikające” całe prawo cywilne lub rzutujące na rozwiązywanie problemów ogólnocywilistycznych.
Istotnym momentem w umowie jest zgodność oświadczeń woli (konsens), a nie zgodność woli wewnętrznej. Umowa zatem nie dochodzi do skutku, jeżeli brak jest tej zgodności (dyspens). Brak ten może polegać albo na tzw. jawnym nieporozumieniu np. A oferuje sprzedaż po 100, a B przyjmuje ofertę po 90, albo na tzw. nieporozumieniu ukrytym np. w obrocie międzynarodowym strony zgodnie oświadczają, że cena wynosi 100 franków, lecz jedna ma na myśli franki francuskie, a druga – szwajcarskie. Od nieporozumienia należy ściśle odróżnić błąd w oświadczeniu woli np. A oferuje po 100, a B ofertę przyjmuje bez żadnych zastrzeżeń, ale w błędnym mniemaniu, że cena wynosi 90; w takim wypadku istnieje wada oświadczenia woli, a nie nieporozumienie.
Jednym ze sposobów zawierania umów, zwłaszcza ważniejszych i bardziej skomplikowanych, są tzw. negocjacje, polegające na tym, że strony kolejno uzgadniają poszczególne postanowienia przyszłej umowy. Z reguły przedmiotem negocjacji są nie tylko postanowienia przedmiotowe istotne w rozumieniu ustawy, tj. postanowienia, bez których umowa w ogóle nie dochodzi do skutku np. przy sprzedaży – przedmiot oraz w zasadzie cena. Wg art. 72 k.c. w wypadku rokowań umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem rokowań. W tym dopiero momencie następuje złożenie zgodnych oświadczeń woli.
Z negocjacjami wiąże się tzw. list intencyjny, określany też jako deklaracja intencji. List intencyjny występuje z reguły na pewnym etapie prowadzonych rokowań, zwłaszcza (choć nie tylko) mających na celu zawarcie poważnych i skomplikowanych umów inwestycyjnych. Stanowi on jakby potwierdzenie przez jedną lub każdą ze stron dotychczas osiągniętych w toku rokowań rezultatów i deklaruje intencję kontynuowania negocjacji w celu zawarcia umów, precyzując niekiedy sprawy pozostałe do uzgodnienia i stanowisko autora.
Zbliżonym do rokowań sposobem zawarcia umowy jest tryb polegający na tym, że:
1) strony wyrażają zgodę na tekst umowy ułożony z ich inicjatywy i na podstawie rozmów prowadzonych z nimi przez notariusza lub inne osoby czy organy lub
2) podmioty te uczestniczą aktywnie w redagowaniu przez strony ostatecznego tekstu umowy.
Swoistym i szeroko stosowanym sposobem zawarcia umowy jest przetarg. Istotą przetargu jest specjalna procedura „poszukiwania” najkorzystniejszej z punktu widzenia strony pragnącej zawrzeć umowę, oferty i wyboru (przyjęcia) jej. Konstrukcyjną podstawę przetargu stanowi zatem uregulowany w kodeksie cywilnym tryb ofertowy. Procedura przetargowa jednak obejmuje nowe istotne elementy, których występowanie uzasadnia traktowanie przetargu jako szczególnego – w stosunku do ofertowego – sposobu zawarcia oferty.
Podstawowym jednak sposobem jest zawarcie umowy przez ofertę i jej przyjęcie. Przez ofertę rozumie się oświadczenie woli jednej strony kierowane do drugiej strony, które zawiera propozycję zawarcia umowy i określa istotne jej postanowienia o czym mówi art. 66 1 k.c. „kto oświadczył drugiej stronie wolę zawarcia umowy, określając w oświadczeniu jej istotne postanowienia (oferta)…”.
Oferta musi być stanowczą propozycją zawarcia konkretnej umowy. Za ofertę każe się uważać art. 543 k.c. wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny. Również za ofertę uważa się wystawienie w miejscu publicznym wszelkiego rodzaju automatów.
Oferta musi precyzować istotne postanowienia umowy, czyli postanowienia przedmiotowo istotne. Jest to jej treść minimalna, której brak odbiera oświadczeniu charakter oferty. Nie oznacza to jednak, aby nie mogła ona zawierać także innych postanowień, które należą tym samym do jej treści i wymagają – jeżeli umowa ma dojść do skutku – bezwarunkowej akceptacji przez adresata oferty.
Prawo polskie stoi na stanowisku, że oferent jest swoją ofertą związany. Po stronie więc adresata oferty powstaje prawo podmiotowe kształtujące, polegające na tym, ze przez jednostronne oświadczenie woli (przyjęcie oferty) może on doprowadzić do zawarcia umowy, czy do powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego.
Przy takiej konstrukcji powstaje konieczność określenia, jak długo oferent jest związany swoją ofertą albo – mówiąc potocznie – jak długo obowiązany jest czekać na odpowiedź. Według art. 66 k.c. należy rozróżnić następujące sytuacje:
1) jeżeli oferent sam wyznacza w ofercie czas, w ciągu którego będzie oczekiwał na odpowiedź, wówczas oferta wiąże go aż do upływu tego terminu,
2) jeżeli termin w ofercie nie jest oznaczony to:
a) oferta złożona w obecności drugiej strony albo za pomocą telefonu lub innego środka bezpośredniego, porozumiewania się na odległość, powoduje, że przyjęcie oferty musi nastąpić niezwłocznie, w przeciwnym razie przestaje ona wiązać,
b) we wszystkich innych wypadkach – oferta „przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź, wysłaną bez nie uzasadnionego opóźnienia”. Oferent zatem powinien uwzględnić czas potrzebny do dojścia oferty do adresata, czas do namysłu, przygotowania odpowiedzi i jej wysłania w granicach normalnie potrzebnych w tego rodzaju umowach i wreszcie czas potrzebny do dojścia odpowiedzi do składającego ofertę.
Jeżeli odpowiedź na ofertę nadeszła z opóźnieniem, lecz z jej treści lub okoliczności wynika, że została wysłana w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku, chyba że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi