Prawo międzynarodowe publiczne - zagadnienia i pytania

>>>>Wykład: prof. K. Równy
>>>>(zaliczenie)
>>>> Tekst również w pliku MS Word

Prawo Międzynarodowe Publiczne

I.Zagadnienia podstawowe.

1.Nazwa i pojęcie prawa międzynarodowego:

Prawo międzynarodowe – zespół norm regulujących stosunki między państwami oraz organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunków międzynarodowych mających zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych. Prawo międzynarodowe nie jest tworzone przez władze jednego państwa. W tworzeniu tego prawa biorą udział niezależne od siebie i niepodporządkowanie żadnej wspólnej władzy podmioty, które wyrażają zgodę na związanie się z konkretną normą.

Prawo międzypaństwowe – zespół norm regulujących stosunki między państwami, nie wliczając organizacji międzynarodowych i innym podmiotów prawa międzynarodowego.

Prawo narodów – łac. ius gentium – w czasach rzymskich była to część prawa rzymskiego. Jest to dawna nazwa prawa międzynarodowego. Terminem „prawo narodów” posługiwała się też Konstytucja 3 Maja 1791 r. Obecnie nazwa ta nie jest raczej używana. Nazwa „prawo międzynarodowe” została wyprowadzona z ius inter gentes dopiero w XVII w. przez R. Zouche. W nazwie „prawo narodów” naród jest rozumiany jako synonim państwa, wniosek: prawo międzynarodowe reguluje stosunki między państwami (czyli między narodami zorganizowanymi w państwie) a nie między narodami nie posiadającymi organizacji państwowej.

Nazwa prawo międzynarodowe została wyprowadzona z ius inter gentes. Nazwy tej użył poraz pierwszy R. Zouche w XVII w. W słownictwie angielskim nazwę International Law wprowadził w XVIII w J. Benthama. Na grunt języka polskiego ‘prawo międzynarodowe’ trafiło za sprawą krakowskiego prawnika Franciszka Kasparka.
W obu nazwach: prawo narodów i prawo międzynarodowe, naród rozumiany jest jako synonim państwa.
Prawo narodów wywodzi się z łac. ius gentium, w czasach rzymskich była to część prawa rzymskiego, regulującego stosunki prawne obywateli Rzymu z cudzoziemcami.
Prawo międzynarodowe reguluje przede wszystkim stosunki między państwami – czyli między narodami zorganizowanymi w państwa.

Podstawa obowiązywania prawa międzynarodowego – nauka i doktryna prawa międzynarodowego w tym kontekście mówi o dwóch zasadniczych koncepcjach: naturalistycznej i pozytywistycznej.
 Koncepcja naturalistyczna odwołuje się do prawa natury. W istocie jest przeniesieniem na grunt prawa międzynarodowego teorii naturalnych praw człowieka. Z samego faktu istnienia państwo ma przyrodzone, podstawowe czy fundamentalne prawa, które muszą być respektowane przez inne podmioty. Są to zwłaszcza:
 prawo do istnienia;
 prawo do niepodległości;
 prawo do równości;
 prawo do szacunku i uczestniczenia w obrocie międzynarodowym (do utrzymywania stosunków).
 Koncepcja pozytywistyczna (nazywana również woluntarystyczną) wskazuje, że podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego jest wspólna wola państw. Wola ta znajduje swój wyraz bądź to w normach zwyczajowych, bądź to w normach konwencyjnych. Normy prawa międzynarodowego mogą być zmienione, ale tylko za zgodą wszystkich związanych nimi państw - poszczególne państwo (państwa) nie może w każdej chwili jednostronnie cofnąć swą zgodę na obowiązywanie określonej normy prawa międzynarodowego.

Międzynarodowe prawo publiczne – jest używane w znaczeniu prawa międzynarodowego.

Międzynarodowe prawo prywatne – zespół norm, których zadaniem jest wskazanie określonego systemu prawnego (własnego lub obcego państwa), właściwego dla dokonania oceny prawnej konkretnej sytuacji osobistej i majątkowej. Np. Francus sporządza testament w Warszawie, w którym dysponuje posiadłością w Portugalii. Powstaje pytanie: jakie prawo zastosować? Prawo międzynarodowe prywatne jest więc zespołem norm kompetencyjnych albo kolizyjnych, które rozgraniczają w stosunkach cywilnych, rodzinnych, opiekuńczych i stosunkach pracy, sfery działania systemów prawnych poszczególnych państw przez określenie, które z nich należy zastosować.

Prawo wspólnotowe - prawo składające się na system prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej. Całość dorobku prawnego Unii Europejskiej, łącznie z np. orzeczeniami ETS, nosi nazwę acquis communautaire. Prawo wspólnotowe dzielimy na:

 prawo pierwotne - stanowione przez państwa członkowskie jako część prawa międzynarodowego, Prawo pierwotne znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 48 Traktatu z Maastricht. Lista aktów prawa pierwotnego:
 traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej (Traktat paryski z 1951 r. Traktaty rzymskie z 1957 r. Traktat z Maastricht z 1992 r.
 umowy zawarte między państwami członkowskimi zmieniające i uzupełniające traktaty założycielskie (Konwencja o niektórych instytucjach wspólnych dla EWG i EWEA z 1957 r Protokół dotyczący Antyli Holenderskich z 1962 r. Traktat fuzyjny z 1965 r. Luksemburski traktat budżetowy z 1970 r. Brukselski traktat budżetowy z 1975 r. Traktat grenlandzki z 1984 r. Jednolity Akt Europejski z 1986 r. Traktat amsterdamski z 1997 r. Traktat nicejski z 2001 r.
 traktaty akcesyjne (Traktat o przystąpieniu Danii, Irlandii i Wielkiej Brytanii z 1971 r. Traktat o przystąpieniu Grecji z 1979 r. Traktat o przystąpieniu Hiszpanii i Portugalii z 1985 r. Traktat o przystąpieniu Austrii, Finlandii i Szwecji z 1994 r. Traktat ateński z 2003 r. Traktat o przystąpieniu Bułgarii i Rumunii z 2005 r.
 postanowienia Rady, gdy jej członkowie działają jako przedstawiciele państw członkowskich Akt dotyczący wyboru przedstawicieli Parlamentu Europejskiego w drodze powszechnych wyborów bezpośrednich z 1976 r.

 prawo wtórne - stanowione przez organy wspólnotowe. Prawo wtórne znajduje swoje odzwierciedlenie w art. 249 TWE. Prawo wtórne jest tworzone przez organy Wspólnot na podstawie prawa pierwotnego. Składa się ono z ogromnej liczby aktów prawnych, z których każdy należy do jednej z pięciu kategorii:
 rozporządzenia - mają zasięg ogólny i nie mają sprecyzowanego adresata; nie można ich zmieniać ani uchylać się od ich stosowania
 dyrektywy - są wiążące co do rezultatu - zobowiązują wszystkie państwa członkowskie do wydania odpowiednich aktów prawnych; pozostawiając jednak owym państwom wybór środków
 decyzje - mają charakter indywidualny, w całości są wiążące dla adresata; mogą być kierowane do instytucji, jak też osoby fizycznej
 opinie - nie mają mocy wiążącej, zawierają określone oceny, często stosowane w postępowaniu między organami wspólnot;
 zalecenia - nie mają mocy wiążącej, sugerują podjęcie określonych działań.
W razie konfliktu, pierwszeństwo przysługuje zawsze prawu pierwotnemu.

2.Cechy charakterystyczne międzynarodowego prawa publicznego (odróżnienie od prawa wewnętrznego).

Cechy charakterystyczne prawa międzynarodowego publicznego:
 normy prawa międzynarodowego mają w większości charakter norm względnie obowiązujących. Oznacza to, że na swój użytek dwa państwa lub grupa państwa mogą umówić się odmiennie. Istnieje wąska grupa norm bezwzględnie wiążących (imperatywnych, peremptoryjnych), z którymi inne normy prawa międzynarodowego nie mogą być sprzeczne.
 brak centralnego (nadrzędnego) ustawodawcy; same podmioty prawa międzynarodowego (przede wszystkim państwa) tworzą normy prawne, które je wiążą. Podstawą obowiązywania prawa międzynarodowego jest zgoda państw.
 brak obowiązkowego sądownictwa międzynarodowego (aby sąd międzynarodowy lub arbitraż mógł sprawę rozstrzygać potrzebna jest na to zgoda stron sporu);
 brak zorganizowanego aparatu przymusu;

Cechy charakterystyczne prawa wewnętrznego:
 normy prawa wewnętrznego mają charakter norm powszechnych (dotyczą wszystkich obywateli);
 obowiązek tworzenia aktów prawnych przez wyznaczonego ustawodawcę, oraz ich nadzór i kontrola przez wyznaczone organy;
 sądownictwo stoi na straży praw obywateli;
 scentralizowany aparat przymusu, który zawsze stoi na straży prawa,

Podmioty prawa międzynarodowego można podzielić na:
 pierwotne (będące podmiotami przez sam fakt istnienia)
 wtórne albo pochodne (ich podmiotowość wynika z uznania ich przez podmioty pierwotne)
 pełne
 niepełne (zakres podmiotowości ograniczony do określonych czynności)
 suwerenne (podejmujące decyzje niezależnie od innych podmiotów)
 niesuwerenne

Za podmioty prawa międzynarodowego uznaje się:
 państwa (jako jedyne są podmiotami pierwotnymi, pełnymi i suwerennymi)
 Stolicę Apostolską, jako głowę kościoła rzymsko-katolickiego (mogącą też występować jako Państwo-Miasto Watykan o cechach podobnych państwu)
 Suwerenny Zakon Kawalerów Maltańskich (utrzymujący stosunki dyplomatyczne z państwami, np. z Polską od 1990)
 organizacje międzynarodowe (wtórne, niepełne, niesuwerenne)
 niesuwerenne terytoria zależne (np. tzw. minipańtwa, u których za stosunki międzynarodwe odpowiadają państwa, np. Monako i Francja, Liechtenstein i Szwajcaria, San Marino i Włochy, czy Andora będąca de iure republiką feudalną Francji i biskupstwa Sao de Ugel w Hiszpanii i zobowiązana do corocznej symbolicznej daniny)
 partyzanci i strony walczące uznanie za stronę walczącą wymaga spełnienia następujących wymogów:
 należy sprawować władzę nad określonym terytorium
 posiadać władzę, będącą w stanie utrzymywać ew. stosunki dyplomatyczne
 przestrzegać konwencji i praw wojennych
 niestosowanie się do któregoś z powyższych wyklucza możliwość uznania za stronę walczącą. Partyzanci i strony walczące (również narody) sprawujące władzę nad danym terytorium, mogą dążyć do utworzenia tam państwa - do tego czasy określa się je jako państwa in statu nascendi (łac. w trakcie powstawania, rodzenia)
 narody (wg art. 1 Karty Narodów Zjednoczonych narody mają prawo do samostanowienia, tym samym mogą być podmiotami prawa międzynarodowego niezależnie od tego czy dążą o utworzenia państwa - np. Polska i Czechy w 1917-1918)

Zagadnienie przymusu – W prawie międzynarodowym nie ma scentralizowanego aparatu przymusu, przymus istnieje ale w innych formach niż w prawie wewnętrznym. Każde państwo indywidualnie lub wspólnie z innymi państwami może występować w niezbędnych przypadkach w obronie naruszonego prawa, stosując wobec państw naruszających prawo różne środki przymusu, odpuszczalne i uznane przez prawo międzynarodowe.

Przymus indywidualny – miał miejsce do powołania Ligi Narodów, był wykonywany przez poszczególne państwa, występujące niekiedy zbrojnie o dotrzymanie zobowiązań międzynarodowych.

Przymus zbiorowy = ONZ – instytucja międzynarodowa dysponująca prawem stosowania przymusu. ONZ nie wykluczając indywidualnego lub zbiorowego użycia siły dla odparcia zbrojnego ataku, ONZ a podstawie decyzji Rady Bezpieczeństwa może zastosować środki przymusu wobec państwa, które dopuściło się zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju lub aktów agresji. ONZ stosuje sankcje w obronie pokoju lub celem jego przywrócenia. Rodzaje sankcji stosowanych przez prawo międzynarodowe:
 sankcje natury psychologicznej – stwierdzenia naruszenia prawa i napiętnowanie naruszającego prawo przez światową opinię publiczną;
 sankcje natury odwetowej – stosowanie indywidualnie przez państwo pokrzywdzone lub zbiorowo przy udziale innych państw;
 sankcje zorganizowane – stosowane przez samego pokrzywdzonego lecz przez właściwy organ międzynarodowy;

II.Główne etapy rozwoju prawa międzynarodowego i jego nauki.

Najstarsze dokumenty prawa międzynarodowego to:

1. Zapis z IV tysiąclecia p.n.e. na stelli kamiennej. Były to ustalenia pomiędzy dwoma państwami - miastami Mezopotamii - Lagasz i Umma (?) – rozstrzygające spór graniczny między nimi. Rozstrzygnięcie doszło do skutku w drodze arbitrażu międzynarodowego. Miał zostać położony kamień graniczny między państwami toczącymi spór, zaś państwo trzecie – Kisz – miało czuwać nad egzekwowaniem postanowień traktatu

2. Zapis na tablicach glinianych - 1278 r. p.n.e., między królem Hetytów Hatuszylem III, a faraonem egipskim Ramzesem II. Był to traktat przymierza ogłaszający koniec wojny między tymi państwami, a także zawierający postanowienia migracyjne o deportacji. Postanowienia dotyczyły też wspólnej obrony systemu niewolniczego.

1.Ośrodki kształtowania zrębów prawa międzynarodowego w przeszłości.

Chiny- w starożytnych Chinach prawo międzynarodowe rozwijało się w okresie rozbicia Chin na wiele państw (770-221 p.n.e.). Rozwojowi sprzyjały wspólny język i dziedzictwo historyczne. Państwa miały podobny ustrój społeczno-gospodarczy i polityczny, W stosunkach międzychińskich obowiązywała zasada równości prawnej i suwerenności, Państwa chińskie jako pierwsze zawarły traktaty o nieagresji. Zakładano, że jeżeli bezie już prowadzona wojna to według reguł humanitarnych. Wypracowały też reguły dyplomatyczne np. poseł jest osobą nietykalną. Stworzono wspólny fundusz pomocy dla państwa dotkniętego klęska żywiołową. Filozofowie chińscy uważali, że państwa powinny łączyć się w większe organizmy i być reprezentowane przez przedstawicieli. Związek państw troszczyłby się o właściwe wykorzystanie bogactw naturalnych i dobrobyt wszystkich ludzi.

Bliski Wschód (Basen M. Śródziemnego) z tych terenów pochodzą 2 najstarsze dokumenty prawa międzynarodowego.

+ Grecja = Kształtowały sie tam stosunki traktatowe, prawo dyplomatyczne, rozwijała się instytucja opieki nad przybyszami przez bogatych obywateli (tzw. prostatesa) mająca charakter prywatny. Związki państw o charakterze świeckim - Związek Morski (Liga Ateńsko-Delfijska) pod hegemonią Aten, ok. 300 państewek, siedziba skarbca na wyspie Delos. Podejmowano tez próby zorganizowania konferencji międzynarodowej. W 338r. pne Filip Macedoński zwołał Kongres Koryncki, w związku z walkami przeciwko Persom. Przyjęto tam wspólną deklarację, w której władcy zobowiązali się do wspólnej obrony systemu niewolniczego. Deklaracja stanowiła podstawę kształtowania się stosunków ustrojowych we wszystkich państwach. Greckie państwa – miasta zawierały umowy międzynarodowe. W kontaktach międzynarodowych posługiwano się poselstwami – poseł był chroniony.

+ Rzym = Umowy międzynarodowe:
traktaty przyjaźni zawarte pomiędzy państwami o równorzędnym statusie prawnym
traktaty przymierza mające wymusić na słabszych określone roszczenia
wojna sprawiedliwa, bo prowadzona według określonego ceremoniału
realizacja prawa gościnności, patroni byli wyznaczanie przez Senat lub Zgromadzenie Ludowe, opieka nad cudzoziemcami

Ameryka - hasło „Ameryka dla Amerykanów”, doktryna Monroe z 1823 r. nieangażowanie się w spawy europejskie tylko hegemonia w stosunku do państw amerykańskich.

Europa Po upadku cesarstwa rzymskiego Europa weszła w kilkuwiekowy okres rozdrobnienia lennego i ustawicznych walk pomiędzy feudałami różnych szczebli, ten okres nie sprzyjał rozwojowi stosunków między państwami ani rozwojowi prawa regulującego te stosunki. Później ustaliła się struktura międzynarodowego układu średniowiecznego, co przyczyniło się do powstania środowiska państw o podobnym ustroju politycznym, społeczno-gospodarczym, religii i kulturze należały do niego poza cesarstwem rzymskim między innymi: Polska, Ruś Kijowska, Nowogród, Litwa, Węgry, Szwecja, Dania. Ponieważ traktaty zawierane prze państwo były wzmacniane przysięgą, która jest aktem religijnym kanoniści twierdzili, że papież może zwolnić od przestrzegania umów międzynarodowych, zwalniając od przysięgi. Średniowieczna chrześcijańska Europa pozostawała w wojnie z państwami islamu, dlatego z inicjatywy papieży i narodów organizowane były wyprawy krzyżowe mające na celu odzyskanie Ziemi Świętej. Przyczyniło się to do rozwoju handlu ze Wschodem. Przedstawiciele polskiej doktryny, gł. szkoła krakowska - Paweł Włodkowic z Brudzenia (wystąpienie podczas soboru w Konstancji przeciw krzyżakom), Stanisław ze Skarbimierza "Kazanie o wojnach sprawiedliwych"

Czynniki religijne miały istotny wpływ na rozwój prawa międzynarodowego:
- łagodzenie działań wojennych - humanitarne traktowanie uczestników konfliktów
- zaprzestano zabijania jeńców, przeznacza się ich na wymianę lub do przymusowej pracy
- treuga dei - pokój boży, zaprzestanie wojny w pewne dni w tygodniu lub okresy w roku
- Kobiety, dzieci oraz studenci znajdowali się pod ochroną.
- W ramach krucjat szerzono reguły rycerskie.

Rozpoczyna się era konkordatów:
* 1098 r. pierwsza umowa konkordatowa,
* 1122 r. konkordat wormacki Kalikst II - Henryk V

2.Powstanie islamu oraz instytucje zrodzone z walki i współistnienia państw muzułmańskich i chrześcijańskich.

a ) dla łagodzenia doktryny „dzihad” W stosunkach międzynarodowych pomiędzy państwami islamu zawierano zgodnie ze zwyczajami muzułmańskimi zakazującymi zawierania traktatów pokoju z chrześcijanami tzw. układy rozejmowe na okres do 10 lat. Tego rodzaju układy odpowiadały także stronie chrześcijańskiej gdyż obie strony traktowały wojny z niewiernymi jako „święte”. W stosunkach wzajemnych między państwami chrześcijańskimi a państwami islamu rozejmy były często przedłużane stwarzając stan, który jeden z hiszpańskich władców określił jako „wojnę zimną, która ani nie pociąga za sobą pokoju, ani nie przynosi zaszczytu temu, kto ją prowadzi”.

b ) dla bezpieczeństwa obrotu osobowego i handlowego – kapitulacje Doniosłym wydarzeniem w stosunkach między państwami chrześcijańskimi i państwami islamu było zawarcie 1535 r. przez króla francuskiego Franciszka I z sułtanem tureckim Solimanem Wspaniałym umowy międzynarodowej zwanej kapitulacją. Do zawarcia tej umowy skłoniło króla francuskiego zagrożenie Francji przez cesarstwo połączone więzami dynastycznymi z Hiszpanią. Kapitulacja z 1535 r. określała m.in. prawa Francuzów znajdujących się na terytorium państwa otomańskiego. Wyłączyła ich spod jurysdykcji sądów miejscowych, a w związku z tym zezwalała na ustanawianie konsulów francuskich, którzy mieli sprawować jurysdykcję w stosunku do Francuzów zarówno w sprawach cywilnych jak i karnych. W umowach tych sułtanowie ottomańscy:
 gwarantowali wolność religijną katolikom zamieszkałym na terenach podległych władzy Osmanów,
 uznawali (w pewnym zakresie) jurysdykcję francuskiego ambasadora w Konstantynopolu nad osmańskimi katolikami,
 zgadzali się na swobodny dostęp pielgrzymów z Zachodu do miejsc świętych w Jerozolimie i pozostałej części Palestyny,
 udzielali francuskim franciszkanom wyłączności w zarządzie miejscami świętymi w Palestynie.

3.Europejskie prawo międzynarodowe, z którego wyrosło dzisiejsze prawo światowe.

a)Wojna 30 letnia i Pokój Westfalski

Wojna trzydziestoletnia – była konfliktem zbrojnym w Europie toczącym się w latach 1618–1648 pomiędzy częścią państw Rzeszy niemieckiej wspieranych przez inne państwa europejskie (jak Szwecja czy Francja) a potęgą katolickiej dynastii Habsburgów. Mimo że wojna spowodowana była przyczynami natury religijnej, jednym z powodów jej długotrwałości stało się również dążenie mocarstw europejskich do osłabienia potęgi Habsburgów. W wojnie trzydziestoletniej, pośrednio lub bezpośrednio, wzięły udział niemal wszystkie państwa europejskie. Stronę katolicką reprezentowały państwa Habsburgów (Austria, Hiszpania i Państwo Kościelne), niektóre księstwa I Rzeszy (m.in. Bawaria). Po stronie protestanckich państw Rzeszy (m.in. Czech, Palatynatu) stanęła Dania (do 1629 r.), Szwecja, Francja, Siedmiogród. Wojna zakończyła się zwycięstwem strony protestanckiej.

SKUTKI:
 Francja stała się największą potęgą europejską i otrzymała prowincję Alzacja oraz miasta Metz i Verdun.
 Szwecja usadowiła się na południowych wybrzeżach Bałtyku, przypadły jej Pomorze Zachodnie i szereg portów, w tym Szczecin.
 Uznana została niepodległość Szwajcarii i Holandii (zniesiono nad nimi oficjalnie zwierzchnictwo cesarza rzymsko-niemieckiego i wyłączono je z terytorum Rzeszy).
 Księstwa niemieckie uniezależniły się od cesarza i, co było głównym powodem wojny,
 luteranie i kalwini uzyskali wolność wyznania.

Pokój westfalski - wielostronny układ kończący wojnę trzydziestoletnią 1618-1648, zawarty 24 października 1648 między Habsburgami austriackimi (cesarz Ferdynand III) a Francją (Ludwik XIV, kardynał Jules Mazarin) i jej sojusznikami w Mnster oraz między Habsburgami a Szwecją w Osnabrck. Jeden z najbardziej znaczących traktatów międzynarodowych w historii nowożytnej Europy.

Znaczenie wojny trzydziestoletniej i pokoju westfalskiego
 Zwycięstwo monarchii absolutnych: największym zwycięzcą okazała się Francja. Upadła monarchia stanowa w Czechach. Rozpoczął się proces budowy monarchii absolutnych w Niemczech.
 Dowód na polityczne podłoże wojen religijnych.
 Dowód na nietrwałość pokoju augsburskiego, który wprowadzał wzajemną tolerancję tylko pomiędzy katolikami a luteranami, pomijał kalwinistów.
 Koniec wielkich konfliktów religijnych w Rzeszy.
 Wzrost znaczenia armii zawodowych.

b)Rozszerzenie europejskiego prawa międzynarodowego na Amerykę.

Doktryna Monroego wystąpienie Prezydenta Stanów Zjednoczonych Jamesa Monroe w 1823 r., w którym sformułował zasadę nieinterwencji państw europejskich w sprawy amerykańskie; hegemonia Stanów Zjednoczonych nad kontynentem amerykańskim.

c)Wkład Wielkiej Rewolucji Francuskiej 1789 r. do rozwoju prawa międzynarodowego, przyczynek Kongresu Wiedeńskiego 1815 r.

Mianem Wielkiej Rewolucji Francuskiej lub rewolucji francuskiej określa się okres w historii Francji (1789-1799), kiedy doszło do obalenia monarchii Burbonów. Za jej symboliczny początek uważa się zdobycie przez lud Paryża twierdzy Bastylia 14 lipca 1789, natomiast za koniec rewolucji uznaje się kres rządów Dyrektoriatu 9 listopada (18 brumaire'a) 1799, kiedy to Napoleon Bonaparte przeprowadził zamach stanu ogłaszając się Pierwszym Konsulem.

Przyczyny wybuchu rewolucji francuskiej:
 Głęboki podział społeczny, opory duchowieństwa, szlachty z powodu rezygnacji ze swojej uprzywilejowanej pozycji wobec mieszczaństwa
 Spadek autorytetu króla
 Wzrost cen towarów i inflacja
 Zwiększenie wpływu burżuazji w państwie bez gwarancji na stanowisko polityczne
 Burze i gradobicia pogorszyły sytuację gospodarczą na wsi
 Pogorszenie wzajemnych relacji w każdym stanie
 Rozrzutności królowej Marii Antoniny
 Układ handlowy z Anglią, w wyniku którego padły okręgi włókiennicze w Lyonie i w Anniens

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela Po 15 lipca 1789 r. Ludwik XVI wycofał wojsko z Paryża, zgodził się na burżuazyjno-mieszczańskie postulaty przebudowy ustroju państwa na monarchię konstytucyjną i na rezultaty paryskiej rewolucji ludowej. Lecz w sierpniu cała Francja znalazła się w ogniu wielkiej rewolty chłopskiej. Chłopi, stanowiący 80% społeczeństwa, domagali się w szczególności zniesienia przygniatających ich obciążeń feudalnych i obniżenia podatków, by ulżyć nędzy, w jakiej się znajdowali. Odpowiadając na to, Zgromadzenie Narodowe zniosło podatek (dziesięcinę na rzecz Kościoła), uchwaliło zasadę równości podatkowej, zlikwidowało sprzedawalność urzędów itp. Zaś 26 sierpnia 1789 r. uchwaliło Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, która stanowiła kres absolutyzmu królewskiego i zrównywała w prawach wszystkie stany. Uważa się powszechnie, iż wprowadzanemu nowemu ustrojowi towarzyszyło hasło: „Wolność, Równość, Braterstwo”.

Wpływ Rewolucji Francuskiej na Prawo międzynarodowe.
Rewolucja miała wpływ na kształtowanie się ustroju politycznego i społ. – gospodarczego państw europejskich oraz na stosunki między nimi; upadek rządów feudalnych, walka o władze burżuazji; zasada suwerenności zaczęła nabierać nowego znaczenia, nie dotyczyła teraz suwerennych władców absolutnych a suwerennych narodów, zasada zwierzchnictwa narodów; zasada nienaruszalności terytorium oraz nieinterwencji w sprawy wewnętrzne drugiego państwa (zasady te znalazły pełen wyraz w Deklaracji Prawa Narodów z 1795r.)

Kongres wiedeński (Kongres tańczący) - kongres przedstawicieli 16 większych państw europejskich, trwający od 1 października 1814 r. do 9 czerwca 1815 r. w Wiedniu, zwołany w celu dokonania zmian terytorialnych i ustrojowych po Wielkiej Rewolucji Francuskiej i wojnach napoleońskich. Głos decydujący mieli przedstawiciele 5 mocarstw: Wielkiej Brytanii (Robert Stewart, wicehrabia Castlereagh), Austrii (Klemens Lothar von Metternich), Rosji (Karl Nesselrode), Francji (Ch.M. Talleyrand) i Prus (Karl August von Hardenberg i Wilhelm von Humboldt).

Kongres międzynarodowy z udziałem monarchów dokonał dzieła stabilizacji stosunków w Europie na kilkadziesiąt lat;
a. ustalenia w stosunku do Niemiec i Polski: utworzono Związek Niemiec – luźne zrzeszenie państw pod władzą Austrii; usankcjonowanie rozbiorów Polski („czwarty rozbiór Polski”), utworzenie Wolnego Miasta Krakowa i Królestwa Polskiego;
b. w dziedzinie międzynarodowej postanowiono:
uznać neutralność Szwajcarii,
regulamin rang dyplomatycznych,
zasada wolnej żeglugi na rzekach wspólnych (szczegółowe rozwiązania dot. Renu),
deklaracja dot. Handlu Murzynami z Afryki zakazująca go.
c. „Święte Przymierze” zawarte we wrześniu 1815 r. miedzy Rosja, Prusami i Austrią – przestrzeganie przykazań Chrystusa w stosunkach wewnętrznych i zewnętrznych; w listopadzie przyłączyła się Anglia, a w 1818 r. Francja. W ten sposób powstał „syndykat monarchów” który miał decydować o sprawach europejskich; tępienie idei wolnościowych i utrzymanie zasady legitymizmu; realizując politykę „Świętego Przymierza” państwa należące często interweniowały w sprawy wewnętrzne innych państw.

d)Konferencja Paryska 1856 r. – po wojnie krymskiej.

Wojna krymska (1853- 1856) - wojna między Rosją a Turcją i jej sprzymierzeńcami (Anglią, Francją i Sardynią). W 1852 roku między Rosją i Francją rozpoczął się spór o prawa duchowieństwa prawosławnego, względnie katolickiego do opieki nad miejscami świętymi i w ogóle niemahometańską ludnością imperium tureckiego. Wojna ostatecznie zakończona została 30 marca 1856 roku traktatem pokojowym na kongresie w Paryżu. Wojna krymska oznaczała ostateczny rozpad „Świętego Przymierza”. Z postanowień kongresu paryskiego na uwagę zasługują:
dopuszczenie Turcji do społeczności międzynarodowej
utworzenie Serbii jako państwa wasalnego Turcji
neutralizacja Morza Czarnego;
utworzenie Europejskiej Komisji Dunaju z udziałem mocarstw europejskich, wyposażonej w szerokie kompetencje. Komisja ta miała przeprowadzić prace niezbędne do uczynienia dolnego Dunaju żeglownym.
demilitaryzacja Wysp Alandzkich
wydanie deklaracji dotyczącej prawa wojny morskiej. Deklaracja ta, w porównaniu z deklaracją Ligi Neutralności Zbrojnej z 1780 r. rozszerzyła ochronę własności prywatnej w wojnie morskiej.

e)Konferencje Haskie 1899 i 1907 r.

1899 r. - I konferencja pokojowa w Hadze, zebrała się z inicjatywy cara Mikołaja II:
- początek kodyfikacji prawa wojennego i prawa sporów międzynarodowych
- przyjęto 3 konwencje haskie, powołano Stały Trybunał Rozjemczy (od 1902 r.) - Rozstrzyga spory na zasadzie postępowania arbitrażowego. 3 konwencje dotyczące:
pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych
praw i zwyczajów wojny lądowej
zastosowania do wojny morskiej przepisów konwencji Czerwonego Krzyża z 1864 r.

1907 r. - II konferencja pokojowa w Hadze, 13 konwencji dotyczących prawa wojennego i regulowania sporów międzynarodowych, uczestniczyli przedstawiciele 44 państw (dołączyły państwa Ameryki Łacińskiej).

f)I wojna światowa i rezultaty Paryskiej Konferencji Pokojowej 1919 r. (zwłaszcza Traktat Wersalski z Niemcami).

I wojna światowa (28 lipca 1914 – 11 listopada 1918), zwana również Wielką Wojną – konflikt zbrojny pomiędzy Ententą, do której należały Wielka Brytania, Francja, Rosja, Serbia, Japonia, Włochy (od 1915), Stany Zjednoczone (od 1917 r.) a Państwami Centralnymi, tj. Austro-Węgrami, Niemcami, wspieranymi przez Turcję i Bułgarię.

Traktat wersalski to główny układ pokojowy kończący pierwszą wojnę światową, podpisany przez Niemcy i państwa ententy 28 czerwca 1919 roku. Został ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą datą wszedł w życie. Traktat ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził nowy ład polityczny. Państwa pokonane w I wojnie światowej (Niemcy, Austro-Węgry, Turcja, Bułgaria) nie zostały dopuszczone do konferencji. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania. Rosja Radziecka nie została zaproszona, gdyż mocarstwa Ententy nie uznawały rządu bolszewickiego, który podpisał osobny pokój z Niemcami w 1918 (pokój brzeski).
Po zawarciu traktatu z Niemcami nastąpiło zawarcie dalszych porozumień pokojowych z państwami pokonanymi:
 10 września 1919 z Austrią w Saint-Germain-en-Laye (traktat pokoju z Austrią)
 27 listopada 1919 z Bułgarią w Neuilly-sur-Seine (traktat pokojowy z Bułgarią)
 4 czerwca 1920 z Węgrami w Trianon (traktat w Trianon)
 10 sierpnia 1920 z Turcją w Sevres (Traktat pokojowy w Sèvres 1920)
W pierwszej części traktatu (artykuły 1-26), liczącego łącznie 440 artykułów zapisano powołanie Ligi Narodów. Dalsze części dotyczyły losów Niemiec.

Straty terytorialne Niemiec
 Francja odzyskała obszary utracone w 1871 r. tj. Alzację i wschodnią Lotaryngię
 Polska odzyskała znaczną część ziem zabranych jej przez Prusy w I i II rozbiorze: większą część Wielkopolski i poważną część byłych Prus Królewskich (zwanych pod zaborem: Prusy Zachodnie), z niewielkim jednak dostępem do morza; ponadto po plebiscycie na Górnym Śląsku w 1921 r., część górnośląskiego zagłębia przemysłowego
 Gdańsk z przyległymi gminami i miastami Oliwą i Sopotem stał się Wolnym Miastem o charakterze odrębnego państwa, ale z włączeniem w skład terytorium celnego Polski i zapewnieniem jej szerokich uprawnień w porcie gdańskim
 niemieckie terytoria kolonialne rozdzielono pomiędzy zwycięzców i przekazano pod opiekę Ligi Narodów, tworząc tam mandaty A, B i C.
 Luksemburg, który do tego czasu wchodził w skład obszaru celnego Niemiec, został z niego wydzielony

Demilitaryzacja Niemiec na terenie lewobrzeżnej Nadrenii i 50-kilometrowym pasie wzdłuż prawego brzegu Renu zakazano Niemcom posiadania wojsk. W części V traktatu nakazano zmniejszenie liczebności armii niemieckiej do 100 tys. żołnierzy oraz zakazano wprowadzania powszechnego obowiązku służby wojskowej (Reichswehra). Miał obowiązywać zakaz wyposażania armii w czołgi i samoloty bojowe.

Ciężary ekonomiczne nałożone na Niemcy Na konferencji zapadła jedynie decyzja, iż po raz pierwszy w historii, reparacje wojenne zostaną wypłacone jako rekompensata za faktycznie poniesione w wyniku działań wojennych straty. Oszacowanie ich wysokości oraz możliwości płatniczych Niemiec pozostawiono Komisji Odszkodowań, która zakończyła swoją pracę w maju 1921 ustalając ich wysokość na 132 mld marek w złocie, nigdy nie zostały spłacone.

Zobowiązania polityczne
 Niemcy zobowiązały się do poszanowania suwerenności Austrii i wyrzekały się zamiarów Anschlussu
 Niemcy uznały niepodległość Czechosłowacji i Polski

g)Ustanowienie zakazu wojny, jako narzędzia polityki państwowej (antywojenny Pakt Branda-Kellogga – 1928 r. i jego przyjęcie przez ówczesną społeczność międzynarodową),

Zgromadzenie Ligi Narodów przyjęło tzw. protokół genewski zobowiązujący do załatwiania wszystkich sporów międzynarodowych w drodze pokojowej, protokół ten nie został jednak ratyfikowany przez państwa, natomiast niemal wszystkie państwa podpisały lub przystąpiły do paktu paryskiego z 1928 r. (zwanego paktem Brianda Kelloga od nazwisk francuskiego ministra spraw zagranicznych i amerykańskiego sekretarza stanu), który zawierał uroczyste wyrzeczenie się wojny i zobowiązanie do załatwienia sporów środkami pokojowymi. Słabością paktu paryskiego był brak jakichkolwiek sankcji w stosunku do państw, które nie wypełniają przyjętych zobowiązań. Ponadto wiele państw przystępując do paktu zgłosiło zastrzeżenia ograniczające zakres jego stosowania.

h)II totalna wojna światowa rozpętana przez państwa osi hitlerowskiej, ukaranie przestępców wojennych (głównych przez Trybunały: Norymberski i Tokijski).

II wojna światowa – największy konflikt zbrojny w historii świata, trwający od 1 września 1939 do 2 września 1945 (działania zbrojne w Europie trwały do 8 maja 1945), obejmujący zasięgiem działań wojennych prawie całą Europę, Azję Wschodnią i Południowo-Wschodnią, północną Afrykę, część Bliskiego Wschodu i wszystkie oceany. Niektóre epizody wojny rozgrywały się nawet w Arktyce i Ameryce Północnej. Poza prawie wszystkimi państwami europejskimi, brały w niej udział główne państwa Ameryki Północnej i Azji oraz Australia. Głównymi stronami konfliktu były państwa osi i państwa koalicji antyhitlerowskiej (alianci).

Dopiero w czasie II wojny światowej, głównie pod wpływem polityki radzieckiej, zaczęto realizować zasadę odpowiedzialności indywidualnej za pogwałcenie prawa międzynarodowego. W deklaracji moskiewskiej z 1943r. 35 państw NZ walczących w koalicji antyhitlerowskiej postanowiło, że członkowie niemieckich sił zbrojnych i partii narodowosocjalistycznej, którzy są odpowiedzialni za okrucieństwa i zbrodnie lub brali w nich udział będą odesłani do kraju, w którym popełnili przestępstwa w celu ich ukarania zgodnie z prawem tych krajów. Ponadto deklaracja zapowiadała ukaranie na mocy prawa międzynarodowego materialnego i formalnego tzw. głównych zbrodniarzy wojennych, którzy popełnili przestępstwa, nie dające się zlokalizować na terytorium jednego państwa. Wymiar kary miał nastąpić łączną decyzją rządów sprzymierzonych.

Układ poczdamski z 1945r. potwierdził zasadę przyjętą w Moskwie. Na tych podstawach opiera się układ w Londynie z 1945r., który powołał do życia Międzynarodowy Trybunał Wojskowy (tzw. Trybunał Norymberski), ustalał ustrój, właściwość i procedurę sądu. Ponadto uznał odpowiedzialność karną osób oskarżonych z powodu czynów indywidualnych lub z powodu ich działalności w charakterze członków organizacji czy grup przestępczych, albo oskarżonych z obu powodów. Prawo to dotyczy ukarania tzw. głównych zbrodniarzy wojennych osi europejskiej i w niczym nie przesądza ukarania innych zbrodniarzy wojennych w krajach, gdzie popełnili zbrodnie.
Prawo londyńskie uznało odpowiedzialność indywidualną za trzy rodzaje zbrodni podlegające właściwości Trybunału. Są to:
• zbrodnie przeciwko pokojowi (planowanie, przygotowywanie, rozpętanie lub prowadzenie wojny napastniczej albo wojny podjętej z pogwałceniem traktatów międzynarodowych, porozumień, gwarancji, tudzież udział w planowaniu lub w spisku w celu dokonania tych czynów)
• zbrodnie wojenne (pogwałcenie praw lub zwyczajów wojennych)
• zbrodnie przeciwko ludzkości (mordowanie, eksterminacje, deportacje i inne akty nieludzkie, popełniane przed lub w czasie wojny wobec ludzkości cywilnej, prześladowanie ze względów politycznych, rasowych czy religijnych)
Prawo londyńskie przewidywało odpowiedzialność za wymienione czyny, nawet jeżeli czyn taki nie naruszał prawa krajowego. W 1946r. Trybunał Norymberski wydał wyrok skazujący głównych niemieckich zbrodniarzy wojennych. W dwa lata później w Tokio Międzynarodowy Trybunał Wojskowy Dalekiego Wschodu wydał wyrok skazujący japońskich zbrodniarzy wojennych, w którym jeszcze raz potwierdzono zasadę odpowiedzialności za pogwałcenie prawa międzynarodowego. Trybunał Norymberski i Trybunał Tokajski zostały powołane po II wojnie światowej w celu osądzenia głównych zbrodniarzy niemieckich i japońskich i po wykonaniu tych zadań przestały istnieć. jednakże zasady, na których były oparte statuty trybunałów i ich wyroki, mają charakter trwały. Prawo zastosowane wobec głównych zbrodniarzy wojennych nazywane jest prawem norymberskim. W 1946 r Zgromadzenie Ogólne ONZ powzięło uchwałę potwierdzającą zasady prawa międzynarodowego uznane przez statut Trybunału Norymberskiego i wyrok tego sądu.

W myśl zasad norymberskich jednostkę można pociągnąć do odpowiedzialności za pogwałcenie prawa międzynarodowego (za zbrodnię prawa międzynarodowego) i ulega ona ukaraniu na podstawie prawa międzynarodowego. Fakt, że prawo wewnętrzne nie przewiduje kary za czyn, który jest zbrodnią w świetle prawa międzynarodowego, nie zwalnia osoby, która ten czyn popełniła do odpowiedzialności międzynarodowej. Podobnie nie zwalnia od tej odpowiedzialności fakt, że jednostka działała jako głowa państwa lub członek rządu.

Zbrodniami prawa międzynarodowego, karanymi na podstawie tego prawa, są:
• zbrodnie przeciwko pokojowi
• zbrodnie wojenne
• zbrodnie przeciwko ludzkości

III.Źródła prawa międzynarodowego.

Źródła prawa w znaczeniu materialnym – zespół czynników, które doprowadziły do powstania konkretnych norm prawa międzynarodowego: współpraca, współzawodnictwo, walka państw, więź społeczna, świadomośćspołeczna.

Źródła prawa w znaczeniu formalnym – formy, w których tworzone są normy prawa międzynarodowego: umowy międzynarodowe i prawo zwyczajowe.

Źródło prawa w znaczeniu poznawczym – zbiory dokumentów, z których czerpie się znajomość prawa międzynarodowego: zbiory umów międzynarodowych lub zbiory praktyki państw w dziedzinie stosunków międzynarodowych.

1.Źródła wg art. 38 p. 1 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.

Trybunał, którego zadaniem jest rozstrzygać przedłożone mu spory zgodnie z prawem międzynarodowym, stosuje:
 umowy międzynarodowe, bądź ogólne, bądź partykularne, ustanawiające normy wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące,
 zwyczaj międzynarodowy jako dowód powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo,
 ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane,
 z zastrzeżeniem art. 59, wyroki sądowe tudzież zdania najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawnych.

Źródłami prawa międzynarodowego są przede wszystkim umowa i zwyczaj. Znajduje to potwierdzenie w wielu podstawowych dokumentach współczesnego prawa międzynarodowego. np. w Konwencji Wiedeńskiej o prawie traktatów z 1969 roku. – Polska przystąpiła do Konwencji Wiedeńskiej 22 kwietnia 1990 r.

Prawo międzynarodowe reguluje przede wszystkim stosunki między państwami. Ponieważ państwa są suwerenne i nie uznają nad sobą żadnej władzy ustawodawczej, są one związane tylko z tymi normami prawa międzynarodowego, na które wyraziły swoją zgodę, z tym że w pewnych przypadkach zgoda ta może być dorozumiana. WNIOSEK: źródła prawa międzynarodowego, formy w których jest ono tworzone, muszą przede wszystkim wyrażać zgodę państw.

Prawo międzynarodowe cechuje brak hierarchii źródeł prawa, która jest charakterystyczna dla prawa krajowego (konstytucja jest nadrzędna nad ustawami, te z kolei mają pierwszeństwo przez rozporządzeniami). Umowa międzynarodowa może zmienić zwyczaj, ale także (choć znacznie rzadziej) zwyczaj międzynarodowy może zmienić umowę międzynarodową.

2.Zwyczaj międzynarodowy i jego rola obecnie.

Zwyczaj międzynarodowy – zgodne postępowanie państw tworzące prawo. Zwyczaj powstaje wówczas, jeśli w podobnych sytuacjach państwa zachowują się i postępują jednakowo. Jednolita praktyka nie wystarcza jednak do powstania zwyczaju, musi to być praktyka prawotwórcza, czyli musi z nią łączyć się przekonanie, że postępowanie takie jest postępowaniem koniecznym, wymaganym przez prawo. Dla istnienia zwyczaju niezbędne są równocześnie:
zgodna praktyka państw (element obiektywny lub materialny zwyczaju): Praktyka oznacza działalność organów państwowych, działających w obrocie międzynarodowym i uprawnionych do reprezentowania państwa w tym obrocie.
przeświadczenie państw, że praktyka ta tworzy prawo (element subiektywny zwyczaju).
Jak dochodzi do zgodnej praktyki? Praktyka państw jest uwarunkowana istnieniem konkretnych interesów, zgodnych lub sprzecznych. Normy zwyczajowe powstają przede wszystkim w wyniku zgodnych interesów państw. Praktyka państw prowadząca do powstania normy zwyczajowej, w zasadzie powinna być odpowiednio długotrwała, jednakże element czasu nie ma zasadniczego znaczenia.

Rola zwyczaju: Współcześnie, w związku ze znacznie ściślejszą współpracą państw, lepszą komunikacją i łącznością , a co za tym idzie – w związku ze znacznie intensywniejszymi stosunkami międzynarodowymi normy zwyczajowe mogą powstawać szybciej niż w poprzednich epokach. Z kolei inni autorzy uważają, że zwyczaj międzynarodowy jest zdecydowanie mniej chętnie stosowany przez państwa czyli nie tworzy norm wystarczająco precyzyjnych, które mogą być stosowane we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

3.„Ogólne zasady prawa” a „podstawowe zasady prawa międzynarodowego”.

Ogólne zasady – zasady wspólne dla wszystkich systemów prawnych., tzn zarówno prawa międzynarodowego jak i wewnętrznego. Zasady musza być uznawane powszechnie a więc przez systemy prawne i praktykę wszystkich państw.
obowiązek dotrzymywania zaciągniętych zobowiązań,
Zasadę dobrej wiary (bona fides) zgodnie z którą przyjmuje się, że podmioty prawa działają w dobrej wierze.
Zasada słuszności
Zasada sprawiedliwości
Zasada estopel. Instytucja estopel polega na tym, że pewne faktyczne zachowania państwa na płaszczyźnie międzynarodowej są wyraźnie akceptowane przez inne państwa, które opierając się na tego rodzaju postępowaniu zmieniają swoje zachowanie, ewentualnie mogą też ponieść szkodę.

Podstawowe zasady prawa międzynarodowego - Niektóre z zasadach zostały sformułowane już w prawie rzymskim – muszą być uznawane we wszystkich systemach prawnych. np :
nikt nie może przekazać więcej praw niż sam posiada,
nikt nie może wyciągać korzyści z własnego bezprawia,
prawo szczególne uchyla prawo ogólne,
nikt sędzią we własnej sprawie
nie można dwa razy sądzić tej samej sprawy.

Podstawowe zasady prawa międzynarodowego – są one zawarte w Deklaracji Przyjaznych Stosunków i Współdziałania Państw (została ona uchwalona na podstawie KNZ 1870 r.):
1. zasada powstrzymania się przez państwa od groźby lub użycia siły
2. zasada rozstrzygania sporów międzynarod. środkami pokojowymi
3. zasada obowiązku nie mieszania się bezpośr. Z jakiegokolwiek powodu w sprawy wew. i zew. Jakiegokolwiek państwa
4. zasada obowiązku współdziałania ze sobą bez względu na ustrój, różnice kulturowe i społeczne
5. zasada równouprawnienia i samostanowienia narodów
6. zasada równości suwerennej
7. zasada wypełniania obowiązków międzynar. Związanych z przestrzeganiem KNZ

4.Kodyfikacja prawa międzynarodowego (prywatna i oficjalna).

Prawo międzynarodowe jako całość nie jest skodyfikowana, co powoduje trudności przy stosowaniu norm prawa międzynarodowego.

Kodyfikacja prawa międzynarodowego - systematyczne zestawienie jego przepisów, ich równoczesne sprecyzowanie i uściślenie, jak również ich uzupełnienia i rozwinięcia, tak aby w pełni obejmowały i należycie regulowały określoną dziedzinę stosunków międzynarodowych odpowiednio do aktualnego stanu ich rozwoju.

Charakter prawny kodyfikacji – moc wiążąca dla państw, zależna od tego, kto dokonuje kodyfikacji.

RODZAJE:
Kodyfikacje prywatne – kodyfikacji dokonuje osoba prywatna (tworząc kodeksy prywatne) oraz międzynarodowe stowarzyszenia prywatne (np. Instytut Prawa Międzynarodowego, który opracował wiele wartościowych projektów, oraz Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego, które posiada oddziały krajowe w wielu państwach np. w Polsce).
Kodyfikacje oficjalne – podejmowane przez poszczególne państwa i przez powszechne i regionalne organizacje międzynarodowe. Jedynym rodzajem kodyfikacji wiążącym dla państw jest ujęcie kodyfikowanych norm w umowę międzynarodową – kodyfikacja taka jest formalnie wiążąca dla stron umowy, np.:
konferencje pokojowe haskie z 1899 i 1907 r. Na konferencjach tych skodyfikowano m.in. prawo wojny lądowej i częściowo prawo wojny morskiej.
W Hadze w 1930 Liga Narodów zajęła się kodyfikacją zagadnień: obywatelstwa, wód terytorialnych i odpowiedzialności państw za czyny popełnione na ich terytorium.

Obecnie kodyfikacją prawa międzynarodowego zajmuje się przede wszystkim ONZ. Karta NZ przewiduje specjalne uprawnienia Zgromadzenia Ogólnego w tym zakresie. Statut Komisji Prawa Międzynarodowego określa kodyfikację jako formułowanie w sposób bardziej ścisły i usystematyzowanie norm prawa międzynarodowego w sprawach, w których już istnieje znaczna praktyka państw, precedensy i opinie naukowe. Komisja składa się z 34 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne. Komisja raz w roku zbiera się na sesje. Sprawozdania z prac Komisji publikuje się w Rocznikach.

Procedura kodyfikacyjna – po przyjęciu tematu kodyfikacji Komisja wyznacza spośród swoich członków referenta, który przygotowuje odpowiednie sprawozdania i projekty dyskutowane następnie przez Komisje. Projekt zaakceptowany przez Komisję przestawiony jest państwom, które mogą formułować swoje uwagi. Następnie projekt zostaje przedstawiony Zgromadzeniu Ogólnemu ONZ, które decyduje jak postąpić dalej z projektem Komisji. Może nie podejmować żadnej dalszej akcji, albo może przyjąć projekt lub zwołać konferencję dyplomatyczną w celu opracowania umowy międzynarodowej na podstawie projektu Komisji.

5.Umowa międzynarodowa jako podstawowe źródło prawa:

Umowa międzynarodowa – podstawowe źródło prawa międzynarodowego. Jest to porozumienie zawarte między państwami regulowane prawem międzynarodowym w jednym, dwóch lub więcej dokumentów. Ma charakter prawotwórczy. Są różne nazwy umów międzynarodowych: traktat, konwencja, umowa, układ, porozumienie, deklaracja, protokół, pakt, statut, karta, konstytucja, konkordat.

Budowa umowy międzynarodowej – nie ma żadnych przepisów dotyczących formy i budowy umowy międzynarodowej. O tym jak zostanie zredagowany tekst umowy decydują strony, które ją zawierają. Ale są pewne wzory umów. np. załącznik zarządzenia nr 20 Prezesa RM z 14 lutego 1969 r. w sprawie formy umów międzynarodowych.
- Tytuł umowy (oznaczenie nazwy umowy, wskazanie stron, określenie przedmioty umowy),
- Wstęp umowy (preambuła, określenie organów, w których imieniu umowa jest zawierana, podanie motywów, którymi kierują się strony, zamierzonego celu, okoliczności poprzedzających bądź towarzyszących zawarciu umowy lub stwierdzenie określonej zasady czy poglądu stron, wzmiankę o pełnomocnikach, stwierdzenie uzgodnienia tekstu umowy),
- Dyspozycja (merytoryczna część umowy, zawiera zasadnicze postanowienia umowy, część ta zwykle podzielona jest na artykuły),
- Postanowienia końcowe (różne zagadnienia formalnoprawne związane z trybem zawarcia umowy i jej wejście w życie, określają czas obowiązywania umowy, możliwości jej wypowiedzenia, tryb zgłaszania zastrzeżeń, miejsce i data jej sporządzenia, liczba egzemplarzy, języku w jakich umowa została sporządzona oraz podpisy i pieczęcie).

Języki umowy międzynarodowej – kiedyś były spisywane w języku łacińskim. W XVIII językiem dyplomacji stał się język francuski. W okresie I wojny światowej – angielski. Obecnie umowy są sporządzane w językach obydwu kontrahentów. Uznanymi językami światowymi stosowanymi w umowach wielostronnych są: angielski, francuskim hiszpański, rosyjski i chiński. W tych językach została sporządzona Karta NZ. W ostatnich latach językiem światowym stał się arabski.

Klasyfikacja umów międzynarodowych:
W zależności od tego kto jest stroną umowy na:
a) zawierane pomiędzy państwami
b) zawierane pomiędzy państwami i innymi podmiotami prawa międzynarodowego
c) zawierane tylko pomiędzy innymi podmiotami prawa międzynarodowego
Kryterium liczby stron:
a) umowy dwustronne (bilateralne)
b) umowy wielostronne (multilateralne)
Ze względu na wzajemny stosunek do siebie umów:
a) umowy główne
b) umowy wykonawcze (o charakterze pomocniczym)
Ze względu na tryb zawierania umów:
a) umowy w trybie prostym (kończy się podpisaniem lub wymianą dokumentów stanowiących umowę)
b) umowy w trybie złożonym (występuje dodatkowo ratyfikacja, zatwierdzenie, przyjęcie lub przystąpienie do traktatu)
Ze względu na czas na jaki umowa jest zawierana:
a) umowy terminowe (krótkoterminowe zwykle roczne, średnioterminowe do 5 lat , długoterminowe na 10, 20 lat lub dłuższe )
b) umowy bezterminowe (w przeszłości popularne tzw. traktaty wieczyste, zawierane po wszeczasy)
Ze względu na organ uczestniczący w zawarciu umowy:
a) zawierane przez głowę państwa (państwowe)
b) zawierane w imieniu rządu (rządowe) c) umowy zawierane pomiędzy przedstawicielami obu resortów, ministerstw (resortowe)
Ze względu na możliwość przystąpienia kolejnych kontrahentów do umowy:
a) otwarte (wyróżnia się niekiedy: otwarte warunkowo i otwarte bezwarunkowo)
b) zamknięte
Ze względu na pozycje stron:
a) umowy równoprawne
b) umowy nierównoprawne (uprzywilejowują niektóre państwa kosztem innych państw)
Ze względu na przedmiot regulacji:
a) umowy polityczne
b) umowy gospodarcze
c) umowy wojskowe
d) umowy dotyczące współpracy kulturalnej
e) umowy z zakresu stosunków dyplomatycznych

Typowe klauzule występujące w umowach międzynarodowych:
a. Klauzula wzajemności – traktowanie obywateli, osób prawnych, towarów itp. Układającej się drugiej strony w taki sam sposób, w jaki jej obywatele, osoby prawne itd. Są traktowani przez to państwo.
b. Klauzula narodowa – traktowanie obywateli itd. drugiej strony tak, jak traktuje własnych obywateli itd.
c. Klauzula największego uprzywilejowania – przyznanie drugiej stronie praw i przywilejów, które zostały lub zostaną przyznane jakiemukolwiek państwu trzeciemu.
d. Klauzula arbitrażowa (koncyliacyjna) – zobowiązanie do przekazywania jakichkolwiek sporów wynikłych na tle stosowania umowy do sądu rozjemczego (komisji koncyliacyjnej).
e. Klauzule o ratyfikacji lub zatwierdzeniu.

Obowiązywanie umów w czasie i przestrzeni
a. prawo nie działa wstecz (lex retro non agit) – art.28 Konwencji wiedeńskiej
b. umowa zawarta później uchyla moc obowiązującą umowy zawartej wcześniej, dot. tego samego przedmiotu (lex posterior derogat legi priori); art.30 Konwencji wiedeńskiej:
1. ust. 2: „Jeżeli traktat precyzuje, że jest podporządkowany traktatowi wcześniejszemu lub późniejszemu, bądź nie należy uważać go za niezgodny z takimi traktatami, postanowienia tego traktatu maja przewagę.”
2. Ust. 3. „Jeżeli wszystkie strony traktatu wcześniejszego sa zarazem stronami traktatu późniejszego, lecz traktat wcześniejszy nie wygasł ani stosowanie jego nie zostało zaiweszone zgodnie z art. 59, traktat wczesniejszy ma zastosowanie tylko w tym zakresie, w jakim jego postanowienia można pogodzić z postanowieniami traktatu późniejszego.”,
3. ust. 4. „Jeżeli strony traktatu późniejszego nie obejmują wszystkich stron traktatu wcześniejszego :
a) w stosunkach między państwami będącymi stronami obu traktatów ma zastosowanie ta sama reguła, co w ust. 3;
b) w stosunkach między państwami będącymi stronami obu traktatów a państwem będącym stroną jedynie jednego traktatu ich wzajemne prawa i obowiązki reguluje traktat, którego stronami są oba państwa.”
c. art. 103 Karty NZ mówi, iż w razie sprzeczności zobowiązań członków ONZ, wynikającymi z Karty, a ich zobowiązaniami z jakiejkolwiek innej umowy m., zobowiązania wynikające z Karty mają pierwszeństwo.
d. Umowa wiąże każde państwo w odniesieniu do całego terytorium, chyba, że umowa postanawia inaczej (art.29)

Zakres mocy obowiązującej umów wobec państw trzecich
a. zasada, że umowa m. wiąże strony tej umowy i nie wpływa na sytuacje prawną państw trzecich; postanowienia umów, które formułują przepisy prawa zwyczajowego, są obowiązujące dla państw trzecich, gdyż czerpią one moc obowiązującą ze zwyczaju.
b. Zawierane są umowy wywierające skutek prawny w państwach trzecich: umowy ustanawiające prawa dla państw trzecich i umowy ustanawiające obowiązki dla państw trzecich (nie bez zgody państwa trzeciego).

a) Strony umów międzynarodowych – są nimi przede wszystkim państwa. Tylko państwom przysługuje pierwotne (wynikające z samego faktu istnienia) prawo zawierania umów międzynarodowych.

Art. 6 Konwencji Wiedeńskiej: „Każde państwo ma zdolność zawierania traktatów”.

Szczególna sytuacja prawna występuje w przypadku państw złożonych. Z reguły prawo zawierania umów międzynarodowych ma tylko władza centralna (federacja), która występuje w imieniu całego państwa. Wyjątkowo, zdarza się, że obok federacji prawo zawierania umów (w ograniczonym zakresie) mają części składowe państwa złożonego.
Szczególna sytuacja jest również w przypadku Stolicy Apostolskiej, która zawiera z państwami umowy dwustronne (konkordaty) oraz uczestniczy w wielu umowach wielostronnych.
Czasami stronami umowy może być strona wojująca, powstańcy lub organizacja narodu walczącego o wyzwolenie.

Czy każda organizacja może być stroną umowy międzynarodowej?
Tylko niektóre, tzw organizacje międzyrządowe, których członkami są państwa. Organizacje które mają osobowość prawnomiędzynarodową. Mają odpowiednie uprawnienia wynikające ze statutu organizacji. Z umów międzynarodowych wynikają dla organizacji dodatkowe szczególne uprawnienia. Przedmiotem umów są różne zagadnienia:
umowy w sprawie stałej siedziby i czasowego przebywania organów organizacji na terytorium państwa.
umowy w sprawie udzielania pomocy przez organizację
umowy w sprawie stowarzyszenia państw z organizacją
umowy o współpracy i koordynacji działania – zawierane między organizacjami międzynarodowymi.

b) Organy kompetentne do zawierania umów międzynarodowych.

Organy państwowe: umowy podpisywane przez głowę państwa, głównie umowy o zasadniczym znaczeniu np. traktaty pokojowe, układy o przyjaźni i dobrym sąsiedztwie, umowy o obrocie prawnym z zagranicą. Umowy zawierane przez głowę państwa nazywane są umowami państwowymi i wymagają ratyfikacji przez Prezydenta RP.

Organy rządowe: umowy podpisywane przez Rada Ministrów, są to umowy, które nie spełniają warunków zaliczenia ich do umów państwowych a ponadto jeżeli ich przedmiot objęty jest właściwością dwóch lub większej liczby ministrów. Wymagają ratyfikacji przez Prezydenta RP, jeżeli mają zasadnicze znaczenie dla państwa, lub jeśli wyraźnie przewidują ratyfikację, w pozostałych przypadkach są zatwierdzane przez Radę Ministrów lub Prezesa RM.

Organy resortowe: podpisywane przez właściwego ministra, ich przedmiot należy do właściwości ministra. Umowy są zatwierdzane przez Radę Ministrów lub Prezesa RM.

c) Pełnomocnictwa. Za przedstawiciela państwa do przyjęcia lub ustalenia autentycznego tekstu umowy, jak i w celu wyrażenia zgody państwa na związanie się umową, uważa się osobę, która przedstawi odpowiednie pełnomocnictwa, bądź państwa pragną uważać daną osobę za przedstawiciela bez pełnomocnictwa.
Za przedstawicieli uważa się następujące osoby:
szefów państw, rządów i ministrów spraw zagranicznych,
szefów misji dyplomatycznych,
przedstawicieli akredytowanych przez państwa bądź na konferencji międzynarodowej bądź przy organizacji międzynarodowej.
W Polsce pełnomocnictwa do prowadzenia rokować i parafowania umów podpisują bądź minister spraw zagranicznych bądź właściwy minister w odniesieniu do przedmiotu umowy.

Komu nie potrzeba pełnomocnictwa do zawierania umów międzynarodowych?
szef państwa,
szef rządu
minister spraw zagranicznych,
ambasador.

d) Procedura zawierania (rokowania, przyjęcie tekstu, ustalenie jego autentyczności, prosty i różny tryb zawarcia umowy międzynarodowej – ratyfikacja, zatwierdzenie, przyjęcie). Przebieg zawierania umowy zależy przede wszystkim od tego, czy umowa ma charakter dwustronnych czy wielostronny, czy jest ona zawierana w trybie prostym (rokowania kończą się podpisami stron wyrażającymi zgodę) czy też w trybie złożonym (zgoda państw wyrażana poprzez ratyfikację lub zatwierdzenie).

Rokowania (negocjacje) – prowadzą do uzgodnienia treści umowy i ostatecznego zredagowania jej tekstu.
Przy umowach dwustronnych: państwa prowadzą rokowania przez swoich upełnomocnionych do tego przedstawicieli. Rokowania są prowadzone w formie ustanej lub pisemnej na szczeblu uzgodnionym przez strony. Często uczestniczą w nich przedstawiciele dyplomatyczni.
Przy umowach wielostronnych: projekt umowy jest uzgadniany na konferencjach dyplomatycznych z udziałem przedstawicieli zainteresowanych państw. W przygotowaniu projektów udział biorą ONZ i inne organizacje międzynarodowe np. Komisja Prawa Międzynarodowego.

Parafowanie – pełnomocnicy stron, którzy prowadzili rokowania, umieszczają pod przygotowany tekstem swoje inicjały, czyli parafy. Parafowanie oznacza, że tekst został przygotowany do podpisania.

Podpisanie – zasada: umowa musi być podpisana przez upoważnionych pełnomocników stron. Wyjątek stanowią konwencje prawy uchwalane przez Międzynarodową Organizację Pracy, które od razu podlegają ratyfikacji.

Ratyfikacja – zatwierdzenie umowy przez kompetentny do tego organ państwowy. Organ ten określa prawo wewnętrzne, z reguły jest nim głowa państwa. Ratyfikacja oznacza ostateczne wyrażenie zgody na związanie się z umową.
Konstytucja RP:
Rada Ministrów zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza inne umowy międzynarodowe,
Prezydent RP ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat.
Ustawa i umowach międzynarodowych z 2000 r: Związanie RP umową wymaga zgody wyrażonej w drodze ratyfikacji i przez zatwierdzenie.
Ratyfikacja jest aktem należącym do kompetencji Prezydenta ale umowy podlegające ratyfikacji zawiera także RM.

Rodzaje ratyfikacji:
ratyfikacja duża – wymaga wcześniejszej zgody wyrażonej w formie ustawy (konieczność uzyskania zgody Sejmu i Senatu), do umów dotyczących:
pokoju, sojuszy, układów politycznych i wojskowych,
wolności, praw lub obowiązków obywatelskich,
członkowstwa RP w organizacji międzynarodowej,
znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy,
ratyfikacja szczególna – przewidziana w Konstytucji, w odniesieniu do umów, na podstawie których Polska może przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikację takiej umowy musi zostać uchwalona przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Wyrażenie zgody na ratyfikację może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym.
ratyfikacja mała – Prezes RM jest zobowiązany do powiadomienia Sejmu o zamiarze przedłożenia umowy Prezydentowi do ratyfikacji.


Ratyfikacji nie podlegają:
deklaracje o treści politycznej przyjęte na spotkaniu mężów stanu (karta atlantycka podpisana przez Prezydenta USA i Premiera Wielkiej Bryt. 14 sierpień 1941 r.),
umowy resortowe zawierane przez poszczególnych ministrów w zakresie ich kompetencji,
umowy zawierane podczas wojny przez dowódców wojskowych np. dotyczące zawieszenia broni, kapitulacji bronionego miasta.

Zatwierdzenie – umowa, która nie podlega ratyfikacji wymaga zatwierdzenia przez RM.
Rodzaje:
zatwierdzenie dokonywane w trybie złożonym – państwo składa dwa oświadczenia woli, umowa jest najpierw podpisana a następnie zatwierdzona przez RM. RM udziela zgody na podpisanie umowy i na związanie Polski umową. Głównie przy umowach wielostronnych.
zatwierdzenie dokonywane w trybie prostym – państwo składa oświadczenie woli. Dotyczy umów zawieranych tylko poprzez podpisanie, wymianę not i inne uproszczone formy. RM udziela zgody na podpisanie umowy.

e) Dyspozytariusz umowy – państwo, na którego terytorium została podpisana umowa.
Polska jest dyspozytariuszem Konwencji Warszawskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu lotniczego z 19 października 1929 r. W ostatnich czasach powstała praktyka wyznaczania w niektórych umowach kilku dyspozytariuszy. Funkcja dyspozytariusza powierzana jest niekiedy również organizacjom międzynarodowym. (np. Sekretarzowi Generalnemu ONZ). Dyspozytariusz informuje strony umowy o wszystkich dokumentach, notyfikacjach i zawiadomieniach dotyczących umowy.

f) Szczególne instytucje umów wielostronnych (przystąpienie, zastrzeżenia).

Przystąpienia - na skutek przystąpienia ( akcesji) do umowy międzynarodowej państwo, które nie brało udziału procedurze zawierania umowy staje się stroną umowy. Od przystąpienia, niektórzy autorzy odróżniają adhezję obejmując tym terminem przystąpienie do części umowy, może być to dokonane w sposób nieformalny, a nawet milczący. W doktrynie sporna była kwestia czy dopuszczalne jest przystąpienie do umowy, która jeszcze nie weszła w życie ( na konferencji dominował pogląd, że nie ma ku temu przeszkód) W efekcie przystąpienia państwo dokonujące tej czynności nabywa prawa i obowiązki stron, może zgłaszać zastrzeżenia w tym samym zakresie, co inne umawiające się strony przy podpisywaniu lub ratyfikowaniu umowy. Konw