Zakres przedmiotowy prawnej ochrony środowiska

Ochroną środowiska interesują się dziś dość szerokie kręgi społeczeństwa, jak również coraz więcej pracowników nauki. Jest to tendencja słuszna, ponieważ każdy podlega wpływom środowiska i od niego zależy.
Jeśli chcemy omówić ochronę prawną środowiska należy najpierw wyjaśnić co ustawa rozumie pod pojęciem środowiska. Otóż ustawa określa środowisko jako ogół elementów przyrodniczych , w szczególności powierzchnia ziemi łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz naturalny jak i przekształcony przez człowieka.
Pod pojęciem ochrony środowiska rozumie się działanie umożliwiające zachowanie równowagi przyrodniczej koniecznej dla zapewnienia współczesnym i przyszłym pokoleniom korzystnych warunków życia oraz realizacji prawa do korzystania z zasobów środowiska i zachowania jego wartości. W ochronie środowiska można wyróżnić trzy kierunki:
1. Ochronę i racjonalne użytkowanie zasobów przyrody (ziemi i jej wnętrze, wód, lasów i innych oraz zwierząt).
2. Ochronę szczególnych walorów środowiska, swoistych, cennych elementów przyrodniczych (parków narodowych, rezerwatów i pomników przyrody, cennych gatunków roślin i zwierząt), ochronę i kształtowanie krajobrazu, walorów turystycznych i wypoczynkowych, terenów uzdrowisk, terenów zielonych w miastach i wsiach.
3. Ochronę środowiska życia człowieka przed obciążeniami i uciążliwościami(ochronę ziemi, wód, powietrza przed zanieczyszczeniem, usuwanie, utylizację lub bezpieczne składowanie odpadów, ochronę przed hałasem, wibracjami i promieniowaniem).
Ochrona środowiska jest obecnie obszerną, szybko rozwijającą się nauką o charakterze interdyscyplinarnym, w tym także nauką prawa z zakresu ochrony środowiska. Należy także podkreślić, że ochrona i kształtowanie środowiska należą do podstawowych funkcji państwa.
Prawo ochrony środowiska jest zespołem norm prawnych chroniących obiekty przyrodnicze, rośliny i zwierzęta przed niszczeniem, uszkodzeniem bądź szkodliwym przekształcaniem przez człowieka oraz umożliwiających tworzenie nowych jakości przyrodniczych. Normy prawne są sformułowane w ten sposób, iż chronią najpierw obiekt przyrody, a dopiero potem człowieka. Sprowadzają się najczęściej do klasycznych środków prawa administracyjnego, to jest zakazu i nakazu. Ochrona prawna może realizować różne zakresy ochrony – zupełna albo częściowa, powszechną albo lokalną, stałą względnie czasową. O wyborze któregoś z nich lub ich kombinacji decyduje każdorazowo – w akcie prawnym – Ustawodawca.
W Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. Znajdują się zapisy dotyczące ochrony środowiska:
Art.5. Rzeczpospolita Polska (...) zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju.
Art..31.3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucji wolności prawa mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej(...).
Art.68.4. Władze publiczne są zobowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.
Art.74.
1.władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.
2.Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.
3.Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.
4.Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.
Art..86.Każdy jest zobowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowanie przez siebie jego pogorszenia. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.
Według ustawy (Art.13.1.) poddanie pod ochronę następuje przez tworzenie parków narodowych, uznawanie określonych obszarów za rezerwaty przyrody, tworzenie parków krajobrazowych, wyznaczanie obszarów chronionego krajobrazu, wprowadzanie ochrony gatunkowej roślin i zwierząt oraz wprowadzanie ochrony indywidualnej w drodze uznania za pomniki przyrody, stanowiska dokumentujące, użytki ekologiczne, zespół przyrodniczo – krajobrazowy.
W przepisach ustawy zostały ustalone zasady ochrony środowiska. Polegają one na zaniechaniu lub działaniu, umożliwiającym zachowanie bądź przywrócenie równowagi przyrodniczej koniecznej do zapewnienia współczesnym i przyszłym pokoleniom korzystnych warunków życia i realizacji prawa do korzystania z zasobów środowiska i zachowania jego wartości.
Podstawowym zadaniem ochrony środowiska według ustawy jest racjonalne kształtowanie środowiska, racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi, przeciwdziałanie lub zapobieganie szkodliwym wpływom na środowisko, powodującym jego zanieczyszczenie, uszkodzenie, zmiany cech fizycznych lub charakteru elementów przyrodniczych oraz przywracanie właściwego stanu elementów przyrodniczych.
Natomiast do warunków racjonalnego gospodarowania zasobami przyrodniczymi środowiska według ustawy zalicza się przede wszystkim korzystanie z zasobów tylko w zakresie uzasadnionym interesem społecznym, przy ocenie którego należy uwzględnić, obok rachunku ekonomicznego, także inne gospodarcze ich znaczenie dla równowagi przyrodniczej i warunków życia społeczeństwa, zapewnienie pierwszeństwa przedsięwzięciom umożliwiającym oszczędne wykorzystanie zasobów, zwłaszcza w drodze powtórnego lub wielokrotnego ich wykorzystania w procesach gospodarczych oraz nie pogarszanie stanu środowiska.
Ustawa nakazuje utrzymanie przyrody w należytym stanie, co rozumie jako właściwe zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników przyrody, szczególnie dziko występujących roślin i zwierząt oraz kompleksów przyrodniczych i ekosystemów. Wszystko to ma zapewnić ich trwałość i optymalną liczebność, przy zachowaniu w możliwie największym stopniu różnorodności genetycznej.
Celem ochrony przyrody w myśl ustawy jest zachowanie różnorodności gatunkowej, zachowanie dziedzictwa ekologicznego, utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów, zapewnienie ciągłości istnienia gatunków i ekosystemów, kształtowanie właściwych postaw człowieka wobec przyrody a także przywracanie do właściwego stanu zasobów i składników przyrody.
Do tego by łatwiej ochraniać środowisko wyznaczono podstawowe jej kierunki taki jak ochronę powierzchni wód i kopalin, ochronę wód, ochronę powietrza, ochronę świata roślinnego i zwierzęcego, ochronę walorów krajobrazowych, ochronę zieleni w miastach i wsiach, ochronę środowiska przed odpadami i innymi zanieczyszczeniami, ochronę środowiska przed odpadami i wibracjami oraz ochronę przed promieniowaniem.
Bardzo ważne jest także to, że Rzeczpospolita Polska tworzy warunki sprzyjające urzeczywistnieniu prawa obywateli do wszechstronnego korzystania z wartości środowiska(wg Ustawy). Biorąc to pod uwagę niezbędne jest w polityce ekologicznej kształtowanie środowiska zgodnie z potrzebami społeczeństwa i gospodarki narodowej. Ważne jest również zharmonizowanie rozwoju sił wytwórczych, nauki i techniki z potrzebami środowiska. Kolejną zasadą, której należy przestrzegać jest ochrona środowiska przez każdego obywatela oraz uczynienie z zadań służących ochronie środowiska, obowiązku organów państwowych, jednostek państwowych, organizacji spółdzielczych, społecznych i zawodowych.
W dziedzinie tworzenia warunków ochrony środowiska ustawa zaleca instytucjom naukowym prowadzenie badań w ścisłym związku z potrzebami ochrony środowiska. Poza tym ustawa zobowiązuje szkoły wszystkich stopni do nauki ochrony środowiska. Natomiast środki masowego przekazu powinny kształtować właściwy stosunek do ochrony środowiska i popularyzować zasady tej ochrony w publikacjach i audycjach.
Bardzo ważną rolę w ochronie środowiska spełnia organizacja ochrony środowiska, w tym szczególnie Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Który zgodnie z ustawą o ochronie środowiska, koordynuje działalność organów administracji państwowej, organizacji spółdzielczych i społecznych w dziedzinie ochrony środowiska. Ponadto sprawuje kontrolę nad przestrzeganiem i stosowaniem prawa, udziela wyjaśnień w sprawie właściwego stosowania oraz ocenia stan środowiska i zachodzące w nim zmiany.
W przedmiotowej ustawie zaznacza się, że ministrowie zapewniają warunki niezbędne do realizacji przepisów o ochronie środowiska przez podległe im oraz nadzorowane podmioty gospodarcze. Poza tym ministrowie zostali zobowiązani, aby wydawane przez nich przepisy dotyczące ochrony środowiska były uzgadniane z Ministrem Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa(OŚZNiL).
Do zadań Ministra – W rozumieniu ustawy – należy realizacja polityki państwa w zakresie ochrony środowiska i jego racjonalnego kształtowania oraz gospodarki leśnej, a także gospodarki zasobami naturalnymi, w tym zasobami wodnymi i geologicznymi.
Do zakresu działania Ministra OŚZNiL należą w szczególności sprawy:
1.Ochrony i kształtowania środowiska, w tym środowiska morskiego, oraz racjonalnego wykorzystania jego zasobów,
2.ochrony przyrody, w tym w parkach narodowych i krajobrazowych, rezerwatach przyrody, oraz ochrony gatunków prawem chronionych, lasów, zwierzyny i innych tworów przyrody,
3.gospodarki zasobami naturalnymi,
4.gospodarki wodnej i ochrony przeciwpożarowej,
5.lasów, gospodarki leśnej, ochrony gatunków leśnych i zadrzewień,
6.meterologii i hydrologii oraz geologii
Minister OŚZNiL realizuje swoje zadania przez:
1. opracowywanie założeń polityki państwa w zakresie ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa
2. udział w planowaniu społeczno – gospodarczym i finansowym,
3. tworzenie warunków ekonomiczno – finansowych, organizacyjnych i technicznych ochrony środowiska, gospodarki zasobami naturalnymi i leśnictwa,
4. tworzenie dla rozwoju współpracy gospodarczej i naukowo – technicznej z zagranicą, w tym również inicjowanie współpracy międzynarodowej w dziedzinie ochrony środowiska,
5. inicjowanie i opiniowanie programów naukowo – badawczych stosownie do swojego zakresu działania,
6. ustalenie zasad ochrony środowiska oraz racjonalnej gospodarki wodnej, leśnej, a także zasobami kopalin przy prowadzeniu działalności produkcyjnej, usługowej, badawczej, a ponadto zasad wprowadzania nowych technik i technologii.
Podstawowym ogniwem aparatu Ministra jest Ministerstwo, którym Minister kieruje przy pomocy sekretarz stanu, dyrektora generalnego i dyrektorów departamentów lub komórek równorzędnych.
Sprawy dostosowane do zadań Ministra OŚZNiL prowadzą departamenty wchodzące w skład Ministerstwa. Do tych departamentów należą takie departamenty, jak: Departament Prawny, Departament Ekologiczny, Departament Polityki Ekologicznej, Departament Leśnictwa, Departament Ochrony Przyrody, Departament Geologii, Departament Ochrony Powietrza i Powierzchni Ziemi, Departament Geologii, Departament Współpracy z Zagranicą, Departament Spraw obronnych, Departament Gospodarki Wodnej.
Natomiast organy takie jak Państwowa Rada Ochrony Przyrody, Państwowa rada ochrony Przyrody i Rada Geologiczna stanowią stały organ doradczy i opiniodawczy dla Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa.
Przy Ministrze OŚZNiL działają poza tym następujące organy kolegialne, także z uprawnieniami do podejmowania decyzji. Należy do nich Główny Komitet Przeciwpowodziowy, Komisja Zasobów Kopalni, Komisja Dokumentacji Hydrologicznej, Komisja Dokumentacji Geologiczno – Inżynierskich. Poza tymi organami ministrowi podlegają również placówki naukowe i badawcze.
Minister OŚZNiL podlegają także: Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe i Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Do Ministra składane są również coroczne informacje o działalności wojewódzkich funduszy związanych z ochroną środowiska i gospodarką wodną. Do zadania Ministra natomiast należy coroczne składanie informacji dotyczących działalności Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej do Rady Ministrów.
Łącznie Ministrowi OŚZNiL podlegają aż 54 jednostki organizacyjne oraz 24 przedsiębiorstwa państwowe związane z działalnością resortu ochrony środowiska.
Do najważniejszych organów opiniodawczych i doradczych należy Państwowa Rada Ochrony Przyrody i Państwowa Rada Ochrony Środowiska.
Członków pierwszej z nich powołuje Minister z pośród przedstawicieli nauki i praktyki działających w zakresie ochrony przyrody.
Członkowie drugiej z pośród wymienionych wybierani są przez Ministra z przedstawicieli nauki, środowisk zawodowych, organizacji i instytucji społecznych oraz wybranych zakładów pracy.
Bardzo ważną rolę spełnia również Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, która została utworzona na podstawie ustawy z dnia 20.07.1991 r. O Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska.
Do tych organów należy Główny Inspektor Ochrony Środowiska i Wojewódzcy inspektorzy Ochrony Środowiska, Którzy działają w Wojewódzkich Inspektoratach Ochrony Środowiska.
Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska podlega Ministrowi OŚZNiL i jest organem kontroli przestrzegania przepisów o ochronie środowiska i badaniach stanu Środowiska. Do jej zadań należy przede wszystkim kontrola przestrzegania decyzji ustalających warunki korzystania ze środowiska, podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymagań związanych z ochroną środowiska lub naruszeniem warunków korzystania ze środowiska, współdziałania w zakresie ochrony środowiska z samorządem terytorialnym, organami administracji, organami sprawiedliwości i organizacjami społecznymi oraz inicjowanie działań zmierzających do zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska i usuwania ich skutków.
W rozumieniu ustawy Inspekcja została uznana za organ mający doprowadzić do właściwego stosowania przepisów o wykroczeniach przeciwko środowisku. Dlatego też posiada prawa oskarżyciela publicznego przed kolegiami do spraw wykroczeń niezależnie od tego kto złożył wniosek o ukaranie. Jej zadaniem jest również kierowanie do organów ściągania zawiadomień o popełnieniu przestępstw przeciwko środowisku oraz dołączenie dowodów dokumentujących podejrzenie.
Postępowanie przez PIOŚ odbywa się według zasad postępowania administracyjnego, z uwzględnieniem następującego toku instancji:
I instancja – Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska,
II instancja – Główny Inspektor Ochrony Środowiska.
Głównym celem ustawy o inspekcji było rozdzielenie kompetencji w zakresie reglamentacji korzystania ze środowiska i gospodarowania zasobami przyrody.
Należało by teraz omówić organy wojewódzkie i gminne, które zajmują się ochroną środowiska. Zadania administracji rządowej w terenie wykonują wojewodowie, organy administracji specjalnej oraz organy gmin.
Ustawa wyznacza wojewodę na osobę, która wydaje rozporządzenia, zarządzenia i decyzje administracyjne. W ochronie środowiska istotne znaczenie maja tylko dwie ostatnie formy.
Rozporządzenia, które wydaje wojewoda są aktami prawa miejscowego i zawierają przepisy powszechnie obowiązujące na terenie województwa lub jego określonej części. Rozporządzenia możemy podzielić na wykonawcze i porządkowe. Ze względu na to, że ochrona środowiska jest regulowana prawnie, znaczenie rozporządzeń porządkowych jest niewielkie. Tworzenie prawa miejscowego istotnego dla ochrony środowiska odbywa się głównie przez rozporządzenia wykonawcze.
Ustawowo wojewoda jest upoważniony do interwencji w razie szczególnie niekorzystnych warunków atmosferycznych lub innych przyczyn mogących spowodować przekroczenie dopuszczalnego stężenia zanieczyszczenia powietrza na danym terenia w stopniu stanowiącym bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzi. Ponadto wojewoda wyznacza obszary chronionego krajobrazu, wprowadza ochronę pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo – krajobrazowych.
Decyzje wojewody są aktami administracyjnymi, które rozstrzygają sprawy indywidualnie. W ochronie środowiska najważniejsze są pozwolenia wodnoprawne oraz decyzje o dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń do powietrza, decyzje o dopuszczalnej emisji hałasu, decyzje dotyczące uzgodnienia sposobu usuwania lub unieszkodliwiania odpadów grożących skażeniom.
Natomiast do zadań gminy w zakresie ochrony środowiska należą sprawy ładu przestrzennego środowiska, sprawy wodociągów, zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną, sprawy zieleni miejskiej i wiejskiej oraz zadrzewień.
Do zadań samorządu gminy należ również wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. Gmina ma możliwość wpisania danego zadania z zakresu ochrony środowiska na listę spraw realizowanych niejako w interesie administracji ogólnej i w ten sposób starać się o jej sfinalizowanie.
Według obecnego ustawodawstwa, sprawy z zakresu ochrony środowiska są traktowane zwykle jako zadania ponadlokalne i większość uprawnień jest przekazywana do właściwych wojewodów.
W terenie natomiast funkcje administracyjne sprawują kierownicy urzędów terytorialnych. Jeżeli uprawnienia, które powinny być przekazane w ustawach szczególnych terenowym organom administracji państwowej o właściwości szczególnej, nie są zastrzeżone dla innych, ani dla innego podmiotu, to należą do właściwości gminy.
Ogólnie rzecz biorąc kompetencje organów gminy w zakresie ochrony środowiska nie są zbyt bogate. Organy gminy nie mają prawie żadnych uprawnień w zakresie ochrony wód i powietrza przed zanieczyszczeniem. Najistotniejsze uprawnienia gminy ograniczają się do miejscowego planowania przestrzennego, ochrony zieleni oraz niektórych zagadnień ochrony gatunków rolnych i leśnych.
Wszystkie ustawy, rozporządzenia i uchwalenia są bardzo ważne dla ochrony środowiska, ale żeby spełniało swoją rolę muszą być przestrzegane. Za ich nieprzestrzeganie można być pociągniętym do odpowiedzialności pracowniczej, cywilnej, administracyjnej, karnej lub prawnomiedzynarodowej.










Bibliografia:
1. „Kompendium wiedzy o ekologii” Wydawnictwo naukowe PWN
2. „Ochrona i kształtowanie środowiska” Kazimierz Stępczyk
3. „Prawne środki ochrony środowiska w Polsce” Jan Roszczypała
4. „Dziennik ustaw”
PRACA OCENIONA NA 4,5