Układ pokarmowy

Układ trawienny obejmuje narządy przewodu pokarmowego służące do odżywiania organizmu. Odżywianie polega na pobieraniu pokarmu z zewnątrz, jego trawieniu, czyli rozkładaniu substancji pokarmowych na cząsteczki elementarne, a następnie na wchłanianiu tych cząstek do krwi i chłonki. Odżywianie ma na celu zaopatrzenie organizmu w materiał budulcowy potrzebny do wzrostu i odtwarzania zużytych elementów komórkowych lub tkankowych oraz dostarczenie organizmowi materiału energetycznego, koniecznego do różnorodnych procesów życiowych. Energia uzyskana ze spalania tego materiału jest konieczna do podtrzymywania pracy narządów wewnętrznych i utrzymywania stałej temperatury ciała, a przede wszystkim do wykonywania pracy fizycznej.
1. Budowa układu pokarmowego:

Układ trawienny człowieka ma kształt kanału, którego długość dochodzi do 8 m. Rozpoczyna się on jamą ustną, a kończy odbytem. Przewód pokarmowy składa się z jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, jelita cienkiego i jelita grubego. Ściana przewodu pokarmowego ma 3 warstwy (wymieniając od środka): błonę śluzową z tkanką podśluzową, błonę mięśniową i błonę surowiczą. Błona surowicza zwana otrzewną stanowi "worek" wyścielający od wewnątrz ściany jamy brzusznej i miednicy małej (otrzewna ścienna). Pozostała część otrzewnej (otrzewna trzewna) pokrywa narządy zawarte w jamie brzusznej i miednicy małej. Błona ta oraz niewielka ilość płynu surowiczego przez nią wyprodukowana umożliwia wzajemne przesuwanie się narządów jamy brzusznej np. przy zmianie pozycji ciała, oddychaniu, a także umożliwia ruchy perystaltyczne przewodu pokarmowego (przesuwające treść pokarmową). Jama brzuszna stanowi największą jamę ustroju, która od góry jest ograniczona przeponą, od przodu i boków przez mięśnie przedniej ściany jamy brzusznej, od tyłu przez kręgosłup; w dole bez wyraźnej granicy przechodzi w jamę miednicy.
JAMA USTNA
Jama ustna, początkowy odcinek przewodu pokarmowego składający się z przedsionka jamy ustnej i jamy ustnej właściwej. Przedsionek łączy jamę ustną przez szparę ustną (usta) ze światem zewnętrznym i ograniczony jest od zewnątrz przez: wargi i policzki, a od strony wewnętrznej przez łuki zębowe z dziąsłami. Jama ustna właściwa ograniczona jest od zewnątrz przez łuki zębowe i dziąsła, ścianę górną stanowi podniebienie twarde i miękkie, od dołu zamknięta jest przeponą jamy ustnej (mięśniami żuchwowo-gnykowymi). Z dna jamy ustnej wyrasta twór mięśniowy otoczony błoną śluzową - język, który składa się z trzonu i korzenia (nasady). Trzon języka ma powierzchnię grzbietową i dolną. Pod językiem widoczne są dwa fałdy podjęzykowe i wędzidełko. W fałdach tych położone są ślinianki podjęzykowe i tuż do boku od wędzidełka języka ujścia ślinianek podżuchwowych. Ujścia ślinianek przyusznych znajdują się w ścianie przedsionka jamy ustnej. Jama ustna przez cieśń gardła łączy się z gardłem. Po obydwu stronach tej cieśni między fałdami podniebienno-językowymi od przodu a fałdami podniebienno-gardłowymi od tyłu położone są migdałki podniebienne. Na dnie cieśni na korzeniu języka znajduje się migdałek językowy.

PRZEŁYK
Przełyk jest to elastyczny przewód o gładkich ścianach, zbudowanych z mięśni i wyścielonych od wnętrza błoną śluzową. Znajduje się on na tylnej ścianie klatki piersiowej i po przejściu przez przeponę wpada do żołądka. Łączy gardło z żołądkiem. W przełyku panuje ciśnienie niższe od atmosferycznego. Nie zachodzi w nim wchłanianie pokarmów. Kęs pokarmowy po połknięciu jest przesuwany do żołądka dzięki synchronicznym ruchom mięśniówki przełyku zwanym falą perystaltyczną. Dlatego czynność transportowa przełyku odbywa się nawet wtedy, gdy gardło jest położone niżej niż żołądek, np. przy zwisaniu do góry nogami. Długość przełyku u dorosłego człowieka wynosi średnio 23-29 cm.
ŻOŁĄDEK

Żołądek stanowi najszerszą część przewodu pokarmowego o workowatym kształcie. Łączy przełyk z jelitem cienkim. Składa się z części wpustowej (wpustu), dna trzonu i części odźwiernikowej. Powierzchnia (ściana) przednia i tylna żołądka jest oddzielona krzywizną małą i dużą. Najniżej położny punkt krzywizny mniejszej - dzielący trzon żołądka od części odźwiernikowej nazywa się wcięciem żołądkowym. Dalej ku dołowi, trzon żołądka zagina się w prawą stronę i ku górze przechodzi w część przedodźwiernikową. Miejsce zagięcia tworzy kąt żołądka. Otworem końcowym żołądka jest odźwiernik (ujście odźwiernikowe) łączący żołądek z początkiem dwunastnicy.
Wielkość żołądka jest bardzo zmienna. Jego pojemność waha się od 1000 do 3000 ml. Żołądek leży w lewej okolicy podżebrowej i lewej okolicy nadbrzusznej. Tylko cześć odźwiernikowa przekracza linię pośrodkową ciała i znajduje się w prawym nadbrzuszu. Mięśniówka żołądka powoduje ruchy jego ścian - w ten sposób treść pokarmowa miesza się z sokiem żołądkowym. Na krzywiźnie większej w 1/3 górnej jej długości znajduje się rozrusznik, sterujący czynnością perystaltyczną żołądka. Gruczoły żołądka wydzielają śluz i sok żołądkowy zawierający enzymy to jest pepsynę, katepsynę, podpuszczkę i kwas solny. Przy udziale enzymów odbywa się w żołądku trawienie białek. Kontynuowane jest także trawienie cukrów rozpoczęte w jamie ustnej przez enzym - ptialinę. Komórki okładzinowe żołądka wydzielają oprócz kwasu solnego tzw. czynnik wewnętrzny Castle'a, który wiąże się z witaminą B12 i umożliwia jej wchłanianie w jelicie krętym.
DWUNASTNICA
Dwunastnica jest początkowym odcinkiem jelita cienkiego o długości 25-30 cm. Cześć górna dwunastnicy, zwana opuszką, jest pozbawiona okrężnych fałdów charakterystycznych dla jelita cienkiego. Występują one w dalszym odcinku (części zstępującej, części dolnej i części wstępującej dwunastnicy). W części zstępującej dwunastnicy znajduje się brodawka większa dwunastnicy, na której znajduje się ujście dróg trzustkowych i żółciowych. Często 2-3 cm powyżej tej brodawki znajduje się także brodawka mniejsza dwunastnicy z uchodzącym na niej dodatkowym przewodem trzustkowym. Wypełniający światło dwunastnicy sok dwunastnicy o odczynie słabo zasadowym zawiera enzymy trawiące węglowodany, białka i tłuszcze. Enzymy te wydzielane są głównie przez trzustkę (sok trzustkowy jest wydzielany w ilości 1 l na dobę). Do dwunastnicy przez drogi żółciowe wątroba wydziela około 1,5l żółci na dobę. Emulguje tłuszcze i uczynnia enzym trawienny, (lipazę trzustkową) oraz wzmaga czynność perystaltyczną jelit (czynność ruchowa jelit przesuwająca treść pokarmową). Jelito czcze przechodzi w jelito kręte, które uchodzi do jelita grubego. Ujście jelita krętego jest zaopatrzone w zastawkę uniemożliwiającą cofanie się treści pokarmowej z obszaru jelita grubego. Dwa ostatnie odcinki nazywa się jelitem cienkim krezkowym, ponieważ jest zawieszone na krezce, co pozwala na dużą ruchomość pętli jelit.
JELITO CIENKIE
Jelito cienkie stanowi najdłuższą część przewodu pokarmowego ciągnącą się od żołądka do jelita grubego. Składa się z dwunastnicy, jelita czczego i jelita krętego. Długość jelita cienkiego jest zmienna od 2,5 do 11 m (przeciętnie 4-5 m). Światło jelita ma średnicę od 2,5 do 5 cm. W jelicie odbywa się dalszy proces trawienia węglowodanów, tłuszczów i białka. Powierzchnię chłonną w jelicie zwiększają fałdy okrężne (brak ich w jelicie krętym i opuszce dwunastnicy) oraz kosmki jelitowe. Tych ostatnich jest około 10-40 na mm2 powierzchni. Aby zachować tę samą powierzchnię, jelito musiałoby mieć 30-40 m długości. Kosmki jelitowe kurcząc się rytmicznie "wpychają" limfę (płyn wypełniający naczynia chłonne, składający się z osocza i komórek - głównie limfocytów) do układu chłonnego. W ten sposób tłuszcze wchłonięte przez kosmki przedostają się do układu chłonnego, a potem dopiero do układu żylnego. Białka i węglowodany po wchłonięciu przez kosmki transportowane są do wątroby przez układ krążenia wrotnego. Wchłanianie ułatwia skomplikowana czynność ruchowa jelita (perystaltyka).


WĄTROBA

Wątroba jest największym gruczołem ciała ludzkiego, który leży tuż pod przeponą (mięśniem oddzielającym klatkę piersiową od jamy brzusznej), po prawej stronie jamy brzusznej. U dorosłego człowieka waga tego gruczołu dochodzi do 1500 g. Jest ona zbudowana prawie wyłącznie z komórek wątrobowych, czyli hepatocytów. Jest to narząd miękki, a jednocześnie kruchy i łatwo pękający przy silnym urazie.
TRZUSTKA

Trzustka jest narządem gruczołowatym o zrazikowatej budowie, leży na tylnej ścianie jamy brzusznej na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego. Jej długość wynosi 12-20 cm, średnia wysokość 4-5 cm, grubość 2-3 cm, a waga ok. 90 g. Wyróżnia się następujące części trzustki: głowę, trzon i ogon. Ma ona kształt ryby, której głowę otacza dwunastnica, a ogon sięga w okolicę lewego podżebrza.

DROGI ŻÓŁCIOWE

Zadaniem dróg żółciowych jest odprowadzenie żółci od komórki wątrobowej do dwunastnicy. Po połączeniu dopływów żółci z obu płatów wątroby przewody wątrobowe tworzą Przewód żółciowy wspólny. W jego górnej części odchodzi przewód pęcherzykowy z pęcherzykiem żółciowym ("woreczek żółciowy" nie jest poprawnym określeniem, choć często używanym przez pacjentów). W pęcherzyku tym jest zmagazynowana żółć. Przewód żółciowy wspólny uchodzi razem z głównym przewodem trzustkowym do części zstępującej dwunastnicy.
JELITO GRUBE
Jelito grube rozciąga się na długości około 1,5 m od ujścia jelita cienkiego do odbytu. Dzieli się na jelito ślepe (wraz z wyrostkiem robaczkowym), okrężnicę i odbytnicę. Jelito ślepe zwane kątnicą jest "ślepym" uwypukleniem jelita położonym poniżej ujścia jelita cienkiego. Jego długość i średnica wynoszą 7-8 cm. Wyrostek robaczkowy jest zwężoną częścią jelita ślepego o długości 8-9 cm i grubości około 0,5 cm, z dużą ilością tkanki limfatycznej biorącej udział w procesach odpornościowych i powstawania niektórych ciałek krwi. Okrężnica składa się z części wstępującej, przechodzącej zagięciem wątrobowym w poprzecznicę. Końcowy odcinek poprzecznicy przechodzi zagięciem śledzionowym w część zstępującą. Zstępująca część okrężnicy przechodzi w okrężnicę esowatą, położoną na lewym talerzu kości biodrowej. Ta część okrężnicy nazwę zawdzięcza swojemu ułożeniu w jamie brzusznej. Esica na poziomie 2 i 3 kręgu krzyżowego łączy się z odbytnicą.
Ściany przewodu pokarmowego są zbudowane z trzech warstw. Wnętrze kanału pokarmowego pokrywa błona śluzowa, w której znajdują się bardzo liczne gruczoły wydzielające specyficzne dla poszczególnych jego odcinków soki trawienne. W tej błonie znajduje się duża liczba komórek wydzielających śluz. Śluz przylega ściśle do nabłonka błony śluzowej i chroni go przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz chemicznymi. Ponadto ułatwia przemieszczanie trawionych tam pokarmów przesuwanych wzdłuż kanału pokarmowego. Na zewnątrz od błony śluzowej znajduje się błona mięśniowa. Jest to dość gruba warstwa gładkich włókien mięśniowych, ułożonych podłużnie i okrężnie. Ponieważ ich długość jest mniejsza od długości okrężnicy, jelito wykazuje ciąg workowatych rozszerzeń (haustracje). Błona mięśniowa przewodu pokarmowego spełnia podstawową rolę w motoryce, czyli w mieszaniu i przesuwaniu treści pokarmowej. Mięśnie w ścianie przewodu pokarmowego nieustannie kurczą się i rozkurczają, mieszając treść pokarmową z sokami trawiennymi. Dzięki ruchom robaczkowym, czyli perystaltycznym, treść pokarmowa przesuwa się w kierunku odbytu. Odbytnica ma długość 12-15 cm. Część górna odbytnicy z powodu swojej budowy nazywa się bańką odbytnicy. W dole przechodzi w kanał odbytowy długości około 4 cm, otoczony zespołem mięśni zwieraczy. Błona śluzowa jelita grubego układa się w warstwy okrężne, a jedynie w odbytnicy w warstwy podłużne. Komórki gruczołowe wytwarzają duże ilości śluzu. W jelicie grubym nie zachodzi wchłanianie składników odżywczych ani wydzielanie enzymów trawiennych. Ma tutaj miejsce wchłanianie wody, dzięki czemu treść jelitowa jest zagęszczona w kał. Niewchłonięte resztki pokarmowe ulegają fermentacji i gniciu. Błona mięśniowa od zewnątrz pokryta jest cienką blaszką błony surowiczej, która nosi nazwę otrzewnej trzewnej. Druga taka blaszka błony surowiczej nazywana otrzewną ścienną, pokrywa wnętrze jamy brzusznej. Wytworzona między nimi szczelina nazywa się jamą otrzewnej.
OTRZEWNA
Jest to błona surowicza stanowiąca "worek" wyścielający od wewnątrz ściany jamy brzusznej i miednicy małej (otrzewna ścienna).Pozostała część otrzewnej (otrzewna trzewna) pokrywa narządy zawarte w jamie brzusznej i miednicy małej. Błona ta oraz niewielka ilość płynu surowiczego przez nią produkowana umożliwia wzajemne przesuwanie się narządów jamy brzusznej np. przy zmianie pozycji ciała, oddychaniu, a także umożliwia ruchy perystaltyczne przewodu pokarmowego (przesuwające treść pokarmową).
JAMA BRZUSZNA

Jama brzuszna stanowi największą jamę ustroju, która od góry jest ograniczona przeponą, od przodu i boków przez mięśnie przedniej ściany jamy brzusznej, od tyłu przez kręgosłup; w dole bez wyraźnej granicy przechodzi w jamę miednicy.
2. Wydzielanie soków trawiennych i ich rola.
Soki trawienne są wydzieliną licznych gruczołów przewodu pokarmowego. W ich skład poza wodą wchodzą enzymy, elektrolity i różne składniki organiczne oraz nieorganiczne. Przewód pokarmowy wydziela w ciągu doby ok. 9 l soku.
W jamie ustnej wydziela się ślina. Ten sok trawienny wydzielany jest przez ślinianki przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe oraz przez liczne komórki rozsiane w całej jamie ustnej. Ślinianki wydzielają w ciągu doby ok. 1,5 l śliny, której główną funkcją jest nawilżanie jamy ustnej i spożywanych suchych pokarmów, a także ułatwienie ich połykania. Znaczenie higieniczno-obronne śliny polega na wypłukiwaniu z jamy ustnej resztek pokarmów oraz na jej działaniu bakteriobójczym, ponieważ składniki śliny niszczą bakterie dostające się do jamy ustnej. Ponadto zawarty w ślinie enzym, nazywany amylazą, trawi skrobię, rozkładając ją na cukry proste. Pokarm rozdrobniony w jamie ustnej i zmieszany ze śliną zostaje uformowany w kęs, który za pomocą języka dostaje się do gardła, a stąd przez przełyk do żołądka.
Żołądek wydziela w ciągu doby ok. 2,5 l soku, będącego wodnym roztworem kwasu solnego i enzymów. Zawarte w soku żołądkowym enzymy trawią białka i tłuszcze. Kwas solny, wydzielany przez komórki okładzinowe błony śluzowej żołądka, spełnia wiele ważnych funkcji. Zakwaszona treść żołądkowa aktywuje wydzielaną przez żołądek pepsynę, która jest enzymem trawiącym białko. Żołądkowy kwas solny zabija bakterie, dostające się wraz z pożywieniem do żołądka. Ponadto kwaśna treść przedostawszy się z żołądka do dwunastnicy pobudza jej błonę śluzową do wydzielania hormonów jelitowych, a głównie sekretyny i cholecystokininy. Hormony te wzmagają wydzielanie soku trzustkowego i żółci. Żołądek wydziela znaczne ilości śluzu, który chroni jego błonę śluzową przed uszkodzeniem przez kwas solny i pepsynę. Najsilniejszym bodźcem pobudzającym żołądek do wydzielania soku jest pokarm, a szczególnie białkowy. Wydzielanie przez żołądek kwasu solnego i pepsyny jest silnie pobudzane przez gastrynę, hormon wytwarzany w części odźwiernikowej żołądka.
Gastryna wydziela się głównie pod wpływem rozciągania żołądka przez pokarm. Poza pokarmem i gastryną pobudzający wpływ na wydzielanie soku żołądkowego wywiera podrażnienie nerwów błędnych, których zakończenia znajdują się w ścianie żołądka.
Zdrowa błona śluzowa żołądka, pokryta warstwą śluzu, stanowi barierę ochronną nieprzepuszczalną dla drażniącego soku żołądkowego. Jednakże takie substancje jak: alkohol etylowy, kwas acetylosalicylowy (Polopiryna) lub żółć, która dostaje się niekiedy z dwunastnicy do żołądka oraz inne czynniki rozpuszczają warstwę śluzu i w ten sposób uszkadzają barierę ochronną błony śluzowej. W tych warunkach kwas solny z pepsyną atakuje błonę śluzową żołądka, prowadząc do powstawania w żołądku nadżerek. Jeżeli czynniki uszkadzające działają często i długo, to nadżerki błony śluzowej nie mogą się wygoić i na ich podłożu powstają owrzodzenia żołądka.
Jelito cienkie ma za zadanie trawienie spożytych i nadtrawionych w żołądku pokarmów oraz wchłanianie produktów powstałych w wyniku trawienia. Fałdy błony śluzowej jelit pokryte są bardzo licznymi kosmkami, a nabłonek okrywający te kosmki ma na swej powierzchni mikrokosmki. Dzięki takiej strukturze wnętrze jelit osiąga olbrzymią powierzchnię, dochodzącą do 200 m2. Powierzchnia ta wydziela soki i wchłania produkty powstałe w wyniku trawienia spożytych pokarmów. Poza śliną i sokiem żołądkowym do światła jelit wydziela się w ciągu doby ok. 1 l żółci i ok. 2,5 l soku trzustkowego oraz ok. 2 l soku jelitowego. Soki te dzięki ruchom jelit są nieustannie mieszane ze spożytymi i nadtrawionymi w żołądku pokarmami. Mieszanina ta tworzy t. zw. mleczko pokarmowe, w którym zachodzą procesy trawienne. Zakończona mikrokosmkami powierzchnia błony śluzowej jelit wchłania wodę, witaminy, składniki mineralne i wszystkie produkty rozkładu białek, tłuszczów i węglowodanów w górnej trzeciej części jelita cienkiego. Pozostałe dwie trzecie jelita w normalnych warunkach stanowią strefę rezerwową trawienia i wchłaniania.
Produkty trawienia w postaci aminokwasów, kwasów tłuszczowych i węglowodanów dostają się do krwi i chłonki, a stąd wędrują do wszystkich komórek ciała, służąc im jako materiał energetyczny i budulcowy. Niewchłonięte w jelicie cienkim resztki mleczka pokarmowego przechodzą wraz z niestrawionymi cząstkami pokarmu do jelita grubego. W jelicie grubym zachodzi dalsza resorpcja wydzielonych uprzednio soków oraz wody, a niestrawione resztki formowane są w masy kałowe i wydalane na zewnątrz w ilości ok. 300 g na dobę. Kał oprócz niestrawionych resztek pożywienia zawiera znaczną ilość rozmnożonych w jelicie grubym bakterii oraz pewną ilość złuszczonych nabłonków błony śluzowej i wody, a jego zabarwienie pochodzi od barwników żółciowych.
Wątroba i trzustka zaliczane są do gruczołów trawiennych. Przewody wyprowadzające wydzieliny tych gruczołów uchodzą do początkowego odcinka dwunastnicy.
Wątroba wytwarza i wydziela do krwi prawie wszystkie białka osocza oraz enzymy, a wśród nich czynniki odpowiedzialne za krzepnięcie krwi. Niewydolność wątroby prowadzi do zaburzenia krzepliwości krwi i do masywnych krwawień. Wątroba magazynuje glikogen, czyli spolimeryzowaną glukozę oraz tłuszcze, witaminy i żelazo. Filtruje ona napływającą z przewodu pokarmowego krew, zatrzymując i magazynując w swoich komórkach cukry, tłuszcze i produkty trawienia białek oraz inne składniki niesione przez krew i chłonkę. Zmagazynowane w wątrobie substancje są następnie uwalniane i poprzez krew dostają się do komórek całego organizmu.
Wątroba ponadto odgrywa ważną rolę w odtruwaniu (detoksykacji) organizmu. Wychwytuje ona z krwi szkodliwe produkty powstałe w wyniku przemiany materii oraz niektóre leki i trucizny, a także hormony wydzielane w nadmiarze. Wszystkie te substancje są zobojętniane w komórkach wątrobowych, a następnie wydalane do żółci jako nieszkodliwe.
Wątroba produkuje i wydziela do dwunastnicy żółć. Wytworzone w hepatocytach składniki żółci wydalane są do kanalików żółciowych, a stąd do drobnych przewodów żółciowych, które w końcu tworzą jeden wspólny przewód odprowadzający żółć do dwunastnicy. Przewód żółciowy jest połączony dodatkowym przewodem z pęcherzykiem żółciowym. Pęcherzyk żółciowy ma kształt gruszkowaty i pojemność ok. 80 ml. W okresie międzytrawiennym spływa do niego żółć z wątroby i jest tam magazynowana i zagęszczana, gdyż ściany pęcherzyka pochłaniają znaczną część wody zawartej w żółci. Dlatego też zgromadzona w pęcherzyku żółć jest gęsta i wykazuje dziesięciokrotnie większe stężenie podstawowych składników niż żółć wątrobowa. Ten pęcherzykowy zapas żółci jest wykorzystywany w czasie zwiększonego zapotrzebowania na ten sok, np. po obfitym posiłku, zwłaszcza tłuszczowym. Dobowe wydzielanie żółci przez wątrobę dochodzi do 1 l.
Żółć odgrywa podstawową rolę w trawieniu i wchłanianiu tłuszczów. Najważniejszymi jej składnikami są kwasy żółciowe i barwniki żółciowe. Tłuszcze pod działaniem kwasów żółciowych tracą napięcie powierzchniowe i rozpadają się na drobniutkie kuleczki. Ta detergencyjna czynność żółci umożliwia enzymom dostęp do tłuszczów i ich trawienie. Ponadto składniki żółci są konieczne do wchłaniania produktów trawienia tłuszczów z jelit.
Wątroba jest konieczna do życia i rozległe jej uszkodzenie lub wycięcie prowadzi po kilkunastu godzinach do śmierci wśród objawów zatrucia organizmu.
Trzustka to najbardziej aktywny gruczoł trawienny, w ciągu doby wydziela ok. 2,5 l soku. Sok trzustkowy zawiera dużą ilość enzymów, które trawią cukry, tłuszcze i białka. Trzustkę drenuje system rozgałęzionych kanalików, łączący się ostatecznie w dwa przewody trzustkowe - główny przewód trzustkowy (Wirsunga) i przewód trzustkowy dodatkowy (Santoriniego). Tymi drogami uchodzą do dwunastnicy produkty części zewnątrzwydzielniczej trzustki. Duża ilość zasad zawartych w tym soku neutralizuje napływającą do dwunastnicy kwaśną treść żołądkową.
Czynnościowo narząd ten można podzielić na: cześć zewnątrzwydzielniczą (stanowiącą około 97% masy narządu) produkującą około 10 enzymów trawiących białka, węglowodany i tłuszcze oraz część wewnątrzwydzielniczą (związaną z wyspami trzustkowymi o różnej wielkości - począwszy od kilku komórek do struktur o średnicy 3 mm) produkującą hormony. Na powierzchni trzustki rozsiane są drobniutkie skupiska komórek nazywane wyspami trzustkowymi. Część wewnątrzwydzielnicza trzustki jest utworzona z komórek typu B (beta), które wydzielają do krwi insulinę komórek A (alfa) wydzielających glukagon, komórek D (delta) wydzielających somatostatynę i komórek PP produkujących polipeptyd trzustkowy.
Głównym zadaniem tych hormonów jest regulacja gospodarki cukrem w organizmie. Insulina jest najważniejszym hormonem trzustkowym. Brak insuliny lub jej niedostatek prowadzi do cukrzycy. Dochodzi wówczas do nagromadzenia we krwi dużej ilości cukru, którego część dostaje się do moczu, a jednocześnie występuje brak cukru w komórkach całego organizmu. Insulina, bowiem jest konieczna do transportowania cukru z krwi do komórek. Dłużej utrzymujący się niedostatek insuliny prowadzi do groźnych dla życia zaburzeń przemiany materii na skutek braku glukozy w komórkach, koniecznej do prawidłowych procesów metabolicznych.
3. Choroby układu pokarmowego.
Zaliczamy do nich choroby:
a)przełyku:
-zapalenie przełyku
-żylaki przełyku
-rak przełyku
b)żołądka :
-zapalenie błony śluzowej żołądka
-choroba wrzodowa żołądka
-rak żołądka
c)dwunastnicy:
-choroba wrzodowa dwunastnicy
d)jelit:
-ostre zapalenie jelit
-przewlekłe zapalenie jelit
-wrzodziejące zapalenie jelita grubego
-rak jelita grubego
e)wątroby i dróg żółciowych:
-wirusowe zapalenie wątroby
-marskość wątroby
-kamica żółciowa
-zapalenie pęcherzyka żółciowego
f)trzustki
-ostre zapalenie trzustki
-przewlekłe zapalenie trzustki
-rak trzustki
g)choroby pasożytnicze:
-lambia jelitowa
-tasiemce
-włośnica
-owsica
-glistnica

Choroba wrzodowa żołądka.
Wrzód żołądka jest to ubytek w ścianie żołądka, obejmujący błony: mięśniową i śluzową oraz tkankę podśluzową. Wrzód jest miejscowym objawem choroby wrzodowej, która jest chorobą ogólnoustrojową, związaną w dużym stopniu z wpływami cywilizacyjnymi, występującą znacznie częściej u mężczyzn niż u kobiet.
Czynnikami sprzyjającymi powstawaniu owrzodzenia błony śluzowej żołądka jest nadmierne wydzielanie kwasu solnego, palenie papierosów, drażniący wpływ niewłaściwych pokarmów oraz niektórych leków (np. polopiryny), zaburzenia ukrwienia błony śluzowej oraz stresy nerwowe. Głównymi czynnikami ochronnymi są: śluz produkowany przez błonę śluzową oraz czynniki biologiczne chroniące komórki przed szkodliwymi wpływami. Przewaga czynników drażniących nad czynnikami ochronnymi prowadzi do powstania owrzodzenia błony śluzowej żołądka. Natomiast uregulowany tryb życia, właściwe odżywianie się, unikanie palenia tytoniu zapobiegają wystąpieniu schorzenia.
Charakterystyczne objawy choroby to: ból w nadbrzuszu, wyraźnie zależny od przyjmowania posiłków. Owrzodzenie w okolicy wpustu powoduje bóle bezpośrednio po spożyciu pokarmów, zaś umiejscowione w trzonie żołądka powoduje wystąpienie bólu w około 30 min. po jedzeniu. Czasami obserwuje się zaostrzanie dolegliwości bólowych wiosną i jesienią. Chorzy często skarżą się na uczucie pieczenia i palenia w dołku podsercowym oraz zaparcie stolca, mogą pojawić się też nudności i wymioty. Charakterystycznym objawem jest to, że chory źle toleruje pokarmy, szczególnie pokarmy kwaśne, rosół, owoce, wina, kawy. Dobrze tolerowane są zwykle pokarmy mleczne i nabiałowe.
Leczenie choroby wrzodowej żołądka polega na zmianie dotychczasowych warunków życia.
Bardzo ważnym składnikiem leczenia jest stosowanie odpowiedniej diety.
Posiłki powinny być rozdrobnione, o odpowiedniej temperaturze, niedrażniące, podawane często, w małych ilościach. Przeciwwskazane są ostre przyprawy, wywary z mięsa i kości, mocna kawa i herbata, surowe owoce i jarzyny pod postacią surówek, a przede wszystkim-bezwzględnie- papierosy i alkohol.
Natomiast leczenie farmakologiczne ma na celu zahamowanie nadmiernego wydzielania soku żołądkowego, zobojętnienie kwasu solnego znajdującego się w żołądku, osłonięcie błony śluzowej żołądka przed drażniącym wpływem kwasu solnego, pobudzenie regeneracji błony śluzowej w obrębie wrzodu oraz uspokojenie chorego. Istotnym problemem w leczeniu choroby wrzodowej jest postępowanie zapobiegające nawrotom. Dążyć należy przede wszystkim do usunięcia czynników chorobotwórczych, powodujących zaostrzenie choroby wrzodowej. Przestrzeganie zaleceń diety oraz prowadzenie higienicznego trybu życia, unikanie konfliktów w domu i w pracy, zaprzestanie palenia papierosów wydłużają okres nawrotu choroby. W przypadkach niepowodzenia w leczeniu zachowawczym, przy podejrzeniu nowotworu oraz w niektórych powikłaniach choroby wrzodowej wskazane jest leczenie chirurgiczne.

Przewlekłe choroby żołądka - ciągle odnawiające się wrzody mogą doprowadzić do zmian nowotworowych tkanki i przekształcić się w raka żołądka. Pierwsze objawy raka żołądka to: pojawienie się uczucia niesmaku, złe samopoczucie, osłabienie, niechęć do niektórych pokarmów (np. mięsa), utrata łaknienia, bóle w nadbrzuszu, szczególnie po jedzeniu, uczucie pełności w żołądku oraz nudności, a w miarę zmniejszania się drożności kanału żołądka- także wymioty. Chory chudnie, mogą się pojawić krwawienia z żołądka, doprowadzające do niedokrwistości i utraty sił.
Rak żołądka rozpoznawany jest najczęściej na podstawie badania radiologicznego. Jednak możliwość wczesnego rozpoznania go daje gastroskopia. Leczenie raka żołądka jest jedynie operacyjne.

Ostre zapalenie jelit.
Choroba ta spowodowana jest zjedzeniem pokarmu nieświeżego lub zakażonego bakteriami (najczęściej z grupy Sallmonella i Shigella).
Ostre zapalenie objawia się bolesnością całego brzucha, biegunką, wymiotami, niekiedy także podwyższoną temperaturą ciała. Stolce są rozwolnione, wodniste lub śluzowate, mogą być cuchnące lub bezwonne, mogą zawierać niestrawione resztki pokarmów lub krew. Biegunki doprowadzają do znacznego odwodnienia.
Leczenie polega na zastosowaniu właściwej diety z odpowiednią zawartością płynów i soli kuchennej. W biegunkach ostrych wskazana jest dieta pektynowa, składająca się z papek marchwiowych lub jabłkowych, bogatych w potas. Potem dodaje się dobrze osolone kleiki, rozgotowane kasze, sok z czarnych jagód, kisiele i galaretki owocowe, suchary, lane kluseczki. Jeśli poprawa utrzymuje się należy rozszerzyć dietę o gotowaną rozdrobnioną cielęcinę, gotowane ryby, chudą szynkę, ziemniaki purre, czerwone wino wytrawne. Stosowane środki farmakologiczne to: leki ściągające, osłaniające i adsorbujące, a w razie gorączki Sulfoguanidyna lub antybiotyki.

Przewlekłe zapalenie jelit.
Jest wynikiem ostrego zapalenia jelit, ale może także rozwinąć się pod wpływem przewlekle działających czynników uszkadzających przewód pokarmowy (np.: powtarzające się nieprawidłowości odżywiania, nawracające zakażenie bakteryjne, przewlekłe zatrucia). Choroba objawia się skłonnością do biegunek, nietolerancją niektórych pokarmów, wzdęciami, powolnym zmniejszaniem masy ciała. Leczenie polega przede wszystkim na uregulowaniu diety i odsunięciu czynników szkodliwych.

Rak jelita grubego.
Rak jelita grubego może występować w różnych miejscach: najczęściej, bo w 50% umiejscawia się w odbytnicy, w 25% w esicy, w innych miejscach pojawia się rzadziej. Nowotwór najczęściej występuje u osób starszych.
Objawy zależą od umiejscowienia procesu nowotworowego, jego zaawansowania oraz rodzaju rozrostu. Jeżeli guz umiejscowiony jest w wyższym odcinku jelita grubego a więc we wstępnicy i poprzecznicy, objawy są niecharakterystyczne: uczucie pełności, biegunki na przemian z zaparciami. Guz w niższym odcinku jelita grubego powoduje zaparcia, stolce cienkie, uformowane jak ołówki. Rak odbytu powoduje stałe uczucie parcia na stolec; po defekacji chory ma uczucie niepełnego wypróżnienia i po chwili ponownie odczuwa potrzebę oddania stolca.
Leczenie polega na wykonaniu zabiegu chirurgicznego.

Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego.
Pasożyty są to organizmy jedno- lub wielokomórkowe, które żyją w ustroju innego zwierzęcia i wykorzystują go dla swego życia.
Tasiemce.
Tasiemce są to robaki płaskie, które pasożytują w jelicie cienkim.
Tasiemiec nieuzbrojony, czyli bydlęcy lub wołowy. Jego gospodarzem ostatecznym jest człowiek, u którego w jelicie tasiemiec rozwija się. Żywicielem pośrednim jest bydło, w którego ciele usadawiają się zarodki przeobrażające się w larwę. Po zjedzeniu przez człowieka zakażonego mięsa otoczka larwy zostaje strawiona w żołądku, a główka dostaje się do jelita cienkiego, gdzie tasiemiec w ciągu 2-3 miesięcy osiąga dojrzałość. Zapłodnione jajeczka są wydalane z kałem z przewodu pokarmowego i stanowią źródło zakażenia dla bydła.
Tasiemiec uzbrojony nazywany jest świńskim lub samotnym. Człowiek zakaża się nim jedząc surowe lub niedogotowane mięso świni lub dzika z żywymi wągrami tasiemca.
Tasiemiec uzbrojony charakteryzuje się tym, że ma główkę zaopatrzoną w dwa wieńce haczyków, którymi przytwierdza się do ściany jelit. Pasożyt ten jest dla człowieka dodatkowo niebezpieczny wówczas, gdy jego jaja dostaną się do żołądka, gdzie ich otoczka ulega rozpuszczeniu. Zarodki tasiemca przebijają się wówczas przez ściany naczyń, człowiek staje się ich pośrednim nosicielem i wówczas powstaje stan, który określamy nazwą wągrzycy. Wągry mogą umiejscawiać się w różnych narządach, uszkadzając je.
Bruzdogłowiec lub tasiemiec rybi. Zakażamy się nim jedząc ryby surowe, niedogotowane lub słabo wędzone. Żyje w przewodzie pokarmowym gospodarza długo. Jaja z kałem ludzkim dostają się do wody, gdzie przez 3-5 tygodni dojrzewają, a następnie są zjadane przez ryby, w których tkance mięśniowej rozwijają się.
Tasiemiec karłowaty żyje w jelicie cienkim, a człowiek jest dla niego gospodarzem pośrednim i ostatecznym. Pasożyt ma główkę z jednym rzędem haczyków. W 19 dni od zakażenia, w kale pojawiają się jaja pasożyta, które są zjadane z pokarmami zanieczyszczonymi. Umiejscawiają się one w kosmkach jelita cienkiego i tam dokonuje się ich dalszy rozwój. Tasiemiec ten jest nieduży, jednak w jelicie mogą przebywać znaczne ilości osobników i powodować znaczne szkody.
Objawy zakażenia tasiemcami są podobne, mimo dużych różnic w biologii i życiu tasiemców. W trzy miesiące od zakażenia tasiemcem pojawiają się zaburzenia pod postacią zaparć lub biegunek, głodowych bólów brzucha i bólów głowy. Przez cały czas w stolcu są wydalane człony tasiemca. Mogą występować okresowe pokrzywki skórne. Chory odczuwa apetyt na potrawy pikantne, ostre; pojawiać się może czkawka i ślinotok.
Tasiemce leczy się różnego rodzaju lekami.
Tasiemiec bąblowcowy. Chorobę u człowieka wywołuje postać larwalna tasiemca bąblowcowego, którego nosicielem jest pies, a człowiek pośrednikiem. Larwy tasiemca z dwunastnicy człowieka dostają się do naczyń krwionośnych, którymi przechodzą do wątroby lub do płuc, gdzie osiedlają się i tworzą cysty. Dolegliwości nosiciela zależą od umiejscowienia. Jeżeli cysta umiejscowi się w mózgu, objawy jej rozrostu i ucisku są groźne dla życia. Leczenie polega na operacyjnym usunięciu guza.

Owsica. Chorobę wywołuje mały, obły robak, dla którego człowiek jest jedynym nosicielem. Zakażenie to w Polsce jest bardzo pospolite, szczególnie wśród dzieci. Jaja dzięki temu, że są bardzo lepkie, przyczepiają się do bielizny oraz rąk nosiciela. Może wobec tego dochodzić do powtórnego zakażenia, kiedy chory przenosi jaja z odbytu do jamy ustnej, ale również same pasożyty mogą rozwijać się w świetle jelita. Obecność owsików prowadzi przede wszystkim do uporczywego świądu okolicy odbytu. Objawy ogólne, które nie są spowodowane działaniem miejscowym owsików, polegają na niedokrwistości, ogólnym wyczerpaniu, wzmożonej pobudliwości nerwowej, utracie łaknienia.
Leczenie powinno polegać nie tylko na stosowaniu środków farmakologicznych, ale również zaleceń higienicznych. Trzeba myć ręce przed każdym jedzeniem oraz po wyjściu z toalety.
Chory powinien często myć okolice odbytu, codziennie zmieniać bieliznę osobistą oraz codziennie wieczorem prasować gorącym żelazkiem prześcieradło. Ważne jest, aby przeprowadzić równocześnie leczenie wszystkich osób mieszkających w jednym mieszkaniu, dzieci z jednego przedszkola, itp., ponieważ zakażenie dotyczy z reguły wielu osób z tego samego środowiska.

Zakażenie glistą ludzką - Glistnica. Choroba jest wywołana zakażeniem jajami glisty ludzkiej. Jaja wraz z kałem dostają się do ziemi, gdzie mogą wegetować do 1,5 roku. Najczęściej dochodzi do zakażenia przy jedzeniu surowych jarzyn z pola nawożonego ludzkimi odchodami. W jelicie z jajeczek wykluwają się larwy, które przedostają się do naczyń krwionośnych, stamtąd do wątroby i krążenia płucnego. Rosnące larwy rozrywają naczynia krwionośne płuc i przechodzą przez oskrzela i tchawicę do jamy ustnej. Po ponownym przedostaniu się do przewodu pokarmowego rozwijają się w formie dojrzałych robaków. W zależności od wędrówki robaka mogą powstawać objawy ze strony różnych narządów, w których larwy powodują odczyny zapalne np.: kiedy larwy wędrują przez płuca może powstawać zapalenie płuc. Objawy spowodowane są działaniem alergicznym i toksycznym robaków lub miejscowym wpływem drażniącym. Mogą zdarzać się przypadki niedrożności przewodu pokarmowego lub przewodów żółciowych z powodu zaczopowania glistami. Glistnica jest zakażeniem wyraźnie spowodowanym niewłaściwą higieną rąk, niedostatecznym myciem owoców i jarzyn.
Leczenie glisty polega na stosowaniu środków farmakologicznych.

Włosień kręty-Włośnica. Włośnie kręte występują w surowym mięsie świni lub dzika. Po przedostaniu się larw do przewodu pokarmowego człowieka pasożyty osiedlają się w kosmkach jelita cienkiego. Dojrzałe włośnie, w jelicie dokonują zapłodnienia, po czym samce giną. Samice składają zapłodnione jajeczka w sąsiedztwie naczyń chłonnych jelita cienkiego i też giną. Larwy przedostają się do krwioobiegu i umiejscawiają w różnych mięśniach szkieletowych. W okresie osiedlania się larw w mięśniach pojawiają się obrzęki twarzy, bóle mięśniowe i eozynofilia we krwi. Reakcje człowieka zależą od ilości larw oraz od osobniczej odczynowości alergicznej. Rozpoznanie zakażenia włośnicą ułatwia zbiorowe wystąpienie objawów u grupy osób zakażonych. Jeżeli inwazja była liczna, objawy chorobowe występują szybko. Pojawia się gorączka, nudności i wymioty oraz biegunka. Następnie pojawiają się obrzęki na twarzy i powiekach, a wędrówka larw do mięśni powoduje bóle mięśniowe. W przebiegu choroby może dojść do ciężkich zaburzeń neurologicznych i psychicznych. U osób z małą wrażliwością objawy mogą być minimalne i nie budzą podejrzenia zakażenia.
Włośnicę leczy się za pomocą środków farmakologicznych.

Lambia jelitowa. Zakażenie spowodowane jest przez wiciowca- lambię jelitową. Pasożyt ten doprowadza do powstania zmian zapalnych w dwunastnicy, jelicie cienkim oraz drogach żółciowych. Zakażenie następuje drogą pokarmową przez picie wody i spożywanie pokarmów zakażonych cystami lambii. Przenosicielami materiału zakażonego są muchy, szczury i myszy oraz zakażeni ludzie. Zakażenie lambiami w Polsce jest bardzo częste, szczególnie wśród dzieci.
Chorzy skarżą się na bóle w prawym podżebrzu, nudności, skłonności do wymiotów, zaparcia. Mogą występować objawy neurowegetatywne poza układem pokarmowym (kołatanie serca,bóle głowy, stany rozdrażnienia). Jedynie część osób zakażonych lambią odczuwa dolegliwości. Leczenie powinno polegać na stosowaniu takich leków, które działają zarówno na formy żywe, jak i przetrwalnikowe (cysty).

4. Higiena układu pokarmowego.
Prawidłowe odżywianie się jest jednym z głównych czynników wpływających na utrzymanie przez człowieka dobrego stanu zdrowia. Wskutek niewłaściwego żywienia zwiększa się liczba osób z nadwaga lub otyłością. Wzrasta także częstość występowania chorób cywilizacyjnych układu pokarmowego, takich jak: próchnica zębów, choroby trzustki, wątroby i dróg żółciowych, a nawet niektóre postacie nowotworów. Planując jadłospis, należy uwzględnić: ilościowy i jakościowy skład produktów pokarmowych, urozmaicenie posiłków, liczbę posiłków i przerwy między nimi.
Anoreksja, bulimia i wewnętrzny przymus nadmiernego jedzenia stanowią grupę schorzeń związanych z zaburzeniami łaknienia. Osoby dotknięte tymi chorobami mają obsesję na punkcie własnej wagi. Towarzyszą temu stany depresyjne, poczucie wyobcowania i bezsilności, niepokój. Istotną rolę w powstawaniu tych zaburzeń odgrywają również takie czynniki jak: presja środowiska, cechy osobowości, dostępność żywności i stosunek do niej.

5. Rola diety w życiu człowieka.
Dieta odgrywa bardzo ważną rolę w życiu człowieka. Dostarczając organizmowi odpowiednich składników odżywczych, prawidłowo się rozwijamy i funkcjonujemy. Dlatego tak ważne jest, aby zwracać uwagę na to, co i jak się je. Nauką zajmującą się racjonalnym żywieniem jest dietetyka. Bada ona rolę składników pokarmowych w przemianach materii i energii na poziomie komórek, narządów, układów i całego organizmu. Dzięki wynikom tych badań możliwe jest wskazanie zagrożeń wynikających z nieprawidłowego odżywiania, weryfikacja oraz określenie konkretnych zaleceń i diet najlepiej służących do utrzymania zdrowia.

Zrównoważona dieta to taka, która jest złożona z białek, tłuszczów i węglowodanów. Dostarcza ona organizmowi niezbędnych substancji odżywczych, wykorzystywanych do wzrostu, produkcji energii oraz procesów naprawczych. Powinna ona zawierać również niezbędne sole mineralne, witaminy oraz błonnik Białka stanowią podstawowy budulec komórek, pomagają zwalczać infekcje, transportują substancje do wszystkich części organizmu i tworzą enzymy oraz hormony. Dobowe zapotrzebowanie na białko u dorosłego człowieka wynosi 1g na 1 kg masy ciała, a u dzieci, młodzieży i kobiet karmiących waha się od 1,5-3,5 g na 1 kg masy ciała. Kolejną grupą makroelementów są tłuszcze, które dostarczają dwa razy tyle energii co białka i węglowodany, a także są niezbędne do działania niektórych witamin ( rozpuszczania ) i wchłaniania ich ze światła jelita. Stanowią również dla organizmu warstwę izolacyjną. Dzienna norma spożycia tłuszczów przez osoby dorosłe wynosi 1 g na 1 kg masy ciała. Podwyższoną ilość tłuszczów powinny spożywać osoby ciężko pracujące, uprawiające sport , przebywające w niskich temperaturach. Inną potrzebną grupą związków w diecie są węglowodany. Produktem przekształceń węglowodanów jest glukoza- główny substrat energetyczny komórek i „paliwo” wykorzystywane przez mózg. Węglowodany złożone zawierają błonnik, ważny element do funkcjonowania układu pokarmowego. Dobowe zapotrzebowanie na cukrowce u osoby dorosłej wynosi 5-6 g na 1 kg masy ciała i zależy od wielkości energii wydatkowanej przez organizm oraz od poziomu spożycia tłuszczów. Cukrowce są główną grupą składników pokarmowych wykorzystywanych przez organizm jako źródło energii potrzebnej do pokrycia dobowych wydatków energetycznych. Składniki mineralne stanowią ok. 4% masy ciała, jednak poprzez ich wydalanie z moczem, potem, kałem trzeba je uzupełniać. Witaminy mimo niewielkiego zapotrzebowania % odgrywają istotną rolę.

W normalnej diecie składniki dostarczające energii powinny występować w następujących proporcjach: białka 12-14% do 15%; tłuszcze 30% ( w tym minimum 3% powinny stanowić niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe); węglowodany 50-60% w tym ok. 10% cukry proste ( nawet do 70% kosztem tłuszczów). Ilość energii, jaka może się wyzwolić w organizmie po spożyciu posiłku nazywamy jego kalorycznością lub wartością kaloryczną tego pożywienia. Współczynnik ( równoważnik) energetyczny - określa ilość kcal ( kilokaloria), jaka wyzwala się podczas spalania w organizmie lub poza nim 1 g danego składnika pokarmowego.

Zachwianie równowagi żywieniowej powodują różnorakie schorzenia takie jak: nadwaga, otyłość, anoreksja, bulimia, niedożywienie. Nadwaga to nadmierny ciężar ciała w stosunku do wzrostu. Nadwaga często prowadzi do otyłości, z którą mamy do czynienia, jeśli masa ciała przekracza o 20% górną granicę należnej masy ciała. Jest ona przyczyną wielu zaburzeń fizjologicznych i innych chorób. Ludzie otyli mają większe skłonności do zachorowania m.in. na cukrzyce, miażdżyce, nadciśnienie, choroby serca. Otyłość powoduje skrócenie życia. Jednym z czynników powodujących tą przypadłość jest nieprawidłowe odżywianie. Stosunkowo łatwo można z nią walczyć przez odpowiednią dietę i ćwiczenia. Trudnymi do zwalczenia chorobami są: anoreksja i bulimia. Bulimia polega na objadaniu się, a następnie prowokowaniu wymiotów. Bulimik na ogół wygląda zdrowo. Objawami bulimii są: arytmia serca, powiększenie gruczoły szyjne, rany na przełyku, przepuklina, zakażenie gruczołów ślinowych, blizny na grzbiecie dłoni od częstego wkładania do gardła w celu wywołania wymiotów, zawroty głowy, omdlenia, zmęczenie i bóle mięśni oraz gardła.

Przy częstych wymiotach kwasy żołądkowe niszczą szybko szkliwo, co można zaobserwować po wewnętrznej stronie zębów, a także takich objawów jak: liczne dziury w zębach, ubytki zębów, poważne schorzenia dziąseł.
Bulimicy, którzy są przez cały czas odwodnieni na skutek utrzymania surowej diety, nadużywania środków przeczyszczających i wymiotów są narażeni na niebezpieczeństwo zachorowania na kamienicę nerkową. Wśród bulimików, którzy wymiotują pięć lub więcej razy dziennie może wystąpić samoczynne zwracanie jedzenia. Nadużywanie środków przeczyszczających wywołuje ubytki potasu, sodu i magnezu. Poważną konsekwencją o podłożu psychicznym jest poczucie podporządkowania jedzeniu. Kiedy objadanie się i przeczyszczanie jest częste i utrwala się, osoba cierpiąca na bulimię nagle dostrzega, że jej całe życie obraca się wokół żywności? Cykl objadania się i przeczyszczenia staje się podstawową organizacją całego dnia. Bulimik pragnie stłumić w sobie pęd do obżarstwa, ale gdy zaczyna się objadać nie jest w stanie przestać. Jest to silniejsze od niego. Poczucie samotności w tłumie:, choć osoba taka sprawia często wrażenie osoby towarzyskiej w rzeczywistości czuje się samotny. Jednakże bulimika łatwiej namówić na leczenie niż anorektyka.

Anoreksja, czyli jadłowstręt psychiczny często nazywa się „chorobą odchudzających się”, ale wbrew temu potocznemu określeniu, przyczyna choroby jest o wiele bardziej złożona niż proste pragnienie utraty wagi. Prowadzi także, w odróżnieniu od racjonalnej diety odchudzającej, do bardzo silnego uzależnienia psychicznego. Anoreksja jest poważnym problemem polegającym na braku łaknienia, dotykającym niemal wyłącznie młodych ludzi między 11 a 30 rokiem życia. Cierpią na nią częściej dziewczęta niż chłopcy. Popularność szczupłej sylwetki i urody zewnętrznej promowana przez filmy, reklamy i telewizję może usprawiedliwiać odmawianie sobie pokarmu. Wiele nastolatek skłonnych jest do przesady naśladować modne sylwetki, choć wcale nie mają nadwagi.

Kiedy normalna, zdrowa osoba zaczyna się odchudzać, może zrezygnować z diety w każdej chwil? Dla większości ludzi uczucie głodu czy wyrzekanie się ulubionej potrawy jest tak nieprzyjemne, ze problemem jest wytrwanie przy podjętej decyzji. Tymczasem anorektycy są tak silnie skoncentrowani na problemie swej wagi, że nie potrafią przerwać głodówki. Czasem stosują dodatkowo środki farmakologiczne (np. leki czyszczące) i prowokują wymioty. To może doprowadzić do zaburzenia równowagi hormonalnej organizmu i spadku jego odporności oraz wydolności. Najważniejsze jest rozpoznanie choroby i jak najwcześniejsze rozpoczęcie leczenia. Choć w początkowej fazie trudno rozpoznać anoreksję, potem utrata wagi jest tak oczywista, że nie ulega wątpliwości konieczność wizyty u lekarza. Poza widoczną utratą wagi u anorektyka występują także inne charakterystyczne objawy. W przypadku młodej dziewczyny może dojść do zatrzymania miesiączki, może cierpieć na biegunki i zaparcia. Pogorszy się jej krążenie krwi i w związku z obniżeniem odporności, będzie bardziej podatna na infekcje. Może też nastąpić zmiana w zachowaniu. Może stać się skryta i nietowarzyska, nagle mieć złe wyniki w szkole, może wykazywać nadwrażliwość, co do swojego wyglądu. Zdarzyć się nawet może, że zacznie chować jedzenie, udając przed rodziną, że je normalnie.

Dbające o zdrowie rodziny zwrócą się o pomoc lekarską na długo przez zaostrzeniem się objawów. Podstawowe zadanie polega na zwiększeniu wagi przynajmniej do poziomu niezagrażającego życiu, co może wymagać hospitalizacji. Potem następuje trudniejsza część kuracji. Obejmuje ona rozmowy z rodzicami w celu ustalenia natury choroby i jej przyczyn, by na ich podstawie opracować sposoby zaradzenia trudnej sytuacji. Przede wszystkim ofiara choroby musi zrozumieć, że jadłowstręt psychiczny nie jest jedynie związany z problemem wagi. Pacjentka, przy pomocy terapeuty, musi rozpocząć poszukiwanie własnej tożsamości, a także stawić czoła wewnętrznym lękom i wątpliwościom. Musi także uwierzyć, że jej opinia o samej sobie i swoim wyglądzie była błędna i stopniowo wypracować nowy wizerunek własnej osoby.
Niedożywienie to zbyt mała masa ciała w stosunku do wzrostu i spowodowane jest %; niedostateczną podażą substratów odżywczych lub ich nadmierną utratą. Obecnie nastała moda na odżywianie bezmięsne, czyli wegetarianizm. Jako najogólniejsza orientacja żywieniowa kładzie największy nacisk na wyłączenie z diety mięsa, motywując to względami humanitarnymi i zdrowotnymi. Jako zalecane pokarmy wskazuje warzywa, owoce, zboże i nabiał. W granicach tej orientacji istnieją jednak kierunki, z których każdy postuluje całkiem odmienne sposoby żywienia.
Wśród nich wyróżniamy:
-lakto-owo-wegetarianizm
-lakto-wegetarianizm
-weganizm
-witarianizm
-rutarianizm
Lakto-owo-wegetarianizm to odmiana wegetarianizmu, w której nie zjada się tylko i wyłącznie zwierząt, korzystając jednak z ich produktów w postaci mleka i przetworów oraz jajek. Lakto - oznacza mleko, owo - jajko. Ta forma wegetarianizmu jest najbardziej powszechną wśród wegetarian.
Lakto-wegetarianie, jak łatwo się domyślić, idą o krok dalej, odrzucając spożywanie jajek. Jest to głównie spowodowane postrzeganiem jajka jako wczesnej fazy rozwoju kury.
Weganizm reprezentuje stanowisko wegetariańskie w wersji bardziej radykalnej i konsekwentnej, głosząc potrzebę odżywiania wyłącznie roślinnego z wyłączeniem nie tylko mięsa, ale i wszystkich pokarmów pochodzenia zwierzęcego, jak mleko i jego przetwory oraz jajka, w przekonaniu, że bardzo trudno by było oddzielić handel krowim mlekiem od handlu krowim mięsem, a handel jajkami - od handlu drobiem.
Witarianizm wyklucza z diety pokarmy gotowane, stawiając na spożywanie wyłącznie surowych warzyw i owoców. Podczas gotowania każdy pokarm ulega częściowemu bądź całkowitemu "wypraniu" z witamin. Spożywanie surowych pokarmów umożliwia przyswojenie wszystkich ich składników, ponieważ żadne z nich nie są zabijane wysoką temperaturą gotowania czy smażenia. Ponadto pokarmy surowe nieporównywalnie lepiej i szybciej są przez organizm trawione i wydalane.
Frutarianizm to jeszcze dalej idąca odmiana wegetarianizmu. Frutarianie spożywają wyłącznie owoce i orzechy. O tym, że owoce są pokarmem odpowiednim dla człowieka, świadczy nie tylko przystosowanie jego przewodu pokarmowego, ale także budowa całego ciała. Wyprostowany tułów, który umożliwia sięganie po wysoko rosnące owoce, chwytliwe palce, służące do zdejmowania ich z drzewa. Z powodów klimatycznych ta odmiana wegetarianizmu jest mało popularna, zwłaszcza w naszym regionie.
Każda z wyżej wymienionych odmian wegetarianizmu posiada wielu zwolenników. Nie ma reguł i nakazów, nikt do niczego się nie zmusza. Postępowanie każdego wegetarianina wypływa z jego wewnętrznych potrzeb i sumienia, sposobu pojmowania życia, światopoglądu. I choć niektóre z przedstawionych form wegetarianizmu mogą się wydawać dziwne, śmieszne czy nawet "nienormalne" żadna z nich - prawidłowo prowadzona - nie tylko nie szkodzi, ale sprzyja zdrowiu i pomaga w walce z wieloma chorobami i ich zapobieganiu, a zwłaszcza dotyczy to tzw. chorób cywilizacyjnych, takich jak rak, nadciśnienie, miażdżyca, cukrzyca, osteoporoza i wiele innych.
Zasada piramidy żywieniowej jest prosta - wszystkie produkty spożywcze są podzielone na kilka grup. U podstawy piramidy znajdują się produkty, które powinny stanowić podstawę naszej diety. Im bliżej wierzchołka, tym mniej produktów z danej grupy powinniśmy spożywać.

6. Witaminy
Są aktywnymi w działaniu związkami o różnym chemicznym składzie, znajdującymi się w pokarmach i umożliwiającymi normalną przemianę materii w komórkach. Mimo, że witaminy znajdują się w pokarmach w minimalnej ilości i nie dostarczają organizmowi ani jednej kalorii, organizm nasz nie może bez dostatecznego ich dopływu normalnie się rozwijać i funkcjonować. Brak witamin /awitaminoza/ lub ich niedobór /hipowitaminoza/ upośledza czynności i rozwój organizmu prowadząc do groźnych schorzeń. Witaminy możemy kupować w aptece. A te czyste witaminy nie zastąpią, niestety, witamin żywych zawartych w pożywieniu, głównie zaś w owocach i jarzynach.
Witaminy dzieli się na:
a) rozpuszczalne w wodzie /m.in. witaminy z grupy B i witaminy C/,
b) rozpuszczalne w tłuszczu /m.in. A i D/.
Musimy o tym pamiętać, jeśli chcemy, by witaminy zawarte w pokarmach były przez nasz organizm w maksymalnym stopniu przyswajalne. I tak np. ubogie w tłuszcz pożywienie utrudnia przyswajanie witaminy A.
Witamina A
Zwana witaminą wzrostu, a nawet nie bez słuszności - witaminą piękności, pobudza wzrost, korzystnie wpływa na stan naskórka i błon śluzowych, wspomaga ostrość wzroku i wzmacnia odporność organizmu na infekcje. Bogatym źródłem witaminy A są liczne jarzyny np. marchew, szpinak, pomidory itp. oraz masło, ser, jaja.
Witamina D
Leczy i zapobiega powstawaniu krzywicy, jest szczególnie potrzebna dzieciom. Najbogatszym źródłem witaminy D jest tran rybi.
Witaminy grupy B
Witamina B1 - odgrywa ważną rolę w regulacji spalania. Jej niedobór powoduje m.in. różnorakie zaburzenia nerwowe oraz schorzenia układu nerwowego serca. Głównym źródłem witaminy B1 jest ciemne pieczywo. Szczególnie duże ilości witaminy B1 zawierają drożdże piwne.
Witamina B2 - jej niedobór powoduje m.in. pęknięcia w kącikach ust, zmiany na skórze oraz błonie śluzowej przełyku. Witamina B2 występuje szczególnie obficie w wątrobie, nerkach oraz serze, mleku, maślance, serwatce.
Witamina PP
Działa rozszerzająco na naczynia krwionośne oraz przeciwdziała powstawaniu niektórych schorzeń skóry. Występuje obficie w mięsie oraz w wątrobie.
Witamina C
Wzmacnia odporność organizmu, na choroby infekcyjne np. grypa, ale również wywiera dobroczynny skutek w chorobach wątroby - dalej uszczelnia, ścianki naczyń krwionośnych i w ogóle poprawia samopoczucie. Witamina znajduje się m.in. w porzeczkach, cytrusach.
Co trzeci Polak zażywa witaminy w tabletkach, a co czwarty dostarcza organizmowi witamin w postaci różnego rodzaju preparatów odżywczych. Od kilku lat kupujemy rocznie ok. 50 mln opakowań witamin i preparatów witaminowych. Największą popularnością cieszą się witaminy C, A+E, E oraz z grupy B. Wiele osób twierdzi, że kupując żywność zwraca uwagę na to, czy zawiera ona witaminy. Prawie połowa Polaków sprawdza na opakowaniu informację o zawartości cholesterolu, kalorii. Inni upewniają się ile cukru ma produkt. Po witaminy i składniki mineralne częściej sięgają ludzie z wykształceniem wyższym, mieszający w dużych miastach, którym dobrze się powodzi. Są oni przekonani, że dzięki witaminom osiągną doskonałe zdrowie, kondycję fizyczną, dobre samopoczucie. I co za tym idzie, odniosą sukces zawodowy.
Ok. 60% Polaków przyznaje, że przynajmniej czasami kupuje żywność dodatkowo wzbogaconą witaminami. 1/3 Polaków czyni to zawsze lub często. Świadomych wyborów ze względu na zawartość składników w pożywieniu dokonują częściej kobiety niż mężczyźni. Im wyższe wykształcenie i lepsza sytuacja materialna, tym rzadziej Polacy kupują bez zastanowienia. Częściej sprawdzają także skład produktów żywnościowych. Rzadziej czynią to ludzie po 65 roku życia.
Dlaczego zażywamy preparaty witaminowe?
Najczęściej dla urody, dobrej cery i zdrowych włosów. Co 3 Polak twierdzi, że robi to, gdyż "w jego wieku powinno się brać witaminy". Niektórzy przyznają, że zaczęli zażywać witaminy pod wpływem reklamy. Inni - gdyż uważają, że są narażeni na stres lub ze względu na nałogi. Lekarze twierdzą, że ludzie biorący witaminy chcą w ten sposób uspokoić swoje sumienie, szczególnie wtedy, gdy się źle odżywiają. Lekarze zalecają, aby ZAMIAST SZTUCZNYCH WITAMIN SPOŻYWAĆ NATURALNE. Tzn. owoce, warzywa, mleko i jego przetwory oraz produkty zbożowe. Podkreślają także, że nieprawidłowe żywienie nie zniszczy nas od razu, lecz dopiero po latach.
Witaminy syntetyczne są w takim samym stopniu przyswajalne jak naturalne. Mają jednak mniejszą wartość odżywczą - twierdzą lekarze. W warzywach i owocach występują bowiem różnorodne współdziałające ze sobą związki. W tabletkach nie znajdziemy np. błonnika, który jest niezbędny dla dobrego trawienia. Jedząc odpowiednią ilość produktów ze wszystkich grup pokarmowych, możemy mieć pewność, że nie zabraknie nam żadnych substancji odżywczych - usłyszymy od lekarzy.
Specjaliści twierdzą, że nadmierna ilość poszczególnych witamin może działać na organizm jak trucizna. Przede wszystkim ostrzegają przed nadmiernym braniem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, czyli A, D, E i K. Mają one, bowiem tendencję do gromadzenia się w organizmie i mogą być szkodliwe. Dodają, że branie syntetycznych witamin należy traktować jako "zło konieczne".

7. Trawienie
7.1 Trawienie węglowodanów.
Węglowodany są podstawowym składnikiem diety człowieka. Stanowią one około 60-70% spożywanego pokarmu i pokrywają 25% zapotrzebowania energetycznego organizmu. Praca niektórych organów np. mózgu w 100% czerpie energię z glukozy. Węglowodanem, który spożywamy w największych ilościach jest skrobia, której najwięcej znajduje się w produktach zbożowych i warzywach. Skrobia jest związkiem zbudowanym z mieszaniny glukozy i amylazy (tzw. cukrów prostych) połączonych ze sobą wiązaniami chemicznymi, tworząc bardzo rozgałęzioną strukturę. Proces enzymatycznego rozkładu węglowodanów zapoczątkowuje się już w jamie ustnej. Podczas żucia pokarmu zostaje on rozdrobniony i wymieszany ze śliną wytwarzaną w gruczołach ślinowych (śliniankach) zawierającą enzym zwany ptialiną, która rozkłada niektóre wiązania w węglowodanach złożonych. Dzięki jej działaniu amylaza rozkłada się do maltozy i maltotriozy, a amylopektyna do maltozy, maltotriozy i związków zwanych dekstrynami zbudowanymi z kilku cząsteczek glukozy. Ptialina może działać tylko w obrębie jamy ustnej i przełyku, ponieważ jej działanie zostaje zahamowane w kwaśnym środowisku żołądka. Poza ptialiną ślinianki wydzielają także drugi enzym - amylazę, która ma także zdolność do hydrolizy węglowodanów złożonych. Ona także przestaje działać w kwaśnym środowisku. Proces trawienia węglowodanów jest procesem wieloetapowym i w jamie ustnej zostaje tylko zapoczątkowany. Kolejne etapy zachodzą w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego- jelitach pod wpływem α-amylazy- enzymu wydzielanego przez trzustkę. Gdy pokarm przedostanie się z żołądka do dwunastnicy, następuje wydzielanie przez komórki wyścielające jej ściany hormonu pokarmowego cholecystokininy powodującego wydzielanie przez trzustkę bogatego w enzymy trawienne soku trzustkowego. W skład jego wchodzi także α-amylaza. Jest to enzym, który w dalszym stopniu rozkłada węglowodany już do dosyć prostych form zwanych oligosacharydami. Są to związki długołańcuchowe, nierozgałęzione, które już w niewielkim stopniu mogą być wchłaniane do krwi. Jednak w większości muszą one ulec kolejnemu etapowi hydrolizy do tzw. monocukrów (cukrów prostych), które mogą już zostać bezpośrednio wykorzystane jako źródło energii. Proces ten zachodzi na powierzchni komórek pokrywających jelito cienkie przy udziale enzymów zwanych oligosacharydazami i disacharydazami i stanowi on ostatni etap tego procesu. Wyróżniono kilka rodzajów oligosacharydaz: laktazę, maltazę, sacharazę i izomaltazę.

Laktaza jest jedynym enzymem, który umożliwia hydrolizę laktozy do cukrów prostych glukozy i galaktozy. Obecny jest on już w życiu płodowym i aktywność jego stopniowo spada wraz z wiekiem. Laktoza jest dwucukrem obecnym w dużych ilościach w produktach mlecznych. Po spożyciu ulega ona rozkładowi w jelicie do cukrów prostych glukozy i galaktozy. Brak enzymu objawia się nietolerancją mleka krowiego i występuje on dosyć często u dorosłych osób, zwłaszcza rasy czarnej (nawet 70% osobników). Niestrawiona laktoza w jelicie grubym przy udziale bakterii ulega przemianie do wodoru, metanu i dwutlenku węgla, co objawia się uporczywymi wzdęciami, bólami brzucha, biegunką i nudnościami pojawiającymi się po spożyciu pokarmów mlecznych. W tym przypadku stosowanie diety z ograniczeniem mleka oraz stosowanie dostępnego w aptekach preparatu zawierającego laktazę znacznie zmniejsza lub eliminuje w całości opisane objawy.
Maltaza jest enzymem, który powoduje odszczepianie cząsteczek glukozy od krótkich polimerów glukozy. Tak jak w przypadku laktozy jej obecność stwierdza się już w życiu płodowym, a jej poziom utrzymuje się mniej więcej na jednym poziomie przez całe życie.
Sacharaza jest enzymem powodującym rozkład sacharozy do cukrów prostych. Ilość jego w znacznym stopniu uzależniona jest od stosowanej diety. Głodzenie przyczynia się do znacznego spadku jego aktywności, natomiast dieta bogato węglowodanowa prowadzi do zwiększenia się ilości tego enzymu. Stan taki obserwuje się także u chorych na cukrzycę. W tym wypadku stosowanie leków blokujących aktywność sacharazy w znaczący sposób przyczynia się do obniżenia wchłaniania powstającej na skutek jego działania glukozy.

7.2 Trawienie białek.
Białka w przeciwieństwie do węglowodanów stanowią znacznie bardziej złożoną materię pokarmową. Zbudowane są z aminokwasów połączonych ze sobą przy pomocy wiązań chemicznych. Duża różnorodność aminokwasów oraz związane z tym możliwości połączeń między nimi specyficzne dla każdego organizmu zarówno zwierzęcego i roślinnego stanowią o tak wielkiej różnorodności tej grupy. Białko jest niezbędnym dla człowieka składnikiem diety. Zapotrzebowanie na nie jest bardzo zróżnicowane. Dorosły człowiek przeciętnie potrzebuje około 0,75g białka na kilogram swojej wagi na dobę. Oznacza to, że ważący 70 kg powinien spożywać 50 gram białka dziennie. U noworodka ilość ta jest dwukrotnie większa, a u dziecka w wieku 5 lat nawet sześciokrotnie. Zapotrzebowanie na białko jest także zwiększone u kobiet w ciąży, matek karmiących oraz u rekonwalescentów. Tak jak w przypadku węglowodanów nie może być ono zużyte przez organizm w formie złożonej- wcześniej musi być rozłożone do poszczególnych aminokwasów. Proces ten jednak zapoczątkowany jest dopiero w żołądku. Po przedostaniu się do światła żołądka tzw. komórki okładzinowe pobudzane są przez hormony pokarmowe ( gastrynę, cholecystokininę) oraz przez układ nerwowy do wydzielania kwasu solnego. Jego zadanie jest dwojakie. Po pierwsze działa on bakteriobójczo na większość drobnoustrojów przedostających się wraz z pokarmem. Po drugie, działając na białko powoduje jego denaturację, czyli rozrywane są wiązania chemiczne w cząsteczce białka, które warunkują jego skomplikowaną strukturę przestrzenną. W prosty sposób można powiedzieć, że białko zostaje w pewien sposób wyprostowane, ułatwiając działanie enzymom trawiennym. W soku żołądkowym oprócz kwasu solnego znajduje się także wydzielany przez tzw. komórki główne żołądka enzym zwany pepsyną. Jego działanie możliwe jest także w środowisku kwaśnym i polega na rozbijaniu wewnętrznych wiązań białkowych, w szczególności takich między aminokwasami o rozgałęzionych cząste