Opieka społeczna w Polsce

W swojej pracy zajmę się omówieniem bardzo nurtującego wielu ludzi tematu, jakim jest opieka społeczna (pomoc społeczna). Rozpocznę jednak od krótkiego wprowadzenia.
Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa i ingeruje wtedy, gdy osoba lub rodzina nie jest w stanie własnymi siłami przezwyciężyć swoich trudnych sytuacji życiowych.
Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracują w tym zakresie z organizacjami społecznymi, kościołami, fundacjami i stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwianie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Zakłada się, że pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzać do życiowego uaktywnienia osoby korzystającej ze świadczeń, a także jej integracji ze środowiskiem społecznym. Pomoc społeczna adresowana jest do obywateli polskich i cudzoziemców posiadających prawo stałego pobytu lub status uchodźcy, zamieszkujących i przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Teraz chciałabym się zająć szczegółowym omówieniem tego tematu. Najogólniej rzecz ujmując zagadnienia związane z opieką społeczną w sposób dokładny i obszerny opisane zostały w ustawie z dnia 29 listopada 1990 roku o opiece społecznej. Zostało do niej, od czasu jej ustanowienia, wprowadzonych wiele poprawek, które wraz z jej początkowym stanem tworzą tekst jednolity.
Dział I tej właśnie ustawy zawiera przepisy ogólne. Rozdział 1 zatytułowany jest „Zasady ogólne i zakres podmiotowy ustawy” i zawiera 6 rozbudowanych artykułów, gdyż 7 został skreślony. W artykule pierwszym znajdujemy następujące informacje: pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia. Pomoc społeczną organizują organy administracji rządowej i samorządowej, współpracując w tym zakresie z organizacjami społecznymi, Kościołem Katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi, fundacjami, stowarzyszeniami, pracodawcami oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Osoby i rodziny korzystające z pomocy społecznej są obowiązane do współudziału w rozwiązywaniu ich trudnej sytuacji życiowej. W artykule drugim odnajdujemy m. In. Cele pomocy społecznej. Jest on następujący: Celem pomocy społecznej jest zaspokajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwianie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka. Pomoc społeczna powinna w miarę możliwości doprowadzić do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Celem pomocy społecznej jest także zapobieganie powstawaniu sytuacji określonych w art.1. Rodzaj, forma i rozmiar świadczenia powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy. Świadczenie pomocy społecznej powinno służyć również umacnianiu rodziny, a potrzeby osoby i rodziny korzystającej z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i możliwościom pomocy społecznej. Ważne jest też sformułowanie dokładnych wymogów uprawniających do korzystania z pomocy społecznej. Reguluje to art.2b rozdziału pierwszego danej ustawy i mówi, że: prawo do świadczeń pomocy społecznej przysługuje osobom posiadającym obywatelstwo polskie zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz cudzoziemcom zamieszkującym i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej posiadającym zezwolenie na pobyt stały lub status uchodźcy, jeżeli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej.
Art. 3 mówi: pomocy społecznej na zasadach określonych w ustawie udziela się osobom i rodzinom, w szczególności z powodu:
1) ubóstwa,
2) sieroctwa,
3) bezdomności,
4) potrzeby ochrony macierzyństwa,
5) bezrobocia,
6) niepełnosprawności,
7) długotrwałej choroby,
8) bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych,
9) alkoholizmu lub narkomanii,
10) trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego,
11) klęski żywiołowej lub ekologicznej.
Pomijając niektóre z artykułów chciałabym przejść do art. 6, który wyraża się następująco: ograniczenie świadczeń pomocy społecznej do niezbędnego minimum lub odmowa ich przyznania może nastąpić w razie stwierdzenia marnotrawstwa przyznanych świadczeń, ich celowego niszczenia bądź też marnotrawstwa własnych zasobów materialnych. Brak współdziałania osoby lub rodziny z pracownikiem socjalnym w rozwiązaniu trudnej sytuacji, a także nie uzasadniona odmowa podjęcia pracy przez osobę bezrobotną, mogą stanowić podstawę do odmowy przyznania lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej. Zakres i formy współdziałania określa kierownik ośrodka pomocy społecznej lub upoważniony przez niego pracownik socjalny. Odmowa bądź ograniczenie rozmiaru świadczeń pomocy społecznej nie powinny prowadzić do pogorszenia sytuacji osób będących na utrzymaniu danej osoby. W uzasadnionych przypadkach, a w szczególności korzystania ze świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej w sposób niezgodny z przeznaczeniem, kierownik ośrodka pomocy społecznej może przyznać je w formie niepieniężnej.
Rozdział 2 nosi tytuł „Zadania pomocy społecznej”. Art. 8 określa je następująco:
1) tworzenie warunków organizacyjnych funkcjonowania pomocy społecznej, w tym rozbudowę niezbędnej infrastruktury socjalnej,
2) analizę i ocenę zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia pomocy społecznej,
3) przyznawanie i wypłacanie przewidzianych ustawą świadczeń,
4) pobudzanie społecznej aktywności w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin,
5) pracę socjalną, rozumianą jako działalność zawodową, skierowaną na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzenie warunków sprzyjających temu celowi.
W art. 9 ukazano na kim spoczywa obowiązek sprawowania pomocy społecznej: obowiązek wykonania zadań pomocy społecznej spoczywa na gminie oraz na administracji rządowej w zakresie ustalonym ustawami. Gmina, obowiązana zgodnie z przepisami ustawy do wykonywania zadań pomocy społecznej, nie może odmówić pomocy osobie potrzebującej, pomimo istniejącego obowiązku osób fizycznych lub osób prawnych do zaspokajania jej niezbędnych potrzeb życiowych.
Z kolei w art. 10 i 11 opisano szczegółowe zadania gminy w tej kwestii. Mianowicie opisano to w taki oto sposób: do zadań własnych z zakresu pomocy społecznej, realizowanych przez gminy, należą:
1) prowadzenie domów pomocy społecznej, ośrodków wsparcia i o zasięgu lokalnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki,
2) przyznawanie i wypłacanie zasiłków celowych i specjalnych,
3) przyznawanie pomocy rzeczowej,
3a) przyznawanie pomocy w naturze na ekonomiczne usamodzielnienie,
3b) przyznawanie i wypłacanie zasiłków i pożyczek na ekonomiczne usamodzielnienie,
4) inne zadania z zakresu pomocy społecznej wynikające z rozeznanych potrzeb gminy.
Do zadań własnych z zakresu pomocy społecznej o charakterze obowiązkowym, realizowanych przez gminy, należy:
1) udzielanie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym,
2) świadczenie usług opiekuńczych w tym specjalistycznych w miejscu zamieszkania,
3) pokrywanie wydatków na świadczenia zdrowotne,
3[a]) udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego,
4) praca socjalna,
5) sprawienie pogrzebu,
6) zapewnienie środków na wynagrodzenia dla pracowników i warunków realizacji zadań wymienionych w pkt 1-5 i w ust. 1.
Art. 11.określa zadania zlecone gminie, które obejmują:
1) przyznawanie i wypłacanie zasiłków stałych, renty socjalnej, przysługujących dodatków do świadczeń,
2)przyznawanie i wypłacanie zasiłków okresowych, gwarantowanych okresowych i specjalnych okresowych
2a) opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne za osoby, o których mowa w art. 27 ust. 1 oraz w art. 31 ust. 4a,
3) przyznawanie i wypłacanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków powstałych w wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej,
4) przyznawanie zasiłku celowego w formie biletu kredytowanego,
5) świadczenie specjalistycznych usług opiekuńczych, przysługujących na podstawie przepisów o ochronie zdrowia psychicznego,
6) organizowanie i prowadzenie środowiskowych domów samopomocy,
7) zadania wynikające z rządowych programów pomocy społecznej bądź innych ustaw, mających na celu ochronę poziomu życia osób i rodzin po zapewnieniu odpowiednich środków,
8) utworzenie i utrzymanie ośrodka pomocy społecznej i zapewnienie środków na wynagrodzenia pracowników realizujących zadania określone w pkt 1-7.
Z kolei art. 12określa, co należy do zadań wojewody w zakresie pomocy społecznej:
1) sporządzanie bilansu potrzeb i środków w zakresie pomocy społecznej we współpracy z gminami,
2) ustalanie sposobu realizacji zadań zleconych,
3) organizowanie specjalistycznego poradnictwa socjalnego i nadzór nad nim,
4) opracowywanie i wdrażanie celowych programów służących realizacji zadań pomocy społecznej,
5) organizowanie i finansowanie domów pomocy społecznej i środowiskowych domów samopomocy o zasięgu ponadlokalnym oraz kierowanie do nich osób wymagających opieki; wojewoda może prowadzić specjalistyczne domy pomocy społecznej,
6) wdrażanie obowiązującego standardu świadczeń w domach pomocy społecznej, w tym specjalistycznych, prowadzonych przez wojewodę,
7) sprawowanie fachowego nadzoru nad wymaganym standardem usług socjalnych oraz odpowiednim poziomem fachowym kadr w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej, niezależnie od podmiotu prowadzącego,
8) organizowanie kształcenia i doskonalenia zawodowego kadr pomocy społecznej,
9) wydawanie i cofanie zezwoleń na prowadzenie domów pomocy społecznej w tym specjalistycznych oraz prowadzenie rejestru domów pomocy społecznej w tym specjalistycznych,
10) wspieranie, w tym finansowe, w miarę posiadanych środków, organizacji społecznych, Kościoła Katolickiego, innych kościołów, związków wyznaniowych, fundacji, stowarzyszeń, pracodawców oraz osób fizycznych i prawnych w zakresie realizowanych przez nich zadań pomocy społecznej,
11) zlecanie, w drodze umowy, podmiotom, o których mowa w pkt 10, zadań z zakresu pomocy społecznej,
12) koordynowanie działań w zakresie integracji ze społeczeństwem osób posiadających status uchodźcy.
Dział II zawiera szereg zasad udzielania świadczeń.
Rozdział 1 tego działu zatytułowany został „Świadczenia pomocy społecznej” i w szeroki sposób je opisuje. Dla przykładu chciałabym powiedzieć, że w art. 13 zostało powiedziane, że gmina powinna udzielić schronienia, posiłku i niezbędnego ubrania osobie tego pozbawionej. Art. 15 obejmuje z kolei zagadnienie przyznania niezbędnego ubrania, które następować powinno przez dostarczenie osobie potrzebującej bielizny, odzieży i obuwia odpowiednich do jej indywidualnych właściwości oraz pory roku.
Ważne jest też pojęcie opieki w domach pomocy społecznej i warto o tym wspomnieć. W art. 19 znalazłam m.in. takie właśnie sformułowanie: podjęcie z urzędu lub na wniosek innej osoby działań w sprawie umieszczenia w domu pomocy społecznej, w tym specjalistycznym, może nastąpić wyłącznie za zgodą osoby potrzebującej pomocy lub jej przedstawiciela ustawowego. Jeżeli osoba potrzebująca pomocy lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na umieszczenie w domu pomocy społecznej, w tym specjalistycznym, albo po umieszczeniu wycofają swoją zgodę, ośrodek lub dom pomocy społecznej, w tym specjalistyczny, zawiadamia o tym właściwy sąd opiekuńczy albo prokuratora, jeżeli osoba taka nie ma przedstawiciela ustawowego lub opiekuna. Minister Pracy i Polityki Socjalnej w porozumieniu z Ministrem Zdrowia i Opieki Społecznej określa, w drodze rozporządzenia, poziom obowiązujących świadczeń zdrowotnych w domach pomocy społecznej, uwzględniający uprawnienia osób do opieki zdrowotnej wynikające z odrębnych przepisów.
W rozdziale 2 opisane zostały zasady odpłatności za świadczenia. Mowa tu o różnego typu świadczeniach, np. wydatki na usługi opiekuńcze, lecznicze, renty, opłaty za pobyt w domu opieki społecznej, w ośrodkach wsparcia itp. Dla przykładu art. 35, punkt 2 mówi, że: opłatę za pobyt w ośrodkach wsparcia ustala podmiot kierujący w uzgodnieniu z osobą kierowaną uwzględniając przyznany zakres usług. Osoby nie ponoszą opłat, jeśli ich dochód lub dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kryterium dochodowego. Z kolei punkt 4a mówi: pobyt w specjalistycznym domu pomocy społecznej jest odpłatny. Wysokość opłaty ustala organ kierujący w porozumieniu z osobą ubiegającą się o przyjęcie do tego domu, uwzględniając jej sytuację materialną i zakres usług świadczonych przez dom. A punkt 5: Minister Pracy i Polityki Socjalnej określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady ustalania opłat za pobyt w domu pomocy społecznej w tym specjalistycznym, szczegółowe zasady ustalania kosztów utrzymania w domach pomocy społecznej w tym specjalistycznych, częściowego lub całkowitego zwolnienia z tych opłat, a także tryb i sposób ich pobierania. Następnym rozdziałem jest oczywiście rozdział 3, który mówi o postępowaniu w sprawie świadczeń pomocy społecznej. Dla przykładu można podać punkt 2 artykułu 36: w postępowaniu w sprawie świadczeń pomocy społecznej należy kierować się przede wszystkim dobrem osób korzystających z pomocy społecznej i ochroną ich dóbr osobistych. W szczególności nie należy podawać do wiadomości nazwisk osób korzystających z pomocy społecznej oraz rodzaju przyznanego świadczenia.
Dział III mówi o organizacji pracy społecznej. Rozdział 1 zajmuje się szczegółowo strukturą organizacyjną pomocy społecznej. Najważniejsze wg. mnie sprawy są następujące: do realizacji zadań pomocy społecznej zleconych gminie tworzy się jednostki organizacyjne - ośrodki pomocy społecznej. Ośrodek pomocy społecznej realizuje zadania zlecone gminie zgodnie z ustaleniami przekazanymi w tej sprawie przez wojewodę. Ośrodki pomocy społecznej realizują również zadania własne gminy w zakresie pomocy społecznej, chyba że gmina postanowi inaczej. Ośrodek pomocy społecznej może wytaczać na rzecz obywateli powództwa o roszczenia alimentacyjne. Do ośrodków tych w postępowaniu przed sądem stosuje się odpowiednio przepisy o prokuraturze. Minister Pracy i Polityki Socjalnej udziela wsparcia, w tym finansowego, organizacjom społecznym, Kościołowi Katolickiemu, innym kościołom, związkom wyznaniowym, fundacjom, stowarzyszeniom, pracodawcom oraz osobom fizycznym i prawnym w celu realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej. Nie są to jednak wszystkie zagadnienia omówione w tym rozdziale, ale bardzo wąski ich zakres. Rozdział 2 nosi tytuł „Pracownicy socjalni”. Art. 49. 1 mówi: Pracownikiem socjalnym może być osoba, która posiada dyplom pracownika socjalnego lub ukończyła studia wyższe o kierunkach: praca socjalna, polityka społeczna, resocjalizacja, socjologia, pedagogika i psychologia. Art. 49a mówi, co należy do zadań pracownika socjalnego:
1) wspomaganie osób i rodzin wymagających pomocy w osiągnięciu możliwie pełnej aktywności społecznej,
2) współdziałanie z grupami i społecznościami lokalnymi, mające na celu rozwijanie w nich zdolności do samodzielnego rozwiązywania własnych problemów,
3) organizowanie różnorodnych form pomocy, a także udział w rozwijaniu infrastruktury odpowiadającej zmieniającym się potrzebom społecznym,
4) zapobieganie procesowi marginalizacji osób i grup, a także przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom w środowisku lokalnym.
Art. 49b. Pracownik socjalny:
1) kieruje się zasadą dobra osób i rodzin, którym służy, poszanowania ich godności i prawa tych osób do samostanowienia,
2) ma obowiązek przeciwdziałania praktykom niehumanitarnym i dyskryminującym osobę, rodzinę lub grupę,
3) ma obowiązek udzielać osobom, którym służy, pełnej informacji o przysługujących im świadczeniach i dostępnych formach pomocy,
4) jest zobowiązany zachować w tajemnicy informacje uzyskane w toku czynności zawodowych, także po ustaniu zatrudnienia, chyba, że działa to przeciwko dobru osoby lub rodziny,
5) jest zobowiązany do podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych.
Rozdział 3 dotyczy Rady Pomocy Społecznej, którą tworzy się przy Ministrze Pracy i Polityki Socjalnej jako organ opiniodawczo – doradczy w sprawach pomocy społecznej. Do zakresu działania Rady Pomocy Społecznej należy:
1) opiniowanie projektów aktów prawnych oraz inicjowanie zmian przepisów prawa w zakresie pomocy społecznej,
2) przygotowywanie ekspertyz dotyczących wybranych obszarów pomocy społecznej,
3) przedstawianie Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej okresowych informacji o swej działalności i wniosków z niej wynikających,
4) zbieranie i opiniowanie dla Ministra Pracy i Polityki Socjalnej wniosków o nagrody specjalne za wybitne osiągnięcia w zakresie pomocy społecznej.
Art. 54. przedstawia następujące kwestie: Rada Pomocy Społecznej składa się z nie więcej niż 30 osób, reprezentujących zespoły i ośrodki pomocy społecznej, organizacje społeczne i zawodowe, związki wyznaniowe oraz środowiska naukowe. Członków Rady Pomocy Społecznej, spośród przedstawicieli określonych w ust. 1, powołuje Minister Pracy i Polityki Socjalnej. Członkowie Rady Pomocy Społecznej pełnią swoje funkcje społecznie. Kadencja Rady Pomocy Społecznej trwa 4 lata. Minister Pracy i Polityki Socjalnej określi, w drodze rozporządzenia, organizację oraz tryb działania Rady Pomocy Społecznej.
Dział IV tej ustawy to przepisy przejściowe i końcowe. Zawiera on 6 artykułów, np. art.55 mówi: świadczenia pomocy społecznej, przyznane na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów, wypłaca się nadal według zasad i w wysokości określonych w niniejszej ustawie.
Tak najogólniej i najkrócej jak tylko możliwe przedstawiłam zagadnienie opieki społecznej w Polsce. Na koniec chciałabym przedstawić jeszcze wyniki ankiety jaką przeprowadził na zlecenie Federacji Konsumentów instytut AC Nielsen, która to ankieta pozwoliła poznać opinie Polaków na temat opieki zdrowotnej. Ankieta była przeprowadzana na przełomie stycznia i lutego 2004 roku.
Jej podsumowanie przedstawia się następująco:
· Opinia respondentów w badaniu na temat opieki zdrowotnej w Polsce jest raczej niska lub bardzo niska.
· Osoby w badaniu mają przede wszystkim negatywną opinię o poszanowaniu praw pacjenta; na tym samym niskim poziomie oceniają poczucie bezpieczeństwa, że w ramach płaconych świadczeń uzyskają skuteczną pomoc medyczną.
· Również nisko oceniają dostęp do nowoczesnych i skutecznych leków w ramach płaconych świadczeń i zrozumiałość zasad refundacji leków, a także informacje o świadczeniach, które przysługują im w ramach systemu ochrony zdrowia.
· Jedynie zasady opieki medycznej (jak opieka lekarza pierwszego kontaktu, pobyt w szpitalu, zabiegi specjalistyczne) są oceniane nieco lepiej.
· Generalnie gorzej na temat opieki zdrowotnej w Polsce wypowiadają się mężczyźni; przede wszystkim nie są dla nich zrozumiale podstawowe zasady opieki medycznej i refundacji leków.
· Negatywna opinia na temat opieki zdrowotnej wzrasta z wiekiem (osoby starsze częściej korzystają z przysługujących im świadczeń) i do wszystkich zagadnień poruszanych w badaniu szczególnie źle ustosunkowane były osoby w starszych grupach wiekowych; 45-65 lat.
· Najbardziej krytyczne wobec opieki zdrowotnej w Polsce są osoby lepiej wykształcone mają wyższe oczekiwania), osoby pracujące, a także emeryci i renciści (częściej korzystają).
· Z badania wynika, że osoby mieszkające w dużych miastach pow. 100.000 mieszkańców mają bardzo negatywną opinię o opiece zdrowotnej w Polsce.
· Osoby najbardziej niezadowolone z opieki zdrowotnej to mieszkańcy Warszawy, regionu południowego (aglomeracja śląska) i południowo-zachodniego.
· 72% osób w badaniu czuje się raczej źle lub zdecydowanie źle poinformowanych o świadczeniach, które przysługują im w ramach systemu ochrony zdrowia.
· 84% osób twierdzi, że prawa pacjentów nie są obecnie szanowane.
· O ile podstawowe zasady opieki medycznej (takie jak: opieka lekarza pierwszego kontaktu, pobyt w szpitalu, zabiegi specjalistyczne) są dla 50% osób raczej zrozumiałe, to 72% osób nie rozumie zasad refundacji leków.
· 81% osób nie czuje się bezpiecznie i nie są pewni, że w przypadku choroby otrzymają skuteczną pomoc medyczną w ramach płaconych świadczeń.
· 77% osób uważa, że dostęp do nowoczesnych i skutecznych leków w ramach płaconych świadczeń jest niewystarczający.
· 74% osób w badaniu uważa, ze refundacja powinna dotyczyć leków drogich, na które większości pacjentów nie stać; spodziewają się, ze cena tych leków po refundacji będzie bardziej przystępna.


BIBLIOGRAFIA:

1. Ustawa z dnia 29 listopada 1990 roku o opiece społecznej (tekst ujednolicony)
2. www.konsument.obornikionline.pl