Prawo administracyjne i dewizowe

POJĘCIE ADM. FIN. PUBL.
(a) w znaczeniu podmiotowym oznacza osobę lub częściej zorganizowany zespół osób (jedn.org.), którym powierza się administrowanie fin.publ.;
(b) funkcją (zadaniem) adm.fin.publ. jest realizowanie zadań państwa lub ST w dziedzinie gromadzenia i wydatkowania publ. środków pieniężnych;
(c) na określenie adm.fin.publ. używa się również innych terminów np. aparat fin., aparat fin-księgowy, służby fin., organy fiskusa.

SYSTEMATYKA ADM.FIN.PUBL.

I. Organy II. Organy fin. (wykonujące
A. Zarządzające fin. publ. działalność fin.)
1. Minister Fin. i RM 1. Urzędy Skarbowe (I instancji)
2. Rada Polityki Pieniężnej 2. Izby skarbowe (II instancji)
3. Sejm i Senat Są właściwe dla:
B. Organy kontroli fin. * postępowania podatkowego
1. Najwyższa Izba Kontroli (NIK) * p. karno-skarbowego
2. Regionalna Izba Obrachunkowa (RIO) * p. egzekucji świadczeń
3. KPWiG podatkowych
4. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów
5. Komisja Nadzoru Bankowego i
Inspektorat Nadzoru Bankowego
6. Biegli rewidenci

W ramach publ. działalności fin. można realizować dwa różne zadania: (1) kierować i zarządzać działalnością fin.; (2) wykonywać działalność fin.
Organy zarządzające (A-1 itp) realizują funkcje kierownicze w procesie zarządzania fin. publ., do funkcji tych należą: (a) programowanie fin. publ.; (b) projektowanie i tworzenie prawa fin.; (c) planowanie finansowe; (d) organizacja i kierowanie wykonawstwem planowych zadań fin.; (e) kontrola finansowa dokonywana przez NIK.
Organy wykonujące zad. fin. (Urzędy, Izby...) Ich podstawową rolą jest wykonywanie zadań państwa lub ST związanych z konkretyzacją indywidualnych uprawnień i obowiązków prawno-fin. podmiotów biernych stosunków prawno-fin. Organy fin. działają zatem jako podmioty czynne wydając indywidualne akty finansowe (np. organ podatkowy wydając decyzję w sprawie podatku). W znaczeniu prawnym organy fin. są organami państwowymi powołanymi wyłącznie dla realizacji zadań adm. fin. publ. Jako takie tworzą one resort finansów.
KOMPETENCJA MINISTRA FIN. MF jest naczelnym organem adm. państwowej, kierujący sprawami fin. gosp. narodowej oraz oddziałujący na jej funkcjonowanie i rozwój stosowanie do potrzeb społecznych i gosp., zgodnie z polityką państwa. Urząd ten przeszedł historycznie znaczną ewolucję, w Polsce chodziło zaś o to, aby model Urzędu MF wykształcony w okresie gosp. planowej zmienić na model typowy dla nowo tworzącej się gosp. rynkowej. Organizację, kompetencje i zasady działania MF i Ministerstwa Fin. reguluje rozporządzenie prezesa RM z dnia 20.10.2001 w sprawie szczegółowego zakresu działania MF. W rozporządzeniu tym przyjęto, że do zadań MF należy kierowanie następującymi działaniami adm. rządowej: (a) budżet; (b) finanse publiczne; (c) instytucje finansowe.
Do zakresu działania MF należy w szczególności:
(1) przygotowanie i przedstawienie RM:
(a) projektów założeń systemu fin.publ., w tym budżetowego, podatkowego, ubezpieczeń majątkowych i osobowych; (b) projektów systemu planowania fin. jedn. realizujących zadania objętych budżetem państwa i budżetami ST; (c) projekt ustawy budżetowej; (d) sprawozdania z realizacji budżetu; (e) bilans fin. sektora publ. i prognozy bilansu płatniczego; (f) projekty ustaw i rozporządzeń RM dotyczącej fin. publ.
(2) zapewnienie realizacji dochodów i wydatków budżetu państwa oraz wykonywanie kontroli w tym zakresie;
(3) ogólny nadzór w sprawach podatkowych i dewizowych;
(4) realizacja polityki zaciągania długu publ., w tym opracowania polityki emisji oraz warunków emisji skarbowych pap. wart. przeznaczonych na rynek krajowy lub zagraniczne rynki fin. oraz zasad organizacji rynku pierwotnego i wtórnego, skarbowych pap. wart. oraz zasad i warunków zaciągania przez państwo pożyczek i kredytów;
(5) organizowanie poboru należności budżetowych oraz udział w międzynarodowej współpracy podatkowej;
(6) udzielanie poręczeń i gwarancji SP, w tym ich ewidencji i obsługa;
(7) kontrola skarbowa oraz nadzór nad organami kontroli skarbowej;
(8) opracowywanie zasad funkcjonowania rynku fin.;
(9) inicjowanie polityki państwa oraz realizacja zadań wobec banków, zakładów ubezp. i innych instytucji fin.
(10) udział w opracowaniu systemu regulacji nadzoru bankowego;
(11) sprawowanie nadzoru i kontroli nad działalnością podmiotów urządzających i prowadzących gry losowe lub zakłady wzajemne;
(12) prowadzenie krajowej ewidencji podatników;
(13) zapewnienie jednolitego stosowania prawa podatkowego przez podmioty podległe MF.
Obsługę MF zapewnia MINISTERSTWO FIN. Ministerstwo Fin. składa się z następujących komórek organizacyjnych:
(1) DEPARTAMENT - służą do realizacji merytorycznych zadań Ministerstwa np. Departament Budżetu Państwa; D. Finansów ST; D. Polityki zagranicznej; D. Długu Publ.; D. Systemu Podatkowego; D. Organizacji Skarbowości; D. Rachunkowości; D. Kontroli Skarbowej; D. Ceł; D. Polityki Regionalnej i Rolnictwa; D. Gwarancji i Poręczeń.
(2) BIURA - służą do realizacji zadań w zakresie obsługi Ministerstwa np. Biuro Kadr i Szkolenia; B. Prasowe; B. Kontroli Resortowej; B. Dokumentacji Skarbowej; B. d/s Dyscypliny Fin. Publ.
(3) SEKRETARIATY - służą do obsługi MF oraz Komitetów, Rad i Zespołów.
(4) WYDZIAŁY jako komórki organizacyjne występujące wewnątrz Departamentów i Biur.
MF podlegają i są nadzorowane przez niego następujące organy i jedn. org.:
- Prezes Głównego Urzędu Ceł;
- Generalny Inspektor Celny;
- Generalny Inspektor Informacji Fin.
- Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej;
- Izby i Urzędy Skarbowe;
- Urzędy Kontroli Skarbowej;
- Krajowa Izba Biegłych Rewidentów.

URZĘDY I IZBY SKARBOWE
1. Pojęcie stosunku adm.-prawnego, strony czynnej i biernej tego stosunku
Stosunek adm.-prawny jest to stosunek prawny zachodzący między organem fin. (Urząd Skarbowy, Izba Skarbowa) a obywatelem charakteryzujący się nierównorzędnością stron tzn. pozycję nadrzędną zajmuje organ fin., który jest podmiotem czynnym, obywatel zaś biernym. Organ fin. jest podmiotem czynnym, gdyż poprzez wydawane przez niego decyzje kształtuje on prawa i obowiązki obywatela.
2. Aktem normatywnym regulującym działanie Urzędów i Izb Skarbowych jest ustawa z dn. 21.06.96r. „O Urzędach i Izbach Skarbowych”
3. Urzędy i Izby Skarbowe są organami właściwymi dla:
*postępowania podatkowego; *p. karno-skarbowego; *p. egzekucyjnego w zakresie świadczeń podstawowych. Urzędy działają jako pierwsza instancja, Izby są organami odwoławczymi od decyzji wydawanych przez Urzędy Skarbowe, czyli działają jako organy drugiej instancji.
4. Zakres działania Urzędu Skarbowego:
(a) ustalanie lub określanie i pobór podatków oraz nie podatkowych należności budżetowych; (b) rejestracja podatników oraz przyjmowanie deklaracji podatkowych; (c) wykonywanie kontroli podatkowej; (d) podział i przekazywanie na zasadach określonych w odrębnych przepisach dochodów budżetowych między budżetem państwa i budżetami gmin; (e) prowadzenie dochodzeń w sprawach karno-skarbowych; (f) rozstrzyganie w pierwszej instancji w sprawach karno-skarbowych; (g) wykonywanie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych, kar majątkowych w zakresie określonym przepisami kodeksu karno-wykonawczego i ustawy karno-skarbowej.
5. Struktura organizacyjna US – na czele US stoi Naczelnik, który jest powoływany i odwoływany przez MF na wniosek dyrektora Izby Skarbowej. Drugim organem jest z-ca Naczelnika, który jest powołany przez dyrektora Izby Skarbowej na wniosek Naczelnika.
6. Zakres działania Izby Skarbowej:
(a) sprawowanie nadzoru nad Urzędami Skarbowymi; (b) rozstrzyganie w drugiej instancji spraw należących w pierwszej instancji do Urzędu Skarbowego; (c) wykonywanie innych zadań określonych w odrębnych przepisach.
7. Struktura organizacyjna IS – na czele IS stoi dyrektor, który jest powoływany i odwoływany przez MF. Zastępuje go Wicedyrektor powoływany i odwoływany przez MF na wniosek dyr. IS
8. Terytorialny zakres działania oraz siedziby Urzędów i Izb Skarbowych określa w drodze rozporządzenia Minister właściwy do spraw fin. publ. w porozumieniu z Ministrem właściwym do spraw adm. publ.
9. Urzędy i Izby Skarbowe mają prawo żądać od podmiotów objętych kontrolą podatkową, sprawozdań fin. oraz innych materiałów niezbędnych do kontroli prawidłowości rozliczeń podatkowych.
ORGANY KONTROLI SKARBOWEJ
(1) Akt prawny regulujący funkcjonowanie i strukturę organizacyjną organów kontroli skarbowej to ustawa z dn. 28.09.91 r. o kontroli skarbowej.
(2) Cel kontroli skarbowej - ochrona interesów i praw majątkowych SP oraz zapewnienie skuteczności wykonywania zobowiązań podatkowych i innych należności stanowiących dochód budżetu państwa, państwowych funduszy celowych oraz budżetów jedn. ST.
(3) Zakres przedmiotowy kontroli skarbowej
(a) kontrola rzetelności deklarowanych podstaw opodatkowania i prawidłowości obliczenia i płacenia podatków;
(b) ujawnienie i kontrola nie zgłoszonej do opodatkowania działalności gosp., a także dochodów nie znajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodu;
(c) kontrola celowości i zgodności z prawem gospodarowania środkami pochodzącymi z budżetu państwa, środkami państwowych jedn. budżetowych, państwowych jedn. gosp. poza budżetowej oraz środków państwowych funduszy celowych. Zarówno przekazujących te środki, jak i otrzymujący;
(d) wykonywanie szczególnego nadzoru podatkowego (szczególny nadzór podatkowy dotyczy wszystkich procesów wytwarzania produktów akcyzowych);
(e) badanie prawidłowości stosowania cen umownych w zakresie objętym ograniczenia swobodnego kształtowania ich poziomu;
(f) badanie prawidłowości obrotu dewizowego.
(4) Zakres podmiotowy kontroli skarbowej
(a) kontroli podlegają zobowiązani do świadczeń pieniężnych na rzecz SP lub państwowych funduszy celowych (podatnicy);
(b) wydatkujący środki z budżetu państwa (dysponenci budżetowi);
(c) władający i zarządzający mieniem państwowym;
(d) płatnicy i inkasenci podatku
(5) Organy kontroli skarbowej zaliczamy:
(a) MF jako naczelny organ kontroli skarbowej;
(b) Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej jako organ wyższego stopnia nad Inspektorami Kontroli Skarbowej;
(c) Inspektorzy Kontroli Skarbowej
GIKS powołuje i odwołuje prezes RM na wniosek Ministra Fin. Inspektorzy zaś są powoływani i odwoływani przez GIKS. GIKS sprawuje nadzór nad działalnością Inspektorów oraz pracowników operacyjnych w zakresie realizacji zadań określonych w ustawie. Inspektorzy Kontroli Skarb. co do zasady prowadzą samodzielnie postępowanie kontrolne.
Inspektorami mogą być osoby posiadające wyłącznie:
* obywatelstwo polskie i korzystające z pełni praw cywilnych i obywatelskich; * posiadające nienaganną opinię i nie karaną za przestępstwo z winy umyślnej; * muszą posiadać wyższe wykształcenie prawnicze, ekonomiczne lub inne wyższe o specjalności przydatnej do kontroli skarbowej; * wymóg zatrudnienia w jedn. kontroli skarbowej i posiadanie co najmniej 5-letniego stażu pracy w organach adm. podatkowej albo 3-letnią praktykę w jedn. kontroli skarbowej; * złożenie egzaminu kwalifikacyjnego na stanowisko insp. przed komisją powołaną przez GIKS.
Jednostkami org. kontroli skarbowej są: Urzędy Kontroli Skarbowej i Ministerstwo Fin. W ramach kontroli skarbowej działają Inspektorzy Kontroli Skarbowej, którzy prowadzą kontrolę skarbową wg właściwości miejscowej (terytorialnego zasięgu) działania urzędu kontroli skarbowej.
POSTĘPOWANIE KONTROLNE ORAZ PRAWA I OBOWIĄZKI PRAWA KONTROLNEGO
(1) Postępowanie wszczyna Inspektor Kontroli Skarbowej po okazaniu kontrolowanemu:
(a) legitymacji służbowej; (b) upoważnienia do przeprowadzania kontroli, które jest wydawane przez dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej lub GIKS, określa ona dane identyfikujące inspektora, oznaczenie kontrolowanego i termin ważności upoważnienia; (c) doręczenie zawiadomienia o wszczęciu postępowania kontrolnego. Zawiadomienie jest wystawiane przez inspektora i powinno zawierać jego imię i nazwisko, przewidywany czas trwania kontroli, miejsce prowadzenia kontroli, zakres kontroli oraz prawa i obowiązki kontrolowanego
(2) Inspektor ma obowiązek:
zapoznać kontrolowanego z jego prawami i obowiązkami wynikającymi z ustawy, kontrolowany zaś potwierdza na zawiadomieniu o wszczęciu postępowania kontrolnego swoim podpisem, że zapoznał się ze swoimi prawami i obowiązkami
(3) Czynności kontrolowane prowadzone są przede wszystkim w siedzibie kontrolowanego oraz w innych miejscach związanych z prowadzoną przez niego działalnością i w godzinach jej prowadzenia.
(4) Obowiązki kontrolowanego:
(a) zobowiązany jest złożyć oświadczenie o swoim stanie majątkowym;
(b) udostępnić obiekty, urządzenia, składniki majątkowe, których badanie wchodzi w zakres kontroli;
(c) zapewnić wgląd w dokumentację i przeprowadzone ewidencje
(d) sporządzić kopie dokumentów określonych przez inspektora kontroli:
(e) zapewnić w miarę możliwości samodzielne pomieszczenie i miejsce do przechowywania dokumentów;
(f) umożliwić fotografowanie i filmowanie oraz dokonywanie nagrań dźwiękowych, jeżeli tego typu dowody są przedmiotem kontroli;
(g) przeprowadzić inwentaryzację na żądanie inspektora;
(h) w sprawach objętych zakresem kontroli, kontrolowany ma obowiązek w wyznaczonym terminie udzielić wyjaśnień lub dostarczyć żądany dokument inspektorowi
(5) Czynności kontrolne:
(a) badanie dokumentów i ewidencji objętych zakresem kontroli;
(b) zabezpieczenie zebranych dowodów;
(c) zarządzenie inwentaryzacji;
(d) dokonywanie oględzin;
(e) przesłuchiwanie świadków;
(f) zasięganie z opinii biegłych.
(6) Prawa kontrolowanego:
(a) prawo do uczestniczenia w czynnościach kontrolnych (a-f);
(b) prawo w terminie 3 dni od podpisania protokołu kontrolnego złożyć na piśmie wyjaśnienia bądź zgłosić zastrzeżenia do treści protokołu, a inspektor jest zobowiązany ustosunkować się do tych zastrzeżeń bez zbędnej zwłoki w formie odpowiedniej adnotacji;
(c) prawo zapoznać się z całą dokumentacją kontrolną i złożyć w ciągu 3 dni od zapoznania się z nią żądania
- uzupełnienia tej dokumentacji poprzez wskazanie czynności kontrolnych, które należałoby podjąć i dokumentów, które należałoby dołączyć do akt kontrolnych
- przeprowadzenia ponownej oceny zebranej dokumentacji w celu weryfikacji ustaleń kontrolnych.
Inspektor w terminie 3 dni powinien zawiadomić kontrolowanego o sposobie ich załatwienia.
(7) Czynności kontrolne mające znaczenie dla wyniku kontroli podlegają dokumentowaniu, czyli sporządzaniu protokołów z badania dokumentów, oględzin, przesłuchań świadków, inwentaryzacji.
(8) Z przeprowadzonej kontroli sporządza się i wydaje:
(a) decyzje – w przypadku, gdy ustalenia kontrolne dotyczą podatków i innych należności budżetowych, których określenie lub ustalenie należy do właściwości Urzędów Skarbowych;
(b) wynik kontroli – gdy ustalenia dotyczą innych prawidłowości niż podatkowe lub gdy nieprawidłowości nie stwierdzono.
(ad a) decyzja doręczana jest kontrolowanemu i właściwemu organowi skarbowemu. Kontrolowany może wnieść odwołanie od niniejszej decyzji do Izby Skarbowej, gdy decyzję wydał inspektor organu kontroli skarbowej albo odwołanie wnosi się do GIKS, gdy decyzję wydał inspektor zatrudniony w Ministerstwie Fin. Odwołanie wnosi się do organu, który wydał zaskarżoną decyzję tj. do inspektora w terminie 14 dni od doręczenia decyzji.
(9) W zakresie nieuregulowanym ustawą o kontroli skarbowej do postępowania kontrolnego stosuje się przepisy ustawy „Ordynacja podatkowa” z dn. 29.08.97 r.
(10) Tajemnica skarbowa regulowana w art.34 ustawy o kontroli skarbowej, która stanowi, że informacje gromadzone i przetwarzane w ramach kontroli skarbowej stanowią tajemnicę skarbową.
Do przestrzegania tajemnicy skarbowej zobowiązane są:
* pracownicy urzędów kontroli skarbowej; * GIKS; * pracownicy Ministerstwa Fin.; * osoby, które na podstawie odrębnych przepisów odbywają praktykę zawodową w Urzędach kontroli skarbowej.
Osoby ww. składają na piśmie przyrzeczenie dochowania tajemnicy skarbowej. Zachowanie tajemnicy skarbowej obowiązuje również po ustaniu zatrudnienia lub praktyki zawodowej. Tajemnica skarbowa nie dotyczy (w zakresie informacji udzielonych przez banki co do sytuacji fin. deponenta, czyli informacji objętych tajemnicą bankową) następujących podmiotów: * Ministra Fin.; * Izbie skarbowej; * GIKS w toku prowadzonego przez nich postępowania podatkowego lub karno-skarbowego; * Generalnemu Inspektorowi Informacji Fin. w związku z przeciwdziałaniem wprowadzenia do obrotu fin. wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł; * Naczelnemu Sądowi Adm. (NAS) w razie złożenia skargi przez stronę; * Ministrowi Sprawiedliwości; * pierwszemu prezesowi Sądu Najwyższego, prezesowi NSA w związku z badaniem sprawy w celu złożenia rewizji nadzwyczajnej; * Rzecznikowi Praw Obywatelskich, jeżeli strona wniesie podanie o złożenie rewizji nadzwyczajnej; * Urzędom Skarbowym w związku z wszczętym przez nie postępowaniem podatkowym; * Prokuratorowi Generalnemu.
Inne informacje niż te objęte tajemnicą bankową udostępnić można NIK w związku z toczącym się postępowaniem kontrolnym, Sądowi lub prokuratorowi w toczącym się postępowaniu sądowym, biegłym powołanym w toku postępowania kontrolnego, organom podatkowym, organom celnym i inspekcji celnej, rejonowym Urzędom Pracy, jednostkom organizacyjnym ZUS.

NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI
(1) Podstawa prawna – ust. z 23.12.94r. o NIK
NIK jest naczelnym organem kontroli państwowej. Podlega jedynie sejmowi, czyli jest niezależna od władzy wykonawczej. NIK działa na zasadzie kolegialności.
(2) Struktura organizacyjna NIK
(a) Prezes NIK stoi na czele Izby i nią kieruje oraz ponosi odpowiedzialność przed sejmem za jej działalność. Powoływany jest na wniosek marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów przez sejm w drodze głosowania (większość bezwzględna - połowa posłów obecnych +1), ponadto musi być wyrażona zgoda przez senat (ma 1 m-c od dnia otrzymania uchwały sejmu o powołane Prezesa NIK). Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków prezes NIK składa przysięgę sejmowi i od dnia jej złożenia liczy się termin jego kadencji (6 lat). Ta sama osoba max może pełnić dwie kadencje (12 lat, nie więcej). Prezes NIK nie może należeć do partii politycznej, zajmować innego stanowiska (z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej) i wykonywać innych zajęć zawodowych, ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu (ma to zagwarantować apolityczność NIK). Prezesowi NIK przysługuje immunitet, co oznacza, że prezes NIK-u nie może być bez uprzedniej zgody sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej, ani pozbawiony wolności, nie może być zatrzymany lub aresztowany z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka sejmu, ten może nakazać natychmiastowe zwolnienie prezesa NIK;
(b) wiceprezes NIK (2-4) są oni powoływani i odwoływani przez Marszałka sejmu na wniosek prezesa NIK-u. Ze stanowiskiem wiceprezesa NIK-u nie można łączyć mandatu posła lub senatora,
(c) kolegium NIK składa się z prezesa NIK jako przewodniczącego, wiceprezesów, dyrektora generalnego NIK, 14 członków kolegium. Członków kolegium powołuje Marszałek sejmu na wniosek prezesa NIK, kadencja członków wynosi 3 lata.
(3) Zakres kontroli dokonywanej przez NIK (NIK sprawuje kontrolę nad działalnością):
(a) organów adm. rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych jedn. organów administr;
(b) organy ST, samorządowe osoby prawne i inne sam. jedn. organizacyjne;
(c) inne jedn. organizacyjne i podmioty gosp. (przedsiębiorstwa) w zakresie w jakim wykorzystują one majątek publiczny lub środki komunalne, a także gdy wywiązują się z zobowiązań fin. na rzecz państwa, chodzi tu w szczególności o takie podmioty jak: * podmioty wykonujące zadania zlecone przez państwo lub ST; *podmioty, które organizują lub wykonują prace interwencyjne albo roboty publiczne; *podmioty korzystające z pomocy w formie poręczenia lub gwarancji udzielonej przez państwo lub ST; *podmioty, które korzystają z pomocy, o której mowa w ustawie o warunkach dopuszczalności i nadzorowania pomocy publicznej dla przedsiębiorstw; *podmioty, które wykonują zadania z zakresu powszechnego ubezp. zdrowotnego;
(d) kontrola i wykonanie budżetu państwa, gospodarki fin. i majątkowej następujących organów władzy państwowej: *Kancelarii Prezydenta RP; *Kancelarii Sejmu i Senatu; *Kancelarii Trybunału Konstytucyjnego; *Kancelarii Rzecznika Praw Obywatelskich; *Kancelarii Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji; *Kancelarii Generalnego Insp. Ochrony Danych Osobowych; *Kancelarii IPN-u (Komisji Ścigania Zbrodni przeciw Narodowi Polskiemu); *Kancelarii Krajowego Biura Wyborczego; *Kancelarii Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Adm.
(4) Kryteria według których wykonywana jest kontrola NIK
dot. pkt. 3 (a) kryterium legalności, k. gospodarności, k. celowości, k. rzetelności;
(b) kryterium legalności, k. gospodarności, k. rzetelności;
(c) kryterium legalności, k. gospodarności.
(5) Sprawozdania składane przez NIK
* NIK przedkłada sejmowi analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej;
* opinię w przedmiocie udzielenia absolutorium RM; * informację o wynikach kontroli zlecanych przez sejm lub jego organy, informację o wynikach kontroli przeprowadzonych na wniosek Prezydenta, Prezesa RM oraz innych ważniejszych podmiotów; * sprawozdania z działalności NIK-u za rok ubiegły, wystąpienia zawierające wynikające z kontroli zarzuty dotyczące działalności osób wchodzących w skład RM.
(6) Prezes NIK posiada uprawnienia do występowania do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami do: *stwierdzenie zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją;
* stwierdzenie zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi; * stwierdzenia zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami.
Prezes NIK może także żądać stwierdzenia zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, może także zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego o rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego pomiędzy centralnymi organami państwa.
(7) Postępowanie kontrolne ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek poddanych kontroli, rzetelnego jego udokumentowania i dokonania oceny kontrolowanej działalności. Kontrola przeprowadzana jest przez pracowników NIK (kontrolerzy) na podst. legitymacji służbowej, innego upoważnienia określającego jedn. kontrolowaną i podstawę prawną do podjęcia kontroli.
Upoważnieni kontrolerzy NIK mają prawo do: * swobodnego wstępu do pomieszczeń i obiektów kontrolowanych; * wglądu do wszelkich dokumentów związanych z działalnością jedn. kontrolowanych; * zabezpieczania dokumentów i innych mat. dowodowych z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej; * przeprowadzania oględzin obiektów składników majątkowych; * wzywania i przesłuchiwania świadków; * żądania od pracowników jedn. kontrolowanych udzielania ustnych lub pisemnych wyjaśnień; * korzystania z pomocy opinii biegłych i innych specjalistów.

REGIONALNE IZBY OBRACHUNKOWE (RIO)
I. Podstawa prawna: ustawa z dn. 7.10.92r. o Regionalnych Izbach Obrachunkowych
(1) RIO są państwowymi organami nadzoru i kontroli gospodarki fin. jedn. ST oraz dokonuje kontroli gospodarki fin. i zamówień publicznych:
związków między gminnych;
stowarzyszeń gmin oraz stowarzyszeń gmin i powiatów;
związków powiatów;
stowarzyszeń powiatów;
samorządowych jedn. organizacyjnych i samorządowych osób prawnych;
innych podatników w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji przyznawanych z budżetów jedn. ST.
(2) Nadzór nad RIO – sprawuje prezes RM na podstawie kryterium zgodności z prawem. W razie naruszania prawa przez RIO prezes RM na wniosek Ministra ds. administracji publ. może rozwiązać kolegium RIO podając jednocześnie termin (nie dłuższy niż 3 m-ce) na powołanie kolegium w nowym składzie. Rozwiązanie kolegium jest równoznaczne z odwołaniem prezesa i z-cy prezesa izb.
(3) RIO są państwowymi jednostkami budżetowymi.

II. Zadania RIO:
(1) kontroluje gosp. finansową, w tym realizuje zobowiązania podatkowe oraz zamówienia publiczne podmiotów wymienionych w punkcie 1 na podstawie kryterium zgodności z prawem i zgodności dokumentacji ze stanem faktycznym.
(2) kontroluje gospodarkę fin. jedn. ST w zakresie zadań zleconych przez adm. rządową na podstawie ustaw lub zawieranych porozumień. Kompleksowa kontrola gospodarki fin. jedn. ST powinna być przeprowadzana zgodnie z delegacją art. 7 ust. 1 Ustawy o RIO co najmniej raz na 4 lata.
III. Organizacje i zasady działania RIO
(1) Organami Izby są:
(a) kolegium izby
(b) prezes
(c) komisja orzekająca w sprawach o naruszenie dyscypliny budżetowej
(ad a) w jego skład wchodzi przewodniczący, który jest prezesem izby oraz członkowie kolegium powoływani przez prezesa RM spośród kandydatów przedstawionych przez kolegium izby, a ci z kolei zgłaszani są przez organy stanowiące jedn. ST. Członkowie kolegium są niezawiśli w zakresie realizowanych zadań nadzorczych i funkcji kontrolnych i podlegają jedynie ustawie.
Członkiem kolegium może być osoba, która spełnia wymagania:
pełna zdolność do czynności prawnych;
jest obywatelem Polski i korzysta z pełni praw publicznych;
nie była skazana prawomocnym wyrokiem za przestępstwo z winy umyślnej;
ma ukończone studia wyższe administracyjne, prawnicze, ekonomiczne;
posiada 4 letni staż w jedn. związanych z funkcjonowaniem ST lub finansów publicznych.
(ad b) powoływany i odwoływany przez prezesa RM po zaciągnięciu opinii kolegium izby. Reprezentując izbę na zewnątrz kieruje sprawami niezastrzeżonymi dla innych organów izby, jest przełożonym pracowników izby, kieruje obradami kolegium, wchodzi w skład Krajowej Rady RIO. Zastępuje go wice prezes, który jest powoływany i odwoływany przez prezesa RM na wniosek prezesa izby spośród członków kolegium izby.
(ad c) składa się z przewodniczącego, którym jest z-ca prezesa izby, z-ców przewodniczącego od 3-9 członków. Członkowie i z-cy powoływani są przez prezesa RIO, kadencja Komisji trwa 4 lata, komisja działa na podstawie odrębnych przepisów.
Pracownicy RIO, którzy zajmują następujące stanowiska: prezesa, członka kolegium, inspektora d/s kontroli gospodarki fin. są dotknięci ograniczeniami w prowadzeniu działalności gosp.stosownie do przepisów o ograniczaniu działalności gosp. przez osoby pełniące funkcje publiczne. Stanowisk ww. nie można łączyć z członkostwem w organach jedn. ST i samorządowych kolegiach odwoławczych.
IV. Krajowa Rada RIO
Tworzona jest przez prezesów RIO oraz po jednym reprezentancie wybranym przez kolegium izb. Jest ona uprawniona do:
reprezentowanie RIO wobec naczelnych i centralnych organów adm. państwowej;
zajmuje się upowszechnianiem dorobku i doświadczeń izb;
uzgadniania planów i programów szkoleń pracowników izb;
koordynowanie planów i programów kontroli;
coroczne przedkłada Sejmowi i Senatowi do 30.06 sprawozdania z działalności izb i wykonania budżetu przez jedn. ST.
V. POSTĘPOWANIE KONTROLNE
(1) Czynności kontrolne wykonywane są przez inspektorów d/s kontroli gospodarki fin., którzy mają prawo do:
(a) żądania niezbędnych informacji dotyczących jedn. kontrolowanych w szczególności ich gospodarki fin. z zakresu realizacji budżetu;
(b) wstępu na teren i do pomieszczeń kontrolowanych;
(c) wgląd w dokumentacje jednostek kontrolowanych;
(d) zabezpieczenie dokumentów i innych dowodów;
(e) wglądu w indywidualną dokumentację podatkową podmiotów ponoszących ciężary publ. na rzecz jedn. ST;
(f) dostępu do danych osobowych dotyczących kwalifikacji i uposażenia pracowników samorządowych.
(2) Protokoły z przeprowadzonej kontroli – z przeprowadzanej kontroli sporządza się protokół, który podpisuje: inspektor d/s kontroli gospodarki fin., kierownik kontrolowanej jednostki oraz skarbnik (gł. księgowy lub ich zastępca)
(3) Wystąpienie pokontrolne – na podstawie wyników kontroli izba kieruje do kontrolowanej jednostki wystąpienie pokontrolne, w którym wskazuje źródła i przyczyny nieprawidłowości, ich rozmiary, osoby odpowiedzialne za te nieprawidłowości oraz wnioski zmierzające do ich usunięcia i usprawnienia badanej działalności. Jednostka kontrolowana po otrzymaniu wystąpienia zobowiązana jest w terminie do 30 dni od dnia jego doręczenia zawiadomić izbę o wykonaniu wniosku lub przyczynach ich niewykonania.
(4) Odwołanie od wniosków zawartych w wystąpieniu pokontrolnym – zastrzeżenia. Jednostka kontrolowana ma prawo do złożenia zastrzeżenia co do wniosków zawartych w wystąpieniu pokontrolnym. Zastrzeżenie powinno być złożone w terminie 14 dni od otrzymania wystąpienia pokontrolnego. Zastrzeżenie może być oparte jedynie na naruszeniu prawa poprzez jego błędną wykładnię (interpretacje) lub niewłaściwe zastosowanie. Zastrzeżenie rozpatrywane jest przez kolegium Izb Obrachunkowych.
(5) Kontrola RIO w zakresie wykonywania uchwał budżetowych jedn. ST.
(a) zgodnie z art. 9a ustawy o RIO izby kontroluje pod względem rachunkowym i formalnym kwartalne sprawozdanie z wykonania budżetów jedn. ST oraz wnioski o przyznanie części rekompensującej subwencje ogólne;
(b) izba bada uchwały podejmowane przez organy jedn. ST w sprawach dotyczących:
procedury uchwalania budżetu i jego zmian;
zaciąganie zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego jedn. ST oraz udzielenie pożyczek;
zasad i zakresu przyznawania dotacji, podatków i opłat lokalnych;
uchwały w sprawie absolutorium dla zarządu
(c) w przypadku nie uchwalenia budżetu przez organ stanowiący jedn. ST do 31.03 roku budżetowego izba ustala budżet tej jednostki do 30.04 roku budżetowego w zakresie obowiązkowych zadań własnych i zleconych przez adm. rządową na podstawie ustaw i porozumień.
(d) RIO mogą unieważnić w części lub w całości uchwałę budżetową zawierającą istotne naruszenie prawa, w przypadku takiego naruszenia budżet w części unieważnionej ustala kolegium izby.
PRAWO DEWIZOWE
1. Podstawa prawna – Ustawa z dn. 18.12.1998 r. Prawo dewizowe.
2. Przepisy prawne Ustawy Prawo dewizowe regulują (zakres przedmiotowy):
a) zasady obrotu dewizowego
b) nadzwyczajne ograniczenia w wypadku zaistnienia zagrożeń stabilności i integralności systemu fin. RP.
c) zasady kontroli dewizowej
d) właściwość organów w sprawach dewizowych.
3. Podstawowe pojęcia i instytucje prawne z zakresu prawa dewizowego:
rezydent – osoba fizyczna, osoba prawna, jedn. organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, mająca miejsce zamieszkania, siedzibę na terytorium RP, posiadająca zdolność do czynności prawnych (zdolność do zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu). Rezydentem są także polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne, misje specjalne korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych i konsularnych.
nierezydent – osoba fizyczna, osoba prawna, jedn. organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, nie mająca miejsca zamieszkania, siedziby na terytorium RP, posiadająca zdolność do zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu. Nierezydentem są także osoby fizyczne, osoby prawne i jedn. org. nie posiadające osobowości prawnej, które mają miejsce zamieszkania, siedzibę na terytorium RP, w zakresie, w którym prowadzą działalność za granicą poprzez swoje przedstawicielstwo, oddział, mające siedzibę za granicą, a także obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, konsularne, misje specjalne i organizacje międzynarodowe.
wartości dewizowe – należą do nich:
- waluty obce – są nimi pieniądze nie będące w RP prawnym środkiem płatniczym, zaliczamy do nich międzynarodowe jednostki rozrachunkowe (EURO).
- dewizy – pełnią funkcje płatnicze (weksle, czeki, czeki podróżnicze, akredytywa, polecenie wypłaty, przekazy, płatne w walutach obcych).
- złoto i platyna – w stanie nieprzerobionym, także w postaci sztab, monet bitych po 1850r.
- nominowane w walutach obcych papiery wartościowe nie będące zagranicznymi środkami płatniczymi.
obrót dewizowy – czynność prawna lub zdarzenie powodujące powstanie płatności środkami stanowiącymi wartości dewizowe (patrz wyżej), przeniesienie własności wartości dewizowych, przeniesienie prawa majątkowego oraz przejęcie lub przystąpienie do długu, których przedmiotem świadczenia są wartości dewizowe. Poprzez obrót dewizowy rozumieć będziemy także płatności krajowymi środkami płatniczymi, przeniesienie własności takich środków, przeniesienie prawa majątkowego oraz przejęcie lub przystąpienie do długu, których przedmiotem świadczenia są krajowe środki płatnicze, o ile zdarzenia te mają miejsce w stosunkach miedzy rezydentem i nierezydentem.
- jeżeli obrót dokonywany jest między rezydentem a nierezydentem, jest to obrót dokonywany za granicą.
Obrotem dewizowym jest także transfer wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych. Poprzez transfer rozumiemy wywóz, przewóz, wysyłanie, przesyłanie, sprowadzanie oraz wszelkie inne sposoby przemieszczenia wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych przez granicę RP.
Na gruncie ustawy Prawo dewizowe wyróżnić można następujące rodzaje obrotów dewizowych z zagranicą:
- obrót bieżący – obrót dewizowy z zagranicą, którego przedmiotem są:
8 umowy o nabywaniu towarów
8 oświadczenie usług
8 roszczenie odszkodowawcze i odszkodowania
8 emerytury, renty, alimenty.
- obrót kapitałowy – w ramach niego wyróżniamy:
8 inwestycje bezpośrednie np. nabywanie przedsiębiorstwa, tworzenie i prowadzenie przedsiębiorstwa oraz dokonywanie nakładów na rozszerzenie prowadzonego przedsiębiorstwa, nabywanie własności i innych praw na nieruchomości w związku z prowadzonym przedsiębiorstwem
8 inwestycje portfelowe – obrót kapitałowy w zakresie papierów wartościowych np. emitowanie, nabywanie, obejmowanie i zbywanie pap. wart. na uznanym rynku (giełda lub inny rynek, gdzie obrót pap. wart. odbywa się zgodnie z regułami określonymi przez przepisy kraju, w którym funkcjonuje ten rynek)
8 obrót kredytowy – przedmiotem są pożyczki i kredyty
8 obrót gwarancyjny – przedmiotem są osobiste (poręczenie) i rzeczowe (hipoteka, zastaw) zabezpieczenia wierzytelności
8 obrót depozytowy – przedmiotem są czynności w zakresie rachunków prowadzonych przez banki
8 obrót pozagospodarczy – inny niż inwestycje portfelowe, obrót kredytowy, gwarancyjny, depozytowy dokonywany przez osoby fizyczne nie pozostające w związku z prowadzoną przez nie działalnością gosp. lub wykonywanym wolnym zawodem, którego wielkość nie przekracza jednorazowo równowartości 10 tys. EURO.
- działalność kantorowa – polega na kupnie i sprzedaży walut obcych, złota dewizowego lub platyny dewizowej, a także na pośrednictwie w kupnie i sprzedaży tych walut.
4. Organem właściwym w sprawach dewizowych jest MF, sprawuje on ogólny nadzór w sprawach dewizowych i w ramach tego nadzoru zapewnia jednolite stosowanie przepisów ustawy Prawo Dewizowe.

Pojęcie i charakter Prawa Dewizowego
Prawo dewizowe stanowi integralną w ważną dziedzinę prawa finansowego, chociaż bardzo ściśle powiązaną z innymi gałęziami prawa: administracyjnym, karno – skarbowym, cywilnym.
Prawo dewizowe jest to zespół przepisów prawnych regulujących zasady posiadania i posługiwania się w obrocie obcą walutą i innymi wartościami uważanymi za wartości dewizowe. W warunkach gospodarki wolnorynkowej PD, a zarazem przewidziane w tym prawie reglamentacje dewizowe są uważane za taki dział prawa, którego rozwiązanie stanowią pewne ograniczenia w swobodzie zawierania umów. Ograniczenia te są w pewnym stopniu niezbędne ze względu na różnorodne powiązania i umowy gospodarcze i polityczne między poszczególnymi państwami, mają one gwarantować jednolitość rozwiązań prawnych w ramach tworzących się wspólnot międzynarodowych (Unia Europejska). Ustawa Prawo dewizowe ma dostosować polską regulację obrotu dewizowego do nowoczesnej gospodarki rynkowej, do zmienionej sytuacji wynikającej z członkostwa RP w Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz przyszłej integracji z UE.
2. Przedmiotowy zakres PD
- jest on ściśle związany z dwoma podstawowymi pojęciami (zdefiniowanymi w Ustawie PD):
pojęcie wartości dewizowych
pojęcie obrotu dewizowego.
Odnośnie obrotu bieżącego ustawa gwarantuje swobodę jego dokonywania. Obrót bieżący obejmuje wskazane imiennie w ustawie PD czynności obrotu gospodarczego i poza gospodarczego. Każdy obrót, który nie jest obrotem bieżącym jest obrotem kapitałowym. Na te wszystkie rodzaje obrotu kapitałowego wymagane są zezwolenia dewizowe.
3. Podmiotowy zakres PD
- jest związany z pojęciami:
rezydenta
nierezydenta
Pojęcia te zastąpiły obowiązujące na gruncie starego PD pojęcia osoby krajowej i zagranicznej. Podstawowym kryterium uznania podmiotu za rezydenta lub nierezydenta jest miejsce zamieszkania osoby fizycznej lub siedziba osoby prawnej. Obywatelstwo nie ma znaczenia.
4. Zakres PD na gruncie Ust. D sprowadzony został do dwóch odrębnych grup zagadnień:
a) regulacji obrotu dewizowego w warunkach zwyczajnych. Obejmuje:
4 zasady obrotu dewizowego
4 zasady kontroli dewizowej
4 właściwość organów w sprawach dewizowych
b) regulacji nadzwyczajnych ograniczeń dewizowych. Mogą one mieć zastosowanie w wypadku zaistnienia zagrożeń stabilności i integralności systemu finansowego RP i mają charakter blankietowy. Oznacza to, że przepisy PD dotyczące regulacji nadzwyczajnych zawierają delegację dla Rady Ministrów do wprowadzenia na ściśle określony okres dodatkowych ograniczeń dewizowych. Ustawa PD przewiduje dwa rodzaje takich ograniczeń:
1) polega na wprowadzeniu ograniczenia przez RM w drodze rozporządzenia wydawanego zgodnie z wnioskiem Rady Polityki Pieniężnej (RPP jest organem NBP, czyli BC) w sytuacji zagrożenia realizacji założeń polityki pieniężnej. Ograniczenia te mają polegać na nakazie utrzymywania nie oprocentowanego depozytu na specjalnym rachunku bankowym w NBP, nakaz ten może być skierowany zarówno do rezydentów, jak i nierezydentów, którzy dokonują obrotów kapitałowych.
2) wprowadzone w drodze rozporządzenia wydawane przez RM na wniosek RPP na okres nie dłuższy niż 6 m-cy w wypadku zaistnienia nadzwyczajnego zagrożenia stabilności i integralności systemu finansowego RP. W drodze takiego rozporządzenia RM może wprowadzić:
· obowiązek odsprzedaży wartości dewizowych i dokonywanie płatności w obrocie z zagranicą wyłącznie w walutach wymienialnych.
· obowiązek uzyskiwania zezwoleń na dokonywanie czynności obrotu dewizowego, które na podstawie treści Ustawy PD nie wymagają takiego zezwolenia
· ograniczenie w stosunku do podmiotów zagranicznych polegające na pozbawieniu tych podmiotów prawa nabywania wartości dewizowych w kantorach.
Jest to bardzo daleko idąca reglamentacja dewizowa dopuszczalna ..............polegającego na:
- zmniejszeniu rezerw dewizowych RP
- załamaniu równowagi bilansu płatniczego, które bezpośrednio zagraża zdolności płatniczej RP wobec zagranicy
- wzrost podaży pieniądza wywołanego napływem kapitału zagranicznego w takim zakresie, który utrudnia lub uniemożliwia kontrolę tej podaży
- bezpośrednie zagrożenie stabilności i integralności polityki pieniężnej wywołanej przepływem kapitału między krajem a zagranicą.

Nadzwyczajne ograniczenia mogą być zastosowane do wszystkich podmiotów dewizowych i do wszystkich czynności obrotu dewizowego, czyli także do obrotów bieżących, które w świetle Ustawy PD mają się cieszyć pełną swobodą ich dokonywania.

Pojawiają się zdania w doktrynie i w literaturze przedmiotu, iż zastosowanie nadzwyczajnych ograniczeń dewizowych jest sprzeczne z Konstytucją RP, ponieważ dla ich zastosowania i wprowadzenia nie wymaga się formy prawnej – ustawy, a jedynie rozporządzenia, czyli aktu o niższej randze prawnej.

SYSTEM OGRANICZEŃ DEWIZOWYCH W RAMACH ZWYKŁEGO OBROTU DEWIZOWEGO
Ustawa PD stanowi, że wartości dewizowe mogą być przedmiotem własności rezydentów w kraju i za granicą oraz nierezydentów w kraju. Oznacza to, że nie potrzeba w tym okresie uzyskiwać żadnego zezwolenia dewizowego. PD opiera się na zasadzie, że wszystko co nie jest ograniczone lub zabronione jest tym samym dozwolone, nie można więc zatem stosować żadnych analogii lub interpretacji rozszerzających zakazy czy nakazy dewizowe. Ustawa PD wskazuje podmioty, których nie dotyczą ograniczenia dewizowe, których będzie mowa poniżej.
Nie dotyczą:
- NBP
- SP, gdy jest on reprezentowany przez Ministra Finansów lub Ministra Skarbu Państwa.
- banków w zakresie przyznanych im uprawnień do dokonywania obrotu dewizowego na podstawie Prawa bankowego
- zakłady ubezpieczeń lub inne podmioty np. biura maklerskie.
Banki są jedynie objęte obowiązkami sprawozdawczymi i kontrolnymi przewidzianymi w PD.

Przewidziane w Ustawie PD ograniczenia dewizowe są wyraźnie zróżnicowane w zależności od 3 kryteriów:
1) podmioty, które dokonują obrotu dewizowego (rezydent czy nierezydent),
2) kwalifikacje obrotu dewizowego (obrót dewizowy z zagranicą, obrót kapitałowy czy bieżący),
3) rodzaje obrotu kapitałowego (obrót portfelowy, depozytowy, gwarancyjny...)
Objęte reglamentacją czynności obrotu dewizowego wymagają dla ich ważnego dokonania zezwolenia dewizowego. Czynności obrotu dewizowego dokonane bez takiego zezwolenia nie może rodzić skutków prawnych właściwych dla czynności dokonanej z zachowaniem warunków wymagalnych dla jej ważności. Czynność taka dotknięta jest nieważnością, co nie przesądza o innych skutkach takich czynności np. roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, odszkodowanie dla kontrahenta wynikające z niewykonania zlecenia, a ponadto osoba dokonująca czynności bez zezwolenia dewizowego może jednocześnie popełnić czyn stanowiący przestępstwo lub wykroczenie dewizowe określone w Kodeksie Karno – Skarbowym.
Katalog ograniczeń dewizowych jest dość obszerny i obejmuje ściśle wskazane w Ustawie PD czynności obrotu dewizowego (obrotu kapitałowego) dokonywanego zarówno przez rezydentów i nierezydentów.
Reglamentowane czynności dotyczą przede wszystkim:
- inwestycji portfelowych
- inwestycji bezpośrednich
- obrotu kredytowego
- o. depozytowego
- o. gwarancyjnego i innych obrotów kapitałowych.

Ograniczenia dewizowe regulowane ustawą:
a) zezwolenia wymaga dokonywanie przez rezydentów inwestycji bezpośrednich wówczas, gdy są one realizowane w krajach nie należących do OECD lub w takich krajach, z którymi Polska nie zawarła umów o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji.
b) zakaz dewizowy dotyczy także rezydentów dokonujących za granicą obrotu depozytowego. Jedynie w dwóch przypadkach nie jest wymagane zezwolenie dewizowe:
- obrót dewizowy związany z inwestycjami bezpośrednimi lub portfelowymi, które nie wymagają zezwoleń dewizowych
- dotyczą osób fizycznych w czasie ich pobytu za granicą
c) zarówno rezydenta jak i nierezydenta dotyczy zakaz dokonywania krótkoterminowych inwestycji portfelowych w zakresie pap. wart. Analogicznie został ograniczony obrót kredytowy, zarówno rezydenci jak i nierezydenci muszą uzyskiwać zezwolenia na taki obrót wówczas, gdy termin spłaty długu jest krótszy niż 1 rok.
d) zarówno rezydenci jak i nierezydenci objęci są zakazem dokonywania obrotu gwarancyjnego we wszystkich tych sytuacjach, gdy czynność, której dotyczy gwarancja także objęta jest reglamentacją.
e) do nierezydentów adresowany jest zakaz obrotu depozytowego wówczas, gdy depozyty dotyczą waluty polskiej, przybierają postać lokat krótkoterminowych (krócej niż 3 m-ce) przy wartości depozytu ponad 5 tys. zł.
f) reglamentacją objęte są również czynności pozostałego obrotu kapitałowego. Zezwolenie dewizowe nie jest wymagane w następujących sytuacjach:
- nabywanie lub obejmowanie przez nierezydentów udziałów w spółkach, które mają siedzibę w kraju.
- transfer za granicę przez nierezydentów będących osobami fizycznymi zagranicznych środków płatniczych wwiezionych uprzednio do kraju, jeżeli fakt ten został zgłoszony Urzędowi Celnemu, a także gdy zagraniczne środki płatnicze zostały przekazane z zagranicy do kraju na rzecz nierezydenta.
- nabywanie własności wartości dewizowych w kantorach przez osoby fizyczne będące tak rezydentami jak i nierezydentami.
- przyjmowanie przez rezydentów darowizn od nierezydentów
g) reglamentacja dewizowa dotyczy także prowadzenia działalności gosp. polegającej na skupowaniu lub sprzedawaniu wartości dewizowej oraz na pośrednictwie w dokonywaniu tych czynności (działalność kantorowa). Działalność kantorową mogą prowadzić tylko podmioty będące rezydentami z wyjątkiem banków przy spełnieniu określonych w samej Ustawie warunków i po uzyskaniu indywidualnego zezwolenia dewizowego.
h) reglamentacyjne ograniczenia dewizowe przewidziane w Ustawie występują również w formie nakazów dewizowych skierowanych przede wszystkim do rezydentów.
Wyróżniamy następujące nakazy:
- nakaz niezwłocznego transferu do kraju posiadanej za granicą wartości dewizowej i krajowych środków płatniczych
- nakaz korzystania z pośrednictwa banków przy dokonywaniu obrotu dewizowego w postaci realizowania płatności i transferu. Pośrednictwo banków nie jest jednak konieczne w następujących sytuacjach:
przyjmowanie od nierezydentów płatności za sprzedane w kraju towary i usługi
dokonywanie między osobami fizycznymi płatności nie związane z prowadzoną działalnością gosp. czy z wykonywanym wolnym zawodem
realizowanie płatności w ramach działalności kantorowej
dokonywanie przekazów do równowartości 5 tys. EURO za pośrednictwem poczty polskiej, a także przekazów do równowartości 10 tys. EURO realizowanych przez polskie placówki dyplomatyczne i konsularne
podejmowanie czynności obrotu dewizowego za pośrednictwem biur maklerskich
- nakaz korzystania z biur maklerskich przy dokonywaniu inwestycji portfelowych
i) wszyscy uczestnicy obrotu dewizowego (rezydenci i nierezydenci) są zobowiązani dokonywać płatności w obrocie dewizowym z zagranicą tylko w walutach wymienialnych lub w walucie polskiej.
j) do wszystkich podmiotów PD są adresowane obowiązki o charakterze informacyjno – kontrolnym. Taki charakter ma nakaz przedstawienia bankom odpowiednich dokumentów dotyczących rodzaju i podstawy prawnej obrotu dewizowego z zagranicą (obrót z zagranicą przekraczający 20 tys. EURO). Rezydenci są zobowiązani do przechowywania przez 5 lat wszelkich dokumentów związanych z obrotem dewizowym. Wszyscy uczestnicy obrotu dewizowego (rezydenci i nierezydenci) są zobowiązani przekazywać do NBP dane niezbędne do sporządzenia bilansu płatniczego oraz bilansu należności i zobowiązań zagranicznych państwa.

ZEZWOLENIA DEWIZOWE I KONTROLA DEWIZOWA
Dla ważności dokonania czynności obrotu dewizowego (obrotu kapitałowego z zagranicą) wymagane jest uzyskanie zezwolenia dewizowego (brak zezwolenia rodzi sankcje – patrz zajęcia poprzednie).
ZEZWOLENIA DEWIZOWE
Na gruncie Ustawy PD wyróżniamy dwa rodzaje zezwoleń:
1. Indywidualne – są udzielone w formie decyzji wydawanej przez prezesa NBP, ewentualnie upoważnionego przez prezesa NBP dyrektora departamentu lub oddziału tego banku. Jest to decyzja administracyjna i jako taka podlega wymaganiom k. postępowania administracyjnego. Powinna więc być uzasadniona, a prawomocna decyzja może być zaskarżona do NSA. Ustawa PD zachowała prawo odmowy udzielenia indywidualnego zezwolenia ze względu na ochronę równowagi bilansu płatniczego.
2. System zwolnień z ograniczeń i obowiązków dewizowych – wprowadzono w miejsce istniejących za panowania starego PD zezwoleń ogólnych. Zwolnienie to ma formę rozporządzenia wydawanego przez Ministra Finansów. Zwolnienie może być udzielone dla wszystkich lub wskazanych kręgów rezydentów i nierezydentów. Konstrukcja tych zwolnień może być bezwarunkowa lub też skorzystanie ze zwolnienia wymaga dodatkowo spełnienia wskazanych w samym zwolnieniu warunków.
KONTROLA DEWIZOWA
1. Zakres przedmiotowy kontroli dewizowej
Kontroli dewizowej podlega dokonywanie obrotu dewizowego
Podejmowanie czynności nie stanowiącego w prawdzie obrotu dewizowego, ale wymagające zezwolenia dewizowego np. ustanowienie innych niż ustawowe terminów płatności należności pieniężnych w stosunkach z zagranicą, co opóźnia transfer środków płatniczych do kraju.
Zgłoszenie mienia
2. Zakres podmiotowy kontroli dewizowej
Dotyczy zarówno rezydentów jak i nierezydentów – w ramach tej kontroli wymienione podmioty podlegają omówionym już obowiązkom dewizowym o charakterze kontrolnym tzn. obowiązek udzielania informacji, przedstawienie określonych dokumentów, okazywanie wartości dewizowych będących przedmiotem transferu.
3. Organy kontroli
Organy kontroli skarbowej
Organy kontroli celnej i straży granicznej w zakresie kontroli granicznej dewizowej i kontroli dewizowej przesyłek pocztowych
Organy administracji pocztowej w zakresie nadawania przesyłek pocztowych za granicę
NBP w zakresie czynności objętych indywidualnymi zezwoleniami dewizowymi i upoważnień udzielonych bankom
Inne banki i biura maklerskie w zakresie obrotu dewizowego dokonywanego za pośrednictwem tych banków i biur maklerskich.

Kontrola dewizowa jest więc dokonywana w trybie i na zasadach kontroli skarbowej oraz na podstawie odrębnych przepisów. Ponadto PD przewiduje dokonywanie kontroli specjalnej, którą wykonują organy kontroli określone przez prezesa Rady Ministrów, Ministra Obrony Narodowej oraz MSWiA.
Polskie PD powinno podlegać procesowi dostosowania do rozwiązań stosowanych w państwach UE. Wiąże się to z jego liberalizacją, znoszeniem nakazów i zakazów reglamentacyjnych, umożliwianiem przepływu kapitału i realizacjom inwestycji przez rezydentów w kraju jak i nierezydentów za granicą. Rozszerzenie swobody obrotu dewizowego z zagranicą nie może zagrażać stabilizacji systemu finansowego RP.