Finansowe instrumenty polityki regionalnej Unii Europejskiej

FINANSOWE INSTRUMENTY POLITYKI REGIONALNEJ UNII EUROPEJSKIEJ

Wstęp

Polityka regionalna Unii Europejskiej rozwija się w sposób dynamiczny, głównie w oparciu o środki finansowe Europejskiego Banku Finansowego i instrumenty prawno-finansowe. Praktycznie od momentu ustanowienia pierwszego funduszu strukturalnego, obserwuje się stały i sukcesywny wzrost wartości budżetowych środków finansowych UE, przeznaczonych na realizację działań i przedsięwzięć z zakresu polityki regionalnej. Zarówno na poziomie Unii, jak i na poziomie państw członkowskich obserwuje się nieustanny, dynamiczny rozwój polityki regionalnej. Polityka regionalna poszczególnych krajów członkowskich powinna zmierzać do wprowadzenia zmian strukturalnych w gospodarce, modernizacji ekonomicznej i poprawy konkurencyjności we wszystkich obszarach. Istotnym celem tej polityki jest budowanie potencjału wewnętrznego regionów, zapewniającego możliwość długotrwałego ich rozwoju. Ponadto, polityka regionalna państw musi wspierać wyrównywanie szans rozwojowych w regionach problemowych, które bez tego typu wsparcia skazane są na stopniową marginalizację i trwałe ograniczenie dostępnych możliwości rozwojowych. Wsparcie to powinno być zorientowane również na pobudzanie aktywności społecznej i poprawę sprawności działania administracji publicznej. Polityka regionalna państw członkowskich wspiera w pierwszym rzędzie te kierunki rozwoju, które są ważne dla długofalowego rozwoju całego kraju i Unii Europejskiej.

1. Unijne finanse integracyjne i ich wpływ na politykę regionalną Unii Europejskiej

Finanse integracyjne są ściśle powiązane z zasadami finansowania unijnej polityki regionalnej. Zasadnicze znaczenie dla działalności Unii Europejskiej, jako organizacji integracyjnej, odgrywa aspekt integracyjności tych finansów. Do istotniejszych kierunków kształtowania się i rozwijania unijnych finansów integracyjnych należy zaliczyć :
- wprowadzanie ułatwień w przepływach kapitałowych,
- zbliżenie systemów podatkowych,
- ujednolicenie systemów budżetowych,
- unifikacja instytucji finansowych.

Integracyjność finansów Unii Europejskiej, ze względu na finansowanie unijnej polityki regionalnej, jest czynnikiem pozwalającym na istnienie i rozwijanie się tej kategorii działań unijnych. Podstawą finansowej strony polityki regionalnej jest bowiem spełnianie przez jej instrumenty finansowe swoistej roli alokacyjnej, po części stabilizacyjnej, a także redystrybucyjnej, która umożliwia przemieszczanie środków finansowych z silniejszych gospodarczo państw członkowskich do państw słabszych.

Efektem integracyjności finansów Unii Europejskiej na płaszczyźnie polityki regionalnej jest uzgodnienie, na szczeblu unijnym, jednolitych zasad finansowania rozwoju regionalnego państw członkowskich. Wynikiem istnienia mechanizmów integracyjnego systemu finansowego jest ustanowienie funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności oraz innych unijnych instrumentów finansowych służących rozwojowi regionalnemu.

Integracyjny system finansowy umożliwia finansowym instrumentom polityki regionalnej, obok spełniania wymienionych wcześniej funkcji, tj. alokacyjnej, stabilizacyjnej i redystrybucyjnej, efektywne oddziaływanie i wpływanie na kształtowanie się określonej struktury produkcji oraz rozmieszczenie pracy i kapitału wewnątrz Unii. Dzięki ścisłemu ukierunkowaniu unijnych instrumentów finansowych możliwe jest sterowanie procesami dostosowania strukturalnego wewnątrz Unii.

System finansów integracyjnych pozwala na to, aby finansowe instrumenty polityki regionalnej mogły spełniać także funkcję redystrybucyjną w odniesieniu do przymusowego podziału wtórnego dochodu i majątku powstającego w państwach członkowskich. Obecnie, aż 1/3 wszystkich dochodów budżetowych Unii Europejskiej przeznaczane jest na politykę regionalną, co świadczy o znaczeniu redystrybucji dokonującej się przy udziale finansowych instrumentów tej polityki. Finansowy system integracyjny umożliwia również uczestniczenie finansowych instrumentów polityki regionalnej w kształtowaniu stabilizacji gospodarczej lub przyczynianiu się do stabilizacji gospodarczej wewnątrz Unii. Dokonuje się to w ograniczonym zakresie, poprzez wpływanie na strukturę zatrudnienia w pewnych dziedzinach gospodarczych, jak również przyczynianie się do zapewnienia najistotniejszego warunku procesu wzrostu gospodarczego wewnątrz Unii, jakim jest spójność ekonomiczna i społeczna wszystkich obszarów Unii Europejskiej.

Funkcjonowanie funduszy Unii Europejskiej, a szczególnie funduszy strukturalnych należy do kluczowych zagadnień dotyczących polityki regionalnej Unii Europejskiej. Wynika to z faktu, iż wiele regionów w państwach należących do Wspólnoty, charakteryzuje się różnymi potrzebami modernizacyjnymi i restrukturyzacyjnymi. Bardzo istotne jest zatem „wykreowanie odpowiednich mechanizmów umożliwiających absorbcję środków Unii Europejskiej na poziomie regionu, a w konsekwencji przez poszczególne podmioty” . Większość projektów restrukturyzacyjnych może zostać sfinansowana z budżetu wspólnotowego. Unia Europejska, realizując swoją politykę spójności społeczno-gospodarczej, stworzyła mechanizmy skierowane właśnie na finansowanie procesów dostosowawczych. W związku z tym, że restrukturyzacja jest procesem, którym zarządzanie odbywa się w głównej mierze na poziomie zdecentralizowanych struktur terytorialnych, a podstawowym beneficjentem stają się podmioty regionalne.

1. 1. Zadania i cele polityki regionalnej Unii Europejskiej

Ze względu na duże zróżnicowanie stopnia rozwoju społecznego i gospodarczego poszczególnych krajów członkowskich Unii oraz istnienie jeszcze większych dysproporcji rozwojowych pomiędzy ich regionami konieczne jest prowadzenie polityki regionalnej wewnątrz Unii Europejskiej. Głównym celem europejskiej polityki regionalnej jest zatem „zmniejszenie istniejących nierówności regionalnych i zapobieganie powstawaniu dalszych różnic między regionami poprzez transfer zasobów Wspólnoty do regionów uboższych, wykorzystując w tym celu finansowe instrumenty” .

Politykę regionalną i związane z jej realizacją korzystanie z funduszy, Unia Europejska prowadzi na podstawie określenia obszarów problemowych zwanych w nomenklaturze Unii Europejskiej Celami (objectives). W związku z tym pierwszym kluczowym zadaniem w każdym nowym okresie programowania funduszy strukturalnych jest wybranie regionów lub obszarów, które otrzymają pomoc z tych funduszy. Charakterystyka tych regionów ujęta jest w celach polityki strukturalnej. Lista celów polityki strukturalnej Unii Europejskiej ulegała przekształceniom w kolejnych perspektywach budżetowych. W ramach tzw. pierwszego pakietu Delorsa, obejmującego lata 1989-1993, wyodrębniono 5 celów (de facto 6, gdyż występował cel 5a i 5b) unijnej polityki strukturalnej. Drugi pakiet Delorsa na lata 1994-1999 został uzupełniony o cel 6. Z tego na regiony dzielono środki realizujące cel 1, 2, 5b i 6 (cele 3, 4, 5a miały charakter funkcjonalny i nie były związane z regionami, lecz z problemami rozwiązywanymi w skali państw).

„Reformy Funduszy Strukturalnych wprowadzone przez Agendę 2000 zmniejszyły liczbę celów z siedmiu do trzech” . W okresie 2004-2006 istniały następujące cele :
• Cel 1 obejmujący regiony zacofane, tj. te, gdzie PKB na 1 mieszkańca wynosi poniżej 75% średniej unijnej. Na ten Cel dostępne są środki z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych oraz Finansowego Instrumentu Wsparcia Rybołówstwa.
• Cel 2 wspiera konwersję gospodarczą i społeczną obszarów przeżywających trudności strukturalne, a zwłaszcza obszary przestarzałego i upadającego przemysłu oraz usług, upadające obszary wiejskie, obszary miejskie mające problemy oraz przeżywające kryzys obszary uzależnione od rybołówstwa. Środki na ten Cel płyną z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych oraz Finansowego Instrumentu Wsparcia Rybołówstwa. Na ten cel przeznacza się 11,5% środków strukturalnych.
• Cel 3 przyczynia się do adaptacji i modernizacji polityk oraz systemów edukacji, kształcenia i zatrudnienia poza regionami objętymi Celem 1. Cel 3 ma za zadanie realizowanie celów Europejskiej Polityki Zatrudnienia zgodnie z przepisami Traktatu Amsterdamskiego. Środki na ten cel są pokrywane wyłącznie z Europejskiego Funduszu Społecznego i wynoszą 12% ogółu Funduszy Strukturalnych.

Polska w minionym okresie programowania objęta była pomocą strukturalną w ramach Celu 1. Oznacza to, że nasz kraj otrzymał najwyższy poziom wsparcia funduszy unijnych.

1.2. Instrumenty realizujące politykę regionalną Unii Europejskiej

Polityka regionalna Unii Europejskiej obejmuje dwie kategorie instrumentów funkcjonalnych, które decydują o jej funkcjonowaniu i oddziaływaniu. Są to instrumenty prawne i instrumenty finansowe. Instrumenty prawne to określone działania prawne oraz instytucjonalne, których wynikiem jest stanowienie aktów prawnych regulujących zasady oddziaływania polityki regionalnej oraz powstawanie struktur instytucjonalnych odpowiedzialnych za realizację tych aktów. Instrumenty finansowe natomiast, to określone fundusze zasobowe środków budżetowych Unii Europejskiej oraz środków pozabudżetowych, które umożliwiają dokonywanie unijnej interwencji finansowej.

Ze względu na fakt, że większość instrumentów polityki regionalnej ma charakter złożony, wobec tego można wyodrębnić również instrumenty prawno-finansowe. Do tej kategorii należą :
- fundusze strukturalne,
- Fundusz Spójności,
- Europejski Bank Inwestycyjny (EBI).

Fundusze strukturalne są instrumentem służącym do realizacji jednego z nadrzędnych celów, jakim jest spójność społeczno-gospodarcza. Ich zadaniem jest wspieranie restrukturyzacji i modernizacji gospodarek krajów i regionów wspólnotowych. W ten sposób wpływa się na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej Unii. Fundusze kierowane są przede wszystkim do tych regionów, które bez pomocy finansowej nie są w stanie dorównać do średniego poziomu rozwoju gospodarczego w Unii Europejskiej.
Do funduszy strukturalnych należą :
1. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF);
2. Europejski Fundusz Społeczny (ESF);
3. Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF);
4. Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa (FIWG).

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (ERDF – European Regional Development Fund) powstał w 1975 r. jako odpowiedź Wspólnoty Europejskiej na pogłębiające się dysproporcje w rozwoju regionów państw członkowskich. Jest największym, pod względem wielkości środków, funduszem strukturalnym. Wspiera on finansowo projekty, które :
• tworzą inwestycje produkcyjne i zapewniają odpowiednią ilość miejsc pracy,
• inwestują w infrastrukturę,
• przyczyniają się do rozwoju wewnętrznego potencjału przez wspieranie i zachęcanie rozwoju lokalnego oraz skierowane na tworzenie miejsc pracy.

Europejski Fundusz Społeczny (ESF – European Social Fund) jest najstarszym funduszem strukturalnym, utworzonym w 1957 r. wraz z powołaniem EWG. Jego zadaniem jest „ułatwienie zatrudnienia pracowników, zwiększenie ich geograficznej i zawodowej mobilności w obrębie Wspólnoty oraz ułatwienie ich adaptacji do zmian, zwłaszcza przez szkolenia zawodowe i przekwalifikowanie” . EFS współfinansuje również projekty dla młodych ludzi szukających pracy, dla osób długotrwale bezrobotnych, dla grup społecznie upośledzonych oraz dla zapewnienia równego dostępu kobiet i mężczyzn do rynku pracy.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EAGGF – European Agriculture Guidance and Guarantee Funds), który powstał w 1964 r. oraz Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa (FIWG – Financial Instrument for Fisheries Guidance), utworzony w 1993 r. to fundusze, które są związane przede wszystkim z prowadzeniem Wspólnej Polityki Rolnej na terytorium Unii Europejskiej.
Ze środków funduszy strukturalnych finansowane są Programy operacyjne oraz Inicjatywy Wspólnotowe. Inicjatywy Wspólnotowe są to programy pomocy bezzwrotnej, skierowane do określonych środowisk i grup społecznych państw członkowskich Unii Europejskiej, pozostające jednak w bezpośredniej gestii Komisji Europejskiej, a nie poszczególnych państw członkowskich. W latach 1994-1999 było ich trzynaście. Obecnie funkcjonują cztery Inicjatywy Wspólnotowe:
Inicjatywa EQUAL, dotycząca współpracy międzynarodowej służącej promowaniu nowych form zwalczania dyskryminacji i nierówności na rynku pracy. Środki finansowe pochodzą z zasobów Europejskiego Funduszu Socjalnego.
INTERREG III to program Unii Europejskiej, który wspiera współpracę przygraniczną i międzyregionalną służącą „wzmocnieniu harmonijnego i trwałego rozwoju całego obszaru Wspólnoty” . INTERREG III jest finansowany przez Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.
Inicjatywa URBAN II dotyczy gospodarczej i społecznej regeneracji miast oraz obszarów miejskich UE liczących co najmniej 100 000 mieszkańców. Program jest w całości finansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
Inicjatywa LEADER + skierowana jest na finansowanie projektów związanych z rozwojem społeczno-gospodarczym obszarów wiejskich. Program jest finansowany przez Sekcję Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.
Poza funduszami strukturalnymi nie można zapomnieć o potężnym narzędziu wsparcia dla rozwoju regionalnego, jakim jest Fundusz Spójności. Fundusz Spójności (Cohesion Fund) „nie jest zaliczany do funduszy strukturalnych pomimo tego, że jest bardzo zbliżony do tych funduszy w zasadach funkcjonowania” . Fundusz ten finansuje projekty w dziedzinie ochrony środowiska i infrastruktury komunikacyjnej dla Sieci Europejskich w krajach Unii, w których PKB na 1 mieszkańca wynosi poniżej 90% średniej unijnej.
Do instrumentów prawno-finansowych należy również Europejski Bank Inwestycyjny (EBI), który powołany został Traktatem o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej (ze zmianami wprowadzonymi Traktatem o Unii Gospodarczej). „Zadaniem EBI jest przyczynianie się (sięgając do rynku kapitałowego i środków własnych Unii Europejskiej) do zrównoważonego i stabilnego rozwoju Rynku Wewnętrznego w interesie wszystkich państw członkowskich” . Europejski Bank Inwestycyjny prowadzi działalność nie nastawioną na zysk. Udziela pożyczek i gwarancji, które umożliwiają finansowanie projektów we wszystkich sektorach gospodarki. Najczęściej są to projekty dotyczące rozwoju regionów mniej rozwiniętych, projekty modernizacji i przekształcania przedsiębiorstw lub rozwoju nowych obszarów działań oraz inne projekty obejmujące większą liczbę państw członkowskich (głównie z zakresu: transportu, telekomunikacji, energetyki, przemysłu i ochrony środowiska).

1.3. Fundusze Unii Europejskiej szansą na rozwój polskich regionów

Zasadniczym warunkiem wykorzystania szans i zminimalizowania potencjalnych zagrożeń dla Polski, jakie wiążą się z jej wejściem do struktur Unii Europejskiej „jest podniesienie konkurencyjnych zdolności polskiej gospodarki, przystosowanie jej do wymogów ostrego współzawodnictwa na europejskim wspólnym rynku” . Obecnie konkurencyjność jest wielkim wyzwaniem stojącym przed polityką ekonomiczną państwa. W celu sprostania stojącym przed Polską wyzwaniom konkurencyjności konieczne jest ukierunkowanie polityki regionalnej na dobrze przemyślane, stopniowe rozprzestrzenianie na terytorium całego kraju czynników generujących korzyści dla jednostek gospodarczych, wspieranie i wprowadzanie tych czynników tam, gdzie występuje ich niedostatek. Chodzi tu przede wszystkim o rozbudowę oraz modernizację infrastruktury techniczno-ekonomicznej i społecznej, a także o wypełnianie luk infrastrukturalnych występujących w wielu regionach. Polityka regionalna zarówno krajowa, jak i UE ukierunkowana jest zatem na redukowanie dysproporcji przestrzennych rozwoju. Dysproporcji, które oznaczają już nie tylko rozpiętości w dochodach i stopie bezrobocia, ale także nierówności w zakresie stanu środowiska, wyposażenia w infrastrukturę, dostępie do kapitału, edukacji i kompetencji itp.”
1 maja 2004 r. Polska wstępując w struktury Unii Europejskiej uzyskała pełne prawo do korzystania ze wsparcia ze środków funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności. Wymogiem dla uzyskiwania dofinansowania dla krajów członkowskich Unii Europejskiej ze strony funduszy strukturalnych jest przygotowywanie programów operacyjnych horyzontalnych i sektorowych bądź też rozwoju regionalnego.
Programy operacyjne mają za zadanie przekształcenie ogólnej strategii rozwoju państwa i regionu w "priorytety", "działania" oraz w plan finansowy. Każdy z programów operacyjnych składa się zatem z priorytetów i działań, które szczegółowo określają sposób osiągnięcia celów i strategii określonych w Narodowym Planie Rozwoju. Program musi zawierać przede wszystkim priorytety programu, ich spójność z CSF, skwantyfikowane cele oraz ocenę przewidywanego oddziaływania. Ponadto musi przedstawiać opis działań planowanych dla wdrażania priorytetów, a także plan finansowy wyszczególniający dla każdego priorytetu i roku alokację finansową z poszczególnych funduszy strukturalnych, Europejskiego Banku Inwestycyjnego, innych instrumentów finansowych oraz całkowitą sumę środków publicznych i prywatnych związanych z udziałem każdego z funduszy. Istotne są również postanowienia dotyczące wdrażania programu operacyjnego. tzn. opis działań związanych z zarządzaniem programem (w tym wskazanie instytucji zarządzającej), opis systemów monitoringu i oceny, określenie zasad transferu środków finansowych oraz określenie zasad kontroli programu operacyjnego.
W zakończonym okresie programowania, (tj. na lata 2004-2006), z Funduszy Strukturalnych były współfinansowane Inicjatywy Wspólnotowe i 7 programów operacyjnych :
1. Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego;
2. Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich;
3. Sektorowy Program Operacyjny Wzrost Konkurencyjności Gospodarki;
4. Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora Żywnościowego i Rozwój Obszarów Wiejskich;
5. Sektorowy Program Operacyjny Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb;
6. Sektorowy Program Operacyjny Transport;
7. Program Operacyjny Pomoc Techniczna.
Prognozowany poziom wydatków z Funduszy Strukturalnych zakładał wydatkowanie w 2006r. 11 781,5 mln zł. (w przeliczeniu na kurs 1€ = 3,8305 PLN). Prognoza ta została zrealizowana w 69% co oznacza, że w 2006 r. wielkość wykorzystania unijnych środków pomocowych (tab. 1), dla wszystkich programów operacyjnych i inicjatyw wspólnotowych wyniósł 8 086,9 mln zł.

Tabela 1. Realizacja prognozy RM na 2006 r. według programów operacyjnych/inicjatyw wspólnotowych (wg stanu na koniec grudnia 2006 r.)

Tylko w 3 przypadkach (SPO Transport, SPO Rozwój zasobów ludzkich, PO Pomoc techniczna) prognoza RM została zrealizowana w zadowalającym stopniu. Natomiast w przypadku programów: IW INTERREG IIIA, Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego (EFS) oraz SPO Rybołówstwo i przetwórstwo ryb stopień realizacji prognozy, nieprzekraczający 35 %, jest wysoce niezadowalający.
W 2007 r. prognozy poziomu wydatków z Funduszy Strukturalnych przedstawiane są w dwóch wariantach:
• wariant A, opracowany przez Instytucję Zarządzającą Podstawami Wsparcia Wspólnoty (IZ PWW), zakłada wydatkowanie w 2007 r. 16 022,6 mln zł. Jest on wariantem bardziej pożądanym z punktu widzenia sprawnego wydatkowania środków wspólnotowych w ostatnim roku realizacji programów,
• wariant B, zakłada wydatkowanie w 2007 r. 14 949,0 mln zł, a także uwzględnia uwagi poszczególnych resortów zgłaszane w czasie prac nad prognozą wydatków.
Przy opracowywaniu wariantu A kierowano się, „oprócz wymogów zasady N+2,
zaobserwowanym w ciągu kilku ostatnich miesięcy ubiegłego roku przyspieszeniem w wydatkowaniu środków wspólnotowych, jak również potrzebą wydatkowania jak największej ilości środków w roku 2007 w celu uniknięcia zbyt dużej kumulacji wydatków w roku 2008, w którym spodziewane są znaczne płatności w programach nowej perspektywy finansowej” .


Rys. 1. Zestawienie prognozowanych wydatków z Funduszy Strukturalnych w 2006 r. i w 2007 r. (wariant A i B) wg programów operacyjnych


Osiągnięcie zadowalającego stopnia realizacji przedstawionych prognoz (rys. 1), zależy od spełnienia szeregu warunków. Do najważniejszych należy zaliczyć :
a) poprawa zdolności kadrowej instytucji zaangażowanych we wdrażanie działań współfinansowanych ze środków wspólnotowych, polegająca zarówno na zwiększeniu liczby etatów jak i usprawnieniu systemu motywacyjnego, co umożliwi ograniczenie nadmiernej rotacji kadr,
b) dotrzymywanie przez beneficjentów terminów wnioskowania o płatność wynikających z harmonogramów realizacji projektu,
c) likwidacja barier wynikających z obowiązującego prawa, które wpływają na tempo wydatkowania środków z funduszy strukturalnych,
d) zapewnienie środków na finansowanie krajowe zgodnie ze zgłaszanym zapotrzebowaniem, w tym sprawny podział rezerwy celowej, będącej uzupełnieniem środków krajowych przewidzianych w częściach budżetowych właściwych dysponentów,
e) regularny monitoring postępów w realizacji prognoz oraz podejmowanie przez właściwe podmioty, w tym Radę Ministrów, skutecznych działań mobilizujących wobec instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie, które nie osiągają zadowalających rezultatów,
f) zapewnienie, przez cały rok 2007, płynności finansowej w poszczególnych programach operacyjnych,
g) powstrzymanie się od wszelkich nieuzasadnionych zmian instytucjonalnych, w szczególności zmian instytucji odpowiedzialnych za wdrażanie, które, jak wskazuje dotychczasowe doświadczenie, zatrzymują proces wdrażania na co najmniej kilka miesięcy.
Oprócz środków pomocowych z Funduszy Strukturalnych Polska otrzymuje wsparcie z Funduszu Spójności. W ramach FS (wraz z ISPA) w latach 2000 – 2005 zatwierdzone zostały do końca września 2006 r. 124 projekty :
• sektor transportu – 34,
• sektor środowiska – 88,
• pomoc horyzontalna – 2.
W ciągu ostatniego roku widoczny był postęp i przyspieszenie w realizacji projektów współfinansowanych ze środków Funduszu Spójności. Przełożyło się to na wzrost poziomu płatności otrzymywanych z Komisji Europejskiej. W okresie od 31 października 2005 r. do 30 września 2006 r. kwota kosztów kwalifikowanych projektów Funduszu Spójności wzrosła o ponad 1,6 mld euro. W tym samym okresie kwoty środków zakontraktowanych wzrosły o 0,91 mld euro, a wydatkowanych o 0,51 mld euro. Oznacza to, iż w przypadku wartości środków zakontraktowanych wzrost, jaki odnotowano tylko w okresie od 31 października 2005 r. do 30 września 2006 r. wyniósł aż dwie trzecie całkowitej wartości, jaką zakontraktowano od początku realizacji projektów do dnia 31 października 2005 r.
Według stanu na 30 września 2006 r. wartość zakontraktowanych w projektach Funduszu Spójności środków to ok. 3,4 mld euro, co stanowi ok. 44% całkowitej wartości kosztów kwalifikowanych. Wartość środków wydatkowanych wyniosła ok. 1,51 mld euro, co stanowi ponad 19% całkowitej wartości kosztów kwalifikowanych (rys. 2). Dynamika kontraktowania i wydatkowania środków Funduszu Spójności wykazuje w omawianym okresie tendencję zwyżkową.
Szybszy postęp w realizacji projektów Funduszu Spójności wykazuje sektor transportu. Według stanu na koniec września 2006 r. w sektorze transportu wartość zakontraktowanych środków sięga 50% wartości całkowitych kosztów kwalifikowanych dla sektora. Wartość środków wydatkowanych sięga natomiast ok. 31% wartości całkowitych kosztów kwalifikowanych dla sektora transportu. W sektorze środowiska wartości te sięgają odpowiednio 38% i 10%. Relatywnie niższe wartości w sektorze środowisko w porównaniu z sektorem transportu wynikają przede wszystkim z dużej liczby beneficjentów, a także charakteru realizowanych inwestycji.


Rys. 2. Stan realizacji projektów Funduszu Spójności 2000-2005 wg stanu na dzień 30 września
2006 r. (wykres ogółem uwzględnia projekty pomocy horyzontalnej)

W trakcie V Komitetu Monitorującego Strategię wykorzystania Funduszu Spójności w dniu 30 listopada 2006 r. Komisja Europejska poinformowała, iż Polska zagospodarowała całą dostępną dla naszego kraju alokację środków Funduszu Spójności.

1.4. Perspektywy wykorzystania funduszy unijnych w Polsce na lata 2007-2013

W rozpoczynającym się okresie programowania 2007-2013 z funduszy strukturalnych będą finansowane następujące programy operacyjne :
1. Infrastruktura i Środowisko;
2. Innowacyjna Gospodarka;
3. Kapitał Ludzki;
4. Rozwój Polski Wschodniej;
5. Pomoc Techniczna;
6. Europejska Współpraca Terytorialna;
7. Regionalne Programy Operacyjne.
Na realizację Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007-2013 zostanie przeznaczonych ponad 36 mld euro. Ze środków Unii Europejskiej (rys. 3), będzie pochodziło 27 848,3 mln euro (w tym ze środków Funduszu Spójności – 21 511,06 mln euro (77%) oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego – 6 337,2 mln euro (23%)).
Program Operacyjny Kapitał Ludzki finansowany będzie w 85 % ze środków Unii Europejskiej (Europejskiego Funduszu Społecznego) oraz w 15 % ze środków krajowych. Całość kwoty, jaką przewidziano na realizację Programu, wynosi prawie 11,5 mld euro, w tym wkład finansowy Europejskiego Funduszu Społecznego to ponad 9,7 mld euro, a pozostałą część stanowią środki krajowe.


Rys. 3. Podział środków Unii Europejskiej w ramach projektu PO IiŚ według sektorów (w mln euro)
Źródło: http://www.mrr.gov.pl/ProgramyOperacyjne+2007-2013/Infrastruktura+i+Srodowisko/
.
Celem głównym Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na lata 2007-2013 jest rozwój polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez realizację następujących celów szczegółowych:
• Zwiększenie innowacyjności przedsiębiorstw,
• Wzrost konkurencyjności polskiej nauki,
• Zwiększenie roli nauki w rozwoju gospodarczym,
• Zwiększenie udziału innowacyjnych produktów polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym,
• Tworzenie trwałych i lepszych miejsc pracy,
• Wzrost wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych w gospodarce.
Projekty realizowane w ramach Programu Rozwój Polski Wschodniej będą współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Pula środków przeznaczonych na ten cel to ok. 2,27 mld euro, w tym ok. 992 mln euro specjalnych środków, przeznaczonych, decyzją Rady Europejskiej, dla pięciu regionów Unii Europejskiej o najniższym poziomie PKB na mieszkańca, wyznaczonych na podstawie danych Eurostatu z 2002 r. - tj. 120 euro. Pozostała kwota, tj. ok. 1,21 mld euro z EFRR stanowi dodatkowe środki wyasygnowane przez Rząd RP z puli funduszy strukturalnych przyznanych Polsce, które zostały podzielone za pomocą odrębnego algorytmu.

Tab. 2. Podział środków unijnych w ramach Programu Rozwój Polski Wschodniej na lata 2007-2013

W latach 2007-2013 na rozwój współpracy terytorialnej z budżetu Unii Europejskiej przeznaczonych zostanie łącznie 7,75 mld euro. Polska alokacja na realizację programów w ramach Europejskiej Współpracy Terytorialnej wyniesie 557,8 mln euro. Dodatkowe 173,3 mln euro zostanie przeznaczonych przez Polskę na współpracę transgraniczną z państwami nie należącymi do Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa (EISP).
Budżet Programu Współpraca Międzyregionalna wynosi 321 mln euro (wyłącznie środki z EFRR). Ze środków tych współfinansowane będą również:
• program wymiany doświadczeń na temat rozwoju obszarów miejskich (w oparciu o dotychczas realizowany program URBAN),
• program dotyczący identyfikacji, transferu i rozpowszechniania „dobrych praktyk” w zarządzaniu programami współpracy – INTERACT II,
• program z zakresu opracowywania studiów, gromadzenia danych, obserwacji i analizy trendów rozwojowych (kontynuacja programu ESPON).
Z powyższych danych wynika, że Polska przez najbliższe lata może otrzymać znaczną ilość środków finansowych pochodzących z budżetu Unii na realizację polityki regionalnej. Co prawda absorpcja tych środków przez województwa będzie bardzo trudnym zadaniem oraz poważnym sprawdzianem możliwości absorpcyjnych polskich regionów, ale członkowstwo we Wspólnocie i prawo do korzystania ze środków pomocowych Unii jest niewątpliwie ogromną szansą na rozwój polskich regionów.
Bibliografia
1. M. Cini, Unia Europejska: organizacja i funkcjonowanie, PWE, Warszawa 2007.
2. Z. Czachór, Mechanizmy i instrumenty zarządzania ekonomicznego we Wspólnotach Europejskich i Unii Europejskiej, [w:] Fundusze Unii Europejskiej: doświadczenia i perspektywy, pod red. J. Babiaka, Studio EMKA, Warszawa 2006.
3. A. Głowacki, Znaczenie polityki regionalnej Unii Europejskiej dla procesu integracji, ¬¬¬[w:] Polityki i programy Unii Europejskiej: materiały z międzynarodowej Konferencji Otwarcia Modułu Europejskiego Jean Monet dla Geodezji i Kartografii, pod red. U. Marchlewicz, P. Wensierski, Uczeln. Politech. Koszal., Koszalin 2005.
4. Prognoza wydatkowania środków z funduszy strukturalnych w 2007 r., Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, marzec 2007 r., http://www.mrr.gov.pl/NR/rdonlyres/7B2 DE6C5-3A77-4F05-A259FA7E048B1B1D/30344/Prognozawydatkowzfunduszy strukturalnychw 2007naRM2.pdf.
5. I. Pietrzyk, Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich, PWN, Warszawa 2000.
6. Programy operacyjne na lata 2007-2013, http://www.mrr.gov.pl/Programy Operacyjne+2007-2013/
7. P. Puchara, Unia Europejska wobec zmian strukturalnych: rekonwersja regionalna, Politechnika Częstochowska, Częstochowa 2003.
8. Raport roczny z realizacji przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego działań służących poprawie absorpcji funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności (za okres od 1 listopada 2005 r. do 31 października 2006 r.), Warszawa, grudzień 2006, http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/NR/rdonlyres/315D55D6-0E26-455B-938F-9059AB2B7F43/27879/ raport_roczny_poRM_v2.pdf
9. M. Rudnicki, Polityka regionalna Unii Europejskiej: zagadnienia prawno-finansowe, Wyd. Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 2000.
10. B. Winiarski, Zróżnicowanie poziomu konkurencyjności regionów a kierunki i cele polityki regionalnej oraz jej uwarunkowania makroekonomiczne w Polsce, [w:] Polityka regionalna i jej rola w podnoszeniu konkurencyjności regionów, pod red. M. Klamuta i L. Cybulskiego, Akademia Ekonomiczna, Wrocław 2000.