Prawo finansowe WSSM - S-ki

Finanse- środki pieniężne gromadzone i wydatkowane przez osoby fizyczne, jednostki organizacyjne (prywatne i publiczne). Finanse można podzielić na publiczne (rządowe) i prywatne (samorządowe).

Budżet państwa ma charakter podstawowy w finansach rządowych, budżet po stronie dochodów- 190 mld za 2006 r, a po stronie wydatków – 220 mld zł, różnica jest określana jako deficyt budżetowy.
Fundusz ubezpieczeń społecznych- budżet przekraczający 100 mld zł
Narodowy Fundusz Zdrowia- BUDŻET PRZEKRACZAJĄCY 30 MLD ZŁ
KRUS- ponad 20 mld zł
Narodowy Bank Polski- zarządza rezerwą dewizową państwa, w chwili obecnej jest to ponad 34 mld EURO
Środki Publiczne nierządowi- gromadzone przez jednostki samorządu terytorialnego- kształtują się na poziomie 100 mld zł

Różnice pomiędzy finansami publicznymi a prywatnymi:
1. Środki pieniężne gromadzone przez jednostki publiczne są gromadzone przez jednostki publiczne , są gromadzone na podstawie władztwa (państwo, ZUS, KRUS)
Podstawą do ich pobierania danin publicznych są przepisy rangi ustawowej (ustawa o podatkach, o ubezpieczeniu społecznym). W przypadku finansów prywatnych środki są gromadzone dzięki sprzedaży towarów, świadczeniu usług. Gromadzenie środków prywatnych odbywa się na zasadzie równorzędności
2. Publiczne środki pieniężne są wydatkowane według zasad określonych ściśle w ustawach, przepisach.
Prywatne środki pieniężne mogą być wydatkowane w sposób dowolny, nie ma żadnych ograniczeń.
3. Cel, funkcja gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych:
Publicznych- zaspokajanie potrzeb zbiorowych, lokalnych, ogólnospołecznych (w zakresie obrony, bezpieczeństwa publicznego, zdrowia, oświaty)
Prywatnych- żeby utrzymać rodzinę, aby zaspokajać swoje indywidualne potrzeby

Prawo finansowe – całokształt norm prawnych regulujących działalność finansową podmiotów publicznych. Wyodrębniło się z prawa publicznego, z prawa administracyjnego i obecnie jest odrębną gałęzią prawa. Ma związki z innymi gałęziami prawa np. z prawem konstytucyjnym, administracyjnym, międzynarodowym. Prawo finansowe nie jest skodyfikowane, normy tego prawa znajdują się w przepisach innych praw.

W ramach prawa finansowego można wyróżnić kilka dziedzin wyodrębnionych z tego prawa:
1. prawo budżetowe (normy prawne dotyczące budżetu państwa i budżetów samorządu)
2. prawo podatkowe (zawarte w wielu ustawach)
3. prawo celne (normy prawne dotyczące cła)
4. prawo ubezpieczeń
5. prawo walutowe i dewizowe
6. prawo bankowe

Cechy charakterystyczne prawa finansowego:
1. podlega częstym zmianom, nowelizacjom
2. nie jest skodyfikowane
3. normy prawa finansowego mają dwojaki charakter:
- normy prawa materialnego
- normy prawa procesowego
Nie ssą one skodyfikowane w odrębnych ustawach zawierających wyłącznie normy prawa materialnego lub normy prawa procesowego. Np. ustawa o podatku dochodowym- z reguły są to normy prawa materialnego natomiast w ordynacji podatkowej- normy prawa procesowego.

Źródła prawa finansowego:
1. konstytucja (sejm nie może zwiększyć deficytu budżetowego , może to tylko i wyłącznie zrobić rząd)
2. ustawa - z 1998 o finansach publicznych , ustawa z 2003 o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, ustawa z 1992 o RIO, ustawa z 1994 o NIK, ustawa z 1991 o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawa z 1992 o podatku od osób prawnych, ustawa z 1997 o NBP, ustawa z 1997 prawo bankowe, ustawa z 2004 prawo celne
3. Akty prawne podstawowe-rozporządzenia (Prezesa Rady ministrów, rady ministrów, poszczególnych ministrów zwłaszcza ministra finansów)
4. Umowy o zapobieganiu podwójnemu opodatkowaniu – umowy międzynarodowe

Prawo budżetowe- zespół norm określających procedurę opracowywania , uchwalania, wykonywania, kontroli i sprawozdawczości budżetów państwa i samorządowych, zakres i strukturę tych budżetów, zasady pobierania dochodów i dokonywania wydatków.
Podstawową instytucją prawa budżetowego jest budżet państwa rozumiany jako zasób pieniężny państwa, jako plan finansowy dochodów i wydatków państwa, jako ustawa budżetowa- akt normatywny.

Budżet państwa to roczny plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa uchwalany przez sejm w formie ustawy budżetowej.

Charakterystyka budżetu państwa:
1. inicjatywę ustawodawczą posiada wyłącznie rząd w opracowywaniu projektu ustawy budżetowej
2. projekt powinien być złożone w sejmie do końca III kwartału roku poprzedzającego rok budżetowy
3. w ciągu 4 miesięcy od wniesienia projektu ustawy do sejmu projekt powinien być uchwalony przez sejm i senat i przedstawiony prezydentowi do podpisu (konsekwencją niezachowania terminu jest możliwość rozwiązania sejmu)
4. proces uchwalania ustawy budżetowej odbywa się na ograniczeniu kompetencji sejmu, senatu, prezydenta. Senat nie ma prawa odrzucenia ustawy budżetowej uchwalonej przez sejm, może uchwalić ją bez poprawek lub wnieść poprawki ale nie może jej odrzucić. Senat ma czas 20 dni na uchwalenie tej ustawy, wyrażenie swojego stanowiska. Prezydent może ustawę budżetową podpisać lub skierować do TK. Nie może tej ustawy zawetować. Prezydent musi podjąć decyzję w terminie 7 dni.
5. Ustawa ta obowiązuje tylko rok, projekt ustawy obowiązuje od 1 stycznia a sama ustawa gdzieś około 20 stycznia – ustawa ta obowiązuje przed jej uchwaleniem
6. zmiana ustawy budżetowej wprowadzana jest w takim samym trybie jak jej uchwalenie
7. charakter dochodów i wydatków w tej ustawie . Planowane dochody nie mają charakteru dyrektywnego, prawnie wiążącego, są prognozą wielkości wpływów budżetowych, określenie kwoty dochodów w budżecie nie stanowi podstawy do ich pobierania a u podatników nie rodzi obowiązku ich płacenia. Charakter planowanych wydatków- planowane wydatki stanowią górną nieprzekraczalną granice wydatków. Umieszczenie w ustawie budżetowej danych dotyczących kwoty wydatkówa. nie rodzi po stronie organów państwowych roszczenia o wypłacenie, przekazanie takiej kwoty.

Zasady budżetowe- postulaty nauki, praktyki pod adresem ustawodawcy, podkreślają najistotniejsze cechy jakim powinien odpowiadać budżet państwa.
Zasada jedności formalnej- zasada, żeby ustawa budżetowa zawierała w swojej treści nie tylko dochody i wydatki budżetu, ale żeby obejmowała również przychody i rozchody zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, środków specjalnych, agencji rządowych, żeby zawierała informację na temat inwestycji wieloletnich.
Zasada jedności materialnej- całość dochodów na całość wydatków, czyli wszystkie zgromadzone środki budżetowe pokrywają wszystkie wydatki budżetowe.
Zasada równowagi budżetowej- postulat nauki, żeby dostosować wydatki do dochodów, żeby nie wydawać więcej niż się zgromadzi. PKB- wartość usług i towarów wytworzonych w państwie w ciągu roku.

Klasyfikacja budżetu:
Podział na dochody i wydatki budżetowe
W ramach dochodów i wydatków jednostkami klasyfikowanymi są
• Części
• Działy
• Rozdziały
Części budżetu są wyodrębnione na podstawie podmiotowej lub przedmiotowej, np., część podmiotowa kancelaria prezydenta, część przedmiotowa- obrona narodowa, nauka, sport.
W ramach części wyodrębnione są działy budżetu państwa (np. administracji rządowej)
Każdy dział ma swój numer, tak samo jak część np. szkolnictwo wyższe, wymiar sprawiedliwości.
Rozdziały tworzone na podstawie podmiotowej alko przedmiotowej, ponumerowane.
W budżetach poszczególnych ministrów są dodatkowe jednostki klasyfikacyjne-paragrafy, np. po stronie dochodów podatki, inne należności stanowiące dochody państwa, po stronie wydatków np. na światło, płace, ogrzewanie.

Części składowe, treść ustawy budżetowej:
składa się z tekstu pisanego tzn. zawiera także informacje, które nie mogą być zawarte w układzie tabelarycznym np. upoważnienia do emisji bonów skarbowych
Około 10 załączników mających układ tabelaryczny, zestawienie liczb:
Załącznik nr 1- dochody bzdetu państwa
Nr 2- wydatki
Nr 3- przychody i rozchody związane z deficytem budżetowym
Nr 4- gospodarka pozabudżetowa (informacje dotyczące gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych , zakładów budżetowych i państwowych funduszy celowych)
Nr 5- wykaz inwestycji wieloletnich
Dotacje i subwencje jednostek samorządu terytorialnego
Wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej

Opracowywanie i uchwalanie budżetu państwa- proces opracowywania budżetu rozpoczyna się w marcu roku poprzedzającego rok budżetowy. Senat ma 20 dni na wniesienie poprawek lub uchwalenie. Ustawa musi trafić do Prezydenta do podpisu w końcówce stycznia.

Organizacja gospodarki budżetowej- podstawowymi zasadniczymi jednostkami realizującymi budżet państwa są państwowe jednostki budżetowe. Budżet realizowany jest też przez gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych, zakłady budżetowe, środki specjalne i państwowe fundusze celowe.
Jednostka budżetowa – organy administracji rządowej plus organy pomocnicze. Państwowymi jednostkami budżetowymi realizującymi budżet państwa są kancelaria prezydenta, senatu, sejmu, MEN, MON, itd., wojewodowie, urzędy celne, skarbowe, sądy, komendy policji, itd.

Państwowe jednostki budżetowe- są to takie struktury, które wypełniają zadania państwa, świadczą te usługi nieodpłatnie,
• nie mają osobowości prawnej,
• nie są podatnikami, nie płacą podatków od dochodów,
• mają własne budżety, własne plany finansowe dochodów i wydatków.
• Wyniki finansowe jednostek nie mają wpływu na wysokość płac pracowników w nich zatrudnionych
• Są budżetowane brutto (środki pieniężne na wydatki otrzymywane są z budżetu a wszystkie dochody są odprowadzane do budżetu
• Wydatki są wyższe niż dochody z wyjątkiem ministra finansów, ministra gospodarki i czasem ministra sprawiedliwości
• Środki budżetowe są wykorzystane do końca roku, wygasają nie mogą być wykorzystane w roku następnym (istnieje możliwość ale tylko za zgoda rady ministrów)
• Kasową obsługę państwowych jednostek budżetowych wykonuje Narodowy Bank Polski z wyjątkiem miejscowości w której nie ma oddziału NBP.

Gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych- wyodrębniona cześć jednostki budżetowej realizująca uboczna działalność jednostki budżetowej,
• realizująca te zadania jednostki, które pozwalają osiągnąć dochody, które pozwalają pokryć wydatki z uzyskanych dochodów. Np. przy zakładach karnych często funkcjonują drukarnie, zakłady remontowe.
• GP ma własny plan finansowy zatwierdzony przez szefa jednostki budżetowej
• Są budżetowane netto (wydatki pokrywa się ze swoich dochodów)
• Płaci podatki- dochodowy od osób prawnych
• ½ tego dochodu co pozostaje po opłaceniu podatku wpłaca do budżetu
• GP może być dofinansowane przez swoją macierzystą jednostkę budżetową

Zakład budżetowy
• Tworzone są dla realizacji ważnych celów, zadań ze społecznego punktu widzenia
• Tworzony wtedy, gdy podmiot prywatny nie byłby w stanie i nie chciałby realizować dlatego że nie byłby w stanie pokryć wydatków z dochodów osiąganych przez realizację tych zadań (teatry, filharmonie, muzea, przedszkola)
• Są wyodrębnionymi jednostkami organizacyjnymi
• Mają własne plany finansowe
• Są budżetowane netto
• Płacą podatki
• Mogą być dotowane przez jednostki budżetowe do 50%

Środki specjalne- środki finansowe wyodrębnione na rachunku bankowym ze źródeł określonych ustawowo lub ze źródeł określonych w uchwale jednostki samorządu terytorialnego, np. największym środkiem specjalnym jest środek Generalnej Dyrekcji Dróg Publicznych -pieniądze pochodzą z opłat za używanie dróg- rocznie ok. 6,5 mld zł.

Państwowe Fundusze Celowe- są o również środki finansowe wyodrębnione na rachunkach bankowych na podstawie ustaw, które określają źródła dochodów funduszu i określają państwowe zadania jakie ten fundusz ma realizować. Jednostki organizacyjne, które są odpowiedzialne za gromadzenie środków na fundusze i które nimi zarządzają: ZUS, KRUS, PFRON, NFOŚiGW, dysponują tymi funduszami, mają osobowość prawną, mogą zaciągać kredyty, pożyczki. Środki nie wykorzystane w danym roku przechodzą na rok następny.

Etapy opracowywania budżetu”
W różnych kliku urzędach trwają prace nad określeniem wskaźników makroekonomicznych, które powinny być osiągnięte w roku budżetowym przyszłym
- PKB-ok. 800 mld zł, wzrost PKB o 8% to 64 mld zł, to przychody w budżecie zwiększą się o ok. 20% czyli 12,8 mld zł
- stopa bezrobocia
- Inflacja
- określenie kursu walutowego, w etapie tym biorą udział ministerstwo finansów, NBP, rządowe centrum studiów strategicznych, ministerstwo gospodarki, pracy
Równolegle z tymi pracami planistycznymi rozpoczynają się prace, na podstawie rozporządzenia ministra finansów, określające zasady opracowywania budżetu, dysponenci główni budżetu opracowują
- zakres rzeczowy zadań na rok przyszły,
- dochody, jakie planuje się osiągnąć w roku przyszłym
- wydatki niezbędne do realizacji zadań.
Etap ten kończy się przyjęciem przez ministra finansów założeń budżetu państwa.
Rada ministrów uchwala założenia do projektu ustawy budżetowej. Najważniejsze jest to, że zapisy w tej uchwale dotyczące wydatków mają charakter dyrektywny- zobowiązujący adresatów do nie przekraczania kwot wydatków zapisanych w uchwale RM.
Minister opracowuje projekt budżetu dołącza budżety instytucji pozarządowych: kancelarii prezydenta, sejmu, senatu, trybunału stanu, KRRiT, RPD, TK, PIP. Po opracowaniu projektu ustawy budżetowej MF przekazuje ją RM, która do końca września uchwala projekt ustawy i przekazuje ją marszałkowi sejmu (wraz z uzasadnieniem). Po przekazaniu ustawy do sejmu, po ewentualnych poprawkach, MF informuje dysponentów o zaistniałych zmianach i muszą oni dostosować swoje plany finansowe do projektu ustawy budżetowej.
Budżet państwa uchwalany jest w sejmie w 3 czytaniach, posłowie, senatorowie nie mogą zwiększyć deficytu budżetowego, sejm może przenosić środki pomiędzy, ciąć je, zwiększać. Sejm powinien uchwalić ustawę w takim terminie aby prezydent mógł ją podpisać przed upływem 4 miesięcy od wniesienia jej do sejmu.

Etapy w Sejmie:
Projekt ustawy trafia na plenarne posiedzenie sejmu i odbywa się pierwsze czytanie- expose budżetowe czyli wskazanie założeń stanowiących podstawę do opracowywania budżetu
Dyskusja na posiedzeniu plenarnym- wystąpienie przedstawicieli klubów parlamentarnych
projekt ustawy odsyłany jest do komisji sejmowej (role wiodącą pełni komisja finansów publicznych) rozpatruje ona cały budżet. Komisje branżowe rozpatrują tylko te części budżetu, za które ponoszą odpowiedzialność ministrowie nadzorowani przez dane komisje sejmowe. W posiedzeniach komisji branżowych biorą udział posłowie, przedstawiciele MF, przedstawiciele NIK, właściwego resortu, ministerstwa. Na tych posiedzeniach decyduje się czy komuś jakieś pieniądze odebrać, czy komuś dodać.
Przewodniczący komisji branżowej przychodzi na posiedzenie komisji finansów publicznych ze sprawozdaniem i referują te zagadnienia. Tu też są ci sami przedstawiciele którzy uczestniczą w posiedzeniach komisji branżowych.
Przewodniczący komisji prosi marszałka o zwołanie kolejnego posiedzenia plenarnego sejmu, na którym odbywa się drugie czytanie. Polega na tym, że sprawozdanie z prac nad projektem ustawy składa przewodniczący komisji, a nie tak jak przy pierwszym czytaniu minister finansów czy premier. Dyskusja, posiedzenie plenarne jest zamykane i w związku z tym, ze wiele spraw nadal jest nie załatwionych projekt ustawy trafia do komisji sejmowych. Posiedzenia komisji, dyskusje, sprawozdanie przewodniczący przedkładają znów komisji finansów. Przewodniczący tej komisji zwraca się z prośbą do marszałka o zwołanie plenarne sejmu. Sprawozdanie przedstawione jest posłom i ustawa jest uchwalana.
Po uchwaleniu ustawy jest ona kierowana do senatu, który ma 20 dni na uchwalenie bez poprawek lub na ich wniesienie. Jeżeli uchwali bez poprawek przesyła ustawę do kancelarii Prezydenta. Jeżeli wnosi poprawki, ustawa znowu wraca do sejmu . Jedno czytanie, skierowanie do komisji (odnoszą się tylko do poprawek), ustawa wraca na posiedzenie plenarne, poprawki są przyjmowane lub odrzucane. Następnie ustawa jest kierowana do prezydenta, który ma 7 dni na jej podpisanie albo skierowanie jej do Trybunału Konstytucyjnego.

Po uchwaleniu ustawy dysponenci po raz kolejny dostosowują swoje plany finansowe do postanowień uchwalonej już ustawy budżetowej. Nazywa się to układem wykonawczym budżetu- to jest zatem plan finansowy ministrów, kierowników urzędów centralnych, uwzględniający wszelkie zmiany.
Dostosowanie polega na szczegółowym podziale dochodów i wydatków na poszczególne działy, rozdziały, paragrafy.
Układ wykonawczy budżetu- szczegółowy plan wydatków i dochodów przygotowywany przez dysponentów budżetu. Po uchwaleniu budżetu kierownicy państwowych jednostek organizacyjnych, pozostałych jednostek budżetowych również opracowują swoje plany finansowe, szczegółowe plany wydatków i dochodów.
MF w porozumieniu z dysponentami głównymi budżetu państwa przygotowuje harmonogram realizacji dochodów i wydatków w układzie miesięcznym. Na tej podatnie MF przekazuje, uruchamia środki finansowe dysponentom głównym kilka razy w miesiącu.

Budżet państwa możemy rozumieć w znaczeniu:
sensum stricte- w ścisłym tego słowa znaczeniu budżet to ustawa budżetowa
sensum largo- w szerszym rozumieniu tego słowa: ustawa budżetowa, układ wykonawczy budżetu państwa, plany finansowe pozostałych państwowych jednostek budżetowych, harmonogram dochodów i wydatków.

Dochody budżetu państwa:
1. Podatki:
pośrednie, zaczynają odgrywać najważniejszą rolę, z ich tytułu wpływa najwięcej:
- podatek VAT
- podatek akcyzowy
- podatek od gier
Bezpośrednie:
- podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych
2. Opłaty:
Sądowe
Administracyjne
Cła
Wpłata z zysku NBP
Dywidendy
Wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek skarnu państwa
wpłata z zysku z gospodarstw pomocniczych
Dochody z najmu, dzierżawy, sprzedaży składników majątku pozostającego w zarządzie państwowych jednostek budżetowych
Odsetki od środków na rachunkach bankowych
Odsetki od spłaty pożyczek krajowych i zagranicznych
Grzywny, kary pieniężne
Spadki, zapisy, darowizny

Wydatki budżetu państwa:
Kryterium podmiotowe- na jego podstawie wymieniamy jednostki otrzymujące środki z budżetu państwa
Kancelaria prezydenta
Sejmu
Senatu
Urzędy o statusie podmiotów NIK, KRRiT, RPO,PIP,TK
Ministerstwa
Urzędy centralne
Wojewodowie
Kryterium przedmiotowe – cel
Wydatki na wymiar sprawiedliwości
Szkolnictwo wyższe
Obrona narodowa
Ustawa o finansach publicznych dzieli wydatki na
Bieżące
- subwencje ogólne dla jst
- subwencje dla partii politycznych
- dotacje:
Celowe (na finansowanie zadań należących do administracji rządowej ale zleconych samorządowi terytorialnemu, na realizację zadań własnych
- podmiotowe- udzielone różnym jednostkom, organom – kopalnie na restrukturyzacje, agendy rządowe na realizację zadań rządowych
- przedmiotowe- dotacje dla kolejowych przejazdów pasażerskich, dla podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa, do podręczników szkolnych, akademickich
na obsługę długu skarbu państwa
wydatki majątkowe

Wydatki na obsługę skarbu państwa-
wydatki na zwrot rat kredytów zaciągniętych w przeszłości, odsetek od kredytów
wydatki związane z koniecznością wyemitowania kolejnych skarbowych papierów wartościowych by zwrócić dług z przeszłości by dokonać zwrotu tym podmiotom, które nabyły takie papiery w przeszłości i przedstawiają je do wykupu obecnie.
wydatki majątkowe (inwestycyjne): szkoły, wojsko, budowa infrastruktury, sądy, prokuratury, zakup budynków, czy też ich budowa, budowa muzeum, bibliotek, teatrów, zakup uzbrojenia, czołgów.
Do ich realizowania jest niezbędne stosowanie Prawa Zamówień Publicznych.

Deficyt budżetowy- różnica miedzy dochodami a wydatkami budżetu państwa stanowi odpowiednio nadwyżkę budżetu państwa lub deficyt budżetowy (dochody niższe od wydatków)

Źródła finansowania deficytu:
1. Skarbowe papiery wartościowe
2. kredyty zaciągane w bankach krajowych, zagranicznych
3. pożyczki od rządów innych państw
Kredytów udzielają tylko banki, a pożyczek wszystkie podmioty.
4. wpływy z prywatyzacji majątku państwowego
5. nadwyżka z lat ubiegłych

Skarbowe papiery wartościowe- papier wartościowy, w którym skarb państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia pieniężnego.
Rodzaje skarbowych papierów wartościowych:
1. obligacje skarbowe
2. bony skarbowe
3. skarbowe bony oszczędnościowe

Papiery wartościowe:
1. skarbowe papiery wartościowe (obligacje, bony, skarbowe bony oszczędnościowe)
2. komunalne papiery wartościowe (obligacje komunalne)
3. weksle
4. bony pieniężne NBP
5. obligacje banków

Obligacje skarbowe- papier wartościowy, który może być sprzedawany zarówno w kraju jak i zagranicą. Jest oprocentowany w postaci dyskonta lub odsetek.
Dyskonto- nabywa się obligacje poniżej ceny nominalnej, np. obligacja jest warta 100 zł, nabywa się ją za 95, a po roku można sprzedać już za 100 zł czyli po cenie nominalnej z dniem umorzenia tych obligacji. Obligacje z dyskontem sprzedawane są głównie bankom.

Odsetki- nabywa się po cenie nominalnej a z dniem umorzenia obligacji sprzedaje się ją za cenę nominalną plus odsetki.

Obligacje są długoterminowymi papierami wartościowymi (rok i więcej) i są emitowane o wartości 100 jednostek albo wielokrotności tych jednostek np. 100 zł, 100 euro, mogą być przedmiotem obrotu.
Sprzedaż obligacji odbywa się w dwóch etapach:
1. przetarg organizowany przez NBP w którym biorą udział wyłącznie banki
2. sprzedaż w sieci detalicznej przez domy maklerskie dla osób fizycznych, podmiotów gospodarczych.
Wszystkie obligacje są rejestrowane w krajowym depozycie papierów wartościowych. Obligacje mają formę zdematerializowaną, w biurze maklerskim otrzymuje się tylko zaświadczenie ile obligacji nabyliśmy i o jakiej wysokości i kiedy nastąpi termin wykupu.

Bony skarbowe- sprzedawane wyłącznie w kraju:
1. papiery krótkoterminowe do 1 roku
2. pomagają ministrowi finansów w utrzymaniu płynności finansowej
3. papier wartościowy o wartości 10000 zł
4. agentem emisji bonów jest NBP
5. sprzedawane SA na przetargach, w pierwszym etapie wyłącznie bankom a w drugim osobom fizycznym, podmiotom
6. sprzedaje się je z dyskontem na przetargach
7. mogą być przedmiotem obrotu

Skarbowe bony oszczędnościowe- papier wartościowy oferowany do sprzedaży wyłącznie osobom fizycznym.

Wykonywanie budżetu państwa- jest to działalność dotycząca
1. gromadzenia środków pieniężnych
2. gospodarowania tymi środkami
3. polegająca na finansowaniu zadań państwowych

Budżet państwa jest wykonywany przez ponad 5 tys. Państwowych jednostek budżetowych.

Do gromadzenia środków powołany jest głównie
1. minister finansów i jego aparat pomocniczy
2. urzędy skarbowe
3. izby skarbowe
4. urzędy, izby celne
5. UKS
6. minister skarbu państwa

Wykonywanie budżetu podlega pewnym zasadom, ścisłym regułom, przepisom prawnym zawartym w ustawie o finansach publicznych:
1. Pełna realizacja zadań powinna przebiegać zgodnie z przepisami i harmonogramem uzgodnionym z MF
2. Wydatki powinny być dokonywane w granicach kwot określonych w planie finansowym. Istnieją pewne możliwości przenoszenia wydatków między paragrafami i rozdziałami w jednym dziale i jednej części. W wyniku tego przenoszenia środków budżetowych nie można zwiększać wydatków o więcej niż 5% na poszczególnych paragrafach. Nie można zwiększać funduszu wynagrodzeń.
3. W realizacji niektórych zadań należy stosować Prawo Zamówień Publicznych (powyżej 6 tys. Euro)
4. Jeżeli dotacje przekazywane jst nie są wykorzystane powinny być do budżetu zwrócone. Dotacje wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem również powinny być zwrócone. Wydatki nie przewidziane powinny być przez jednostkę budżetową zrealizowane jeżeli wynikają z wyroków sądowych, tytułów egzekucyjnych.
5. W każdym budżecie państwa są dwa rodzaje rezerw: ogólne( nie może przekraczać 0,2% wydatków- ok. 70-100 mln zł) i celowe.
Rezerwą ogólną dysponuje MF do kwoty 750 tys. Zł, Premier do kwoty 1 mln zł, Rada Ministrów- wtedy gdy jednorazowy wydatek przekracza 1 mln zł
Rezerwy celowe- środki budżetowe które w momencie opracowywania budżetu mają swój cel, ale nie można precyzyjnie określić kto te środki powinien, może otrzymać, n. rezerwa na termoizolację, infrastrukturę w gminach. Rezerwa ta nie może przekraczać 5% wydatków państwa.
Rezerwy te uruchamia MF, przekazywane są wojewodom i oni rozdzielają je pomiędzy jst. Niejednokrotnie otrzymują je szefowie resortów np. na stypendia naukowe. Przykłady rezerw celowych:
- pomoc dla repatriantów
- pomoc dla gminy w której znajduje się składowisko odpadów promieniotwórczych
- utrzymanie mocy produkcyjnych w przemyśle obronnym.
6. Zmiany budżetu – ustawa budżetowa może być zmieniona
7. Blokowanie wydatków budżetowych- w razie stwierdzenia niegospodarności, opóźnień w realizacji zadań, w sytuacji nadmiaru posiadanych środków , w sytuacji naruszenia zasad gospodarki finansowej. W przypadku zagrożenia realizacji ustawy może nastąpić blokowanie wydatków na podstawie rozporządzenia RM, przez poszczególnych ministrów, przez MF.
8. Wygasanie środków budżetowych- środki nie wykorzystane do końca roku budżetowego wygasają z wyjątkiem środków pochodzących z pomocy zagranicznej, z kredytów zagranicznych. RM na wniosek dysponentów może je umieścić w specjalnym wykazie środków które mogą być wykorzystane w roku następnym. Wykaz zawiera kto jest dysponentem, jaka jest ich wysokość, na jaki cel są przeznaczone, kiedy będą wykorzystane.
9. Sprawozdawczość z wykonania budżetu- MF składa sprawozdanie z realizacji wykonywania budżetu do 10 września za I półrocze. Przekazuje je sejmowej komisji finansów publicznych i NIK. Z wykonania budżetu za cały rok sprawozdanie składane jest przez RM do kończ maja sejmowi i N IK. Wykonanie budżetu jest kontrolowane przez NIK. Corocznie sporządza analizę z tej kontroli. Prowadzi również kontrolę założeń polityki pieniężnej państwa, z tej kontroli sporządza również analizę. Kontroluje NBP i ministerstwo finansów- ma na celu zbadanie czy założenia krajowej rady polityki pieniężnej zostały wykonane.
KRPP określa założenia polityki pieniężnej państwa jakie wskaźniki dotyczą bezrobocia, inflacji, kursów walut jakie powinny być w tym roku. Kontrola ta bada czy założone wskaźniki zostały osiągnięte czy nie a może zostały przekroczone.
Kontrola wykonania budżetu rozpoczyna się już w grudniu za dany rok. Trwa 3-4 miesiące. Kontroluje się:
Kancelarię prezydenta, sejmu, senatu, RPO,KRRiT, PIP, wszystkie ministerstwa, wybrane jst, wybrane zakłady przemysłowe otrzymujące subwencje, dotacje.
Przygotowuje się po kontroli informację z jej wykonania, które przekazuje się do sejmu.

Dług publiczny- nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych po wyeliminowaniu przepływów finansowych w obrębie podmiotów należących do tego sektora.
Do sektora finansów publicznych zalicza się:
1. organy władzy państwowej – sejm, senat
2. organy ad, rządowej –ministrowie, kierownicy centralnych urzędów
3. organy kontroli państwowej-NIK
4. organy ochrony prawa –prokuratura
5. sady, trybunały
6. jst- gminy, powiaty, województwa
7. państwowe szkoły wyższe
8. samorządowe publiczne zakłady opieki zdrowotnej
9. ZUS
10. KRUS
11. NFZ
12. polska Akademia Nauk
13. instytuty naukowo-badawcze

Przyczyny powstawania długu publicznego:
1. utrzymujący się przez dłuższy czas deficyt budżetowy
2. niedostosowanie potrzeb do możliwości, finansujemy te potrzeby z deficytu budżetowego
3. długotrwały kryzys gospodarczy
4. pułapka zadłużenia (żeby spłacić stare kredyty trzeba zaciągnąć nowe)

Rodzaje długu publicznego:
1. dług krajowy- zaciągnięty w kraju, obligacje, bony skarbowe w kraju
2. dług zagraniczny- za granicą, jeżeli sprzedajemy bony, obligacje za granicą
3. dług krótkoterminowy- powstaje wtedy, gdy państwo potrzebuje środków na realizację zadań w krótkim czasie, eliminuje przejściowe trudności
4. dług długoterminowy- zaciągany na realizację długotrwałych przedsięwzięć, inwestycji
5. Wg kryterium kto jest dłużnikiem- dług rządowy
6. dług samorządowy

Rodzaje zobowiązań składające się na dług publiczny:
1. obligacje- skarbowe- emitowane złotowe w złotych, emitowane w walutach obcych, są przekazywane bankom polskim, które w przeszłości pożyczyły MF pieniądze- w walucie obcej, restrukturyzacyjne- dot. Wyłącznie banku gospodarki żywnościowej, w przeszłości- banków, które przeznaczone były do prywatyzacji, obligacje przekazywane bankowi, który zobowiązuje się do spłaty w zamian za te obligacje zadłużenia samodzielnych ZOZ.
2. bony skarbowe – krótkoterminowe skarbowe papiery wartościowe
3. kredyty- czy to zaciągnięte w bankach polskich czy zagranicznych
4. pożyczki zaciągane od państw zachodnich

Wymagalność zobowiązania jednostek budżetowych, służby zdrowia, szkół, wynikające z ustaw, orzeczeń sadowych, z tytułu poręczeń i gwarancji (gwarancje skarbu państwa). Wielkość zadłużenia:
1. sektora finansów publicznych na wrzesień 2005 – ponad 461 mld zł (dług krajowy-270 mld, zagraniczny- 191 mld zł, obecnie dług z tyt. Pap.wart. 148 mld zł, pożyczek i kredytów- 42 mld zł, )
2. sektora rządowego- 443 mld zł
w tym dług skarbu państwa- 431 mld zł, ZUS- 10 mld zł
3. sektora samorządowego- ok. 18 mld zł
W tym jst- 14,5 mld zł, samorządowe zoz- 3 mld zł

Aspekty długu publicznego- państwa zrzeszone w UE w swoich decyzjach podejmowanych na forum parlamentu i inne państwa wprowadziły pewne reguły- aby dług publiczny i deficyt nie przekraczał pewnych poziomów. UE zawarła 2 regulacje, których państwa należące muszą przestrzegać:
1. deficyt nie powinien przekraczać 3 % PKB (norma ta nie została wprowadzona do polskiego ustawodawstwa)
2. dług publiczny nie powinien przekroczyć 60% PKB

Norma ostrożnościowa:
1. jeżeli dług publiczny przekracza 50% PKB to RM opracowuje projekt budżetu państwa stosując zasadę
deficyt budżetowy deficyt budżetowy
dochody budżetu państwa roku następnego< dochody budżetu roku poprzedniego
2, jeżeli dług przekracza 60% PKB to budżet państwa musi być opracowany
• Bez deficytu budżetowego
• Państwo nie może udzielać poręczeń i gwarancji
• Musi opracować program sanacyjny-naprawczy.
Zasady te mają być również stosowane do uchwał jst.
Na wielkość długu publicznego ma wpływ wartość waluty- kurs waluty narodowej, wtedy gdy znaczny udział w długu ma dług zagraniczny.

Inwestycje wieloletnie- realizacja zadań państwowych odbywa się w różny sposób, np. dokonywanie drobnych zakupów, realizacje inwestycji realizowanych przez podmioty gospodarcze, jst. Inwestycje wieloletnie realizowane są przez okres dłuższy niż 1 rok i której koszt przekracza 60 mln zł.
Są one albo finansowane w całości przez budżet państwa (jeżeli są realizowane dla państwowych jednostek budżetowych, np. gmach sądu, zakład karny, zakup czołgów, F16) lub mogą być finansowane w części z budżetu jeżeli są to inwestycje jst lub podmiotów gospodarczych (oczyszczalnie ścieków, szpitale, muzea, metro). Obecnie przeznacza się na ten cel ok. 1 mld zł, w latach 90 – 4-5 mld zł

Poręczenia i gwarancje- pewne inwestycje realizowane przez podmioty gosp, jst, mogą być realizowane przy pomocy państwa ze względu na ich koszt. W ustawie budżetowej jest zapis do jakiej kwoty MF i rząd mogą poręczać kredyty na inwestycje realizowane przez jst, podmioty gosp. Wypłacalnym jest wówczas państwo.
Ustawa z 1997 regulująca te kwestie ,, o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez skarb państwa” zawiera m.in. kto udziela gwarancji (MF – do kwoty będącej równowartością 30 mln euro lub RM- jeżeli przekroczona jest ta kwota). Poręczeń udziela się kredytodawcom krajowym (bankom, instytucjom finansowym), i zagranicznym. Firmy udzielające poręczeń –KGHM Polska Miedź, PKN Orlen.
MF i RM poręcza zaciągnięty kredyt do 60% kapitału i 60% odsetek.

Zabezpieczenie kredytu poręczonego przez skarb państwa- warunkiem udzielenia poręczenia lub udzielenia kredytu jest:
- wystawienie weksla lub
- sporządzenie aktu notarialnego w którym kredytobiorca zobowiązuje się poddać egzekucji na rzecz skarbu państwa w zakresie wynikającym z poręczenia lub gwarancji.

Skarb państwa udzielając poręczenia lub gwarancji żąda uiszczenia opłaty za to poręczenie w wysokości od 0,5% do 2% wartości kredytu w zależności czy jest on krótko czy długoterminowy.

W latach 1996-2000 udzielano poręczeń na kwotę 12 mld zł, budżet państwa z tytułu niesolidności kredytobiorców musiał wypłacić 1,6 mld zł a z tego odzyskał 82 mln zł.

Prawo budżetowe jst- kwestie te są uregulowane w ustawie z 1998 r o finansach publicznych. Ustawy ustrojowe:
- ustawa z 1990 o samorządzie gminnym
- ustawa z 1998 o samorządzie powiatowym
- ustawa z 1998 o samorządzie województwa
- ustawa z 2003 o dochodach jst
- ustawa z 1992 o RIO

Zadania samorządu realizowane są poprzez:
1. organy samorządu terytorialnego
- organy stanowiące kontrolę
Rada Gminy
Rada Powiatu
Sejmik Województwa
- organy wykonawcze
Wójt,
Burmistrz
Prezydent miasta
Zarząd powiatu kierowany przez starostę
Zarząd województwa-marszałek województwa
2. jednostki budżetowe
urząd gminy
urząd miasta
starostwo
urząd marszałkowski
są to organy pomocnicze wójta, burmistrza, prezydenta, marszałka
3. gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych
4. zakłady budżetowe (teatr, filharmonia. Muzeum)
5. podmioty gospodarcze należące w całości do jednostek samorządu terytorialnego (przedsiębiorstwa komunikacyjne, oczyszczalnie ścieków)

Budżet- roczny plan dochodów i wydatków uchwalany przez radę gminy, miasta, powiatu, sejmik samorządy województwa
Budżety lokalne mają forme prawną uchwał budżetowych. Budżet państwa ma forme prawną ustawy budżetowej.
Projekt budżetu powinien być opracowany przez organ wykonawczy i wniesiony do rady nie później niż do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Projekt twen powinien być również przesłany do RIO z prośbą o opinię. Powinien być uchwalony do końca roku. W przypadku nie uchwalenia budżetu państwa prezydent może skrócić kadencję sejmu i senatu.
W budżecie lokalnym jeżeli nie zostanie on uchwalony do końca marca ustala go wtedy RIO do końca kwietnia.

Dochody gminy, powiatu, województwa – ustawa z 2003 o dochodach jst.
GMINY:
I. źródła dochodów własnych:
1. wpływy z podatków
- od nieruchomości
- rolny
- leśny
- od środków transportowych
- od karty podatkowej
- od lokali, psów
- od spadków i darowizn
- od czynności cywilno-prawnych
2. Wpływy z opłat:
- skarbowych
- targowych
- miejscowych (klimatyczna)
- Administracyjnych
- Eksploatacyjnych
3. Dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe
- z tytułu najmu pomieszczeń
- sprzedaży środków trwałych
- sprzedaży samochodów służbowych
4. spadki,. Darowizny
5. Odsetki, które przysługują z różnych źródeł (np. od pożyczki)
II. Udziały w podatkach państwowych:
1. udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych- ponad 39 %
2. udziały w podatku dochodowym od osób prawnych – ponad 6,71%
III. subwencje, dotacje celowe
IV. środki zagraniczne

POWIATY – nie mają żadnych własnych podatków i opłat
I. Dochody własne:
- dochody powiatowych jednostek budżetowych
- spadki, darowizny
- odsetki
II. Udziały w podatkach państwowych:
1. udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych- 10,25 %
2. udziały w podatku dochodowym od osób prawnych – 1.40%
III. subwencje, dotacje celowe
IV. środki zagraniczne

DOCHODY WOJEWÓDZTW – nie mają żadnych własnych podatków i opłat
I. Dochody własne:
- dochody powiatowych jednostek budżetowych
- spadki, darowizny
- odsetki
II. Udziały w podatkach państwowych:
3. udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych- 1,6 %
4. udziały w podatku dochodowym od osób prawnych – 15,90%
III. subwencje, dotacje celowe
IV. środki zagraniczne

Różnica między dochodami a wydatkami:
Dodatnia- nadwyżka
Ujemna- deficyt

Źródła finansowania deficytu budżetowego:
- emisja papierów wartościowych
- kredyty i pożyczki
- prywatyzacja majątku komunalnego
- nadwyżka z lat poprzednich

Zmiany budżetu:
Blokowanie wydatków budżetowych:
- w przypadku niegospodarności,
- opóźnienia wykonywania zadań
- naruszenie dyscypliny finansów
Kasowa obsługa budżetu – państwa NBP, natomiast w przypadku budżetów lokalnych może wykonywać bank komercyjny wybrany z zasadami prawa zamówień publicznych
Sprawozdanie z wykonania budżetu:
- za I półrocze do końca sierpnia radzie i RIO
- za cały rok do końca marca radzie i RIO
Wydatki w budżetach lokalnych to ok. 100 mld zł (państwa 220 mld zł), zadłużenie sektora samorządowego ok. 18 mld zł.

Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych ma charakter administracyjny. Do 2004 r ustawa o finansach publicznych, w grudniu 2004 zostały z niej wyłączone i wprowadzono ustawę z 17.12.2004 o odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

Zakres podmiotowy odpowiedzialności:
1. Osoby wchodzące w skład organów wykonujących budżet lub plan finansowy jednostki sektora finansów publicznych (osoby wchodzące w skład zarządu powiatów, województwa)
2. kierownicy jednostek sektora finansów publicznych- wojewoda, burmistrz, wójt, prezydent, minister, naczelnik US, dyrektor izby skarbowej
3. pracownicy tych jednostek, którym powierzono określone obowiązki w zakresie gospodarki budżetowej (księgowość, wydziały gospodarcze, dyrektor, naczelnik)
4. osoby gospodarujące środkami publicznymi przekazanymi jednostkom nie zaliczanym do sektora finansów publicznych

Zakres przedmiotowy odpowiedzialności:
1. naruszenie przepisów ustawy Prawo Zamówień Publicznych
2. niepłacenie składek na ubezpieczenia społeczne , zdrowotne, na fundusz pracy,
PFRON, FGŚP
3. nie przekazanie do budżetu państwa, jst dochodów należnych
4. dokonywanie zmian w budżecie, planie finansowym niezgodnie z przepisami
5. wykorzystanie środków z rezerwy celowej niezgodnie z przeznaczeniem.

System kar za naruszenie dyscypliny
1. upomnienie
2. nagana
3. kara pieniężna (nie może przekraczać 3-krotnego wynagrodzenia osoby karanej)
4. zakaz pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi (od roku do 5 lat)

Organami orzekającymi w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych są komisje orzekające:
1. Komisje orzekające I instancji. Są to:
- komisje resortowe, działające przy ministrach
- komisje resortowe działające przy szefie kancelarii prezesa rady ministrów
- regionalne komisje orzekające działające przy RIO
- wspólna komisja orzekająca przy prezydencie RP ( rozpatruje zarzuty stawiane osobom dysponującym środkami w urzędach nie podlegających premierowi- osoby zatrudnione w kancelarii prezydenta, sejmu, TK, KRRiT,RPO, NIK)
2. Komisja orzekająca w II instancji – Główna komisja Orzekająca- działa przy ministrze finansów. Funkcje oskarżyciela pełnią rzecznicy dyscypliny finansów publicznych:
- główny rzecznik ma status podsekretarza stanu w ministerstwie finansów powoływany na wniosek ministra finansów przez Prezesa Rady Ministrów. Ma prawo występowania przed Główną Komisją Orzekającą.
- pozostali rzecznicy dyscypliny finansów są powoływani przez Głównego Rzecznika i oni mają prawo występować przed komisjami orzekającymi I instancji

Postępowanie w sprawie naruszenia dyscypliny finansów publicznych jest postępowaniem dwuinstancyjnym. Orzeczenie wydane przez główną komisję jest ostatecznym , ale przysługuje od niego prawo skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego a następnie skarga kasacyjna do NSA.

Kontrola gospodarki budżetowej:
I. Kontrola wewnętrzna- realizowana przez organy, osoby usytuowane wewnątrz kontrolowanych jednostek (np. kontrola gospodarki miasta, gminy, powiatu-organ stanowiący i kontroli rada, sejmik, komisje tworzone przez radnych- rewizyjna, główny księgowy, dyrektor departamentu, audytor wewnętrzny
II. Kontrola zewnętrzna prowadzona przez:
-NIK
- kontrolę skarbową
- kontrolę realizowana przez RIO

NIK- działa na podstawie ustawy z 1994 r o NIK:
1. Jest podporządkowana sejmowi, nie jest podporządkowana władzy wykonawczej
2. prezesa NIK na 6-letnia kadencję powołuje sejm za zgodą senatu
3. struktura wewnętrzna:
- centrala w Warszawie( departamenty- 8 kontrolnych i 6 wspomagania kontrolnego)
- w terenie 16 delegatur
- NIK zatrudnia 1700 pracowników, budżet 220 mln zł
4. Analiza wykonania budżetu państwa
5. Analiza realizacji polityki pieniężnej państwa. Są to 2 dokumenty które NIK jest obowiązany co roku wykonać
6. Informacje zbiorcze dotyczące poszczególnych działalności państwa (dot urzędów skarbowych, celnych, inwestycji wieloletnich)

Zakres podmiotowy kontroli NIK:
1. Grupa podmiotów państwowych:
- organy administracji rządowej
- NBP
- państwowe osoby prawne (przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki skarbu państwa)
- inne państwowe jednostki organizacyjne (muzea, filharmonie)

Kryterium kontroli:
- legalności (czy działają zgodnie z prawem)
- gospodarności (czy działania są ekonomiczne)
- celowości (czy działania są celowe)
- rzetelności (czy dokumentacja księgowa, inna odpowiada stanowi faktycznemu)

2. Grupa podmiotów jednostek samorządowych:
- organy administracji samorządowej
- samorządowe osoby prawne ( PWiK, PGK, ZUK)
- inne samorządowe jednostki organizacyjne ( nie posiadające osobowości prawnej- szkoły, przedszkola, muzea, teatry)

Kryterium kontroli:
- legalności
- gospodarności
- rzetelności

3. Podmioty prywatne, które maja określone związki (finansowe bądź majątkowe) z państwem lub samorządem:
- podmioty działające z pewnym udziałem mienia państwowego np. spółki akcyjne w których państwo ma udziały
- podmioty działające z udziałem mienia samorządowego (PWik, przedsiębiorstwa komunikacyjne, zakłady zieleni)
- podmiot prywatny korzystający ze środków publicznych, rządowych lub samorządowych, lub jeżeli podmiot prywatny wykonuje zamówienia publiczne na rzecz państwa lub samorządu (np. PROKOM)

Kryterium kontroli:
- legalności
- rzetelności

Dokumenty sporządzane przez NIK:
- analizy wysyłane do sejmu wstawić (Analiza wykonania budżetu państwa,
Analiza realizacji polityki pieniężnej państwa. Są to 2 dokumenty które NIK jest obowiązany co roku wykonać)
- informacje o wynikach kontroli przeprowadzanych w kontrolowanych jednostkach

Postępowanie kontrolne kończy się protokołem kontroli podpisywanym przez inspektora i przez kierownika jednostki kontrolowanej. Protokół powinien zawierać opis stanu faktycznego, dane dotyczące stwierdzonych błędów i nieprawidłowości, ich opis, przyczyny i osoby odpowiedzialne.
Wystąpienie pokontrolne – drugi dokument sporządzany w NIK i przesyłany do kontrolowanej jednostki. Zawiera ocenę stanu faktycznego przedstawionego w protokole, oraz wnioski jakiego typu działania należy podjąć aby wyeliminować nieprawidłowości. Nie ma charakteru prawnego decyzji, nie rozstrzygają sprawy. Kierownik jednostki kontrolowanej może się zgodzić z tymi wnioskami lub nie. Nie można wystąpić z wnioskiem o bezwzględne wykonanie wniosków określonych w wystąpieniu pokontrolnym.

Kontrola Skarbowa - ustawa z 1992 r o kontroli skarbowej

I. zakres przedmiotowy kontroli :
1.Różnego rodzaju sprawy podatkowe:
- kontrola deklarowanych podstaw opodatkowania
- prawidłowość obliczenia, wpłacenia podatków
2. Ujawnianie niezgłoszonej do opodatkowania działalności
3. Kontrola źródeł pochodzenia majątku
4. Kontrola legalności i celowości gospodarowania środkami publicznymi
5. Kontrola zgodności z prawem przywozu, wywozu towarów
6. Kontrola i ujawnianie towarów nielegalnie sprowadzanych z zagranicy
7. Kontrola administracji celnej i podatkowej
II. Zakres podmiotowy kontroli:
1. Zobowiązani do świadczeń na rzecz skarbu państwa i państwowych funduszy celowych ( wobec ZUS, KRUS, PFRON)
2. Gospodarujący mieniem państwowym (kopalnie, huty)
3. gospodarujący środkami publicznymi

Organy kontroli skarbowej:
- minister finansów
- generalny inspektor kontroli skarbowej (wiceminister finansów)
- dyrektorzy UKS

Organizacja kontroli skarbowej:
W ministerstwie istnieje departament kontroli skarbowej (kontrola w urzędach centralnych, w funduszach celowych).
W terenie istnieje 16 UKS, 35 ośrodków zamiejscowych.
Postępowanie skarbowe , kontrola przeprowadzane jest zgodnie z ustawą z 1991. w sprawach nieuregulowanych tą ustawą stosuje się przepisy ordynacji podatkowej. Od decyzji wydanej przez dyrektora UKS można wnieść odwołanie do dyrektora izby skarbowej jeżeli sprawa dotyczy podatków lub do dyrektora izby celnej jeżeli sprawa dotyczy cła.
Wywiad skarbowy zajmuje się gromadzeniem dowodów w sposób jawny lub niejawny które później stanowią podstawę do wszczęcia kontroli skarbowej, postępowania skarbowego. Materiały te gromadzone są przez pracowników lub współpracowników niejawnych (podsłuchy, filmowanie, inne techniki operacyjne)

Regionalne Izby Obrachunkowe- ustawa z 1992 r o RIO- państwowe organy kontroli i nadzoru nad gospodarką finansową samorządu terytorialnego. Należą do kontroli zewnętrznej , nie są w strukturze organizacyjnej samorządu terytorialnego.
Organizacja- struktura RIO:
- 16 RIO w każdym województwie
- 35 ośrodków zamiejscowych
- krajowa rada RIO- organ reprezentujący wszystkie RIO (prezesi RIO i przedstawiciele kolegiów)
RIO kieruje prezes powołany przez Prezesa Rady Ministrów w drodze konkursu
W samym RIO poza Prezesem są następujące organy:
- kolegium RIO
- zespoły orzekające ( 3 osobowe – członkowie kolegium, opiniujące)
- komisje orzekające w sprawach dyscypliny finansów publicznych

Zadania RIO:
1. Nadzór nad gospodarką finansową jednostek samorządowych- kolegium RIO
- ustalanie budżetu
- uznawanie za nieważne uchwał organów stanowiących zarządzeń organów wykonawczych
2. Kontrola gospodarki budżetowej- inspektorzy kontroli
- zakres podmiotowy kontroli: jednostki samorządu terytorialnego, związki, stowarzyszenia tych jednostek, samorządowe jednostki organizacyjne.
Kryterium kontroli:
- legalności
- rzetelności
Co 4 lata RIO jest zobowiązane przeprowadzić kompleksową kontrole jednostki samorządu terytorialnego. Kontrola kończy się protokołem. Wystąpienie pokontrolne nie ma charakteru decyzji.
3.Wydawanie opinii przez zespoły orzekające dotyczące:
- deficytu budżetowego, jego finansowania
- projektu budżetu
- sprawozdania z wykonania budżetu
4. Orzekanie w sprawach naruszenia dyscypliny finansów publicznych- komisja orzekająca

Audyt wewnętrzny- podstawa prawna ustawa o finansach publicznych art. 48 i następne
Pewien rodzaj kontroli. Dotyczy:
- efektywności gospodarowania środkami publicznymi
- zgodność działań z prawem
- ocena procedur kontroli wewnętrznej
- badanie systemów zarządzania, systemów kontroli w jednostce

Zakres podmiotowy audytu, prowadzony w:
- ministerstwach
- kancelarii prezesa rady ministrów
- w urzędach centralnych
- urzędach celnych, izbach celnych
- urzędach skarbowych, UKS
- NFZ
- funduszach celowych ZUS, KRUS, PFRON
- prokuraturze
- służbie więziennej
- RIO
- NIK
- kancelarii sejmu, senatu

Audytor jest pracownikiem tej jednostki której audyt ma prowadzić. Jego stosunek pracy kształtuje ustawa o finansach , nie można go zwolnić bez zgody głównego inspektora audytu wewnętrznego (wiceminister finansów) w pionie organów rządowych. W pionie organów pozarządowych można go zwolnić.

Administracja finansowa państwa:
Zadania aparatu państwowego:
-gromadzenie środków finansowych
- gospodarowanie środkami finansowymi
- wydatkowanie
- rozdzielanie
- ściąganie róznych danin publicznych, ceł, podatków, a później przekazywanie zgodnie z kluczem dla urzędów, podmiotów.

I. Najważniejszym organem jest Ministerstwo Finansów-jako organ pomocniczy, a organem naczelnym jest minister finansów:
- opracowywanie projektu budżetu,
- wykonywanie budżetu,
- emisja obligacji, bonów skarbowych,
- gospodarowanie rezerwą ogólną, rezerwami celowymi,
- przekazywanie środków wszystkim dysponentom głównym (ministrom, wojewodom, urzędom centralnym)
Poza ministrem finansów pewne kompetencje posiadaja jego zastępcy i tworzą oni ścisłe kierownictwo ministerstwa finansów.
Zastępcami są:
1. Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej (uprawnienia z ustawy o kontroli skarbowej)
2. Generalny Inspektor Informacji Finansowej (ustawa)
3. Główny Rzecznik Dyscypliny Finansów Publicznych (obowiązki i kompetencje ustala ustawa o dyscyplinie finansów publicznych)
4. Szef służby cywilnej
5. Główny Inspektor Audytu Wewnętrznego

Cechą charakterystyczna ścisłego kierownictwa jest to, że wiceministrowie mają większy zakres uprawnień wynikający z konkretnych ustaw, niż wiceministrowie innych resortów, których uprawnienia wynikają z upoważnienia danego przez ministra.

Organem pomocniczym ministra i jego zastępców jest Ministerstwo Finansów. Podzielone jest na ponad 40 jednostek organizacyjnych (departamenty i biura), zatrudnia ok. 2 tys. osób. Każdy z zastępców nadzoruje odpowiednią liczbę departamentów i biur.

W terenie funkcjonuje rozbudowany system organów podległych ministrowi i jego zastępcom. Są to:
1. Organy skarbowe (zatr. Ok. 40 tys.osób)
- urzędy skarbowe (399 urzędów, w tym 20 dla dużych podatników)
- izby skarbowe (16 izb, 24 ośrodki zamiejscowe)
- urzędy kontroli skarbowej (16 UKS, 24 ośrodki zamiejscowe , ok. 7 tys. pracowników)
2. Aparat celny
- urzędy celne (69 urzędów)
- izby celne (17 izb)
3. W 2003 roku zostały na mocy ustawy utworzone Wojewódzkie kolegia skarbowe. Mają na celu koordynację planów kontroli skarbowej, inicjowanie rozwiązań w zakresie prawa podatkowego, celnego, wymianie informacji. Przewodniczącym kolegium jest Dyrektor Izby skarbowej. Oprócz niego w skład kolegium wchodzą: Dyrektor UKS, Dyrektor izby celnej, 1 naczelnik urzędu skarbowego, wojewoda.
II. Drugim organem istotnym jest minister skarbu państwa. Ministerstwo skarbu państwa powstało z przekształcenia ministerstwa przekształceń własnościowych (zlikwidowane w 1996) i w jego miejsce utworzono ministerstwo skarbu.
Zadania ministra Skarbu:
1.Komercjalizacja przedsiębiorstw państwowych (tj. przekształcanie przedsiębiorstw w jednoosobową spółkę skarbu państwa)
2. Prywatyzacja (przekształcenie spółki jednoosobowej w wieloosobową)
3. Reprezentowanie interesów Skarbu Państwa w spółkach przy czym jeżeli mamy do czynienia z jednoosobową spółką Skarbu państwa to minister jest jednoosobowym walnym zgromadzeniem, jest jedynym reprezentantem właściciela, a w spółkach sprywatyzowanych z udziałem skarbu państwa na walnym zgromadzeniu działają przedstawiciele ministra skarbu.
4. Reprezentowanie interesów Skarbu Państwa w radach nadzorczych (w jednoosobowych spółkach- minister, notariusz sporządza oświadczenie woli ministra, jednoosobowo podejmuje decyzje, w spółkach prywatnych przedstawiciele ministra powołują lub odwołują członków rady nadzorczej wraz z innymi uczestnikami walnego zgromadzenia)
5. Ewidencja majątku Skarbu Państwa(wymienia się liczbę spółek, ich wartość, udziały w spółkach i ich wartość, wartość portów lotniczych, morskich, autostrad.

Struktura Ministra Skarbu:
- organ pomocniczy- ministerstwo skarbu ( 700 osób)
- w terenie jest kilkanaście delegatur
- ministrowi podlegają: agencja nieruchomości rolnych, wojskowa agencja mieszkaniowa, agencja mienia wojskowego.

III. Narodowy Bank Polski:
- centrala w Warszawie,
- oddziały okręgowe w terenie (6 tys osób)
- Podlegają mu:
Mennica państwowa(produkuje bilon, ordery, medale)
Państwowa Wytwórnia Papierów Wartościowych

Zadania NBP:
1. prowadzi kasową obsługę budżetu państwa
2. gospodarowanie rezerwami państwami dewizowymi
3. decyduje o formach rozliczeń pieniężnych
4. emisja pieniądza
5. prowadzi pewna działalność kredytową w stosunku do banków komercyjnych
6. operacje otwartego rynku
7. jest bankiem banków- prowadzi rachunki bankowe banków komercyjnych
8. gospodarka dewizowa
9. nadzór bankowy
10. Określanie rezerw obowiązkowych

IV. Ubezpieczenia
1. społeczne (częśc z nich to ubezpieczenia prowadzone przez podmioty państwowe- ZUS, KRUS, a część prowadzona przez podmioty prywatne- OFE)
- emerytalne,
- rentowe,
- wypadkowe,
- chorobowe
ZUS dysponuje przychodami ponad 100 mld złotych, KRUS ponad 20 mld złotych
Naczelne organy państwowe sprawują nadzór nad ZUS- minister pracy i polityki społecznej, nad KRUS i firmami prywatnymi- specjalne Komisje Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych (organ upoważniony do nadzorowania i kontroli spółek, firm prywatnych działających w obszarze ubezpieczeń majątkowych i osobistych)
2. zdrowotne- zajmuje się nimi NFZ, firma państwowa prowadzona przez Ministra Zdrowia
3. majątkowe i osobiste – PZU, WARTA- firmy państwowe sprywatyzowane

V. Komisja Papierów Wartościowych i Giełdy:
1. nadzoruje i kontroluje rynek kapitałowy (akcje, skarbowe papiery wartościowe, komunalne pap. Wartościowe, jednostki uczestnictwa narodowych Funduszy Inwestycyjnych, bony pieniężne NBP, weksle, obligacje banków
2. Zadania:
- dopuszczenie do publicznego obrotu papierów wartościowych
- wydawanie zezwoleń na prowadzenie działalności przez Domy Maklerskie
- nadzór i kontrola nad rynkiem kapitałowym
- nadzór i kontrola nade Giełdą Warszawską

PRAWO BANKOWE – normy odnoszące się do tworzenia, organizacji i działania banków, nadzoru państwa nad ich działalnością oraz stosunków prawnych banków z klientami.

Podstawowe źródła prawa bankowego:
1. ustawa z 1997 r Prawo Bankowe
2. ustawa z 1997 r o NBP
3. ustawa z 1994 r o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym
4. ustawa z 1997 r o listach zastawnych i bankach hipotecznych
5. ustawa z 1996 r o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów
6. ustawa z 1982 r o księgach wieczystych i hipotece
7. ustawa z 2000 r o Bankach Spółdzielczych
8. ustawa z 1994 r o rachunkowości

System bankowy to wszystkie banki działające w Polsce, oparty jest na zasadzie dwuszczeblowości (zasadzie charakterystycznej dla systemów bankowych działających w państwach demokratycznych)

Cechy systemu:
1. Bank Centralny pełni funkcje makroekonomiczne (dba o utrzymanie na pożądanym poziomie wskaźników – cen, inflacji, wzrostu gospodarczego)
2. Bank Centralny nie świadczy usług na rzecz podmiotów gospodarczych, osób fizycznych, nie otwiera rachunków, nie udziela kredytów, nie przyjmuje depozytów. Tym zajmują się banki komercyjne.

Pojęcie banku- cechy charakterystyczne:
1. musi mieć osobowość prawną
2. nie każda osoba prawna może być bankiem
3. bank może mieć formę banku spółdzielczego, spółki akcyjnej, banku państwowego- tylko w takiej formie może być prowadzony bank
4. bank nie działa na podstawie zezwoleń udzielonych przez Komisję Nadzoru Bankowego.
Najważniejszym wśród banków jest NBP, kieruje nim Prezes NBP powoływany przez sejm na wniosek Prezydenta. Członkowie zarządu powoływani przez Prezydenta na wniosek Prezesa. Kadencja prezesa 6 lat i właściwie w tym czasie jest on nieusuwalny. Może pełnić swoją funkcję przez 2 kadencje.

Organy NBP:
- prezes
- zarząd NBP (prezes i członkowie zarządu)
- rada polityki pieniężnej (składa się z 10 członków, przewodniczy jej prezes a poza tym wchodzi po 3 przedstawicieli sejmu, senatu i prezydenta.
- centralny organ państwowy działający obok NBP mający szczególne uprawnienia w zakresie nadzoru- komisja nadzoru bankowego (przewodniczący prezes NBP, wiceprzewodniczącym jest minister finansów bądź delegowany przez niego wiceminister. W skład wchodzą przedstawiciel prezydenta, prezes zarządu bankowego funduszu gwarancyjnego, przewodniczący komisji papierów wartościowych i giełd, przedstawiciel ministra finansów, generalny inspektor nadzoru bankowego, prezes związku banków polskich.

Podstawowe funkcje NBP:
1. bank emisyjny (odpowiada za emisję znaków pieniężnych, wycofywanie zniszczonych, niszczenie fałszywych)
2. bank dewizowy- gospodarujący rezerwami dewizowymi państwa
3. odpowiada za stabilność polskiej waluty i za ilość pieniądza w obrocie, za płynność finansową banków, dlatego stosuje operacje otwartego rynku polegające na sprzedaży lub kupowaniu papierów wartościowych przez NBP
4. udzielanie kredytów refinansowanych bankom komercyjnym
5. udzielanie kredytów lombardowych bankom komercyjnym (pod zastaw papierów wartościowych)
6. udzielanie kredytów redyskontowych przez oddziały okręgowe NBP bankom komercyjnym pod zastaw weksli
7. prowadzi rachunki bankowe banków m, jest bankiem banków
8. prowadzi kasową obsługę budżetu państwa

Banki komercyjne prowadzą:
1. działalność depozytową
2. działalność kredytową