Biegunki - żywienie
ZABURZENIA ODŻYWIANIA - BIEGUNKI
Biegunki u niemowląt i małych dzieci
Biegunką określamy stan, w którym niemowlę karmione sztucznie oddaje 3 lub więcej wolnych stolców w ciągu 24 godzin lub jeden stolec patologiczny, czyli zawierający krew, śluz lub ropę. Biegunkę zwykle określa się mianem ostrej, jeżeli trwa nie dłużej niż 10 dni, lub przewlekłej, jeżeli utrzymuje się powyżej 10–14 dni.
Kiedy zaczyna się ostra biegunka?
Jeżeli niemowlę karmione sztucznie lub małe dziecko oddaje w ciągu doby trzy wolne lub wodniste stolce (lub więcej), bądź jeden stolec, ale zawierający krew lub ropę, to stan taki nazywamy biegunką.
Biegunka u niemowląt karmionych wyłącznie piersią
”Definicja ta nie odnosi się do niemowląt karmionych wyłącznie piersią – one bowiem mogą oddawać kilka, a nawet kilkanaście stolców na dobę. U tych dzieci biegunkę rozpoznajemy dopiero wtedy, gdy zwiększa się częstość oddawania stolców lub wyraźnie zmienia ich charakter.
Przyczyny biegunek u dzieci.
- Zapalenie żołądka i jelit wywołane infekcją bakteryjną lub wirusową.
- Objaw choroby infekcyjnej lub innej przebiegającej z gorączką.
- Bolesne ząbkowanie,
- Nietolerancja mleka krowiego, (białka jak i cukru (laktozy).
- Uczulenie lub nietolerancja innych pokarmów np. truskawek, bananów, ryb, itp.
- Nietolerancja glutenu, czyli białka znajdującego się w niektórych zbożach, np. w pszenicy, jęczmieniu lub owsie
- Mukowiscydoza: rzadka dziedziczna choroba, w której dochodzi do zakłócenia procesu wytwarzania śluzu, a niekiedy do choroby trzustki.
- Nieprawidłowe wykształcenie jelita grubego
Przyczyny ostrych biegunek
Najczęstszą przyczyną ostrych biegunek u dzieci są zakażenia wywołane przez wirusy (zwłaszcza rotawirusy), bakterie (m.in. pałeczki z grupy Salmonella, E. Coli, czerwonki) oraz pasożyty (lamblie). Źródłem zakażenia są najczęściej osoby chore lub nosiciele. Mogą nim być również źle przechowywane, wielokrotnie zamrażane produkty spożywcze, zakażone mleko, drób, jajka, woda.
Objawy ostrej biegunki
Ostra biegunka charakteryzuje się nagłym wystąpieniem nieprawidłowych stolców: wolnych, wodnistych, z krwią, śluzem lub ropą. Często towarzyszą jej wymioty oraz gorączka. W przypadku nasilonej biegunki, zwłaszcza z towarzyszącymi wymiotami – jeżeli nie rozpocznie się odpowiedniego leczenia – w krótkim czasie może dojść do ciężkiego odwodnienia oraz kwasicy metabolicznej.
POSTĘPOWANIE W OSTREJ BIEGUNCE
Postępowanie
W domowym leczeniu ostrej biegunki obowiązują trzy podstawowe zasady:
1. należy podawać doustnie płyny w większej niż zwykle ilości, aby zapobiec odwodnieniu;
2. stosować żywienie takie jak przed wystąpieniem biegunki;
3. obserwować bacznie dziecko, czy pojawiły się objawy odwodnienia.
Nawadnianie doustne
Do nawadniania doustnego najlepiej się nadają płyny o specjalnym składzie. Można je nabyć w aptece bez recepty (np. Gastrolit, Saltoral). Ponadto można stosować inne powszechnie dostępne płyny, np. wodę, herbatę, jogurty, mus i kompot jabłkowy, marchwiankę, zupy – najlepiej lekko posolone. Należy je podawać od chwili wystąpienia biegunki, aby nie dopuścić do odwodnienia. Nie należy natomiast stosować komercyjnych soków owocowych (np. soku jabłkowego), gdyż mogą się stać dodatkową przyczyną biegunki, ze względu na wysoką zawartość cukru (sacharozy).
Ile płynów należy podać?
Dziecko może pić bez żadnych ograniczeń! Dla orientacji – po oddaniu każdego wolnego stolca dziecko poniżej drugiego roku życia powinno otrzymać dodatkowo 50–100 ml płynów (od ćwierć do pół kubka); od drugiego do dziesiątego roku życia – 100–200 ml płynów (od pół do całego kubka). W razie wymiotów płyny należy podawać małymi porcjami (około 5 ml), często, nawet co minutę. Napoje powinny być chłodne, gdyż ciepłe nasilają odruch wymiotny.
Żywienie w czasie biegunki
W czasie trwania biegunki dziecko powinno otrzymać takie same pokarmy, jakie spożywało przed jej wystąpieniem. Obecnie nie zaleca się długich przerw w jedzeniu!
Jeżeli dziecko jest karmione piersią
To niezależnie od sposobu nawadniania należy kontynuować karmienie naturalne przez cały okres trwania biegunki!
Niemowlęciu karmionemu sztucznie mieszanką mleczną
Należy ją podawać co 3 godziny.
Wyjątek:
u dzieci odwodnionych stosuje się 4-godzinny okres wyłącznego nawadniania doustnymi płynami nawadniającymi i dopiero po tym czasie wraca się do diety stosowanej przed biegunką. Zwykle w przebiegu ostrych biegunek nie ma potrzeby stosowania innych niż zwykle mieszanek czy ich rozcieńczania.
Zaleca się także stosowanie wysokoenergetycznych produktów zbożowych i warzyw.
Jeżeli jest to możliwe, do każdego posiłku należy dodać 5–10 ml oleju roślinnego. Natomiast należy unikać pokarmów zawierających znaczne ilości cukru, który może nasilać biegunki.
W czasie biegunki dzieci lepiej tolerują mniejsze porcje, ale podawane często – do 7 na dobę, niż duże, ale podawane rzadko.
Badania naukowe dowiodły, że prawidłowe żywienie w biegunce zapobiega niedoborom energetycznym oraz sprzyja regeneracji nabłonka jelitowego. Szczególnie jest to ważne u dzieci z zaburzeniami stanu odżywiania lub częstymi biegunkami.
Postępowanie diagnostyczno-lecznicze w biegunce przewlekłej
Biegunka przewlekła to stan chorobowy trwający ponad dwa tygodnie, doprowadzający często do niedożywienia, charakteryzujący się oddawaniem przez dziecko zwiększonej liczby stolców o nieprawidłowej konsystencji, niekiedy z obecnością śluzu lub krwi.
Opieka zdrowotna zorganizowana jest trójpoziomowo. W pierwszym poziomie lekarz rodzinny może zastosować leczenie dietetyczne przez okres dwóch - trzech miesięcy. W przypadku braku poprawy (normalizacji stolca i przyrostu masy ciała) powinien przekazać dziecko do konsultacji w szpitalu powiatowym. Szpital (poziom drugi) w zależności od możliwości diagnostyczno-terapeutycznych może przejąć opiekę nad pacjentem lub skierować do ośrodka specjalistycznego - Kliniki Akademii Medycznej lub Instytutu - np. IPCZD. Wysoko specjalistycznej opieki wymaga około 10% pacjentów, przede wszystkim z biegunką sekrecyjną (biegunka chlorowa, autoimmunologiczna, guzy hormonalnie czynne typu VIP-oma, wrodzona atrofia mikrokosmków). W grupie pacjentów z przewlekłą biegunką o charakterze sekrecyjnym rokowanie często jest poważne, śmiertelność sięga ok. 5% przypadków. Stopień skomplikowania diagnostyki i terapii w pełni uzasadnia przejmowanie opieki nad poważnymi przypadkami przewlekłej biegunki przez ośrodki trzeciego poziomu.
I. Diagnostyka
• wywiad
- liczba, objętość, konsystencja stolców, obecność krwi, śluzu,
- sposób żywienia przed wystąpieniem biegunki,
- wiek, w którym wystąpiła biegunka,
- stosowanie antybiotyków,
• badanie przedmiotowe
- ocena odwodnienia i stanu odżywienia,
• testy przesiewowe i potwierdzające (ryc.1),
• wykluczenie obecności zakażenia zlokalizowanego poza przewodem pokarmowym, zapalenia płuc, zakażenia układu moczowego (mocz og. + posiew moczu).
II. Leczenie
• Wyrównanie zaburzeń wodno-elektrolitowych i równowagi kwasowo-zasadowej w oparciu o doustny płyn nawadniający
- Gastrolit, lub drogą dożylną.
• Leczenie żywieniowe w oparciu o dietę eliminacyjną (ryc. 2, tab. 1) odgrywa podstawową rolę w leczeniu większości przypadków biegunki przewlekłej. Leczenie żywieniowe należy wprowadzić po wyrównaniu zaburzeń wodno-elektrolitowych i równowagi kwasowo-zasadowej w oparciu o mieszanki hipoalergiczne, bezglutenowe, bezsacharozowe i bezlaktozowe. Zastosowanie w leczeniu dietetycznym mają również homogenaty mięsne o następującym składzie (100 ml): gotowane mięso z kurczaka (lub indyka, królika) 10 - 20 g, oliwa z oliwek (lub olej słonecznikowy, sojowy, kukurydziany) 4 - 5 g, węglowodany - ryż oraz glukoza lub fruktoza 1 - 8g (nie przekraczać łącznie 8g).
Pokrycie zwiększonego zapotrzebowania energetycznego (żywienie pozajelitowe).
Często w pierwszym okresie leczenia biegunki przewlekłej, aby zapewnić pokrycie zapotrzebowania energetycznego niezbędne jest zastosowanie częściowego żywienia pozajelitowego wspomagającego leczenie doustne. W biegunce osmotycznej wystarczające jest w większości przypadków kilkudniowe częściowe żywienie pozajelitowe. W części przypadków biegunki sekrecyjnej żywienie pozajelitowe stosowane jest często przez wiele miesięcy, stanowiąc podstawową drogę dowozu energii.
Stymulacja regeneracji jelita możliwa jest poprzez żywienie doustne stosowane nawet w ograniczonym zakresie. Żywienie doustne prowadzi do uwalniania hormonów jelitowych mających działanie troficzne na śluzówkę jelita.
Zastosowanie chemioterapeutyków może być pomocne w niektórych przypadkach biegunki przewlekłej (przy nadmiarze kwasów żółciowych, dysbakteriozie jelitowej). Cholestyramina wykazuje zdolność absorbowania toksyn bakteryjnych i kwasów żółciowych. Stosuje się ją w dawce 0,5 - 1,0 g/kg/dobę u niemowląt, u starszych dzieci 4,0 g 3 - 4 razy w ciągu doby. Podobnym działaniem charakteryzuje się Smecta podawana u niemowląt w dawce 1 torebki, u dzieci starszych 2 - 3 torebki w ciągu doby. W stanach dysbakteriozy jelitowej szczególnie u niemowląt poniżej 6. miesiąca życia pomocne może być zastosowanie Kolistyny 150 000 j/kg/dobę, Metronizadolu 20 mg/kg/dobę, Furazolidonu 5 mg/kg/dobę przez 7 - 10 dni.
BIEGUNKI U DOROSŁYCH
Jeśli masz biegunki
Wzbogać dietę w napoje i potrawy zapierające, takie jak napar z suszonych czerwonych jagód, kakao na wodzie, czerwone wytrawne wino, kisiel, galaretki, ryż, suchary, marchew gotowana, tarte jabłko, ziemniaki.
Wybieraj pieczywo jasne pszenne, sucharki, ewentualnie graham. Dobrze tolerowane są także drobne kasze kukurydziana, krakowska, manna, perłowa.
Polecane są warzywa korzeniowe (pietruszka, marchewka, seler), sałata i cykoria. Niewskazane są warzywa strączkowe, kapustne i cebulowe oraz rzodkiewka, rzepa.
Unikaj produktów bardzo słodkich: miodu, ciast, słodkich owoców, soków owocowych (winogronowego, jabłkowego). Występująca w nich fruktoza wzmaga fermentację w jelitach. Podobnie działa laktoza zawarta w mleku. Zastąp je np. kefirem, jogurtem - mleczne napoje fermentowane mają mniej laktozy i dostarczają bakterie Lactobacillus i Bifidobacteria, które regulują pracę jelit. Jeśli jednak masz alergię na białka mleka, wyklucz z diety nabiał. Pożyteczne bakterie znajdziesz np. w preparatach Trilac, Lacidofil, Enterol.
Biegunki wywołuje sorbitol dodawany do gumy do życia, słodzików, galaretek, dżemów. Dużo mają go soki owocowe, np. winogronowy, gruszkowy.