Choroby i miód

Miód wzmaga działanie wszystkich naturalnych środków leczniczych przeciwko przeziębieniom. Jeśli już więc podjęliście jakąś domową kurację kataru, chorego gardła czy przeziębienia, wspomagajcie ją dodatkowo systematycznym spożywaniem miodu.

Aby miód był w pełni przyswojony przez organizm, należy łyżkę stołową miodu rozpuścić w ciepłej wodzie (pół szklanki) i postawić na 12 godzin w temperaturze pokojowej, żeby wystąpiła dyspersja (rozpad) sacharozy na cukry proste (glukozę, fruktozę). Wówczas lecznicze działanie miodu, który należy pić małymi łyżkami (aby miód już w jamie ustnej szybciej dostał się przez śluzówkę do krwi) wzrasta nawet 100-krotnie.

Żaden z produktów pszczelich nie działa antybiotycznie na dzień następny. Żeby się skutecznie leczyć, należy stosować je regularnie, nawet miesiącami.

Miód pszczeli, powstawanie miodu, rodzaje miodu, przechowywanie

Wszystkim znana jest mozolna praca pszczół, której wynikiem jest zwykle nagromadzony w ulu miód. Jednak w celu wyprodukowania 1 kg miodu pszczoły muszą zebrać nektar z około 1,3 miliona kwiatów rzepaku, albo z 800 tysięcy kwiatów akacji, lub z 8 milionów kwiatów gryki, czy wreszcie 6,5 miliona kwiatów wrzosu. Trzeba pamiętać o tym, że przy zbiorze w sezonie przez 1 rodzinę pszczelą (liczącą 40-50 tysięcy robotnic) 100 kg miodu, pszczelarz bierze udział w plonach na prawach "dziesięciny". Na potrzeby wyżywienia pszczół dorosłych, potomstwa i na przezimowanie rodzina pszczela zużywa około 90 kg miodu. Zdarza się, że przy mniejszej produkcji pszczelarz może nie uzyskać dla siebie miodu. O powodzeniu decydują w naszym klimacie warunki pogodowe w maju i czerwcu, bo w tym okresie zbiera się ponad 75% rocznej produkcji miodu. Miesiące letnie przynoszą już tylko uzupełnienie produkcji. Po przyniesieniu do ula rzadkiego nektaru czy spadzi zaczynają zachodzić w nim zmiany fizyczne i chemiczne, kończące się stadium, które nazywamy dojrzałością miodu. Następuje to wtedy, gdy nektar zostanie zagęszczony do określonego stopnia, cukry złożone (wielocukry) zostaną przekształcone na cukry proste i wreszcie miód zostanie wzbogacony w enzymy, kwasy organiczne, niektóre aminokwasy. Po zagęszczeniu miodu pszczoły przenoszą go do komórek górnej części plastra, a w miarę przybywania - do coraz niższych. Komórki z miodem całkowicie dojrzałym pszczoły zabudowują cienką powłoką woskową, tzw. zasklepem, chroniąc go w ten sposób przed wpływem niekorzystnych zmian w atmosferze ula. Najwyższy stopień dojrzałości mają zawsze miody z plastrów całkowicie zabudowanych zasklepem woskowym. Jest to prosty sposób rozpoznawania dojrzałości miodów pszczelich.
Dojrzałość odwirowanego miodu można łatwo sprawdzić na podstawie jego gęstości. Najprostszą próbą jest przelewanie miodu łyżką. Miód dojrzały jest na tyle gęsty, że przelewany - układa się warstwami, tworząc wyraźny wzgórek. Natomiast miód niedojrzały jest rzadki, a przy przelewaniu tworzy się wgłębienie. Przy wykonywaniu tej próby należy zwrócić uwagę, aby miód miał temperaturę pokojową.
Każdy miód pszczeli, mający początkowo formę patoki, czyli jednolitej i przejrzystej cieczy, po pewnym czasie zaczyna krystalizować. W zależności od gatunku miodu, stopnia zagęszczenia i dojrzałości, warunków przechowywania i temperatury jedne miody krystalizują wcześniej, inne później. Im lepszy jest miód (głównie im mniej zawiera wody, a więcej cukrów), tym prędzej krystalizuje. Tak więc szybka krystalizacja miodów pszczelich daje równocześnie w pewnym stopniu świadectwo o ich wysokiej jakości. Z tych powodów spotyka się w obrocie handlowym miód w dwóch postaciach: jako patokę, czyli miód będący jeszcze w stanie ciekłym oraz jako krupiec, to jest miód już zestalony wskutek krystalizacji.
Krystalizacja, czyli skrupianie się miodu, jest procesem naturalnym, zachodzącym prawie we wszystkich miodach odwirowanych (krajowe krystalizują wszystkie). Jedne rodzaje miodu krystalizują szybciej, inne zaś wolniej, ale na ogół biorąc, miód płynny, nieskrystalizowany jeszcze w styczniu czy lutym może budzić pewne podejrzenia, jeśli chodzi o jego jakość.
Miód skrystalizowany można łatwo doprowadzić do stanu płynnego ogrzewając go, ale trzeba to wykonywać bardzo ostrożnie, aby miodu nie przegrzać powyżej 450C, gdyż wtedy traci prawie wszystkie wartości lecznicze i odżywcze. Naczynie z miodem należy wstawić do większego z niezbyt gorącą wodą i trzymać go w niej, dopóki nie stanie się zupełnie płynny.
Nektarowanie roślin i wydzielanie pyłku kwiatowego odbywa się przeważnie równocześnie. Dlatego też miód zawsze zawiera ziarna pyłku kwiatowego. Wielkość i kształt pyłków są cechami charakterystycznymi dla poszczególnych gatunków roślin. Liczba ziaren pyłku występujących w miodach jednogatunkowych jest raczej stała w pewnych granicach i stanowi podstawowe kryterium ich klasyfikacji.
Za miód odmianowy uznaje się taki, w którego obrazie pyłkowym ziarna określonego gatunku przekraczają 45% liczby wszystkich ziaren w obrazie mikroskopowym. Najczęściej jest to mieszanina wielu gatunków roślin, ale po zastosowaniu odpowiednich wskaźników można obliczyć, w jakiej proporcji nektar poszczególnych gatunków złożył się na miód tak zwany wielokwiatowy.
Szczegółową analizę pyłkową można wykonać przy pomocy wysoce nowoczesnej techniki i mikroskopii. W Polsce zajmuje się tym Oddział Pszczelnictwa Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Puławach. Dla konsumentów praca tej instytucji jest niezwykle ważna - gwarantuje, że miód znajdujący się w handlu jest rzeczywiście prawdziwym miodem gatunkowym.
Miody odmianowe są możliwe do pozyskania dzięki pszczelej "wierności" kwiatom określonego gatunku w ciągu dłuższego czasu. Powyższa stałość jest szczególnie korzystna dla kwiatów ze względu na szybkość i skuteczność zapylania. Wierność pszczół w stosunku do kwiatów opiera się na odróżnianiu zapachu poszczególnych gatunków kwiatów.

Lech Sęczyk
Prezes Polskiego Związku Pszczelarskiego

Miód, cz. X
artykuł doc. dr. Bogdana Kędzi i mgr. Elżbiety Hołderny-Kędzi z Instytutu Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu

Miód jest cennym produktem w żywieniu różnych grup osób, zwłaszcza małych dzieci, sportowców, osób wykonujących ciężką pracę fizyczną i umysłową, rekonwalescentów i osób starszych. Włączenie go do codziennego pożywienia ma także swoje uzasadnienie. W fachowym piśmiennictwie znaleźć można dane na temat stosowania miodu w żywieniu dzieci przedwcześnie urodzonych oraz dzieci z niedowagą, zaburzeniami odżywczymi i brakiem łaknienia. U dzieci z zaburzeniami odżywiania i biegunką dobre efekty uzyskiwano, podając im mleko z odwarem ryżowym i miodem. Miód wpływał także korzystnie na dzieci z obniżonym poziomem hemoglobiny i krwinek czerwonych. Podawanie miodu zwiększało apetyt, przybieranie na wadze i polepszało obraz krwi. Miód przeciwdziałał także zaparciom, wzdęciom, sprzyjał wyrzynaniu się zębów, zapobiegał wymiotom, a także wywierał łagodne działanie uspokajające i nasenne. Należy jednak zaznaczyć, o czym już wspomniano wcześniej, że miód mimo wielu korzystnych cech może u niemowląt i małych dzieci z niewykształconym systemem immunologicznym prowadzić do zatruć pokarmowych. Stwierdzono bowiem, że w miodzie mogą występować przetrwalniki bakterii tlenowych Bacillus larvae, a także przetrwalniki bakterii beztlenowych Clostridium perfringens i Clostridium difficile. W sprzyjających warunkach są one w stanie wywołać ostre zakażenie przewodu pokarmowego.

Energetyczne i odżywcze walory miodu cenione są przez sportowców. Produkt ten wzmacnia potencjał fizyczny i wytrzymałość zawodników, zarówno w czasie treningu, jak i w trakcie zawodów. Spożycie go po wysiłku umożliwia w krótkim czasie ustąpienie objawów zmęczenia i szybką odnowę wydatkowanej energii. Badania wykazały, że miód przyjmowany pomiędzy zawodami lub w przerwach meczów pozwalał na podwyższenie efektywności i lepszą tolerancję ponownego wysiłku. Liczni autorzy wskazują na przewagę miodu nad innymi produktami spożywczymi podawanymi sportowcom. W ocenie produktów przynoszących szybko dużą ilość energii, bez wywoływania dolegliwości trawiennych lub innych reakcji ubocznych, miód w skali 1-10 otrzymał 9 punktów, glukoza - 7,5, cukier nierafinowany - 6, a cukier rafinowany - tylko 4,5 punktu. Korzystne działanie miodu uzasadniają także badania efektywności zawodników. Po podaniu miodu efektywność oceniono na 48%, podczas gdy po podaniu fruktozy, glukozy lub sacharozy była ona zauważalna w granicach 15-20%. Warto w tym miejscu dodać, że o ile glukoza i fruktoza zawarte w miodzie są przez organizm ludzki przyswajalne całkowicie, to sacharozę przyswaja on tylko częściowo, a przy zaburzeniach przemiany materii mogą z niej powstawać nawet substancje toksyczne.

Miód jako środek bogaty w składniki budulcowe, energetyczne i regulujące stosowany jest z powodzeniem w żywieniu młodzieży szkolnej, studentów, rekonwalescentów, osób niedożywionych i ludzi starszych. Miód najszybciej ze wszystkich produktów naturalnych uzupełnia niedobory energetyczne organizmu. Dzięki temu prawie natychmiast usuwa stan obniżonej zdolności do pracy (z powodu spadku poziomu glukozy we krwi) i utrzymuje odpowiedni poziom energii przez wiele godzin. Badania wykazały, że przyjmowanie miodu w ilości 1 g/kg masy ciała dziennie przez miesiąc, podwyższa fizyczną zdolność do pracy o 14%. Po 2 miesiącach przyjmowania miodu w tej samej ilości stwierdzono jeszcze korzystniejsze wskaźniki, w przeciwieństwie do miodu sztucznego, który nie miał żadnego wpływu na parametry określające fizyczną zdolność do pracy.

Miód w diecie odchudzającej, dzięki korzystnemu wpływowi na przemiany metaboliczne, pracę wątroby i dostarczanie organizmowi w niewielkiej dawce niezbędnej ilości kalorii, zapewnia uczucie sytości. Przy niedowadze z kolei ważna jest duża przyswajalność miodu i jego wysoka wartość odżywcza. Przyjmowany systematycznie przyczynia się do szybkiego przyrostu masy ciała i chroni przed jej obniżeniem.

Także u rekonwalescentów cenne jest dostarczenie za pośrednictwem miodu znacznej ilości kalorii bez obciążenia układu pokarmowego. Ponadto działa on stymulująco na mięsień sercowy, odnawiająco na komórki wątrobowe, przeciwzapalnie na błonę śluzową żołądka i jelit, moczopędnie, a także łagodnie uspokajająco.

Podawanie miodu jest szczególnie cenne w przypadku osób w starszym wieku. Badania lekarzy rosyjskich wskazują, że w procesie starzenia się organizmu dochodzi do obniżenia aktywności tkanki łącznej i zdolności odtruwającej wątroby, upośledzenia czynności układu moczowego, a także zmniejszenia zdolności adaptacyjnych i odporności na zakażenia. Dzieje się to przede wszystkim na skutek obniżenia w organizmie zawartości niezbędnych witamin, aminokwasów i biopierwiastków. Miód poprzez zawarte w nim substancje pozwala na uzupełnienie ważnych dla życia składników, a co za tym idzie, usuwa lub łagodzi wiele wymienionych zaburzeń.

Miód jako uzupełniający środek spożywczy i dietetyczny wymaga racjonalnego dawkowania. Według specjalistów słowackich dzienna dawka miodu dla osoby dorosłej wynosi 60-100 g, co odpowiada 3-5 łyżkom stołowym, przyjmowanym kilka razy dziennie (łyżka stołowa odpowiada około 20 g miodu). W celu zapewnienia lepszego wchłaniania należy rozpuścić go w szklance ciepłej, przegotowanej wody, herbaty lub mleka i pić 3 razy dziennie na godzinę przed jedzeniem lub godzinę po jedzeniu. Jeszcze korzystniejsze działanie uzyskuje się przez powolne wprowadzanie miodu z łyżki do ust i przetrzymywanie go w nich przez dłuższy czas przed połknięciem. W ten sposób składniki czynne miodu wchłaniane są z jamy ustnej bezpośrednio do krwi, z pominięciem układu wrotnego wątroby.

Miód polecany jest jako dodatek do mleka matki lub sztucznego mleka od pierwszych dni życia dziecka w ilości 1-2 łyżeczek od herbaty dziennie. Jeśli przyjmiemy, że jedna łyżeczka od herbaty odpowiada około 7,5 g miodu, to niemowlętom podaje się od 7,5 do 15 g tego produktu w ciągu dnia. W zaburzeniach przewodu pokarmowego u dzieci (wymioty, biegunki) stosuje się mleko z dodatkiem odwaru ryżowego i 3% miodu.

Dzieciom w wieku do 6 lat podaje się na ogół 3 łyżeczki (około 25 g), dzieciom w wieku 6-12 lat - 6 łyżeczek (około 50 g), a dzieciom starszym - 2-4 łyżki stołowe miodu dziennie (40-80 g). U osób powyżej 70. roku życia zaleca się przyjmowanie 2 łyżeczek (15 g) miodu dziennie po rozpuszczeniu w szklance ciepłego płynu. Z kolei u osób wykonujących ciężką pracę fizyczną i umysłową, w momencie wystąpienia kryzysu obniżonej zdolności do pracy z powodu tzw. skrytego głodu, pomocne jest spożycie 1-2 łyżeczki miodu bezpośrednio lub po rozpuszczeniu w szklance ciepłej wody.

Nieco inaczej przedstawia się dawkowanie miodu u sportowców. W okresie wzmożonej działalności sportowej zaleca się przyjmowanie 12-16 łyżek stołowych miodu w czasie posiłków i przed snem, co odpowiada 240-320 g tego produktu. Specjaliści polecają spożycie 2 łyżek stołowych miodu (40 g) na pół godziny przed zawodami, w przerwach meczów oraz po wysiłku w celu szybkiej odnowy wydatkowanej energii. Szczególnie cenne dla organizmu sportowca jest przyjmowanie miodu w trakcie śniadania lub obiadu w postaci dodatku do innych produktów spożywczych: mleka, jogurtu, budyniu, sałatek owocowych. Polecany jest także w miejsce innych środków słodzących i do smarowania pieczywa. Zgodnie z zasadami racjonalnego żywienia sportowców dzienne zapotrzebowanie na miód wynosi 30 g, natomiast na cukier i glukozę odpowiednio 50 i 100 g. Z ogólnej dawki węglowodanów cukry proste mogą stanowić 36%, a pozostałe cukry 64%. Według innych danych w okresie prób sportowych powinno się przyjmować 40-50 g miodu dziennie.

Jeszcze inne dawkowanie polecają dietetycy niemieccy w diecie odchudzającej, a mianowicie 300-400 g miodu dziennie w postaci roztworu wodnego lub spożywanego łącznie z owocami lub twarogiem.
Przedruk za zezwoleniem. B. Kędzia,
E. Hołderna-Kędzia "Leczenie miodem".
Polski Związek Pszczelarski,
Warszawa 1998 r. Adres: PZP
ul. Świętokrzyska 20, 00-002 Warszawa,
tel. (0-22) 826-04-97


Podstawowy skład chemiczny miodu sztucznego i naturalnego
Rodzaj miodu Składniki, [%]
cukier inwertowany
(min.) sacharoza (maks.) dekstryny (maks.) woda (maks.)
Sztuczny płynny 47 30 brak 21
stały 74 5 brak 21
Naturalny nektarowy 70 5 3 20
spadziowy 60 10 10 20

Produkcja miodu sztucznego.
Disacharyd (dwucukier) sacharoza ("zwykły" cukier, którego używamy na codzień w domu)
w kwaśnym środowisku pod wpływem podwyższonej temperatury hydrolizuje (cząsteczka
rozpada się) na monosacharydy (cukry proste): glukozę i fruktozę.

C11H22O11 + H2O kwas


C6H12O6
+
C6H12O6
sacharoza glukoza fruktoza
Produktem reakcji jest syrop inwertowany, który po zneutralizowaniu sodą zabarwia się
karmelem, doprawia olejkami eterycznymi i poddaje krystalizacji.

Rodzaje miodu sztucznego.
W zależności od składu i konsystencji rozróżnia się:
miód płynny, otrzymany w wyniku niepełnej hydrolizy cukru (przeważnie z dodatkiem
syropu skrobiowego jako antykrystalizatora)
miód stały, o strukturze drobnokrystalicznej, zawierający w porównaniu z miodem
płynnym więcej cukru inwertowanego a mniej sacharozy.

Miód naturalny.
Miód naturalny jest wytwarzany przez pszczoły z nektarów kwiatowych lub spadzi (substancji
wydalanej przez mszyce żerujące na drzewach). Przekształcanie nektaru lub spadzi w miód
(dojrzewanie) następuje w organizmie pszczoły, a następnie w plastrach. Polega ono na
odparowaniu wody oraz szeregu przemian biochemicznych; m.in. enzymatycznym rozkładzie
sacharozy na glukozę i fruktozę.
Świeży miód ma konsystencję gęstego syropu, który w czasie przechowywania krystalizuje.
Dojrzały miód posiada wysoką wartość odżywczą i dietetyczną. Nie stanowi wprawdzie
bogatego źródła witamin, ale za to zawiera duże ilości łatwo przyswajalnych cukrów
prostych, kwasy organiczne, enzymy i sole mineralne (m.in. sole wapnia, potasu i
magnezu), a także substancję hamującą rozwój drobnoustrojów, inhibinę. Dzięki
tym składnikom miód, zwłaszcza spadziowy, ma właściwości lecznicze.
Właściwości organoleptyczne i skład chemiczny miodu zależą od rodzaju nektaru
lub spadzi, sposobu wydobywania miodu z plastra (na zimno lub na gorąco) oraz
stopnia dojrzałości. Wyróżnia się miody płynne, tzw. patoki i zestalone krupce.
Ponadto miody mogą być jasne lub ciemne.

Podział miodów naturalnych w zależności od pochodzenia.
Miody nektarowe, jedno- lub wielokwiatowe; mają zapach zbliżony do zapachu
nektaru i przeważnie żółtą barwę. Ich słodki smak zależnie od zawartości kwasów
organicznych i innych związków może być delikatny (np. miód akacjowy) lub
drapiący, gorzkawy (miód gryczany i wrzosowy).
Miody spadziowe różnią się dość znacznie od nektarowych. Mają znacznie
ciemniejszą, oliwkowozieloną barwę, zapach lekko kwaśny, żywiczny, posmak
korzenny i są mniej słodkie.

"Wątrobiarzom" pomoże miód z mniszka lekarskiego, pierwszy rozpoczynający "sezon miodowy".
Miód rzepakowy - pomaga na serce i układ krążenia
Miód akacjowy - pomaga szczególnie przy kłopotach żołądkowych. Dwie łyżki rozcieńczone wieczorem w szklance letniej wody i wypijane rano na czczo regulują trawienie i pomagają zwłaszcza przy zaparciach.
Miód wielokwiatowy - najczęściej spotykany w sklepach, co nie znaczy, że jest on najmniej wartościowy. Dwie, trzy łyżeczki dziennie zjadane systematycznie w czasie miesięcy zimowych pomagają organizmowi łatwiej znosić potem wiosenne alergie.
Miód lipowy - Działa rozgrzewająco i kojąco przy schorzeniach oskrzeli, zatok, kaszlu i przeziębieniu. Jest skuteczny zwłaszcza w stanach osłabienia (podobnie jak miód malinowy. Ma także własności uspakajające.
Miód gryczany - jest bogaty w cukry proste, enzymy, kwasy organiczne, mikroelementy i olejki eteryczne. Działa odtruwająco i uodparniająco. Leczy między innymi nieżyty górnych dróg oddechowych.
Miód spadziowy - najbogatszy w składniki zalecane przy schorzeniach układu krążenia i kłopotach z sercem. Leczy nieżyty górnych dróg oddechowych i gardła. Napój z tego miodu, wody i soku z cytryny jest zalecany w stanach silnego wyczerpania fizycznego i w okresach stresu.
Miód wrzosowy - można go kupić już tylko w nielicznych pasiekach. Pomaga skutecznie zwłaszcza przy chorobach pęcherza moczowego, nerek i prostaty. Najlepiej w ciągu dnia popijać rozcieńczony w wodzie z dodatkiem soku cytrynowego i łyżeczki oliwy.
Utarło się powiedzenie, że miód im ciemniejszy tym bardziej wartościowy.