Notatki pr. konstytucyjne

KONSTYTUCJA
1. Konstytucja- termin konstytucja pochodzi od łacińskiego słowa ( C O N S T I T U E R E ) – i oznacza tyle co urządzać , ustanawiać.
Najczęściej pod pojęciem konstytucja rozumie się akt pisany zawierający normy prawne o najwyższej mocy, regulujące podstawy ustroju politycznego i społecznego, uchwalanej przez powołany do tego organ i zmieniana w szczególnym trybie.
2. Konstytucja to akt o najwyższej mocy prawnej, określający podstawy ustroju państwa oraz
Status prawny jednostki.
3. Geneza konstytucji pisanej:
a) I konstytucja pisana na świecie była konstytucją Stanów Zjednoczonych ( 1787 r.)
poprzedzona była tzw. Małymi konstytucjami poszczególnych stanów
b) II na świecie a najstarszą w Europie była konstytucja polska z 03-05-1791r. ( ustawa rządowa
c) III na świecie była konstytucja Francuska z 03-09-1791r.
4. Przyczyny powstania pierwszych konstytucji pisanych:
a) poglądy szkoły natury w myśl których, władza państwowa powinna być ograniczona przez przyrodzone prawa jednostki
b) koncepcja umowy społecznej
c) teoria podziału władzy – wg której wolność jednostki może być zagwarantowana jedynie tam gdzie władza jest podzielona pomiędzy różne wzajemnie hamujące się organy państwowe
d) idea wolności i równości
e) szkoła pozytywizmu prawnego – przywiązywała dużą wagę do prawa pisanego stanowionego przez suwerenną władzę państwową.
5. Konstytucja jest ustawą zasadniczą, szczególną o charakterze normatywnym obowiązującą we wszystkich rodzajach stosunków prawnych i jest bezpośrednio stosowana przez organy państwowe zaś obywatel może się bezpośrednio powoływać na jej normy.
6. Konstytucja jest zatem zbiorem praw kardynalnych stanowiących fundament politycznego i społecznego ładu, zawiera podstawowe zasady dotyczące treści prawa i zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawnych.
7. Kontrola konstytucyjności prawa: II systemy kontroli: a) kontrola parlamentarna; b) kontrola pozaparlamentarna sprawowana przez Trybunał Konstytucyjny
8. Treść Konstytucji ( materia konstytucji)
a) zawiera charakterystykę danej państwowości
b) wskazuje na podmiot władzy
c) odwołuje się do zasady suwerenności narodu oraz jego struktury społecznej i politycznej
d) regulacje dotyczące praw obywatelskich
e) zasady organizacji i kompetencji władz państwowych
f) określa stosunek między państwem a organizacjami międzynarodowymi.
9. Forma konstytucji – najczęściej używa się słowa konstytucja
A) Tryb uchwalania :
Może być nadana przez suwerena ( OKTROJOWANA)
Przyjęta w drodze umowy pomiędzy panującym a parlamentem
W drodze referendum konstytucyjnego ( konst. Polska 1997r.)
Uchwalona przez powołany do tego organ
Uchwalona przez parlament prowadzący działalność ustawodawczą





B) Tryb zmiany konstytucji:
Konstytucje elastyczne – do zmiany nie są przewidziane szczególne wymogi np.: konst Wielkiej Brytanii
Konstytucje sztywne – tryb zmiany trudny np.: obecna konstytucja RP
Konstytucję można zmieniać częściowo ( nowelizacja, rewizja) lub całkowicie ( uchwalenie nowej )
10. Systematyka konstytucji – to wewnętrzny układ jej treści
a) Wstęp = preambuła= arenga – stanowi część składową konstytucji, może być jedno lub kilku zdaniowe ale także wielostronicowe; najczęściej we wstępie występuje odwołanie do Boga i tradycji itp.
b) Zasadnicza część konstytucji to akty normatywne ukazane jako
działy, rozdziały, tytuły, artykuły, paragrafy, ustępy, punkty, zdania
c) w każdej konstytucji możemy wyróżnić systematykę :
· ogólną – dominującym kryterium jest kryterium ideologiczno – polityczne
· szczegółową- decydujące znaczenia ma kryterium logicznego układu treści
11. Obowiązywanie konstytucji – to inaczej stosowanie jej, nabranie przez nią mocy i może to być rozwiązane w następujący sposób:
a) wejście w życie konstytucji jest regulowane odrębną ustawą konstytucyjną
----------- „” ----------- „” ------------------- jej postanowieniami końcowymi
b) -------------„” ------------- jest w ogólny sposób określane przez samą konstytucję, natomiast ustawa zwykle szczegółowo określa wprowadzenie nowej ustawy zasadniczej. W celu uniknięcia konfliktów między ustawami zasadniczymi wprowadza się przepisy przejściowe.
12. Stosowanie konstytucji:
a) bezpośrednie – ma stosowanie gdy normy konst. Obowiązują wprost w obrocie prawnym ( parlament, głowa państwa, rząd )
b) pośrednie – ma miejsce gdy jej normy wymagają uprzedniego rozwinięcia i konkretyzacji w aktach niższego rzędu
c) współstosowanie konst. – polega na równoczesnym stosowaniu norm konst. I norm ustawowych.
13. Przestrzeganie konst. To realizacja jej norm czyli spełnianie przez ich adresatów postanowień ustaw zasadniczych.
14. Wykładnia konst.:
A )Zasady wykładni konst.:
Jedność konst. – zakaz interpretacji jej poszczególnych norm
Istnienie hierarchii wewnętrznej norm ( wszystkie jednakowo ważne, scharmonizowane)
Normy określające funkcje i kompetencje organów państwowych – ich interpretacja powinna uwzględniać relacje między nimi.
15. Funkcje konstytucji:
A) prawna – rola aktu prawnego
B) stabilizująca – pełni rolę gwaranta pokoju i ładu społecznego , chroniąc określony w niej układ stosunków politycznych, ekonomicznych czy społ.
C) Programowa –jest swoistym przeciwieństwem w/w funkcji, konst. Musi być zorientowana na przyszłość, wyznaczać cele działalności państwa i społeczeństwa.
D) Integracyjna - identyfikacja obywateli z państwem ( konst. Jest efektem kompromisu między państwem a społ.)
E) Organizatorska – określa zasady organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego strukturę wewnętrzną.
F) wychowawcza – odzwierciedla pewien system wartości i przekonań, jest również programem na przyszłość.

16. Normy konstytucyjne: normy prawne zawarte w konst. II rodzaje
A )niepisane – można je wyprowadzić z konst. , mają moc równą normą konst.( w Polsce brak)
B)pisane
materialne – określają granice i program działalności państwa, regulują zasady jego ustroju i stosunki między państwem a jednostką, są bardzo ogólne i abstrakcyjne. Typy
zasady polityczne
normy programowe
wstęp do konst.
normy kompetencyjne
podstawowe prawa wolności i obowiązki obywateli
materialne gwarancje

proceduralne - regulują sposób, formę postępowania podmiotów wymienionych w konst. i wskazują elementy konieczne aby uznać to postępowanie za wywołujące określone skutki prawne. TYPY
proceduralne
kreacyjne
rewizyjne
formalne gwarancje praw i wolności jednostki

organizacyjne – regulują organizację państwa, ustanawiają organy państwowe i określają ich strukturę













17. Źródła prawa – są to fakty tworzące prawo ( prawotwórcze ) np. uchwalenie ustawy.
Źródłami poznania prawa są wszelkiego rodzaju dokumenty lub inne formy przekazu z których poznaje się treść norm prawnych pn. dokument, dziennik ustaw, nośniki informacji, itp.
Termin źródła prawa oznacza akt prawny ustanawiający normy obowiązującego prawa.
18. Podstawowym źródłem prawa konstytucyjnego będzie sama Konstytucja, normy zawarte w innych aktach normatywnych, których przedmiotem regulacji są instytucje i zasady ustroju politycznego i społeczno – gospodarczego państwa.
Wszelka władcza działalność państwa wymaga podstaw prawnych czyli legitymacji w prawnie nadanym upoważnieniu do działania.
Praworządny charakter działalności prawotwórczej mieści się w normach zamkniętego systemu prawa ( ukształtowany jest on w konstytucji i nie może być dowolnie formułowany )
System źródeł prawa w naszej konst. ma charakter zamknięty.
19. System źródeł prawa.
Zasadnicze znaczenia ma zasada hierarchicznej struktury systemu źródeł prawa – polega ona na konstytucyjnym obowiązku niższych organów do stanowienia aktów prawnych mających służyć realizacji norm, aktów wyższego stopnia. Oznacza również zakaz tworzenia aktów sprzecznych co do treści i trybu ich stanowienia z aktami wyższego szczebla.
Zasada nadrzędności konst. – wszystkie akty prawne muszą być zgodne z konst.
20. Ustawa o zmianie konstytucji.
Art. 235 konst. stanowi, że zmiana konst. następuje w drodze ustawy uchwalonej w szczególnym trybie.
Inicjatywa ustawodawcza w tym zakresie przysługuje co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, senatorów lub prezydentowi RP. Ustawę o zmianie konstytucji uchwala Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów a senat bezwzględną większością głosów przy quorum przynajmniej1/2 liczby senatu. Zmianę konst. uchwalają obie izby w jednakowym brzmieniu.



















VIuSTAWA
1. Ustawa zajmuje szczególne miejsce w systemie prawa. Jest ustawiona zaraz po konst. i powinny być jej podporządkowane wszystkie inne normy prawne.
2. Ustawa pełni rolę realizacji konst. i wszystkie akty o randze podustawowej muszą być z nią zgodne.
3. Ustawa jest uchwalana przez parlament w szczególnym trybie – prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje posłom ( grupie lub Komisji sejmowej), prezydentowi RP, Senatowi jako całości , Radzie Ministrów ( całości ) oraz grupie 100 tyś. obywateli. Jest rozpatrywana w trybie trzech czytań a następnie poddana głosowaniu. Warunkiem wejścia w życie ustawy jest jej ogłoszenia w Dzienniku Ustaw.
4. Sejm – może przyjąć ustawę bez poprawek, przyjąć poprawki lub odrzucić ustawę
Senat- 30dni brak wypowiedzi –ustawa przyjęta
Prezydent może-podpisać, skorzystać z Veta lub w razie wątpliwości złożyć wniosek do TK o zbadanie zgodności z konst.(orzeczenie jest wiążące)
Rodzaje ustaw:
a) zwykłe – np. ustawa o prawie budowlanym itp., regulują wyodrębniony przedmiot regulacji
b) budżetowa – powołana tylko przez Radę Ministrów ( projekt )
c) o ratyfikacji niektórych umów międzynarodowych.
UMOWA MIĘDZYNARODOWA ( UM )
1. II rodzaje:
UM, które dla swej ratyfikacji wymagają uprzedniej zgody parlamentu wyrażonej w ustawie i są to :
Pokoju
Sojuszy
Układów politycznych
Układów wojskowych
Wolności praw lub obowiązków obywateli
Członkostwa RP w organizacji międzynarodowej
Znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym
Spraw regulowanych w ustawie lub w których konst. wymaga ustawy

Po ich ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw stanowią część polskiego prawa i są stosowane bezpośrednio, zostają włączone do prawa krajowego. Umowy te muszą być zgodne z konstytucją.
W przypadku wątpliwości orzeka Trybunał Konstytucyjny.
Tryb wyrażania zgody: Sejm – większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy
liczby posłów,
Senat – 2/3 głosów w obecności połowy ustawowej liczby senatorów,
Referendum ogólnokrajowe.
Takie UM mają moc równą ustawie w przypadku kolizji z ustawą pierwszeństwo mają UM
a) UM ratyfikowane bez zgody – nie są elementem polskiego porządku prawnego

VIII ROZPORZĄDZENIE Z MOCĄ USTAWY
1. Mogą być wydawane tylko przez prezydenta RP na wniosek Rady Ministrów tylko w czasie stanu wojennego w sytuacji gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie. Takie rozporządzenia są zatwierdzane przez Sejm na pierwszym posiedzeniu od ich wydania. Ich tematyka nie podlega ograniczeniu za wyjątkiem:
· Zmiany konst.
· Zmiany ustaw wyborczych
· Zmiany ustaw o stanach nadzwyczajnych

IX ROZPORZĄDZENIA WYKONAWCZE ( RW )
1. Są aktami powszechnie obowiązującymi. W hierarchii źródeł prawa zajmują miejsce poniżej ustawy i mają względem nich charakter wykonawczy.
2. Wydawane są tylko na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie.
3. Upoważnienie takie powinno wyraźnie wskazywać podmiot, który może lub ma obowiązek je wydawać.
4. W odniesieniu do rozporządzeń wprowadzono zakaz subdelegacji – brak możliwości przelania upoważnienia do wydania rozporządzenia na inny podmiot.
5. Rozporządzenie wydaje się w celu wykonania ustawy.
6. Upoważnienie ma charakter jednorazowy – brak możliwości ponownego uregulowania tej samej materii.
7. Warunkiem wejścia w życie rozporządzenia jest jego publikacja w Dzienniku Ustaw.
8. Podmioty upoważnione do wydawania rozporządzeń to:
· Prezydent RP
· Rada Ministrów Art. 146 ust 4 ptk.2
· Prezes Rady Ministrów Art.148 ptk.3
· Ministrowie – kierujący działami administracji rządowej
· Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji


X UCHWAŁY
1. Uchwały organów władzy ustawodawczej ( Sejmu, Senatu ) odnoszą się przede wszystkim do materii dotyczącej organizacji i procedury parlamentarnej, najczęściej przyjmują postać regulaminów i normują organizację wewnętrzną oraz porządek prac Sejmu i Senatu.

XI ZGROMADZENIE NARODOWE
1. ZN to Sejm i Senat. Zbiera się w celu przyjęcia wspólnej uchwały i na zaprzysiężenie prezydenta RP.
2. ZN może postawić prezydenta w stan oskarżenia .
3. Obecne ZN nie wybiera prezydenta




XII AKTY PRAWA MIEJSCOWEGO
1. APM są źródłem prawa powszechnie obowiązującego na danym obszarze działania i należą do nich: akty prawa samorządu terytorialnego, akty wojewody i organów administracji rządowej i są ogłaszane w wojewódzkim Dzienniku Urzędowym

XIII SEJM I SENAT
1. Władzę ustawodawczą w Polsce sprawuje Sejm i Senat.
2. Uprawnienia kreacyjne – Wskazanie funkcjonariuszy państwa np.: rzecznika praw obywatelskich, sędziowie TS i TK
3. Funkcjonowanie parlamentu opiera się na zasadzie wieloosobowości i kolegialności działania.
4. Dwuizbowość parlamentu: niższa Sejm, wyższa Senat.
5. Tryb i zasady funkcjonowania:
a) Kadencja – czas na jaki został wybrany oraz kiedy może sprawować swe funkcje w składzie pochodzącym z jednych wyborów ( w Polsce 4 lata )
Początek kadencji – pierwsze zebranie Sejmu nowej kadencji.
Kadencja Sejmu i Senatu może ulec przedłużeniu zgodnie z Art. 228 ust.7 – na czas stanu nadzwyczajnego.
Kadencja Sejmu i Senatu może także ulec skróceniu w następstwie rozporządzenia prezydenta RP – (wymagana opinia Rady Ministrów ) lub w drodze podjęcia stosownej uchwały przez Sejm.
b) Dwie sytuacje kiedy Prezydent może i musi skrócić kadencje:
· Obowiązek skrócenia kadencji Sejmu - po niepowodzeniach dotyczących wyłonienia rządu w dwóch pierwszych wariantach nie jest w stanie udzielić rządowi powołanemu przez prezydenta votum zaufania.
- ( Może ale nie musi ) - jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona prezydentowi do podpisu. Prezydent na podjęcie decyzji ma 14 dni – opinia Marszałków Sejmu i Senatu.
c) Sejm może podjąć uchwałę o skróceniu swojej kadencji większością 2/3 liczby głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza skrócenia kadencji Senatu. Prezydent zarządza wybory nie później niż w ciągu 45 dni od skrócenia kadencji. Kadencja Trybunału Stanu jest ściśle związana z kadencją Sejmu.

6. Sesja parlamentu: dwie – wiosenna i jesienna. W 1989r wprowadzono ciągły tryb pracy parlamentu. Oznacz to, że izba mocą własnej decyzji lub decyzji jej prezydium może zwołać posiedzenie w ciągu całej swej kadencji od momentu swego ukonstytuowania. Obecnie nie występuje żaden obowiązek co do częstotliwości obrad.
7. Posiedzenia izby – czas jej obrad objęty jednym i tym samym porządkiem, może trwać dłużej niż 1 a nawet kilka dni , może być przedzielony przerwą. Obrady są jawne. Na wniosek prezydium Sejmu lub grupy posłów ( 30 ) Sejm może utajnić swoje obrady. Senat na wniosek prezydium Senatu, i ( 10 ) senatorów. Utajnienie – gdy wymaga tego dobro państwa.


8. Status prawny posła i senatora:
a) posłowie są przedstawicielami Narodu
b) Mandat – generalny – poseł wyraża wolę całego narodu.
c) Mandat – niezależny – poseł nie ma żadnych obowiązków wobec konkretnych wyborców. Niezależność mandatu parlamentarzysty gwarantuje także:
· Immunitet parlamentarny
· Nietykalność osobista
· INCOMPATIBILITAS – niepołączalność stanowisk
· Zakaz prowadzenia określonego rodzaju działalności gospodarczej ( Art. 107)
· Oraz prawa i przywileje
9. Funkcji posła i senatora nie można łączyć z :

funkcją prezesa NBP
prezesa NIK
Rzecznika praw obywatelskich i praw dziecka
Ambasadora
Senatora i posła
Prezydenta RP
Członka KRRiT
Członka KRPP ( krajowej rady polityki pieniężnej)
Zatrudnienia w kancelarii Sejmu i Senatu
Administracji rządowej
10. Posłowie i senatorowie ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu – utrata mandatu.
11. Posłowie i senatorowie:
a) mają obowiązek składania oświadczeń majątkowych do 15 marca każdego roku na ręce Marszałka izby – tajemnica służbowa – możliwość odtajnienia
b) nie mogą podejmować dodatkowych zajęć ani otrzymywać darowizn mogących podważyć zaufania wyborców do wykonywania mandatu
c) są osobami publicznymi – składanie oświadczeń lustracyjnych ( współpraca z wywiadem), kłamstwo lustracyjne jest karane. Do 10 lat pozbawienia prawa o ubieganie się o pracę posła lub senatora.

12. Immunitet parlamentarny:
a) nietykalność osobista – polega na zakazie możliwości aresztowania lub ograniczenia wolności bez zgody izby, zatrzymanie może nastąpić gdy:
· jest niezbędna w celu zabezpieczenia ewentualnych dowodów
· istnieje możliwość ucieczki lub zatarcia dowodów
b) immunitet możemy podzielić na:
· formalny – utrudnienie dotyczące możliwości pociągnięcia parlamentarzysty do określonego rodzaju odpowiedzialności ( odpowiedzialność karno – administ.), organy ścigania muszą uzyskać zgodę na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej
· materialnym – wyłącznie odpowiedzialność za określone kategorie czynów, na charakter trwały, odpow. jedynie przed izbą, nie wyłącza jednak odpow. za czyny naruszające dobra osobiste innych osób i. mater. nie są objęte czyny polegające na ujawnieniu tajemnicy państwowej lub służbowej.

13. Posłom i Senatorom przysługują uprawnienia finansowe, dieta , trzynastka, 3- miesięczna odprawa i inne. Mają także prawo do zrzeszania się, tworzenia klubów, kół, zespołów poselskich lub senackich. Koła i kluby poselskie ( senackie ) mają prawo do oddelegowania przedstawicieli do Konwentu Seniorów.
14. Posłowie i senatorowie mają prawo do wyrażania stanowiska i zgłaszania wniosków w sprawach, które są rozpatrywane na posiedzeniach izby lub jej organów, wybierania i bycia wybieranym do organów izby, mogą występować w dyskusji oraz mają prawo do występowania z interpelacjami i zapytaniami do rządu.
15. Organizacje wewnętrzne Sejmu i Senatu – koordynują działania innych organów wewnę lub nadzorują aparat administracyjny. Zadania podzielono pomiędzy organ jednoosobowy (marszałka izby ) oraz organ kolegialny ( prezydium sejmu lub senatu )
16. Sejm wybiera ze swojego grona Marszałka Sejmu


17. Marszałek Sejmu:
a) przewodniczy obradom, strzeże praw sejmu, reprezentuje izbę na zewnątrz
b) występuje z wnioskiem o pociągnięciu posła lub senatora do odpowiedzialności konst.za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gosp.
c) Posiada prawo wystąpienia do TK o stwierdzenie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta.
d) Stwierdza wygaśnięcie mandatu posła w przypadku odmowy ślubowania

18. Prezydium izb ( tryb wyboru do każdej z izb jest inny )
a) sejm – funkcje Marszałka i Wicemarszałka powierza się osobom które w imiennym głosowaniu osiągnęły bezwzględną większość ważnie oddanych głosów, ilość Wicemarszałków nie jest określona ( nie więcej niż 6 )
b) senat – głosowanie tajne, jeden marszałek i 3 wice.
Zadania prezydium izby to:
· ustalenie planu pracy izby
· ustalenie wysokości uposażenia
· ustalenie wysokości dodatków do uposażenia
· udzielenie pożyczek i zapomóg
· prowadzenie biur
· określenie statutu wyborczego instytucji
19. Konwent seniorów:
a) odzwierciedla polityczny skład izby
b) skład nie zależy od decyzji izby
c) składa się z marszałka , wicemarszałka oraz przedstawicieli klubów poselskich lub senackich
d) zapewnia współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac izby
e) ma uprawnienia opiniodawcze- opiniuje:
· plany pracy izby
· projekt porządku posiedzenia
· ma prawo składać wnioski co do wyboru organów izby
f) sejm – niezbędny – bez którego trudno wyobrazić sobie funkcjonowanie izby
g) senat – potrzebny ale nie ma większego znaczenia
20. Komisje – organy pomocnicze izb. Komisje dzielimy na:
1. stałe KS – powoływane na okres kadencji izby i są to :
· resortowe – zakres kompetencji odpowiada zakresowi działania naczelnych organów państwowych
· problemowe – funkcjonalne podejście do omawianych zagadnień, zakres działania obejmuje przedmiot działań dwóch lub więcej resortów
· wiodące – odgrywa specjalną rolę w życiu parlamentu, zakres działania jest związany wyłącznie z funkcją izby
a. sposób powoływania:
· sejm – skład komisji jest ustalony na podstawie proporcji odzwierciedlający polityczny skład izby
· senat – skład jest kształtowany na podstawie osobistych zgłoszeń senatorów ( członkiem nie więcej niż 2 komisji)
b. Liczebność komisji nie jest ograniczona ( wyjątek K do spraw specjalnych – 7 cz.)
c. Ostateczny skład osobowy określa izba na wniosek prezydium po zasięgnięciu opinii konwentu seniorów
d. Komisje mają przewodniczących a sejmowe także wice

2. nadzwyczajne KN- powoływane z konieczności rozpatrzenia przez parlament sprawy, która nie leży w zakresie działania żadnej KS, odmiana KN –K śledcza:
a) powoływana przez sejm
b) jest również komisją odpowiedzialności konstytucyjnej sejmu, która bada wstępny wniosek o pociągnięciu konkretnej osoby do odpowiedzialności
3. Komisję uważa się za wyspecjalizowany organ kontrolny sejmu i senatu
a. Senat –wprowadzanie w życie i wykonywanie ustaw
b. Sejm-działalność organów samorządowych i terytorialnych i innych organów i organizacji
4. Komisje mogą odbywać posiedzenia wspólne, uchwały podejmowane są większością głosów , przegłosowana część ma prawo przedstawić swoje wnioski jako wnioski mniejszości
5. W posiedzeniach K( zamkniętych) mogą brać udział inni członkowie izby , mogą centralnym zabierać głos ,składać wnioski, proponować poprawki ( K odpowiedzialności konst. i K do spraw służ spec- nie mogą)
21.Kompetencje ustawodawcze parlamentu – podejmuje uchwały , a także :
a) rezolucje- zawiera prawnie wiążące wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji jedno razowego działania
b) Deklaracje- zawiera zobowiązanie do określonego postępowania
c) Apele- zawierają prawnie nie wiążące wezwanie do określonego zachowania, podjęcia inicjatywy lub zadania
d) Oświadczenie-stanowisko parlamentu w określonej sprawie
22.Funkcja kontrolna parlamentu – wynika z zasady podziału władzy, istotą działań kontrolnych wobec parlamentu jest dokonywanie oceny jej działalności( kontrola polityczna), należy ją łączyć z głównie z tym instytucjami z którymi wiąże się możliwość zaistnienia odpowiedzialności politycznej .
a) Środki sprawowania kontroli:

· Votum nieufności –z inicjatywą najczęściej występuje opozycja .Wniosek musi uzyskać poparcie 46 posłów(odpowiedzialność solidarna), lub 69 posłów (odpowiedzialność indywidualna) .Jeżeli do VN zgłoszona jest cała RM to wnioskodawca zmuszony jest do podania nowego kandydata na prezesa RM (konstruktywne Votum nieufności) .Może być rozpatrzony po upływie 7 dni od dnia jego zgłoszenia(odpowiedzialność indywidualna i solidarna) .Decyzję w tej sprawie podejmuje skład izby bezwzględną większością głosów . W razie uchwalenia VN dla premiera, rząd jest zobowiązany do złożenia dymisji , to samo dotyczy pojedynczego ministra.(złożenie dymisji)
· Udzielenie rządowi absolutorium w wykonanie budżetu państwa – kontrola ustawy budżetowej (NIK, Komisje Sejmowe)
· Interpelacja , zapytania poselskie –może wystąpić każdy z posłów, adresat- premier lub członkowie rządu
a) Interpelacja –składana jest w sprawach o charakterze zasadniczym , krótkie przedstawienie stanu faktycznego oraz wynikające z niego pytania (forma pisemna).Adresat ma obowiązek udzielenia odpowiedzi w ciągu 21 dni na piśmie.
b) Zapytania poselskie-składa się w celu uzyskania informacji o aktualnych problemach polityki państwa- odpowiedz w ciągu 21 dni .Pytania dotyczące spraw bieżących mają formę ustną i wymagają odpowiedzi. O zamiarze pytania i jego tematyce , adresacie, poseł ma obowiązek powiadomić prezydium na 12 godz. Przed rozpoczęciem posiedzenia .Odpowiedz- nie dłuższa niż 5 min.
· Oświadczenia poselskie i senatorskie –wygłoszenie oświadczenia może nastąpić poza porządkiem obrad , nie może dotyczyć interpelacji i zapytań , jedynie na zakończenie obrad.

23.Efektem kontrolnym działalności komisji są;
a) dezyderaty –uchwała komisji zawierająca postulaty dotyczące określonych spraw.
b) opinie-stanowisko komisji w określonej sprawie (szerszy krąg adresatów)- centralne urzędy czy instytucje państwowe .

XIV PREZYDENT ( P )
1. Prezydent- jako samodzielny podmiot realizuje koncepcję równoważenia władz.
2. Prezydent nie może piastować żadnego innego urzędu ani pełnić żadnej funkcji publicznej z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem.
3. Funkcje ustrojowe prezydenta:
a) jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej
b) czuwa nad przestrzeganiem konst.,
c) stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności jego terytorium
d) wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w konst. i ustawach.
4. Zasady odpowiedzialności prezydenta:
a) odpowiada za naruszenie konst., ustaw i popełnienie przestępstwa przed TS ( delikt konst)
b) konst. nie gwarantuje prezydentowi nietykalności osobistej i immunitetu poselskiego
c) może zostać postawiony w stan oskarżenia przez ZN na mocy uchwały podjętej większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN
d) ponosi tylko odpowiedzialność konst. a nie odpowiada politycznie
5. Akty urzędowe prezydenta ( wszelkie decyzje wydane przez prezydenta)dotyczą czynności urzędowych głowy państwa podejmowanych w zakresie realizacji konst i ustaw.
6. Formy aktów urzędowych:
a) rozporządzenia z mocą ustawy
b) rozporządzenia
c) zarządzenia
d) postanowienia ( np. stosowanie prawa łaski; prawo veta; wnioski do TK o badanie zgodności ustawy a konst; ratyfikacja UM itp.)
7. Akty urzędowe P mają formę:
a) wniosku
b) powołania
c) zarządzenia
8. Akty urzędowe P posiadają zróżnicowany charakter. Mogą posiadać formę aktu urzędowego ( akt prawny ). Ze względu na charakter ustrojowy można wyróżnić akty urzędowe P wymagające kontrasygnaty oraz prerogatywy P:
a) kontrasygnata – współpodpis złożony przez premiera lub właściwego ministra na akcie urzędowym prezydenta ( ważność aktu; odpowiedzialność polityczna za treść współpodpisującego przed parlamentem), wymusza współdziałanie P z rządem, zapewnia jednolitość działania.
b) Prerogatywy – akty urzędowe P podejmowane osobiście bez obowiązku kontrasygnaty, wyrażają samodzielność urzędową głowy państwa.
9. Rada gabinetowa – rząd obradujący pod przewodnictwem prezydenta; brak możliwości podejmowania wiążących uchwał.
10. Kompetencje prezydenta, wyznaczają jego faktyczną pozycję ( im więcej tym pozycja silniejsza).
A) sfera spraw zagranicznych:
· prawo ratyfikacji lub wypowiedzenia UM
· reprezentacja państwa
· mianowanie i odwoływanie konsulów i ambasadorów
B) zwierzchnictwo na siłami zbrojnymi ma charakter bierny
· mobilizacja
· mianowanie szefa sztabu , dowódcy sił zbrojnych
· ustanowienie stanu wojny ( gdy nie obraduje sejm a wymaga tego sytuacja )
· stan wyjątkowy – na wniosek rady ministrów
· przewodniczy radzie bezpieczeństwa narodowego
C) Jako klasyczna głowa państwa może udzielić:
· Prawa łaski ( nie dotyczy osób skazanych przez TS )
· Wyrażenie zgody na zrzeczenia się polskiego obywatelstwa
· Nadać ordery i odznaczenia
· Zwracać się z orędziem do Sejmu, Senatu lub ZN
D) w zakresie arbitrażu i równoważenia władz są realizowane na 3 płaszczyznach:
· w stosunku do parlamentu – zarządza wybory do Sejmu i Senatu, zwołuje I posiedzenie Sejmu nowej kadencji, skrócenie kadencji obu izb
· w stosunku do rządu – oddziaływuje na tok jego pracy i politykę, przyjmuje dymisję rady ministrów, nie może wpływać na pracę rządu
· w stosunku do sądów – powoływanie sędziów na wniosek Krajowej Rady Sądowniczej, Powołuje I prezesa SN, NSA, prezesa i wice TK.
11. Pozostałe kompetencje prezydenta:
a) uprawnienia w zakresie dokonywania zmian w konst. – kompetencje ustrojowe
b) powołuje 3 członków KRRiT, 3 członków RPP, odwołanie i powołanie szefa kancelarii, nadaje statut kancelarii, – up. kreacyjne


















XV RADA MINISTRÓW I ADMINISTRACJA RZĄDOWA ( RM )
1. RM – organ władzy wykonawczej powołany do prowadzenia polityki państwa i kierowania administracją rządową.
2. RM jest centralnym organem władzy wykonawczej spełniającym zadania o charakterze politycznym, kierującym, koordynującym i kontrolującym pracę całej administracji rządowej, działającym pod kontrolą sejmu i ponoszącym przed nim odpowiedzialność.
3. Skład rządu jest wynikiem istniejącego w państwie systemu partyjnego ( odbicie w wyborach), rzadko kiedy jedna partia może samodzielnie utworzyć rząd. (koalicja)
4. Pozycja ustrojowa RM
a) stanowi główne ogniwo władzy wykonawczej
b) RM prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP
c) Do RM należą te zagadnienia polityki państwa, które nie zostały zastrzeżone dla innych organów i samorządu terytorialnego
d) RM kieruje adm. rządową i sprawuje ogólne kierownictwo ( stosunki z innymi państwami, obronność państwa ).
5. Funkcje RM:
a) wykonawcza – zapewnia wykonanie ustaw jako aktów prawnych
b) administrowanie – kierowanie adm. Rządową
c) rządzenie – samodzielność i odpowiedzialność RM, wytycza ogólne zasady polityki państwa w dziedzinie wew. i zew. Oraz podejmuje decyzję o strategicznym znaczeniu.
6. Skład RM – w skład RM wchodzi prezes RM( może kierować jednym z resortów, może mieć wiceprezesów ale nie musi ) i ministrowie( członkowie w organie kolegialnym jakim jest RM, jednoosobowo kieruje powierzonym resortem)
I kategoria ministrowie poszczególnych resortów
II kategoria ministrowie bez teki
7. Tryb powoływania RM – dysponuje tylko prezydent RP – rozpoczyna proces tworzenia rządu – desygnuje prezesa RM – desygnacja nie oznacza, że dana osoba będzie premierem otrzymuje misję utworzenia rządu ( prezydent nie może ingerować w ten proces ). Prezydent powołuje prezesa rady RM i członków rządu w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia sejmu lub od dnia przyjęcia dymisji poprzedniej RM. Prezydent przyjmuje przysięgę i wręcza im nominacje. Premier po skompletowaniu rządu ma 14 dni na ogłoszenie EXPOZE ( program działania rządu – odbywa się dyskusja, całą kończy ponowne wystąpienie premiera ) wraz z wnioskiem o udzielenie votum zaufania – głosowanie nad wnioskiem prezesa RM odbywa się na posiedzeniu sejmu, wymagana jest bezwzględna większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby głosów. Nie udzielenie votum zaufania prezesowi RM oznacza dymisję rządu – inicjatywę przejmuje sejm ( 14 dni )lub inicjatywa wraca do prezydenta.
8. Dymisja rządu – przyjmuje prezydent RP. Premier jest zobowiązany złożyć dymisję :
a) na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego rządu
b) gdy sejm nie uchwali votum zaufania dla RM
c) w razie wyrażenia votum nieufności dla RM
d) w razie odmowy udzielenia absolutorium ( dot. Wykonania ustawy budżetowej ) – zwyczaj konst.
e) może złożyć z własnej inicjatywy – dymisja całej RM ( przyjęcie dymisji - dalsze pełnienie obowiązków ale bez zobowiązań i ważnych decyzji do czasu powołania nowego rządu)
9. Zmiany w składzie RM – mogą być spowodowane:
a) rezygnacją ministra
b) wyrażeniem votum nieufności przez sejm – prawo położenia kresu sprawowaniu funkcji przez ministra – wniosek grupa 15% izby
Wyłączne uprawnienie do zmiany w składzie rady ministrów posiada prezydent na wniosek prezesa RM.
10. Odpowiedzialność RM
a) polityczna – wyraźna rozbieżność pomiędzy polityką RM a większością parlamentarną – skutkiem jest ustąpienie rządu, dymisja ze względu na krytykę jej polityki, odp. polityczna może mieć charakter solidarny ( dotyczy całego rządu ) lub indywidualny – Votum zaufania , votum nieufności.
b) konstytucyjna – ma charakter indywidualny, prawno-karny , warunkiem jej zastosowania jest naruszenie przez członków RM konst. lub ustaw ( delikt konst.), skutkiem – postawienie w stan oskarżenia przed TS.
Odpowiedzialność ponoszą osoby zajmujące najwyższe stanowiska w państwie. Wniosek o pociągnięcie do odp. przed TS członka RM może zgłosić prezydent lub co najmniej 115 posłów – kierowany jest do Marszałka Sejmu, rozpatruje go Sejmowa Komisja Odpowiedzialności Konst. – bada zasadność zarzutów i podejmuje uchwałę – odrzucenie zarzutów lub pociągnięcie do odpowiedzialności (uchwałę podejmuje sejm większością 3/5 ustawowej liczby posłów, przekazywana jest do TS jako akt oskarżenia )
11. Kompetencje RM:
a) wykonywanie ustaw
b) stanowienie prawa
c) prawo inicjatywy ustawodawczej
d) RM- przedstawia projekt ustawy budżetowej, ust. o prowizorium budżetu
e) RM – zaciąganie długu publicznego (np. obligacje skarbu państwa )
f) RM – wnoszenie poprawek do projektu ustaw w czasie postępowania legislacyjnego
g) Składanie sprawozdań z wykonania ustawy budżetowej ( co roku ) nie później niż 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego – sejm głosuje nad udzieleniem absolutorium – nie udzielenie – dymisja rządu
h) Kierowniczo – koordynacyjne
· RM ponosi przed sejmem odp. za działanie całej adm. Rządowej
· RM posiada prawo do uchylania aktów prawnych wydawanych przez poszczególnych ministrów
· RM prawo do kierowania działalnością wojewody
· Zapewnienie bezpieczeństwa wew. i zew. Państwa
· nadzór nad samorządem terytorialnym
· rozwiązanie rady gmin – za naruszanie konst. lub ustaw ( powtarzające się)
· może zawiesić radę gmin i ustanowić zarząd komisaryczny na okres do 2 · lat
12. Tryb i funkcjonowanie RM:
a) posiedzenie RM może zwołać prezydent – rada gabinetowa
b) posiedzenie zwołuje prezes RM
c) RM może tworzyć w drodze rozporządzenia swoje organy pomocnicze i opiniodawcze:
· Stałe komitety
· Komisje wspólne
· Rady i zespoły opiniodawcze
· Komitety np.: do spraw ekonomicznych, społeczny, spraw obronnych


XVI TRYBUNAŁ KONSTYTUCYJNY ( TK )
1. Geneza powstania trybunału konstytucyjnego: ( okres powojenny )
a) 1976 – Rada państwa otrzymała zadanie czuwania nad zgodnością prawa z konst.
b) 1982 - nowelizacja konst. wprowadziła przepis poświęcony TK
c) 29.04.1985 - Sejm uchwalił pierwszą ustawę o TK
d) 31-07-1985 – została przyjęta uchwała w sprawie szczegółowego postępowania przed TK
e) 1987 – nowelizacja konst. poszerzyła działalność TK – do czasu wejścia w życie obecnej konst. orzeczenia TK nie miały ostatecznego charakteru i mogły być odrzucone przez Sejm
2. (Obecna Konstytucja ) TK jest sądem szczególnego rodzaju bo:
a) trybunał – sąd o specjalnych kompetencjach
b) jest powołany do rozstrzygania sporów prawnych
c) prawniczy skład – sędziowie
d) niezawisłość sędziowska
e) orzeczenia TK zapadają po przeprowadzeniu rozprawy i wydawane są w imieniu RP
3. TK – jest organem władzy sądowniczej powołanym do badania zgodności z konst. aktów normatywnych , UM
4. TK składa się z 15 sędziów wybieranych indywidualnie przez sejm na 9 letnią kadencję z pośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Kandydatów przedstawia co najmniej 50 posłów lub prezydium Sejmu. Uchwała w sprawie wyboru zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy liczby posłów. Sędzią można być tylko jeden raz.
5. Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są:
a) niezawiśli
b) nieusuwalni w okresie kadencji
c) apolityczni
d) zakaz przynależności do związków zawodowych
e) zakaz prowadzenia działalności pozostająca w sprzeczności z zasadą niezawisłości
f) może być profesorem w szkole wyższej
g) posiadać immunitet sędziowski
Organy TK:.
a) Prezes TK –reprezentuje TK na zewnątrz , wykonuje czynności określone w ustawie i regulaminie
b) Zgromadzenie ogólne sędziów
c) Wybory – prezesa i wice prezesa powołuje prezydent RP z pośród dwóch kandydatów przedstawionych na każde stanowisko przez zgromadzenie ogólne sędziów TK

6. TK orzeka w sprawach :
· Zgodności ustaw i UM z konst.
· Zgodności ustaw z ratyfikowanymi UM (uprzednie wyrażenie zgody)
· Zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe
· Stwierdza o zgodności z konstytucją ustawy przed jej podpisaniem < UM przed jej ratyfikacją (na wniosek prezydenta)
· W sprawie sporów kompetencyjnych
· Zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych
· Skargi konstytucyjnej – przysługuje wyłącznie podmiotowi którego prawa i wolności zostały naruszone
może być wniesiona wyłączne po wyczerpaniu drogi prawnej, w terminie 3 miesi. od otrzymania wyroku , sporządzić ją może wyłącznie adwokat lub radca prawny .
· Rozstrzyga w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta
Kontrola konstytucyjności prawa :
a) materialna – badanie czy dany akt prawny nie narusza konst. , ustawy lub ratyfikowanej UM
b) formalna – dotyczy oceny czy dany akt prawny został wydany przez kompetentny organ
7. Postępowanie przed TK- bada wszystkie okoliczności sprawy i nie jest związany wnioskami dowodowymi , sądy( SN,NSA – informacje co do wykładni przepisu w orzecznictwie sądowym) i inne organy władzy muszą udzielić TK wszelkiej pomocy , rozprawy są jawne ( możliwość utajnienia) , koszty procesu ponosi skarb państwa, udział skarżącego w rozprawie jest obowiązkowy, obowiązkowo sporządza się protokół .Orzeczenia TK są ostateczne , podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu ( np. Monitorze Polskim ), wchodzą w życie z dniem ogłoszenia lub innym terminie ( nie dłuższy niż 18 miesi. – ustawy , 12 miesi. – inne akty normatywne )
8. Odpowiedzialność konstytucyjna – możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej .Instytucja IMPEACHMENTU (Średniowieczna Anglia) polegała na prawie izby gmin do oskarżenia przed izbą lordów wysokich urzędników królewskich łamiących prawo .Współcześnie rolę organu orzekającego o odpowiedzialności konst mogą spełniać :


· Wyższa Izba Parlamentu ( W .Brytania – Izba Lordów , USA – Senat)
· Sąd Najwyższy ( Belgia )
· Trybunał Konstytucyjny (Włochy )
· Trybunał Stanu (Polska )

9. Odpowiedzialności konst. podlegają :
a) członkowie Rady Państwa
b) członkowie RM – delikt konst., przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem
c) prezes NIK , NBP , NDSZ ,członkowie KRRiT- delikt konst
d) prokurator generalny
e) kierownicy urzędów centralnych
f) prezydent RP- delikt konst ,przestępstwo pospolite
Zakres odpowiedzialności konst jest zróżnicowany podmiotowo .





















XVII TRYBUNAŁ STANU (TS)


1. Skład TS to:
a) przewodniczący
b) 2 zastępców- wybiera sejm z poza posłów i senatorów
c) 16 członków ----------------|| ------------------------------
2. Kadencja TS jest związana z kadencją sejmu i trwa do czasu wyboru nowego . TS ma charakter prawno społeczny – przewodniczący , zastępcy i co najmniej połowa członków – kwalifikacje sędziowskie
3. Członkami TS mogą być wyłącznie obywatele polscy , nie karani sądownie i nie zatrudnieni w organach administracji państwowej, orzekają na zasadzie niezawisłości sędziowskiej umocnieni immunitetem sędziowskim
4. Postępowanie przed TS – charakter dwuinstancyjny i obejmuje okres od wpłynięcia do TS uchwały o pociągnięciu do odpowiedzialności do wydania prawomocnego orzeczenia postępowaniu przed TS mają zastosowanie przepisy kodeksu postępowania karnego chyba ze ustawa stanowi inaczej .Obowiązują zasady :
· Niezawisłości
· Jawności
· Równości
· Instancyjności
· Prawo oskarżonego do obrony
· Kontradyktoryjności (sprzeczności)
5. Sąd I instancji to- przewodniczący i 4 sędziów , II instancji –przewodniczący i 6 sędziów ( innych niż w I )
6. Orzeczenia zapadłe w postępowaniu odwoławczym są ostateczne. Prezydent nie może zastosować prawa łaski dla skazanych przez TS.
7. Za czyny będące deliktem konst. TS może orzec:
a) utratę biernego i czynnego prawa wyborczego na urząd prezydenta , do sejmu i senatu oraz rady gmin 2-10 lat
b) zakaz zajmowania kierowniczego stanowiska 2-10 lat lub na stałe
c) utrata odznaczeń i tytułów honorowych oraz możliwości ich uzyskania na okres 2-10 lat.
8. W razie uznania prezydenta za winnego TS orzeka o złożenie go z urzędu






XVIII NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI (NIK)

1. NIK jest naczelnym organem kontroli państwa , podlega sejmowi , działa na zasadach kolegialności
2. NIK –kontroluje działalności organów administracja rządowej , NBP i inne jednostki organizacyjne państwa z punktu widzenia legalności ,gospodarności i rzetelności.
3. NIK – przedkłada sejmowi :
a) analizę wykonania budżetu
b) absolutorium dla RM
c) informacje o wynikach kontroli
d) przedstawia sejmowi coroczne sprawozdanie ze swojej działalności
4. Prezes NIK jest powoływany przez sejm za zgodą senatu na 6 lat i może być ponownie powołany tylko raz, nie może zajmować innego stanowiska ( wyjątek –profesor wyższej szkoły) , nie może należeć do partii politycznej , związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej .
5. Prezes NIK nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności (zgoda sejmu) , nie może być zatrzymany lub aresztowany z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa – o zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się marszałka sejmu - może nakazać zwolnienie zatrzymanego .
6. NIK podejmuje kontrolę na zlecenie sejmu lub jego organów na wniosek Prezydenta RP, Premiera lub z własnej inicjatywy
a) na zlecenie Sejmu kontroluje:
· Działalność kancelarii Prezydenta RP
· Kancelarii Sejmu , Senatu
· KRRiT
· PIP
Kontroli dokonują pracownicy NIK na podstawie legitymacji służbowej i imiennego upoważnienia przeprowadzenia kontroli, które może wydać prezes , wice prezesi oraz dyrektorzy i wice dyrektorzy jednostek organizacyjnych NIK.
7. W związku z wykonywaną kontrolą przedstawiciele NIK maję prawo do:
a) swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń
b) wglądu do wszelkich dokumentów
c) przeprowadzenia oględzin obiektów
d) wzywania i przesłuchiwania światków
e) żądania ustnych i pisemnych wyjaśnień od pracowników
f) korzystania z biegłych i specjalistów
g) zwoływania narad z pracownikami
h) uczestniczenia w posiedzeniach kierownictwa admi. Rządowej i samorządu terytorialnego
8. Protokół kontroli zawiera opis stanu faktycznego , ustalone nieprawidłowości , osób za nie odpowiedzialnych .
9. W skład NIK wchodzą:
a) kolegium NIK
· prezes
· wice prezesi – w liczbie od 2 do 4 powołuje i odwołuje Marszałek na wniosek prezesa NIK Sejmu
· dyrektor generalny –powołuje i odwołuje Prezes NIK za zgodą Marszałka Sejmu
· 14 członków- powołuje Marszałek Sejmu na wniosek Prezesa NIK
- 7 przedstawicieli nauk prawnych i ekonomicznych
- 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych NIK
b) departamenty NIK-u -14 :
· 8 kontrolnych – Administracji Publicznej , Budżetu i Finansów , Gospodarki, Skarbu Państwa i Prywatyzacji ,Komunikacji i Systemów Transportowych ,Nauki ,Oświaty ,Dziedzictwa Narodowego, Obrony Narodowej i Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Pracy Spraw Socjalnych i Zdrowia, Środowiska ,Rolnictwa i Zagospodarowania Wewnętrznego.
· 6 administracyjnych-pełnią funkcję pomocniczą związaną z działalnością NIK

c ) Delegatury NIK – 16 w miastach wojewódzkich –kontrolują działalność terenowych organów administracji publicznej i jednostek gospodarki narodowej.



XIX RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH (RPO)
OMBUDSMAN
1.RPO –organ samodzielny powiązany strukturalnie z parlamentem, niezależny od organów sądowych i administracyjnych.
2.RPO –chroni prawa i wolności obywatelskie naruszone w wyniku nieprawidłowych decyzji podjęte przez organy administracyjne i sadowe , posiada prawo do ingerencji w sprawach spornych po między aparatem państwowym a obywatelem.
3.Funkcje ombudsmana mieszczą się w ramach funkcji kontrolnej parlamentu
4. Pierwszym rzecznikiem w PL w dniu 19,11,1987r. Została pani prof. Ewa Łętowska .
5. 1989- RPO znalazł odbicie w konstytucji –kadencji trwała 4 lata i powoływany był przez Sejm za zgodą Senatu , obecnie kadencja trwa 5 lat.
6. RPO nie może należeć do partii politycznej , związku zawodowego, musi być apolityczny
7. RPO odpowiada jedynie przed Sejmem na zasadach ustalonych w ustawie, posiada immunitet podobny do sędziowskiego .
8. RPO może być obywatel polki wyróżniający się wiedzą prawniczą , doświadczeniem zawodowym i wysokim autorytetem ze względu na swoje walory moralne i wrażliwość społeczną, jedna osoba może być RPO tylko dwie kadencje.
9. Kandydatów na urząd może zgłaszać Marszałek Sejmu lub grupa co najmniej 35 posłów , uchwała zapada większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby głosów – uchwała trafia do Senatu – miesiąc czasu na rozpatrzenie propozycji –milczenie = AKCEPTACJA.
10. RPO nie można odwołać ze stanowiska chyba że :
a) zrzeczenie się urzędu
b) trwała niezdolność do pełnienia funkcji – choroba , ułomności ,upadek sił
c) sprzeniewierzenie się ślubowaniu
d) zgon

O odwołaniu orzeka Sejm w formie uchwały podjętej bezwzględną większością głosów na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów.




XX REFERENDUM OGÓLNE I LOKALNE

1. Referendum - sposób bezpośredniego rozstrzygania przez uprawnione podmioty poprzez głosowanie o istotnych sprawach życia całego państwa albo części jego terytorium
2. Referendum ma prawo zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej większości liczby posłów lub Prezydent RP za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów co najmniej połowy liczby Senatorów
3. Referendum polega na udzielaniu pozytywnej albo negatywnej odpowiedzi na postawione pytania albo dokonaniu wyboru pomiędzy zaproponowanymi wariantami rozwiązań na karcie urzędowej.

4.Referendum lokalne – może dotyczyć gminy ,powiatu, województwa .
Trzy postacie referendum
a) przeprowadzone z inicjatywy organu stanowiącego jednostki samorządowej
b) przeprowadzonej na wniosek mieszkańców w sprawie odwołania w/w jednostki przed upływem kadencji
c) przeprowadzone na wniosek mieszkańców w innych sprawach
5. Referendum Lokalnym mają prawo brać udział osoby na stałe zamieszkujące na obszarze danej jednostki samorządu terytorialnego , posiadające prawo wyborcze.
6. Referendum charakter rozstrzygający – jego skutki prawne mają ograniczony zakres i dotyczą wyłącznie ściśle określonej jednostki i jej mieszkańców.
7. Referendum jest rozstrzygające jeżeli za jednym z rozwiązań oddano więcej niż połowę ważnych głosów.
8. Finanse – referendum lokalne finansuje organ samorządu terytorialnego lub budżet państwa ( odwołanie jednostek terytorialnych ).