Architektura, malarstwo i rzeźba w starożytnej Grecji i Rzymie

?Życie jest krótkie, sztuka długotrwała.?

To greckie powiedzenie okazało się prorocze. Zarówno elementy cywilizacji greckiej jak i rzymskiej przetrwały do dnia dzisiejszego. Czy wiele je od siebie różni? Czy Rzymianie kopiowali elementy sztuki greckiej? Jeśli tak, to co? Przekonajmy się?

ARCHITEKTURA:
Najbardziej charakterystyczną budowlą dla grackiej architektury była świątynia. Jej wzorem był prostokątny budynek jednoizbowy z przedsionkiem, który w kulturze mykeńskiej pełnił funkcje domu władcy. Na początku budowano je z drewna i suszonej cegły. Dopiero później za materiał posłużył również kamień. Mieszkały w niej wszystkie bóstwa, więc wierni nie mieli do niej wstępu. Gromadzili się przed świątynią, czcząc posąg boga przez otwarte drzwi. Dlatego też dekoracja wewnętrzna nie była tak ważna jak zewnętrzna. Świątynia stała zwykle na trzystopniowym podwyższeniu. Grecy stosowali trzy style architektoniczne: dorycki, joński oraz koryncki. Zasady kształtowania były we wszystkich kolumnach podobne. Istotne różnice dotyczyły proporcji, a zwłaszcza głowic kolumn. Kolumny, belkowanie oraz trójkątny front były głównymi elementami świątyni. Grecy stosowali wiele zabiegów korygujących, np. płyta, na której stawiano budynek, była lekko wybrzuszona, a kolumny delikatnie nachylane ku środkowi. Myśląc o starożytnej Grecji, mamy przed oczyma marmurową biel świątyń. Tymczasem malowane je na ostre kolory czyli czerwień, żółć i błękit. Architektura gracka to nie tylko świątynie. Ważnymi obiektami były też teatry, wznoszone na planie półkola.
Sztuka starożytnego Rzymu opierała się przede wszystkim na kulturze greckiej i hellenistycznej. Greckie dzieła sztuki były masowo importowane oraz kopiowane. Architektura mimo wielu elementów zaczerpniętych od innych, zachowała swój własny charakter. Rzym ? wierny porządkom greckim ? często wykorzystywał je nie w funkcji konstrukcyjnej, lecz dekoracyjnej. Kolumny i belkowanie były więc nakładane na wzniesioną bryłę budowli. Najczęściej stosowano porządek koryncki, zaczerpnięty z Grecji lub kompozytowy czyli modyfikację stylu korynckiego. Rzymianie prócz wypalanej cegły i kamienia używali także tzw. rzymski beton czyli mieszaninę zaprawy wapiennej, popiołu wulkanicznego i gruzu, który dawał możliwość formowania ścian i sklepień. Doskonałe opanowanie konstrukcji łuków, sklepień oraz kopuł i półkopuł pozwoliło na osiągnięcie bogactwa form architektonicznych oraz tworzenie wnętrz o ogromnej przestrzenności. Ciężar kopuł zmniejszano, np. dawano do betonu kamyków wulkanicznych. Elewacje bywały wklęsło-wypukłe, a architrawy miedzy kolumnami wyginały się łukowato. Rzymskie świątynie wzorowały się na greckich, co nie oznacza, że stanowiły ich kopię. Zwykle budowano je na planie prostokąta, ustawiano na wysokim podium, a dostępne były tylko dzięki wysokim schodom. Kolumny boczne i tylne redukowano zwykle do półkolumn, dostawianych do ścian. Panteon różni się od dotychczasowych budowli. Do nie ozdobionego cylindra został dostawiony szeroki poryk, a wnętrze przykrywa kopuła z okrągłym otworem na środku. Formę teatru zapożyczono z Grecji, tzn. plan półkola. Ponieważ budowano je na terenie równinnym, widownię stanowiła kilkupiętrowa konstrukcja, połączona z budynkiem scenicznym. Typowo rzymską budowlą są amfiteatry, a najbardziej znanym z nich jest Koloseum, w którym odbywały się m.in. walki gladiatorów. Wokół okrągłej lub eliptycznej areny znajdowała się kilkukondygnacyjna widownia, którą obiegały korytarze z klatkami schodowymi. Elewacje zewnętrzne miały formę ciągu spiętrzonych arkad, ozdobionych kolumnami. Rzymianie zasłynęli także z doskonałego systemu dróg oraz akweduktów czy mostów.


RZEŹBA:
W Grecji rzeźba początkowo nierozłącznie wiązała się z religią. W najstarszych świątyniach Grecy stawiali drewniane kloce, odziane w naturalne szaty, zwieńczone maską człowieka. Lepili lub odlewali z gliny prymitywne figurki ofiarne, które składali bóstwom na ołtarzu. Najwcześniejsze rzeźby pochodzą z około VIII wieku przed nasza erą. Charakterystycznymi przykładami z tego okresu są figury nagich chłopców i odzianych w szaty dziewcząt. Figury były statyczne, sztywno kroczące lub siedzące, nie mające indywidualnych rysów twarzy. W okresie klasycznym rzeźbiarze zaczęli przedstawiać postacie w pełni realistyczne, oddając ich naturalny ruch. Za wzór postawili sobie naturę. Wybierali z niej najdoskonalsze elementy, przez co przedstawiali idealny wygląd człowieka. Trzech najwybitniejszych rzeźbiarzy greckich to Fidiasz, którego dziełem jest m.in. posąg Zeusa Olimpijskiego, Poliklet ? autor ?Deryfosa? oraz Myron twórca ?Dyskobola?.
W starożytnym Rzymie plastyka była mało rozwinięta. W wielkich ilościach wykonywano marmurowe kopie grackich rzeźb z brązu. Zdobiono nimi wnętrza, ogrody i dziedzińce. Bardziej oryginalna była rzeźba portretowa, występująca w formie popiersi lub posągów. Portrety z okresu republiki charakteryzował obcy sztuce greckiej weryzm czyli naturalizm. Autorzy dążyli do wiernego odtworzenia rysów modela. W okresie cesarstwa obok portretu werystycznego rozpowszechniły się portrety cesarzy. Modelowano je w taki sposób, by nie zacierając podobieństwa, dodawać jej szlachetności. Drugi główny typ rzeźby stanowiły reliefy historyczne. Upamiętniały one ważne wydarzenia historyczne, które były środkiem propagandy politycznej, który cechował dokumentalizm i narracyjność. W II wieku przed naszą erą pojawił się kolejny typ rzeźby. Mamy tu na myśli płaskorzeźbione sarkofagi, udekorowane z trzech stron symbolami śmierci i odrodzenia.

MALARSTWO:
Nie zachowały się prawie żadne zabytki malarstwa greckiego. Wiadomo, że malowidłami ściennymi ozdabiano gmachy publiczne. W okresie hellenistycznym powstała moda na imitowanie kolorowych płyt marmurowych, którymi wykładali ściany domów najbogatsi. Znane było również malarstwo sztalugowe. Początkowo obrazy budowano z płaskich, jednobarwnych powierzchni. W okresie klasycznym malarstwo zaczęło odtwarzać naturalny kolor postaci. Artyści przeczuwali prawa perspektywy, ale nie do końca je rozumieli. Tematyka obejmowała sceny mitologiczne, historyczne, rodzajowe oraz martwe natury.
W sztuce rzymskiej występowało głównie malarstwo ścienne. W dużej mierze zostało ono ukształtowane przez malarstwo greckie, które dążyło do iluzyjnego oddania natury. Rzymskie malarstwo ścienne dzieli się na cztery style. Styl inkrustacyjny imitował barwne marmurowe okładziny ścian, a architektoniczny, egiptyzujący i iluzjonistyczny były wypadkową częścią optycznego powiększenia pomieszczeń oraz zdobienia ścian imitacjami greckich obrazów tablicowych. Dekorację wnętrz uzupełniały mozaiki układane na podłogach lub ścianach. Wykonywano je z kostek kamiennych, szklanych lub terakotowych, w dwóch odmianach: czarno-białej i wielobarwnej.

Sztuka grecka stworzyła dzieła, które inspirowały wiele pokoleń artystów. Największy wpływ wywarła na sztukę starożytnego Rzymu, której rozwój kończył się pod koniec IV wieku naszej ery, która podłożyła podwaliny pod całą późniejszą sztukę europejska.