Źródła prawa finansów publicznych w ujęciu krajowym.

Słowo wstępne
Problematyka źródeł prawa finansów publicznych w porządku krajowym lub inaczej mówiąc wewnętrznym skupia się przede wszystkim wokół kwestii związanych z charakterem tych źródeł oraz z zagadnienia dotyczącymi kodyfikacji tej dziedziny prawa.
Jeśli chodzi o charakter źródeł to trzeba wymienić katalog źródeł prawa z art. 87 Konstytucji. Wśród nich wymienia się Konstytucję, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
Zarówno konstytucja jak i ustawy oraz rozporządzenia zawierają normy prawne o charakterze generalno-abstrakcyjnym. Czyli są to normy prawne, które regulują określone postępowania określonych podmiotów. W prawie finansów publicznych podstawowymi źródłami prawa są akty normatywne prawa wewnętrznego.

Konstytucja
Finanse publiczne ujęte zostały w stosunkowo szerokim zakresie w Konstytucji RP. Normy konstytucyjne regulujące sferę finansów publicznych znajdują się zarówno w Rozdziale X – Finanse Publiczne (art. 216-227) ale również w Rozdziale VII – Samorząd Terytorialny a zwłaszcza w art. 167 ust – mowa o dochodach publicznych, ust. 2 – mowa o dochodach własnych itd. czy art. 168. Problematyka finansów publicznych ujęta w Rozdziale X Konstytucji obejmuje szereg istotnych zagadnień regulujących finanse publiczne. Na uwagę należy zwrócić uwagę na art. 216 Konstytucji. Zawiera on zasadę ustawowej regulacji publicznej gospodarki finansowej wyłącznie w sposób określony w ustawie. Świadczy o tym treść ust. 1,2,3,4,5. Zgodnie z art. 216 ust. 1-5 zagadnienia tam określone regulowane są przesypami ustawy o FP (2009), ustawa o gospodarce nieruchomościami (1997), ustawa gospodarstwami rolnymi Skarbu Państwa (1951). Gdyby nie było tych ustaw to należałoby stosować art. 216 w sposób bezpośredni i ewentualnie następne artykuły zgodnie z zasadą bezpośredniego stosowania Konstytucji. (Sprzeczność z Konstytucją to nie to samo co brak uregulowań ustawowych).
Podkreślenia wymaga też art. 221, który stanowi o inicjatywie ustawodawczej. Inicjatywa ustawodawcza przysługuje tylko i wyłącznie Radzie Ministrów.
Na uwagę zasługują też art. 220-226, które zawierają normy regulujące procedurę budżetową a więc dotyczącą przygotowania, uchwalania i kontroli wykonywania budżetu państwa. Uszczegóławiają te reguły przepisy ustawy o finansach publicznych.
Art. 220 ust. 2 – stawia on w opozycji rząd i NBP. NBP nie może być kasjerem rządu.
Art. 167 ust. 1 i 2 – dotyczy dochodów jednostek samorządu terytorialnego.

Ustawy
Źródła prawa finansów publicznych poza Konstytucją ujęte zostały w licznych innych ustawach. Zaliczyć do nich należy np:
• Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
• Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. – przepisy wprowadzające ustawę o finansach publicznych
• Ustawa z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego
• Ustawa z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych
Przepisów regulacji dotyczących finansów publicznych odnoszących się do jednostek samorządu terytorialnego ujęte są w ustawach ustrojowych. Mowa tu o:
• Ustawie z 8 marca 1998 r. o samorządzie gminnym
• Ustawie z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym
• Ustawie z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa
Znajdują się przepisy o gospodarce finansowej gmin, powiatów i województw.

Rozporządzenia
Są to przepisy wykonawcze do ustaw. Wydawane są one nie przez organy ustawodawcze czy legislaturę lecz przez organy wykonawcze (Prezesa RM, ministrów, wojewodów), a więc przez organy wskazane w Konstytucji na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania zgodnie z art. 92 Konstytucji. W regulacji prawa finansów publicznych rozporządzenia nie odgrywają nadmiernej roli, w przeciwieństwie do regulacji prawnopodatkowych.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe
Do źródeł prawa finansów publicznych w porządku wewnętrznym należy zaliczyć ratyfikowane umowy międzynarodowe. O tym rodzaju źródeł prawa stanowi art. 91 Konstytucji. Umowy międzynarodowe stają się składnikiem wewnętrznego porządku prawnego po ich ratyfikacji przez Prezydenta RP. W przypadku umów międzynarodowych związanych np. z kwestiami podatkowymi taka ratyfikacja może być przeprowadzona po przeprowadzeniu zgody przez Sejm. Ratyfikowana umowa międzynarodowa dopiero po jej ogłoszeniu staje się częścią krajowego porządku prawnego. Jest ona bezpośrednio stosowana chyba, że stosowanie tej umowy międzynarodowej wymaga uchwalenia ustawy. Ratyfikowana umowa międzynarodowa za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą jeżeli przepisów tej ustawy nie da pogodzić się z postanowieniami umowy. Przykładem umowy jest Europejska Karta Samorządu Lokalnego z 15 października 1985 r., Europejska Konwencja Ramowa o Współpracy Transgranicznej.

Akty prawa miejscowego
Są to uchwały rady gminy, rady powiatu, sejmiku województwa w sprawach budżetowych, sprawach nakładania danin publicznych w granicach ustawowo zakreślonych. Zgodnie z art. 87 ust. 2 Konstytucji. Akty prawa miejscowego obowiązują na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Art. 194 Konstytucji stanowi, iż akty prawa miejscowego mogą wydawać zarówno organy samorządu terytorialnego (organy stanowiące wydają uchwały, a organy wykonawcze – zarządzenia) a także przez terenowe organy administracji rządowej w drodze rozporządzenia wojewody.


Kodyfikacja
Źródła prawa finansów publicznych nie zostały w całości skodyfikowane. Nie ma kodeksu prawa finansowego czy kodeksu prawa podatkowego. Kodeks to ustawa obejmująca podstawową część przepisów należących do danej gałęzi prawa regulujących dany obszar stosunków społecznych. Takie kodyfikacyjne ujęcie powoduje, że inne regulacje dotyczące finansów publicznych powinny by były zgodne z regulacjami kodeksowymi. To że regulacje kodeksowa maja charakter całościowy, wpływają one na interpretację norm dokonywaną na etapie stosowania prawa. Kodeksy charakteryzują się stałością regulacji.



Normy prawa finansów publicznych
Budowa norm finansów publicznych nie różni się od budowy norm innych działów prawa, a więc składają się z hipotezy, dyspozycji i sankcji. Możne też znaleźć normy pozbawione sankcji prawnej (lege perfecta). Normy prawa finansowego z punktu widzenia funkcji, jakie pełnią w obrocie prawnym można podzielić na normy prawa materialnego, formalnego (proceduralne) i normy prawa ustrojowego. Podstawą do składania skarg od decyzji statecznych jest wykazanie w treści skargi naruszania odpowiednich norm. Podstawą kasacji nie są naruszenia norm ustrojowych w czystym zakresie.
Normy prawa materialnego regulują prawa i obowiązki ustanawiając je w zakresie gromadzenia i rozdysponowania środkami pieniężnymi.
Normy proceduralne ustanawiają zasady postępowania podmiotów uczestniczących w stosunkach prawnofinansowych.
Normy ustrojowoprawne regulują zasady organizacji podmiotów gromadzących i rozdysponowujących środki publiczne.

Mówiąc o prawie finansów publicznych zwrócić należy uwagę, iż ta część prawa ma charakter interdyscyplinarny. Prawo finansów publicznych wykazuje bowiem rozmaite powiązania z normami prawnymi innych działów prawa. Wykorzystuje regulacje tam obowiązujące, w szczególności poprzez przyjmowanie do hipotezy normy prawa finansowego skutków zdarzeń prawnych regulowanych w tych innych na gruncie innych działów prawa