Architektura i mitologia starożytnej Grecji

Architektura starożytnej Grecji to przede wszystkim liczne świątynie budowane na cześć różnych bóstw. Mimo, że świątynie były rozległe i okazałe to jednak Celli , czyli pomieszczenia kultowe były bardzo wąskie. Uzasadniano to tym, że świątynia spełniała rolę domu bóstwa, a nie jak w chrześcijaństwie miejsca, w którym gromadzili się wierni aby uczestniczyć w nabożeństwie. Świątynie były miejscami kultu, gdzie składano ofiary (dobra materialne, jedzenie, zwierzęta, a czasami ofiarą stawał się człowiek). Ofiary składano na ołtarzu przed świątynią. Gdy dary były kosztowniejsze to zawieszano je na ścianach celli lub składano je do skarbca.
Klasyczne świątynie starożytnej Grecji budowano zgodnie z wiarą, że pewne kształty i proporcje są miłe bogom. Istnieją trzy główne antyczne porządki architektoniczne, które różnią się ornementyką1 i proporcjami kolumn, głowic (kapiteli) i belkowania, czyli konstrukcji opierającej się na głowicach. Wspaniałość greckiej architektury nie polega na wysokim poziomie techniki, lecz na genialnym wyczuciu proporcji oraz wyostrzonej świadomości perspektywy. Przykładem może być zwyczaj pogrubiania środkowych części kolumn po to, by oglądane z pewnej odległości nie sprawiały wrażenia wklęsłych.
Najstarszy jest porządek dorycki, który powstał w VII wieku p.n.e. i występował głównie w Grecji i koloniach zachodnich, na przykład na Sycylii i w południowej Italii. Kolumna dorycka charakteryzowała się wybrzuszonym i żłobkowanym trzonem, pozbawiona była bazy, jej głowica miała prostą formę geometryczną.
Około stu lat później na wyspach Morza Egejskiego wykształcił się bardziej dekoracyjny porządek- joński. Jego charakterystycznymi cechami były woluty (ślimacznice) na głowicach oraz akroteria2. Kolumny jońskie różniły się od doryckich tym, że były smuklejsze i posiadały profilowaną bazę.
Kolejny porządek- koryncki powstał w Atenach w V wieku p.n.e. Kolumny korynckie były najbardziej smukłe i charakteryzowały się bogato zdobionymi kapitelami. Ważną ozdobą korynckich głowic były liście akantu (rośliny rosnącej w krajach basenu morza śródziemnego)

Dorycki porządek architektoniczny, najstarszy z porządków architektonicznych greckich, ukształtowany w okresie dojrzałego archaizmu (VII w. p.n.e.) w związku z przejściem od architektury gliniano-drewnianej do monumentalnej kamiennej.
Kolumna (trzon wraz z głowicą) wsparta była bezpośrednio (bez bazy) na stylobacie. Trzon, zwężający się ku górze, posiadał w połowie lub 2/3 wybrzuszenie oraz był pokryty równoległymi żłobkami (kanelurami). Głowica przybierała kształt poduszki, w górnej części posiadała kwadratową płytę (abacus).
Na kolumnach spoczywało belkowanie (architraw i fryz składający się z tryglifów i metop). Dorycki porządek architektoniczny odznaczał się monumentalną prostotą i logiką.
Jest charakterystyczny przede wszystkim dla Peloponezu i greckich kolonii w Italii i na Sycylii. Stosowany przeważnie w monumentalnych budowlach sakralnych (np. Partenon w Atenach).

Joński porządek architektoniczny, jeden z trzech podstawowych porządków w architekturze starożytnej Grecji. Odznacza się lekkością i smukłością proporcji oraz dużą liczbą elementów zdobniczych. Kolumny mają profilowaną bazę, gęsto kanelowany trzon z nieznaczną entasis oraz głowicę z kimationem i wolutami(ślimacznicami). Belkowanie, którego części oddziela kimation z estragalem, składa się z trójdzielnefgo architrawu, fryzu płaskorzeźbioną dekoracją i silnie wysuniętego gzymsu, pod którym znajduje się rząd ząbków.
Porządek joński mniej rygorystyczny od korynckiego dopuszczał pewne warianty.

Koryncki porządek architektoniczny, jeden z trzech podstawowych porządków w architekturze starożytnej Grecji. Ukształtował się najpóźniej i różnił się od stylu jońskiego odmienną proporcją kolumny(smuklejsza) i dekoracją głowicy. Głowica koryncka (wg tradycji jej wynalazcą miał być rzeźbiarz Kallimachos - koniec V w. p.n.e.) składała się z trzonu kalatosu("koszyk") okolonego dwoma rzędami liści akantu. O górną część kalatosu opierały się 4 woluty, na których spoczywał abakus. Między dużymi wolutami znajdowały się mniejsze, a z nich wyrastała palmeta.
Najstarsze zachowane głowice korynckie są na pomniku Lizykratesa w Atenach (334 p.n.e.). W okresie hellenistycznym porządek koryncki był szczególnie ulubiony i często spotykany.

Akropol w Atenach ( miejsce sakralne) : Akropol ateński,górujące nad Atenami wapienne wzgórze o owalnym kształcie, wys. 157 m, pow. ok. 3 ha. W starożytności ośrodek kultu religijnego; prowadziły nań 2 drogi: Panatenajska i Trójnogów. Osadnictwo na Akropolu ateńskim poświadczone jest od epoki kamienia, z okresu kultury mykeńskiej zachowały się pozostałości murów, tzw. pelasgikon. W VI w. p.n.e. Solon i Pizystrat zainicjowali tu szersze prace budowlane: wzniesiono świątynię Ateny (tzw. Hekatompedon), a na miejscu starszej świątyni (Archajos Naos) - świątynię Ateny Polias, czyli patronki miasta; dotychczasową bramę mykeńską zastąpiono pierwszymi Propylejami.
W czasie wojen perskich Akropol ateński został spalony (480 p.n.e.), zniszczeniu uległy wszystkie budowle i pomniki wotywne (część z nich odnaleziono w czasie badań archeologicznych w tzw. rumowisku perskim). Po 449 p.n.e. przystąpiono do kosztownej odbudowy wg planu Peryklesa, pod kierunkiem komisji artystów kierowanej przez Fidiasza. Wzniesiono m.in. Partenon, w którym umieszczono chryzelefantynowy pomnik Ateny Partenos, Erechtejon, świątynię Ateny Nike (427 p.n.e.), a także świątynię Artemidy Brauronia.
W miejsce starych Propylejów zbudowano (437-432 p.n.e.) nowe, okazalsze (wg projektu Mnesiklesa), wewnątrz których mieściła się Pinakoteka. Ustawiano także liczne ekswota, np. pomnik Ateny Promachos czy Ateny Lemnia autorstwa Fidiasza. W okresie rzymskim przy Partenonie wybudowano okrągłą świątynię Augusta i Romy (25 p.n.e.) oraz przebudowano Propyleje, dodając monumentalne schody. Na pd. zboczu Akropolu ateńskiego znajdują się: sanktuarium Dionizosa Eleuthereusa, teatr, portyk Eumenesa II, odeon Herodesa Attyka.

Propyleje - zbudowane przez Mneiklesa ok 450 r. p.n.e. Brama wejściowa na Akropol zbudowana w formie świątyni , usytuowana na skarpie . Ze względu na różnicę wysokości zastosowano z zewntrz. porządek Dorycki a , w wewntrz. Joński. Propylejke miały dwie przebudówki : -Odwach (wartownia) - Pirakoteka ( Miejsce ze zbiorami dzieł sztuki)Swiątynia Nike ok 420 r p.n.e zbudowana przez Kallikratesa , zachowana w porządku Jońskim , posiada po 4 kolumny od przodu i od tyłu.Portenion ok 450 r. p.n.e. Zbudowany przez Kallikratesa i Iktinos . Największa świątynia na Akropolu zbudowna w porządku doryckim . Poświęcony jest Atenie , Dekoracje rzebiarską dwuchtympanów, fryzów oraz posąg Ateny wewnt. świątyni wykonał Fibiarz







PIRAMIDA CHEOPSA
Wysokość ok. 146 (obecnie 137) m, zbudowana z 2,3 mln bloków wapiennych (o wadze od 2,5 do 15 ton każdy - ogółem ponad 6 mln ton) bez udziału nowoczesnych maszyn, tylko za pomocą dźwigni , ramp, sani ciągniętych przez ludzi i zwierzęta. Podstawa jest prawie idealnym kwadratem o boku ok. 230 m. Piramida zorientowana według stron świata wskazywanych przez kompas (boki zwrócone dokładnie na północ, południe, wschód i zachód).
WISZĄCE OGRODY BABILONU
Zespół ogrodów dworskich, wbrew nazwie nie "wiszących" (nazwa wzięła się prawdopodobnie stąd, ze z daleka wyglądały jak zawieszone w powietrzu), lecz założonych na sztucznych tarasach w taki sposób, że drzewa były widoczne z zewnątrz ponad murami miejskimi. Opisane przez licznych antycznych pisarzy, którzy wspominają, że dachy, na których zasadzono rośliny, były wykonane z materiałów nieprzepuszczających wodę, m.in. smoły i ołowiu, dlatego nie przeciekały podczas nawadniania.
ARTEMIZJON W EFEZIE
Ogromny (ok. 110x55 m) i pięknie wykonany, typ jońskiego dipterosu oparty na 127 kolumnach (tylu było fundatorów - władców i miast). Składał się z wewnętrznego sanktuarium oraz przedsionka (podwójny rząd kolumn o wys. 20 m i 3 m średnicy biegł wzdłuż zewnętrznych murów). W środku stał potężny posąg Artemidy; w 356 roku p.n.e. spalony przez szalonego, żądnego sławy szewca Herostrata. Odbudowany w 2 poł. IV w. p.n.e. (wtedy zaliczony do siedmiu cudów świata). Ponownie zniszczony w czasie inwazji Gotów w 262 roku n.e. i już nie odbudowany. Pozostałości w British Museum w Londynie. Posąg kultowy Artemidy Efejskiej znany jest z kopii rzymskich - oryginalna statua wykonana ze złota, kości słoniowej i srebra.
POSĄG ZEUSA OLIMPIJSKIEGO

Ogromny posąg o wysokości ok. 12 m. Wykonany za pomocą tzw. techniki chryzelefantyny: zbudowany z drewnianych desek przymocowanych do wielkiego drewnianego rusztowania, pokryty kością słoniową (tors boga) i złotem (jego szata); wyobrażał siedzącego na tronie Zeusa w płaszczu i wieńcu oliwnym, ze statuetką Nike na prawej dłoni i berłem w lewej - symbol jedności cywilizacji greckiej. Zniszczony został w 426 lub 465 roku n.e.
MAUZOLEUM W HALIKARNASIE
Wybudowany na planie prostokąta (obwód ok. 125 m), ograniczony 36 kolumnami. Na wysokim cokole został umieszczony joński peripteros zwieńczony schodkową piramidą z kwadrygą na szczycie, na którym znajdują się trzy reliefowe fryzy dłuta Skopasa, Leocharesa, Bryaksisa oraz posągi w interkolumnach. Prawdopodobnie zniszczony przez żołnierzy Aleksandra III w 334 roku p.n.e.
KOLOS RODYJSKI
Wysokość. ok. 32 m, waga ok. 70 ton, wykonany z brązu, metalu oraz obciążony kamieniami. Według Filona była to swobodnie stojąca postać mężczyzny , wznosząca się na podstawie z białego marmuru. W uniesionej dłoni trzymał pochodnię, którą można było zapalać, dzięki czemu służyła w dzień jako znak nawigacyjny (stawa), a w nocy był latarnią morską. Twarz przedstawiona prawdopodobnie na awersie rodyjskiej monety z połowy III w. p.n.e. Runął w 224 roku p.n.e. podczas trzęsienia ziemi; pozostawiony w miejscu upadku 653 roku n.e., kiedy Arabowie najechali Rodos i zniszczyli posąg dla zdobycia brązowego złomu (podobno przewoziło go 900 wielbłądów).
LATARNIA MORSKA NA FAROS
Wieża (wys. 120-135 m) o trzech kondygnacjach, najniższa kwadrat, następnie ośmiokąt, ostatni cylinder. Szeroka okrągła rampa wiodła na szczyt, gdzie zapalano ogień widoczny z odległości ok. 50 km. Zniszczona przez trzęsienie ziemi na początku XIV w. Od XV w. na jej ruinach powstał fort Kaitbaj.



Rzymianie zetknęli się bardzo wcześnie z kulturą grecką i ulegli jej czarowi tak, jak tyle innych ludów starożytnego świata.W miarę zaciśniania więzów z greckim południem Italii,a później i zdobywania Grecji właściwej,proces ten się nasilił.Nie przeszkadzało to im,aby w wielu dziedzinach stworzyć dzieła wielkie i w pełni orginalne.W dziedzinie budownictwa,zwłaszcza w architekturze sakralnej,wpływy greckie były równie silne,jak w literaturze,ale Rzymianie potrafili tu pójść znacznie dalej niż ich mistrzowie.Wynikało to z istotnych innowacji technicznych.O ile największe dzieła starszej architektury greckiej były kamienne i kamień pozostał typowym materiałem w czasach hellenistychnych,to o tyle rzymscy budowniczowie posługowali się na wielką skalę cegłą i specjalną zaprawą o właściwościach przypominających dzisiejszy beton.
Koloseum, Colosseum, po włosku Colosseo (od wyrażenia grecko-łacińskiego "ogromny posąg"), właściwie Amphitheatrum Flavium, amfiteatr w Rzymie zbudowany u stóp Eskwilinu przez cesarzy z dynastii Flawiuszy (rozpoczęty w 75 przez Wespazjana, a ukończony w 82 przez Tytusa).Wzniesiony na planie elipsy o obwodzie 524 m, osie 188 i 156 m, arena 86 i 54 m, cztery kondygnacje, wysokość 48,5 m. W ścianach zewnętrznych znajdowało się 80 wejść zezwalających na szybkie, 6-minutowe opróżnienie widowni (ok. 50 tys. miejsc siedzących). Wnętrze ozdobiono stiukami i wyłożono marmurem. W arkadach trzeciego i czwartego piętra ustawiono posągi.Każda kondygnacja utrzymana w in. stylu: dolna - porządek toskański, środkowa - joński, górna - koryncki. Pod areną wybudowano system podziemnych korytarzy, gdzie umieszczano zwierzęta, niewolników i garderoby. Amfiteatr w czasie deszczu lub upału można było przykrywać płóciennym welum. Na arenie (po jej zatopieniu) można było urządzać bitwy morskie.Na inaugurację Koloseum Tytus kazał przygotować walki gladiatorów i polowania na dzikie zwierzęta. Widowiska trwały 100 dni i zginęło w tym czasie 5000 zwierząt i wiele tysięcy gladiatorów. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa ginęli tu również chrześcijanie rzucani na pożarcie dzikim zwierzętom. Ostatnie igrzyska odbyły się w Koloseum w 528 za króla Teodoryka.W 445 Koloseum zostało uszkodzone przez trzęsienie ziemi. W XIII w. zamienione na twierdzę rodu Frangipanich. Traktowane przez mieszkańców Rzymu jako kamieniołom, uległo częściowemu zniszczeniu (do XVI w.). Dopiero ogłoszenie Koloseum jako miejsca uświęconego krwią męczenników chrześcijańskich (1744) przerwało niszczenie budowli.Nazwa wywodzi się ze średniowiecza i pochodzi od kolosalnego (wysokość 36 m) posągu Nerona, który znajdował się niegdyś w pobliżu.
Łuk triumfalny, arcus triumphalis, budowla w kształcie bramy, wzniesiona dla uczczenia i upamiętnienia doniosłego wydarzenia lub wybitnej jednostki. Budowlę dekorują zwykle napisy dedykacyjne oraz przedstawienia rzeźbiarskie związane z przedmiotami czci.Początków łuków triumfalnych należy szukać w starożytnym Rzymie, gdyż były one związane z uroczystościami triumfalnych wjazdów zwycięzców do miasta. Najstarsze (nie zachowane) budowle pochodziły z II w. p.n.e.Łuki triumfalne najszerzej upowszechniły się w czasach cesarstwa (ku czci zwycięskich cesarzy, ich dobrodziejstw, bóstw, wodzów). Najwięcej zbudowano ich w Rzymie: łuk Tytusa (81 n.e.), Septymiusza Sewera (203), Konstantyna (312), oraz na obszarze Italii (Rimini, Aosta, Ankona, Benewent). Łuki triumfalne istnieją na innych ziemiach imperium (Galia - Orange, Saint-Rmy. Hiszpania - Alcntara. Grecja - Saloniki, Ateny. Afryka Północna - Timgad, Tbessa, Lambessis, Leptis Magna. Azja Mniejsza - Antalya).
Akwedukt, wodociąg naziemny, doprowadzający rurami wodę ze źródeł do miejsca przeznaczenia. Akwedukty były w użyciu już na starożytnym Wschodzie (Asyria, Babilonia, Egipt, Fenicja, Palestyna, Persja), później w Grecji i Rzymie. Najstarsze zachowane akwedukty greckie pochodzą z II tysiąclecia p.n.e. (doprowadzały wodę do urządzeń sanitarnych w pałacach władców w Mykenach i Tyrynsie). W okresie archaicznym znano je na wyspach Morza Egejskiego (Samos, VI w. p.n.e.). W V w. p.n.e. zbudowano akwedukty w Atenach i Koryncie. Szczególnie upowszechniły się w czasach rzymskich.Początkowo wykorzystywano naturalne spadki terenu (Aqua Marcia), później powstawały monumentalne rozwiązania architektoniczne (przęsła arkadowe), dzięki którym pokonywano przeszkody w terenie (takie akwedukty stały się charakterystycznym elementem rzymskiego budownictwa użytkowego i zaliczane są do największych osiągnięć inżynieryjnych starożytności). Wodę prowadzono rurami z terakoty lub marmuru, w miastach - z ołowiu. System akweduktów pozwalał na doprowadzenie do miast najlepszej górskiej wody, niekiedy ze znacznej odległości.Do najbardziej znanych akweduktów w Rzymie należą: Aqua Appia (312 p.n.e.), Anio Vetus (272 p.n.e.), Aqua Marcia (140 p.n.e.), Aqua Iulia (33 p.n.e.), Aqua Virgo (19 p.n.e.), Aqua Claudia i Anio Novus (38-52 n.e.), najsłynniejsze w prowincjach rzymskich są: Pont-du-Gard koło Nmes we Francji (starożytne Nemausus) z końca I w. p.n.e., akwedukty w Segowii (Hiszpania) z okresu Trajana (109), akwedukty Walensa w Stambule.Zachowało się również wiele akweduktów bizantyjskich. Obecnie nazwą akwedukt określa się budowlę złożoną z konstrukcji nośnej (wiaduktu lub mostu, często arkadowego) i koryta czy rurociągu do prowadzenia wody nad dolinami i drogami. Akwedukty są wykorzystywane gł. w budownictwie melioracyjnym do nawadniania pól, niekiedy jako mosty kanałowe, którymi można przeprowadzić kanał żeglowny np. nad rzeką.
Termy, publiczne łaźnie w miastach rzymskich. Najstarsze pochodzą z II w. p.n.e., a największe z okresu cesarstwa. Termy stanowiły często wielkie kompleksy budowli z ogrodami, promenadami i portykami. Zdobiły je dzieła sztuki (malowidła, rzeźby, mozaiki).Składały się z wielu części: przedsionka, szatni (apodyteria), pomieszczeń do kąpieli suchej (sudatoria lub laconica), pomieszczeń do kąpieli gorącej (caldaria), ciepłej (tepidaria) i zimnej (frigidaria) z basenem, sal do masażu i nacierania wonnymi olejkami (unctoria), sal wypoczynkowych, magazynów. Poza budynkami w skład term wchodziły: sale gimnastyczne, boiska, stadiony sportowe, biblioteki, teatry.Do najsłynniejszych należały termy wzniesione w Rzymie przez Agryppę, termy cesarzy: Tytusa, Domicjana, Karakalli, Dioklecjana i Konstantyna. Termy budowano również w innych miastach rzymskich (np. w Efezie, Trewirze, Aleksandrii, Perge). Były często ośrodkami życia kulturalnego i towarzyskiego, miejscem wypoczynku i rozrywki. Odbywały się w nich dyskusje filozoficzne, literackie, polityczne.Z term korzystali wszyscy obywatele rzymscy, a cesarz mógł przyznać prawo do bezpłatnego korzystania z nich. Oprócz term publicznych funkcjonowały termy prywatne i miejskie (w których pobierano opłaty).
Forum Romanum, najstarszy plac reprezentacyjny Rzymu, leżący między Palatynem, Kapitolem i Kwirynałem. Zamieszkany już w VIII w. p.n.e. (nekropola), w VII w. p.n.e. osada, w połowie tego wieku pozostałości świadczące o kulcie Westy, jak też słynny Lapis Niger (tradycyjna część grobu Romulusa). Od VI w. p.n.e. Forum Romanum pełniło rolę placu miejskiego, który z handlowego stał się placem o znaczeniu kultowym i politycznym (budowa Cloaca Maxima - kolektora odprowadzającego nadmiar wody).Na Forum Romanum wybudowano: Comitium (miejsce zgromadzeń ludowych), budynek senatu (Curia), świątynię Westy z domem Westalek. W V w. p.n.e. wzniesiono mównicę (Rostra), którą odbudowano w 1. połowie. IV w. p.n.e. Obok starodawnej świątyni Janusa, wzniesiono też świątynie Kastora i Saturna. Między IV w. p.n.e. a IV w. n.e. zbudowano na Forum Romanum świątynie: Concordii, Augusta, Cezara, Dioskurów, Wespazjana, Faustyny i Antonina, Romulusa. Bazyliki: Porcia, Aemilia, Sempronia, Opimia, Iulia, Maksencjusza. Łuki triumfalne: Tyberiusza, Tytusa, Septymiusza Sewera. W okresie średniowiecza kilka dawnych świątyń przekształcono w kościoły, inne popadły w ruinę.Na Forum Romanum mieścił się targ bydła, a marmury wykorzystywano jako materiał budowlany lub przerabiano na wapno. Dopiero wykopaliska w XIX w. wydobyły na światło dzienne resztki dawnego Forum Romanum.

Grecji starożytnej teatr, powstał z uroczystości religijnych ku czci Dionizosa. W VI w. p.n.e. chór uczestniczący w obrzędach wyłonił z siebie koryfeusza, przewodnika chóru. Następnie pojawili się aktorzy (pierwszego aktora wprowadził Tespis).W tym czasie ukształtowała się forma literacka zwana dramatem i powstały budowle zwane teatrem. Widowiska traciły stopniowo charakter kultowy, zachowały jednak cechy uroczystości powszechnych. W ciągu wieków teatr ulegał przeobrażeniom od teatru objazdowego (VI w. p.n.e.), przez klasyczny teatr z V w. p.n.e., teatr hellenistyczny (od IV w. p.n.e. na obszarach zhellenizowanych) po teatr grecko-rzymski.
Pierwotny grecki teatr składał się z kolistej przestrzeni (orchestra) z ołtarzem, leżący niedaleko świątyni, na stoku wzgórza sytuowano widownię (theatron). Z pojawieniem się aktora w widowisku powstał mały budynek sceniczny (skene), wkrótce nieodzowne tło dla przedstawienia.W V w. p.n.e. teatr grecki posiadał już okazałą skene (długa budowla ze ścianą frontową), do której przylegały dwa skrzydła boczne (paraskenia) i pomost (proskenion), gdzie występowali aktorzy. Orchestra (miejsce dla chóru) uległa zmniejszeniu. W ówczesnym teatrze używano maszynerii, umożliwiającej m.in. podnoszenie i opuszczanie bóstw oraz malowanych dekoracji (pinakes).Widowiska teatru klasycznego (VI - V w. p.n.e.) odbywały się dwa razy do roku w okresie świąt i były połączone z konkursem dramatycznym. Organizacją spektakli zajmowało się 3 choregów (choregia), a autor dramatu przygotowywał swój dramat do wystawienia, a nawet grał główną rolę. 5 sędziów typowało zwycięzcę.Ajschylos wprowadził drugiego aktora, Sofokles trzeciego. Aktorzy ubierali na scenę szaty o symbolicznym (dla widza zrozumiałym) kolorze i kroju, na twarze zakładali maski (komiczne lub tragiczne), informujące widza o charakterze i wieku postaci, na głowy peruki. Aby ich można było lepiej widzieć, wkładali na nogi podwyższające obuwie (koturny). Recytacja była zbliżona do śpiewu.

Okres hellenizmu (330 - 30 p.n.e.): sztukę tego okresu charakteryzowała forma i bogactwo tematyki. Rozkwit urbanistyki (miasta zakładane na planie Hippodamosa z Miletu, budowano monumentalne budowle publiczne i sakralne -ołtarz pergameński, pojawił się dom mieszkalny z perystylem, malowidłami i mozaiką). Powszechnie stosowano porządek joński i koryncki.
Rzeźba o wysokim poziomie łączyła umiejętności techniczne z kontrapostem, ruchem. Powstają szkoły rzeźbiarskie kopiujące słynne rzeźby, wiele z dzieł sztuki greckiej nie dotrwało do naszych czasów i znane jest jedynie z opisów starożytnych twórców (przede wszystkim malarstwo). Część możemy poznać za pomocą rzymskich kopii a malarstwo dzięki freskom (Pompeje i Herkulanum) i mozaikom.
Rzemiosło artystyczne, sztuka użytkowa, sztuka zdobnicza, dziedzina sztuk plastycznych obejmująca wytwarzanie przedmiotów użytkowych i dekoracyjnych o charakterze artystycznym.
Do głównych gałęzi rzemiosła artystycznego należą: złotnictwo, jubilerstwo, kowalstwo artystyczne, konwisarstwo, ludwisarstwo, meblarstwo, introligatorstwo, pasamonictwo, hafciarstwo, koronkarstwo, tkactwo, ceramika, szkło artystyczne.
Sztuka archaiczna
Okres XI - X w. p.n.e. to faza przejściowa do sztuki archaicznej (IX - połowa VI w. p.n.e.).
1) początkowa faza to tzw. styl geometryczny: ceramika (malowana we wzory geometryczne - słynne wazy dipylońskie), małe figurki, architektura sakralna i świecka (megaron).
2) styl orientalizujący powstały pod wpływem kontaktu ze Wschodem (VII w. p.n.e.): ceramika koryncka, rodyjska i z Milos, typ świątyni z peristazą, pierwsze monumentalne rzeźby w kamieniu.
3) styl archaiczny (VI w. p.n.e): rzeźby szkoły egineckiej i z Wielkiej Grecji (style: dorycki - surowy i joński o bardziej miękkim modelunku, szkoła attycka łącząca oba style) - posągi kurosów i kor, rzeźba architektoniczna, stele. Malarstwo czarnofigurowe wazowe, rzemiosło artystyczne (gemma, terakota).
Rzeźba
Większość rzeźb greckich powstała w związku z potrzebami religijnymi. Artyści posługiwali się zarówno brązem,jak i rozmaitymi rodzajami kamienia,zwłaszcza mrmurem.
FIDIASZ- gr. Pheidias (ok. 490 – 420), syn Charmidesa z Aten, wg opinii starożytnych największy rzeźbiarz gr.; uczeń Ageladasa z Argos; przyjaciel i doradca artyst. Peryklesa; od ok. 447 p.n.e. nacz. kierownik prac na Akropolu ateńskim; ok. 432–434 p.n.e. oskarżony w sfingowanym procesie o zawłaszczenie mienia publ. (złoto, kość słoniowa) i bezbożność (umieszczenie portretów własnego i Peryklesa na tarczy kultowego posągu Ateny Partenos); po wyroku (wygnanie) działał w Olimpii. Wielkość talentu Fidiasza przejawiła się w monumentalizacji tradycyjnych schematów kompozycyjnych, mistrzowskim łączeniu różnych dyscyplin artyst. (np. snycerstwa z toreutyką, złotnictwem) i umiejętności organizowania pracy zespołowej (z malarzami, brązownikami itp.); wszechstronność — w perfekcyjnym opanowaniu m.in. wielu technik rzeźbiarskich. Dzieła Fidiasza, gł. rel. (znane tylko ze źródeł lit. i miernych kopii rzym.) — statyczne, pełne spokoju i majestatycznego piękna (etos) były plast. wersją lit. wizji Homera bogów olimpijskich; z brązu Fidiasz wykonał m.in. Wotum Maratońskie (ok. 470 p.n.e. w Delfach), Atenę Promachos (wys. ok. 7 m, ok. 460–450 p.n.e.) i Atenę Lemnia (ok. 451–444 p.n.e., nowoż. rekonstrukcja w Muzeum Nar. w Warszawie) na Akropolu ateńskim oraz Amazonkę (ok. 440 p.n.e.) dla Artemizjonu w Efezie; w technice akrolitu — Atenę Areja (ok. 448 p.n.e.) dla Platejów, a w chryzelefantynie — 2 najsławniejsze kolosalne posągi kultowe: Atena Partenos (wys. ok. 10 m, przed 438 p.n.e.; kopia rzym. tzw. Atena Warwakion) dla Partenonu i tronującego Zeusa Olimpijskiego (po 432 p.n.e., zaliczanego do siedmiu cudów świata) w jego świątyni w Olimpii; w marmurze — projekt (zapewne i częściowe wykonawstwo) dekoracji rzeźb. Partenonu (metopy, fryz, przyczółki). Wielka indywidualność Fidiasza i jego szkoły wywarły decydujący wpływ na kierunek rozwoju rzeźby gr. w V w. p.n.e.
POLIKLET- (V w. p.n.e.), wybitny rzeźbiarz gr. z Argos; działał ok. 450–415 p.n.e. gł. na Peloponezie; mistrz techniki brązowniczej, twórca wielu posągów atletów (m.in. zwycięzcy olimpijskiego Kyniskosa ok. 450 p.n.e.); zainteresowany gł. aktem męskim zainicjował schemat jego kompozycji opartej na kontrapoście; oprac. teorię matematycznego kanonu proporcji ciała ludzkiego, ogłoszoną w nie zachowanym traktacie Kanon (ustalenie geom. i liczbowych zależności między poszczególnymi częściami ciała, np. głowa = 1/7 wzrostu, 3 długości nosa = wysokość twarzy); założenia te zrealizował w programowym posągu doryforosa (ok. 440 p.n.e.), udoskonalił później w posągu diadumenosa (ok. 420 p.n.e.); wyjątkowo tworzył rzeźby kobiece - Ranna Amazonka (ok. 430 p.n.e.) i tronująca Hera, kultowy wizerunek z chryzelefantyny (wys. ok. 5,5 m, ok. 420 p.n.e.) do jej świątyni w Argos; schemat kompozycyjny i kanon Polikleta stosowano powszechnie do czasów Lizypa.
MYRON-(V w. p.n.e.), najwybitniejszy rzeźbiarz grecki stylu surowego. Działał na Sycylii, Eginie, Samos, w Jonii, Beocji i Attyce (ok. 480-445 p.n.e.). Był mistrzem odlewu w brązie.Na podstawie rzymskich kopii zrekonstruowano 2 zaginione kompozycje Myrona: Dyskobola i grupę Atena z Marsjaszem. Był twórcą rzeźb zwycięzców olimpijskich. W starożytności największą sławą cieszyła się jego brązowa rzeźba Jałówka, stojąca na ateńskim Akropolu. Po zdobyciu Grecji przez Rzymian większość dzieł Myrona wywieziono do Rzymu.Dyskobol, posąg z brązu, przedstawiający zawodnika w chwili poprzedzającej rzut dyskiem. Oryginał dłuta Myrona (450 p.n.e.) niezachowany, znany z kopii rzymskich, np. w Watykanie, Muzeum Brytyjskim.
SKOPAS- (IV w. p.n.e.), grecki rzeźbiarz i architekt pochodzący z Paros. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli stylu późnoklasycznego. Aktywny w latach ok. 370-330 p.n.e. na Peloponezie, w Jonii i Karii. Twórca doryckiej świątyni Ateny Alea w Tegei na Peloponezie, rzeźb jej przyczółków, metop i fryzu oraz posągów Asklepiosa i Hygei (ok. 360 p.n.e.). Także wschodniego fryzu (Amazonomachia) Mauzoleum w Halikarnasie.Współpracował przy dekoracji Artemizjonu w Efezie (ok. 340 p.n.e.). Jego prace wyróżniają się: dynamiką, patosem i umiejętnym oddaniem silnych przeżyć bohaterów. Do sławnych kompozycji Skopasa zaliczano: Afrodytę Pandemos w Elidzie, Afrodytę z Samotraki, Heraklesa z Sykionu i Tiassosa morskiego w Astakos.Z nielicznych oryginałów zachowały się 4 głowy męskie i tors kobiecy z Tegei (obecnie w muzeum w Atenach), relief kolumny z Artemizjonu (w British Museum). Skopasowi przypisuje się autorstwo (znanych z rzymskich kopii): Szalejącej Menady, Potosa i Meleagra.Wywarł duży wpływ na rzeźbę hellenistyczną.
LIZYP-Lysippos (IV w. p.n.e.), jeden z najbardziej odkrywczych rzeźbiarzy greckich, pochodzący z Sykionu. Działał ok. 350-300 p.n.e. Tworzył przede wszystkim w brązie. Nadworny portrecista Aleksandra Wielkiego.Stosując wieloplanową kompozycję uzyskiwał efekty głębi przestrzennej. Wprowadził wysmuklony kanon ludzkiego ciała (głowa 1/9 częścią wysokości ciała). Twórca ok. 1500 rzeźb, niektóre z nich dochodziły do 16 m wysokości (Zeus). Rzeźbił zwycięskich atletów, bogów (Zeus, Posejdon, Eros, Helios), alegorie i zwierzęta. Kilkakrotnie opracowywał temat zmęczonego Heraklesa.Wykonał wiele portretów Aleksandra Wielkiego, a także wielkie kompozycje ustawione w Farsalos, Dion, Delfach. Nie zachowały się żadne oryginały, twórczość Lizypa znana jest z kopii (Apoksyomenos, Odpoczywający Hermes, Herakles Farnese, Aleksander Wielki). Lizyp wywarł decydujący wpływ na rzeźbę hellenistyczną.



Według mitologii, w której opisane są wierzenia starożytnych Greków, narodziny świata wyglądały następująco.
Z wielkiego Chaosu wyłoniły się dwa bóstwa: Uranos - Niebo i Gaja - Ziemia. Z ich związku narodzili się tytani, cyklopi i sturęcy hekatonchejrowie. Niezadowolony ze szkaradnego i okrutnego potomstwa ojciec strącił je w czeluście Tartaru. Gaja zgorszona poczynaniami męża uknuła przeciwko niemu spisek z najmłodszym z tytanów, Kronosem, który wkrótce po zrzuceniu ojca z tronu stał się władcą świata. Ale i na niego spadł cios przeznaczenia. Jedyny z jego ocalałych synów, Zeus, upomniał się o tron niebieski. Rozpętała się straszliwa wojna, w której zmagały się dwie siły nieśmiertelne. Z jednej strony Zeus wraz z uwolnionymi z wnętrzności ojca braćmi, zaś z drugiej Kronos ze swoimi sprzymierzeńcami. W wyniku walk, w czasie których ziemia drżała pod nogami tytanów, a niebo było zasnute nieprzeniknionymi chmurami, zwycięski, gromowładny Zeus zasiadł na tronie niebieskim.
Jednak ludzie istnieli już dużo wcześniej niż władzę nad światem objął Zeus. O powstaniu rodu ludzkiego zachowało się wiele odmiennych podań. Jedne mówiły o tym, że człowiek wyszedł wprost z ziemi wraz z innymi stworzeniami, inne, że lasy i góry wydały ludzi na podobieństwo drzew i skał, a jeszcze inne, uznawane w szczególności przez rody królewskie i szlachtę, że ludzie pochodzą od bogów. Jednak najczęściej przyjmowano baśń o czterech wiekach ludzkości: złotym - za panowania Kronosa, srebrnym - po jego upadku, brązowym - okresie dominacji herosów oraz żelaznym, który trwa do dziś. Według jeszcze innych podań człowiek był stworzony przez Prometeusza, który ulepił go z gliny i nauczył wielu sztuk oraz rzemiosł. Ludzkość była do tego stopnia zafascynowana i żądna życia i poznania świata, że nawet potop nie był w stanie jej zgładzić.

Początkowo mieszkańcy starożytnej Grecji wyznawali fetyszyzm. Była to najstarsza forma religii, polegająca na oddawaniu czci przedmiotom martwym: głazom, ogromnym drzewom, nie ociosanym palom i meteorytom, które spadając z nieba były czymś niezwykłym i niepojętym.
Następny etap rozwoju religii greckiej stanowił antropomorfizm, a więc bogowie przybierali postacie ludzkie. Byli jednak niezwykle piękni i przerastali urodą najpiękniejszych ludzi. Zdarzały się oczywiście wyjątki. Przykładem tego był Hefajstos, kaleki bóg ognia i kunsztu kowalskiego.
Kto uważa, że bogowie greccy, podobnie jak Bóg chrześcijański, są dobrzy, łaskawi i mądrzy, ten jest w błędzie, ponieważ społeczność niebiańska dzieliła się na klasy wyższe i niższe, a w każdej z nich toczyła się walka o władzę. Stosowane były rozmaite podstępy, zawiązywały się spiski i tak bez końca.
Jeżeli chodzi o stosunki między bogami i ludźmi, to były one rozmaite. Prawie każda wioska i miasto miało swoje główne bóstwo, któremu składało szczególną cześć pomijając ważniejsze i mocniejsze. Okoliczność taka sprzyjała sporom między bogami, które w istocie uderzały w ludzi. Na wioski sprowadzano choroby, kataklizmy i głód. Niekiedy sami bogowie przybierali postać zwierząt i porywali lub zabijali ludzi. Byli oczywiście i tacy, którzy pomagali zabłąkanym podróżnym w odnalezieniu drogi. Należał do nich Hermes - opiekun złodziei i kupców.Bogom nleżało składać ofiary,najlepiej krwawe ze zwierząt hodowlanych:wołów,jałówek, cieląt,owiec,rzadziej kóz i świń.Niektórym bogom można było przynosić placki, oliwę,owoce i kwiaty.Na cześć bogów dokonywano libacji,to znaczy wylewano wino zmieszane z wodą bądź mleko z miodem,palono także kadzidło.Ofiary najczęsciej spalano na ołtarzach stojących na wolnym powietrzu przed świątyniami.Bogom miłe były także inne formy kultu: procesje,w których brali udział świątecznie odziani obywatele,pieśni śpiewane przez indywidualnych śpiewaków i chóry,tańce zbiorowe, recytacje utworów poetyckich.Ku czci bogów urządzano także igrzyska sportowe.





BOGOWIE OLIMPIJSCY

* ZEUS (JOWISZ)
Zeus-syn Kronosa i Rei,władca Olimpu,pan świata
Horkios-przydomek Zeusa-opiekun praw
Ksenios-przydomek Zeusa-patron przybyszów
Herkejos-przydomek Zeusa-patron zagrody
Hellenios-przydomek Zeusa-bóstwo narodowe
Dodona i Olimpia-miejsca najwiekszego kultu Zeusa
Atrybut: piorun
*HERA (JUNONA)
Hera-córka Kronosa i Rei,żona Zeusa,najpotężniejsza bogini Olimpu,patronka małżeństw
*ATENA (MINERWA)
Atena-bogini mądrości i wojny,wyskoczyła z obolałej głowy Zeusa
Panatenaje-świeta żniw poświęcone Atenie
Ergane-przydomek Ateny-pracownica
Polias-przydomek Ateny-patronka miast
Promachos-przydomek Ateny-pani Zastepów
Pallas-przydomek Ateny-panna
Partenos-przydomek Ateny-dziewica
Atrybut: sowa, zbroja
*APOLLO
Apollo-syn Zeusa i Latony,bóg wyroczni,patron nauki i sztuki,pan życia i śmierci,bóg słońca
Delos-wyspa,na której urodzil się Apollo i Artemida
Atrybut: cytra i lira
Muzy-córki Zeusa i Mnemosyne,towarzyszki Apollina
Kaliope-muza pieśni bohaterskiej
Klio-muza historii
Euterpe-muza liryki
Taleja-muza komedii
Melpomene-muza tragedii
Terpsychora-muza tańca
Erato-muza pieśni miłosnej
Polihymnia-muza pieśni religijnej
Urania-muza astronomii
*ARTEMIDA (DIANA)
Artemida-córka Zeusa i Latony,bliźnia siostra Apollina,bogini dzikiej przyrody i łowów
Hekate-przydomek Artemidy-"w dal godząca"
*HERMES (MERKURY)
Hermes-syn Zeusa i Mai,sprytny posłaniec bogów,opiekun handlu i zlodzieji
góra Kyllene w Arkadii-miejsce urodzenia Hermesa
Krioforos-przydomek Hermesa-"dobry pasterz"
kaduceusz-laska Hermesa
petasos-kapelusz Hermesa
*HEFAJSTOS (WULKAN)
Hefajstos-syn Zeusa i Hery,bóg ognia i sztuki kowalskiej
wyspa Lemnos i krater Etny-miejsca pracy Hefajstosa
Chalkeje-pażdziernikowe święto kowali w Atenach
lampadoforie-bieg z pochodniami obchodzony na czesc Hefajstosa
Atrybut: miecz
*AFRODYTA (WENUS)
Afrodyta-bogini miłości i piękności,wyłoniła się z piany morskiej niedaleko Cypru
Anadiomene-przydomek Afrodyty-"wychodząca z morza"
*EROS (AMOR)
Eros-bóg miłości
Atrybut: łuk ze strzałami
*CHARYTY (GRACJE)
Charyty-boginie pogodnego wdzięku i radosnych uroków:Eufrozyne,Taleja,Aglaja
Charitezje-świeto ku czci charyt
*ARES (MARS)
Ares-syn Zeusa i Hery,bóg wojny
Ares Ludovisi-"Ares odpoczywający"
Bojazn,Strach,Niezgoda,Mord-bóstwa ujeżdżające rydwan Aresa
Atrybut: miecz

BOGOWIE ŚWIATŁA I POWIETRZA

*HELIOS (SOL)
Helios-bóg słońca,woźnica słonecznego rydwanu
Faeton-syn Heliosa i Klymeny
*EOS (AURORA)
Eos-bogini jutrzenki
Memnon-syn Eos i Titonosa,polegl z reki Achillesa
*SELENE (LUNA)
Selene-bogini księżyca,
*IRIS
Iris-pokojówka Hery,bogini tęczy,posłanka bogów
*WIATRY
Wiatry-synowie Astrajosa i Eos
Boreasz-bóg wiatru północnego
Notos-bóg wiatru południowego
Zefir-bóg wiatru wschodniego
Euros-bóg wiatru zachodniego
BOGOWIE ZIEMSCY
*HESTIA (WESTA)
Hestia-opiekunka ogniska domowego
Atrybut: płomień ogniska
*DEMETER (CERERA)
Demeter-bogini roli i urodzaju
Atrybut: cyprys,kogut,pochodnia,kłosy zbóż i kwiaty maku
*DIONIZOS (BACHUS)
Dionizos-syn Zeusa,żył na ziemi przenosząc jej góry,bory,morza i łąki na Olimp
Atrybut: przedstawiony jako młodzieniec,nagi bez zarostu z przerzuconą skórką jelonka





BOGOWIE MORZA

*POSEJDON
Posejdon-brat Dzeusa i Hadesa, miał śniadą cerę, włosy zwichrzone i nadmiernie bujne, brodę wiecznie wilgotną i pełną mułu oraz muszli, a oczy jego, palące się złowrogo pod krzaczastymi briami, przedstawiano go jako silnego starca z rysów twarzy był podobny do Dzeusa.Posejdonowi podlegały razem z morzem wyspy, nadbrzeża, przystani.
Atrybut: trójząb

BÓSTWA DOLI I SPRAW LUDZKICH

*ERINE (PAX)
3 hory,córki Zeusa i Temidy
Eunomia-praworządność
Dike-sprawiedliwość
Eirene-pokój
*HYMENA
Hymena-piękna,długowłosa pachoła o kształtach miękkich,delikatnych,niemal kobiecych.
Atrybut: pochodnia lub wieniec lub berło.
*HYPNOS
Hypnos-pan snu.
Atrybut: kwiat maku w ręce,czasem ma skrzydła u ramion lub u kapelusza
*MOJRY (PARKI)
3 córki Nocy
Kloto-piękność anielska
Lachezis-uśmiech na twarzy
Atropos-łzy zamienia na perły
*NEMEZIS
Nemezis-mścicielka zbrodni
*NIKE (WIKTORIA)
Nike-bogini zwycięstwa
Atrybut: kobieta ze skrzydłami u ramion i wieńcem na głowie.
*TANTOS
Tantos-syn Nocy,odcina konającemu pukiel włosów
*TEMIDA
Temida-bogini sprawiedliwości,obyczaju i porządku
Atrybut: zawiązane oczy,w jednej ręce trzyma miecz a w drugiej wagę
*TYCHE (FORTUNA)
Tyche-bogini szczęścia

W nawiasach podana łacińska nazwa bogów