Kultura Starożytnej Grecji.

Kultura starożytnej Grecji, powstała i rozwijała się po upadku kultury mykenskiej(helladzka kultura) spowodowanym w głównym stopniu najazdem Dorów. Za czas jej trwania przyjmuje się okres od ok. 1200.r.pne do Iw. p.n.e, czyli do czasu podboju starozytnej Grecji przez Rzymian. Jednak wraz z podbojem rzymskim, nie skończył się definitywnie okres sztuki greckiej. Artyści nadal tworzyli, ale przede wszystkim na potrzeby kolekcjonerów rzymskich. Najczęściej ich dzieła były kopiami znanych wcześniej dzieł greckich.

Twórczość artystyczna Greków rozwijała się w XI–I w. p.n.e. na Półwyspie Bałkańskim, wyspach Morza Egejskiego, w Azji Mniejszej, południowej Italii, na Sycylii, wybrzeżach Morza Śródziemnego i Morza Czarnego.Byl to okres archaiczny (XI–VI w.) Główne zabytki tego okresu to: ceramika malowana we wzory geometryczne, drobne figurki z terakoty, brązu i kości słoniowej, architektura –domy i małe świątynie w typie megaronu. Od VII w. narodzil sie początek budownictwa monumentalnego i rzeźby. Okres klasyczny (V–IV w.) charakteryzuje umiar, harmonia, logika i jedność kompozycji. Po raz pierwszy powstały miasta (Milet, Pireus) o funkcjonalnym planie z prostokątną siatką ulic (Hippodamos z Miletu); rozwinęła się rzeźba wolno stojąca ukazująca ruch (Dyskobol Myrona), malarstwo ścienne (Polignot, Mikon), czerwonofigurowe malarstwo wazowe, rzeźba w brązie (m.in. Auriga delficki) i w kamieniu; w drugiej połowie V w. Ateny pod rządami Peryklesa stały się głównym ośrodkiem sztuki; działali tu wybitni architekci (Iktinos, Kallikrates), rzeźbiarze (Fidiasz, Alkamenes z Lemnos) i malarze (Agatarchos z Samos, Apollodoros); dokonała się synteza porządków architektonicznych: doryckiego i jońskiego; pojawiła się kolumna koryncka; w rzeźbie Poliktet opracował kanon postaci ludzkiej (Doryforos); pod koniec V w. powstał tak zwany styl mokrych szat (m.in. Nike Pajoniosa z Mende, Nike zawiązująca sandał); w IV w. zapoczątkowano monumentalizację architektury użytkowej (buleuterionu, teatru, stadionu), powstał nowy typ budowli sakralnej (tolosy) i świeckiej (hotele w Olimpii, arsenał w Pireusie); w rzeźbie pojawiły się nowe tematy (akt kobiecy). Najwiekszymi mistrzami tego okresu byli : Kefisodotos, Praksyteles, Skopas, Leochares, Bryaksis z Karii, Lizyp –twórca nowego kanonu proporcji (Apoksyomenos). W malarstwie sztalugowym pojawiła się też nowa tematyka (m.in. sceny rodzajowe) i utrwalił się iluzjonizm (Zeuksis, Parrasjos, Apelles z Kolofonu).

W okresie hellenizmu (323–30 r. p.n.e.) grecka sztuka (zwana hellenistyczną) stała się różnorodna tematycznie i formalnie, bardziej laicka i uniwersalna. Nastąpił rozwit urbanistyki i budownictwa użytkowego (szczytowe osiągnięcie –latarnia morska na Faros); wznoszono monumentalne budowle świeckie i sakralne; w budownictwie mieszkalnym pojawił się dom z perystylem, malowidłami ściennymi, mozaikami posadzkowymi i urządzeniami kanalizacyjnymi; wprowadzono konstrukcję z ciosów klinowych; powszechnie stosowano porządek joński, rzadko –koryncki; w rzeźbie realizm, ekspresja: Ołtarz Pergameński, Nike z Samotraki, Laokoona grupa; drobną plastykę reprezentowały m.in. figurki terakotowe z Tanagry (tanagryjskie figurki); malarstwo sztalugowe odkryło nowe tematy (pejzaże, martwa natura); ceramika malowana ustąpiła reliefowej, wyciskanej z form (megaryjskie czarki); rozkwit rzemiosła artystycznego, m.in. toreutyki, złotnictwa, gliptyki. Okres rzymski (I–IV w.) –sztuka starożytnej Grecji była coraz częściej anonimowa i mniej oryginalna; wcześniej jej wpływom uległa m.in. sztuka etruska i rzymska; w pewnych okresach determinowała styl sztuki perskiej i egipskiej; jej dziedzictwo przejęła sztuka bizantyńska i koptyjska; w czasach nowożytnych stała się jedną z podstaw teorii klasycyzmu.

Porządki architektoniczne
Porządki architektoniczne to określone kierunki stylistyczne, według których konstruuje się budowle. Ich składniki (kolumny z bazą, trzonem i głowicą, belkowanie, dekoracje) są wzajemnie powiązane według ściśle określonych reguł i proporcji ustalonych na podstawie specjalnej jednostki miary zwanej modułem. Podstawowymi porządkami architektonicznymi (zwanymi także stylami architektonicznymi) wykształciły się w starożytnej Grecji i są to: porządek dorycki, joński i koryncki; ich odmianami są porządki toskański i kompozytowy. Najłatwiej jest je rozpoznać po kształtach głowic kolumn (kapitel).

PORZĄDEK DORYCKI
Jest najstarszym porządkiem, ukształtował się w okresie archaicznym (VII-VI wiek p.n.e.) w związku z przejściem od pierwotnego budownictwa z gliny, drewna i trzciny do architektury kamiennej. Cechują go ciężkie proporcje, surowość i monumentalność. Kolumny są grube w stosunku do wysokości i odległości między nimi. Często więc określa się go jako męski. Kolumna dorycka nie ma bazy (stoi bezpośrednio na stylobacie - najwyższym stopniu podbudowy świątyni), a jej trzon (zwężający się ku górze) jest lekko wybrzuszony po środku (entazis). Głowica (kapitel) składa się z poduszki (echinus) przykrytej kwadratową płytą - abakusem. Na abakusie kolumny spoczywa dolna, gładka część belkowania - architraw , nad którą znajduje się część środkowa - fryz. Fryz dorycki składa się z naprzemiennie występujących tryglifów ( z pionowymi żłobieniami) i metop - często pokrytych płaskorzeźbami. Górną część belkowania stanowi gzyms zakończony często rynną. Porządek dorycki rozpowszechniony był głównie na greckim stałym lądzie i w koloniach Wielkiej Grecji (południowa Italia, Sycylia), np. Partenon na Akropolu w Atenach, świątynia Ateny na Eginie, świątynia Zeusa w Olimpii, świątynia Posejdona w Paestum. Ze względu na trudności w stosowaniu porządku doryckiego we wielkich budowlach od okresu hellenistycznego zaniechano jego stosowania. Odmianą porządku doryckiego był wykształcony w Italii porządek toskański, w którym kolumny miały bazy oraz gładkie trzony (bez kanelur).

PORZĄDEK JOŃSKI
Powstał w tym samym okresie co dorycki, na terenie Azji Mniejszej (Jonia), skąd rozprzestrzenił się na wyspy greckie i teren Attyki (np. świątynia Nike Apteros i Erechtejon na Akropolu w Atenach, świątynia Apollina w Didymach koło Miletu w Azji Mniejszej, świątynia Apollina w Pergamonie). Cechuje go lekkość proporcji, smukłość formy i dekoracyjność. Kolumny jońskie są smuklejsze od doryckich stąd też stosuje się ich więcej. Styl joński określany jest często jako kobiecy. Kolumna stoi na profilowanej bazie , a jej trzon jest również lekko wybrzuszony po środku - ale mniej niż w kolumnie doryckiej. Pionowe żłobkowania trzonu (kanelury) są gęstsze i drobniejsze niż w kolumnie doryckiej. Również zwężenie górnej części trzonu kolumny jest mniej wyraźne. Głowica kolumny posiada charakterystyczne woluty w kształcie zwiniętych liści. Przypomina to trochę rogi baranie. Belkowanie składa się z kilkustopniowego architrawu , rzeźbionego fryzu - biegnącego wokół całego budynku (bez podziału na tryglify i metopy) oraz gzymsu (7). Styl joński dominował głównie w miejscu swego powstania (Azja Mniejsza) ale też spotykany był na Sycylii, w Italii czy na ateńskim Akropolu. Czasem też budowano świątynie doryckie, które miały joński wystrój wnętrza (świątynia Apollina w Bassaj czy Ateny w Paestum).

PORZĄDEK KORYNCKI
Wykształcił się na przełomie V i IV wieku p.n.e. w Atenach, a rozwinął się w okresie panowania rzymskiego. Jest wzbogaconą, bardziej dekoracyjną odmianą porządku jońskiego; główna różnica polega na innym ukształtowaniu głowicy kolumny; ta ma zazwyczaj formę kosza, z którego wychylają się stylizowane liście akantu (np. ateńska Wieża Wiatrów, pomnik Lizykratesa, świątynia Apollina w Milecie). Dekoracyjna forma głowicy korynckiej podlegała ciągłym przemianom, w Rzymie uzupełniono ją w narożach 4 wolutami, co dało tzw. porządek kompozytowy. Trzon i podstawa kolumny korynckiej są podobne do jońskich, zupełnie inna jest jednak głowica . Ma ona kształt kosza okolonego rzędami liści akantu (barszcz zwyczajny), z małymi wolutami przypominającymi jońskie. Być może taki wyraźny element roślinny jest nawiązaniem do drzewa i gaju, związanych z genezą świątyni greckiej. Kilkuwarstwowe belkowanie świątyni korynckiej niekiedy pozbawione jest rzeźbienia. Porządek koryncki określany jest czasem jako dziewczęcy.

Zabytki starożytnych Aten podzielone były na trzy główne zespoły: - najważniejszy Akropol z Partenonem i budowle u stóp wzgórza - m.in. teatr Dionizosa, pomnik Lizykratesa, pozostałości 2 rynków (tj. greckiego - Agory i rzymskiego z Wieżą Wiatrów) oraz dzielnica garncarzy Keramejkos i wielka nekropolia - grupa budowli na miejscu dzielnicy Hadrianopolis (m.in. świątynia Zeusa Olimpijskiego.Domy w których mieszkali Grecy nawet ci zamożniejsi były niepozorne gdyż rozrzutność w tej dziedzinie i w ogóle nadmierna skłonność do popisywania się posiadanym majątkiem była źle widziana w polis, narzucającej wszystkim mnie więcej podobny nacechowany umiarkowaniem, tryb życia. Natomiast zbiorowość czyniła wszystko aby swoim bogom wznieść jak najwspanialsze świątynie które stanowiły świadectwo pobożności i potęgi państwa

Większość rzeźb greckich powstała w związku z potrzebami religijnymi. Do rzeźbiarzy należało wykonanie posągów kultowych bóstw, płaskorzeźb zdobiących świątynie, nagrobków. Związek z kultem miał istotne znaczenie dla charakteru i tematyki dzieł aż do połowy IV w. n.e. kiedy to powstanie sztuka nie służąca bogom ale zwrócona ku człowiekowi. Był to efekt głębokich zmian w kulturze. Na charakter greckiej rzeźby wpłynął w sposób decydujący sport, przyzwyczajający Hellenów do oglądania nagich ciał. Pod jego wpływem ukształtowała się konwencja, wedle której postacie męskie zarówno bogów jak i ludzi przedstawiano nago. "Obnażanie" natomiast posągów kobiecych nastąpiło później, poczynając od IV w. p.n.e.Artyści greccy posługiwali się zarówno brązem jak i rozmaitymi rodzajami kamieni, zwłaszcza marmurem. Grecka rzeźba przeszła wielką ewolucję w VI w p.n.e. Pierwsze dzieła były sztywne i nieporadne, rzeźbiarze jednak szybko osiągnęli umiejętność swobodnego i dokładnego przedstawiania ludzkich postaci. Od połowy V w. p.n.e. fascynował rzeźbiarzy problem przedstawiania człowieka w ruchu. Jednym z najwcześniejszych a zarazem najwybitniejszym dzieł świadczących o poszukiwaniach w tym kierunku był Dyskobol Myrona. Drogą przez niego wskazywaną poszli następnie artyści którzy nie tylko tworzyli pojedyncze posągi, ale i całe grupy postaci w ruchu i to w ruchu gwałtownym.

Innym efektem ewolucji rzeźby greckiej była stopniowa indywidualizacja twarzy; w miarę upływu czasu rósł stopień szczegółowości i poprawności przedstawień. Bardzo długo postacie były nacechowane godnością, powagą, spokojem. Razem z gwałtownym ruchem na twarzach posągów pojawiły się też uczucia: ekstaza, ból, radość, nienawiść.. Nieszczęsnemu działaniu czasu który pozbawiły nas tylu arcydzieł oparły się szczęśliwie malowane naczynia wypełniające dziś galerie sztuki starożytnej całego świata. Ceramika malowana zajmowała w twórczości artystycznej Greków takie miejsce jakie nie zyskała w innych cywilizacjach. Garncarze potrafili nie tylko powołać do życia przeróżne naczynia o doskonałych kształtach, cienkich ściankach, doskonale wypalane ale ozdabiali je pokrywając barwną i skomplikowaną dekoracją. tworzono je z motywów geometrycznych stylizowanych rysunków roślin i zwierząt, ludzkich postaci. Malowano nawet całe sceny, najczęściej ilustrujące popularne mity. Oczywiście te piękne naczynia były przedmiotem zbytku, używano ich w czasie uczt i chwalono się nimi przed gośćmi, wkładano zmarłym do grobu. Rzemieślnicy świadomi byli wartości dzieł, które tworzyli , opatrywali je niekiedy swoimi podpisami
Flizofoia
Pojęcie filozofia [gr. philosophia ‘umiłowanie mądrości’] u źródeł gr. oznaczało poszukiwanie, dążenie do wiedzy wyrastające ze zdziwienia wywołanego poczuciem nieprzejrzystości świata i stawiającego pod znakiem zapytania to, co dotychczas było zakorzenione w tradycyjnych mitach lub oczywiste, narzucające się bezpośrednio, przyjmowane bezkrytycznie. Precyzyjne i jednoznaczne zdefiniowanie pojęcia filozofii jest niemożliwe ze względu na hist. zmienność jego zakresu i treści oraz związek przypisywanego mu znaczenia z przyjęciem określonej koncepcji filoz., wymaga zatem relatywizacji do epoki hist. oraz kierunku filozoficznego. W ramach ogólnej charakterystyki pytań, problemów, rodzaju zainteresowań uważanych za filoz. można wskazać, że wyrastają one z refleksji nad relacją między człowiekiem a światem przyrody, między człowiekiem a światem wspólnoty, historii, wartości, rzeczy (ogólnie — kultury), nad relacją człowieka w stosunku do samego siebie oraz w stosunku do absolutu pojawiającego się jako synteza wszelkich możliwych odniesień bytu ludzkiego. Rozważania filoz. dotyczą przede wszystkim istoty i struktury bytu, źródeł, narzędzi i prawomocności poznania, zasad wartościowania, sensu życia i sposobów jego godnego prowadzenia.Filozofia zrodziła się w starożytnej Grecji, a najstarsze informacje na jej temat pochodzą z VII w. p.n.e. Pierwsi filozofowie koncentrowali swe zainteresowania na przyrodzie (physis), pytali o zasadę (arche), czyli o genezę i strukturę świata otaczającego człowieka (jońska filozofia przyrody, eleaci). Następnie w centrum zainteresowań znalazł się człowiek i wspólnota ludzka (zmiana ta wiąże się z działalnością Sokratesa); pytano wówczas o drogi do osobistego szczęścia oraz o miejsce człowieka w społeczności (epikureizm, stoicyzm), poszukiwano najlepszych form organizacji państwa i sposobów sprawowania władzy (sofiści). W najpełniejszych koncepcjach filoz. starożytności (Platona i Arystotelesa) filozofia oznaczała całokształt wiedzy, przy czym dla Platona była to wiedza o ideach (abstrakcyjnej istocie wszelkich bytów), natomiast dla Arystotelesa wiedza zarówno o abstrakcyjnej istocie bytu, jak też o wszelkich jego konkretnych postaciach i przejawach. Chrześcijaństwo przejęło dorobek filoz. starożytnych, wykorzystując go przy budowie własnej koncepcji filoz., światopoglądowej, kulturowej.

Literatura
To właśnie w starożytnej Grecji narodziły się podstawowe gatunki literackie:
· Epika (VIII w. p.n.e.)
· Liryka (VII-VI w. p.n.e.)
· Dramat (V w. p.n.e.)
· Epigramat (III w. p.n.e.)

HYMN [gr.], uroczysta pieśń pochwalna: gatunek poetycki związany genetycznie z publicznymi uroczystościami, zwłaszcza o charakterze obrzędowo-kultowym, znany w różnych kręgach kulturowych; w Europie ukształtowany w starożytnej Grecji; najstarszymi zachowanymi tekstami hymnów są tzw. Hymny homeryckie (VII–V w. p.n.e.), pieśni chóralne ku czci bogów, wykonywane przy akompaniamencie instrumentów, m.in. dytyramb, pean, oraz utwory gł. anonimowego autorstwa, przypisywane nieraz Pindarowi, Bakchylidesowi z Keos, Symonidesowi z Keos, Safonie.

HOMER (VIII w. p.n.e.?), poeta gr.; uważany za autora Iliady i Odysei, 2 wielkich eposów, pierwszych utworów literatury europejskiej; wg tradycji Homer był ślepym śpiewakiem wędrownym, a o miano jego ojczyzny spierało się 7 miast. Zagadnienie autorstwa, tzw. kwestia Homerowa, jest przedmiotem sporu rozpętanego wystąpieniem F.A. Wolfa w XVIII w.; wg tzw. pluralistów poematy zostały spisane i złożone w całość w Atenach w VI w. p.n.e. z przekazywanych ustnie pieśni różnych autorów; tę opinię miały potwierdzać pewne niekonsekwencje w tekstach; tzw. unitaryści natomiast dowodzili jedności kompozycji i techniki poetyckiej. Z nowoczesnych analiz wynika, że Iliada i Odyseja są efektem długiego, sięgającego epoki mykeńskiej rozwoju gr. poezji epickiej, przekazywanej ustnie; jej dorobek w postaci repertuaru pieśni bohaterskich oraz techniki poetyckiej wykorzystał poeta (jeden lub dwóch?) dla stworzenia wielkiej, starannie przemyślanej kompozycji. Znajomość poematów Homera stała się podstawą wykształcenia w Grecji, inspirowały one całą literaturę i sztukę starożytnych, były uważane za skarbnicę wszelkiej wiedzy; z badań nad poezją Homera narodziła się filologia, od przekładu Odysei na łacinę Liwiusza Andronikusa rozpoczęła się literatura rzym.; wielka epika europejska kształtowała się pod wpływem Homera (Wergiliusz, Dante). Z literatury polskiej wymienić jednak trzeba Stanisława Wyspiańskiego, który pod wpływem Homera napisał swój Powrót Odysa i Achilleis, a przede wszystkim Adama Mickiewicza, który tworząc polską epopeję narodową, a zarazem arcydzieło literatury, Pana Tadeusza, często świadomie uderzał w lutnię Homera.

Teatr
Charakter relacji między bogami a ludźmi stał się zasadniczym tematem najbardziej trwałego utworu kultury Aten klasycznych: sztuk tragicznych prezentowanych w trakcie trzydniowego wielkiego święta boga Dionizosa, które odbywało się co roku późną wiosną. Sztuki te, czytane i wystawiane po dziś dzień, w starożytnych Atenach prezentowane były w ramach konkursu dramatycznego, będącego jedną z wielu imprez organizowanych ku czci bogów. Tragedia ateńska rozkwitła w V w. p.n.e., podobnie jak komedia, inny, równie znaczący gatunek ateńskiej twórczości dramatycznej.
Każdego roku jeden z ateńskich urzędników wybierał trzech dramatopisarzy, którzy mieli zaprezentować w czasie święta Dionizosa po cztery sztuki: trzy tragedie i jeden dramat satyrowy. Termin „tragedia”- wywodzący się od dwóch greckich słów oznaczających „kozła” i „pieśń”- odnosiły się do sztuk, których fabuła rozwijała się wokół okrutnych konfliktów. Uczestniczące w nim postacie reprezentowały potężne siły zarówno ludzkie, jak i boskie. Tragedie były pisane wierszem, językiem wzniosłym i uroczystym, często opowiadały o dramatycznych skutkach wydarzeń rozgrywających się na styku świata bogów ze światem ludzi. Rozwiązaniu problemu z reguły towarzyszyły cierpienia i rozlew krwi.
Sceniczne prezentacja ateńskiej tragedii w niewielkim stopniu przypominała współczesne przedstawienia teatralna. Spektakle odbywały się za dnia pod gołym niebem, w teatrze poświęconym Dionizosowi, mieszczącym się u podnóża południowego stoku akropolu. Przedstawienie mogło oglądać około 14 000 widzów, którzy zajmowali miejsca na widowni naprzeciwko lekko wzniesionej platformy scenicznej. Widownia była w V w. prowizoryczna, pierwszy teatr z kamienia został zbudowany dopiero w IV w. p.n.e. Aby zapewnić równe szanse w rywalizacji, wszystkie tragedie musiały mieć obsadę liczącą tyle samo osób- trzech aktorów, którzy odgrywali wszystkie postacie męskie i żeńskie, oraz piętnastu członków chóru. Chociaż przewodnik chóru czasami podejmował dialog z aktorami, zasadniczą rolą chóru pozostawało wykonywanie pieśni i tańców w kolistej przestrzeni prze sceną, zwanej „orchestrą”. Wszystkie kwestie aktorów były wersyfikowane zgodnie ze specjalnym rytmem, a wstępy chóru nadawały ateńskiej tragedii jeszcze bardziej poetycki charakter.
Mimo że oprawa sceniczna była raczej skromna, dobra tragedia potrafiła być żywmy spektaklem. Chór, odziany w ozdobne kostiumy, był dobrze przygotowany do wykonywania zawiłego tańca. Aktorzy nosili maski. Aby wygłaszane przez nich kwestie dotarły do widzów z tylnych rzędów, mówili głośno i dobitnie gestykulowali. Odtwórcy głównych ról, zwani protagonistami, rywalizowali ze sobą o miano najlepszego aktora. Udział znakomitego aktora miał tak duże znaczenie dla sukcesu sztuki8, że protagonistów przydzielano na drodze losowania konkurującym ze sobą dramatopisarzom, tak aby wszyscy trzej mieli równe szanse na skompletowanie dobrej obsady. Wielcy protagoniści, aktorzy obdarzeni wspaniałymi głosami, cieszyli się ogromną popularnością, chociaż, w przeciwieństwie do wielu tragediopisarzy, nie byli zazwyczaj reprezentantami społecznej elit.
Autorzy zestawu tragedii wystawianych podczas uroczystości ku czci Dionizosa byli zarazem reżyserami, producentami, kompozytorami muzyki, choreografami, a czasem nawet aktorami. Tylko człowiek odpowiednio bogaty mógł sobie pozwolić na poświęcenie ogromnej ilości czasu, jakiej ta praca wymagała, zwłaszcza, że nagrody w konkursie tragicznym były raczej skromne. Jako obywatel dramatopisarz musiał wypełniać te same obowiązki wojskowe i polityczne, co zwykły Ateńczyk. Najsłynniejsi dramatopisarze ateńscy- Ajschylos (525-456 p.n.e.), Sofokles (496-406 p.n.e.), Eurypides (485-406 p.n.e.)- bądź służyli w armii, bądź sprawowali funkcje publiczne, a czasem i jedno i drugie.


Igrzyska olimpijskie
Idea nowożytnych igrzysk olimpijskich nawiązuje do tradycji starożytnej Grecji, gdzie podczas uroczystości religijnych odbywały się zawody sportowe oraz występy poetów, muzyków i śpiewaków, a w czasie ich trwania obowiązywał rozejm (gr. ekecheiria ); cichły wtedy wszelkie spory i wojny. Wśród wielu igrzysk starożytnej Grecji największą sławę zdobyły igrzyska ku czci Zeusa w Olimpii, rozgrywane co 4 lata, od których przyjęto rachubę czasu wg olimpiad. Początki igrzysk olimpijskich nie są znane i są owiane legendą; pierwszy opis igrzysk znajduje się w Iliadzie Homera, ale i on wspomina, że jest to tradycja jeszcze dawniejsza; od 776 p.n.e. powtarzają się igrzyska olimpijskie w niezmiennym cyklu 4-letnim i trwają przez 1168 lat, prawdopodobnie do 393 n.e. (292 olimpiady); 393 n.e. ces. rzym. Teodozjusz I Wielki zakazał organizowania igrzysk olimpijskich, dopatrując się w nich kultywowania zwyczajów pogańskich.
Idea igrzysk olimpijskich została wskrzeszona dopiero w końcu XIX w. przez francuskiego pedagoga, działacza społ. i sport. barona P. de Coubertina; dzięki jego staraniom 1894 został powołany Międzynarodowy Komitet Olimpijski oraz podjęto decyzję o wznowieniu igrzysk olimpijskich i zorganizowaniu ich 1896 po raz pierwszy w czasach nowożytnych w stolicy Grecji — Atenach. Od tego czasu igrzyska olimpijskie odbywają się regularnie co 4 lata (z wyjątkiem lat 1916 oraz 1940 i 1944, kiedy działania wojenne uniemożliwiły ich zorganizowanie), zyskując coraz większą popularność.

Medycyna
HIPOKRATES (ok. 460–377), lekarz gr., zw. ojcem medycyny; gł. przedstawiciel słynnej koskiej (z wyspy Kos) szkoły lekarskiej; oparł medycynę na zasadach racjonalnych, naukę jego cechowała troska o chorego, wnikliwa obserwacja lekarska i log. wyciąganie wniosków prognostycznych; wywarł ogromny wpływ na rozwój medycyny. Naczelną zasadą Hipokratesa było nieszkodzenie choremu (łac. primum non nocere) i pomaganie uzdrawiającym siłom natury; drobiazgowo analizował objawy chorobowe i do czasów obecnych niektóre z nich noszą jego imię. Założenia patologii Hipokratesa opierają się na istnieniu w ustroju 4 podstawowych cieczy, czyli soków (patologia humoralna): krwi, śluzu, żółci, czarnej żółci (prawdopodobnie krew żylna); ich równowaga warunkuje stan zdrowia, zaburzenia w niej powodują choroby; z przewagi jednego z elementów wynika określony temperament: sangwiniczny, flegmatyczny, choleryczny, melancholiczny. Hipokrates jest twórcą podstaw etyki lekarskiej: Przysięga — stanowi kanon etyki lekarskiej; ważniejsze pisma, to Prognozy koskie, w których zawarł całe ówczesne doświadczenie lekarskie, oraz Aforyzmy; pozostałe dotyczą m.in. anatomii, patologii, chirurgii, zabiegów lekarskich, położnictwa; pisma przypisywane Hipokratesowi zostały zebrane w 100 lat po jego śmierci w tzw. Corpus Hippocraticum.

Teksty źródłowe:
Encyklopedia multimedialna PWN Cywilizacja
Encyklopedia multimedialna PWN Historia