Finanse - wykłady

Finanse i bankowość

WYKŁAD 1 – 4.10.2001
Zakres tematyczny:
1. Przedmiot nauki finanse, funkcje finansów, zjawiska finansowe.
2. System finansowy państwa. Ogniwa systemu finansowego.
3. Pojęcie budżetu, zasady budżetowe, funkcje budżetu, organizacja systemu budżetowego, dochody zwrotne i bezzwrotne, podział zadań między budżet państwa a budżety terenowe, formy powiązań jednostek z budżetem państwa, organizacja systemu podatkowego, podatki budżetu, podatki lokalne.
4. Rola rynku ubezpieczeń, polityka finansowa i zarządzanie finansami w podmiotach gospodarczych, planowanie i finansowanie działalności bieżącej i inwestycyjnej.
5. Sprawozdanie finansowe, analiza finansowa działalności, biznes plan.
Literatura:
1. Z. Federowicz – Podstawy teorii finansów
2. C. Kosikowski, E. Rusikowski – Finanse i prawo finansowe
3. St. Owsiak – Finanse publiczne (po 90 r.)
4. H. Majchrzycka-Guzowska – Finanse i prawo finansowe
5. W. Misiąg – Finanse publiczne w Polsce – poradnik
6. W. Bień – Zarządzanie finansami przedsiębiorstw
7. V. Jog, C. Suszyński – Zarządzanie finansami przedsiębiorstw
8. M. Brett – Świat finansów
9. T. Waśniewski – Analiza finansowa
10. T. Waśniewski, W. Skoczylas – Kierunki analizy finansowej w zarządzaniu finansami firmy
11. H. Zalewski – Polityka finansowa w przedsiębiorstwie
12. M. Siepiński, T. Jachna – Ocena przedsiębiorstw według sondaży światowych
13. E. Davis. J. Pointon – Finanse i firma
14. N. Skor – Finanse i zarządzanie
15. B. Olzacka, R. Pełczyńska-Gościniak – Jak oceniać firmę
16. E. Filar – Biznes plan
17. Gajdka, E. Balińska – Zarządzanie finansami

WYKŁAD 2 – 11.10.2001 Finanse

TEMAT: Przedmiot nauki finanse, funkcje finansów, zjawiska finansowe.

Finansowe funkcje pieniądza:
- miernik wartości
- środek płatniczy
- środek wymiany
Funkcja nie finansowa: środek tezauryzacji ( funkcja nie finansowa jest wtedy, gdy pieniądz nie pracuje, leży w skarpecie)
Finanse – jest to obrót pieniądza; jest to ogół procesów gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych. Finanse są zjawiskiem obiektywnym występującym niezależnie od woli człowieka. W średniowieczu finanse oznaczały dzierżawę, rentę; był to dochód ściągany przez panów feudalnych od społeczności.
XVII w. – początek nauki finansów – Bodin, w swoim dziele poświęcił jedną z ksiąg finansom dzieląc je na dochody publiczne, wydatki publiczne i dług publiczny.
XIX – prawdziwy rozwój finansów związany z rewolucją techniczną i wynalazkiem maszyny parowej  industrializacja w Wielkiej Brytanii powstawały manufaktury włókiennicze w oparciu o bawełnę z Ameryki. Rozwój manufaktur wywołał potrzeby związane z dużym nakładem pracy ludzkiej (trzeba zapewnić bazę: mieszkania, opieka dla dzieci, kościoły, karczmy, drogi kolejowe itd.). Przekraczało to możliwości kapitalistów i z tych dóbr mogli korzystać wszyscy. To spowodowało, że wprowadzono powszechne, Stałe daniny na rzecz finansowania tego typu inwestycji (nazwane podatkami).

Kameraliści (J.G.H. Justi) przypisywali duże znaczenie gospodarce państwa sprowadzonej do polityki protekcjonizmu, realizowanej przy pomocy narzędzi finansowych. Dostrzegali wyraźny związek między fiskalną aktywnością państwa a dobrobytem społecznym. Kameraliści sformułowali zasadę rocznego sporządzania budżetu. Przedstawicielem kameralistów w Polsce był Ferdynand Nax. Był on propagatorem podatków:
- gruntowy
- od osób (po główne)
- od rzeczy (akcyza, czopowe – od każdej beczki, od dóbr luksusowych)

Merkantyliści (J.B. Colbert, kardynał Mazarin) – merkantylizm – handel wymiana; preferowali gospodarkę krajową i uważali, że należy ją chronić za pomocą podatków i cel.

Fizjokraci (F. Quesnay) uważali, że głównym źródłem bogactwa narodowego jest rolnictwo i dlatego na tym powinien być oparta cała gospodarka. Ściągali podatki od posiadaczy ziemskich (laissez faire) – ojcowie leseferyzmu, czyli wolnej gospodarki – teoria liberalna, gospodarki różnią się w sposób naturalny, równowaga następuje przez mechanizm rynkowy.

Klasycy ekonomii ( A. Smith, Ricardo, K. Marks) uważali, że podstawą działalności powinna być własność prywatna. Rola państwa – stworzenie warunków do powstania gospodarki wolnorynkowej. Ingerencja państwa sprowadzona do minimum. Przewidywali następujące obszary działalności państwa:
- ochrona zewnętrzna (obronność)
- ochrona własności (sprawy wewnętrzne państwa)
- organizacja robót publicznych

Wulgaryści (Say) podkreślali, że najlepszy wydatek publiczny to najmniejszy wydatek, a najlepszy podatek – najniższy.

XIX w. – rozwój rynków finansowych, szczególnie rynku kapitałowego. Rynek finansowy – ogół transakcji finansowych zawiązywanych na rynku lokalnym, krajowym w danym okresie do 1 roku. Składa się z rynku pieniężnego i kapitałowego (obrót papierami wartościowymi pow. 1 roku oraz ich hybrydami).
Na naukę finansów składa się:
- ogólna teoria finansów
- nauka o finansach publicznych
- nauka o finansach podmiotów gospodarczych
- nauka o obrocie pieniężnym i kredycie

SYSTEM FINANSOWY PAŃSTWA
Kredyt: celowy, oprocentowany, udzielony przez bank, może być wypłacany w transzach, spłacamy w ratach, umowa musi być sporządzona na piśmie, dodatkowe zabezpieczenia, zgodny z prawem bankowym.
Pożyczka: może, ale nie musi spełniać w/w warunków.
Oszczędności:
- środki avista
- lokata terminowa
- depozyt terminowy
Lokata i depozyt jest to ta sama transakcja tyle, że lokujemy pieniądze w banku, a bank przyjmuje je w depozyt (na przechowanie, na określony czas i procent).

Każdy z wektorów jest odpowiednio uregulowany (umowy, operacje, kredytowanie).

WYKŁAD 3 – 18.10.2001
TEMAT: System finansowy państwa. Ogniwa systemu finansowego.

System finansowy państwa – ogół instytucji, zasad i norm prawnych regulujących obieg pieniądza w państwie.
Ogniwa: banki, podmioty gospodarcze, budżet, gospodarstwa domowe.
Funkcje finansów:
1. alokacyjna – polega na zapewnieniu i rozdziale zasobów finfnsowych na finansowanie dóbr i procesów społecznych i prywatnych oraz na wyborze optymalnego zestawienia dóbr społecznych.
2. dystrybycyjna – polega na właściwym i odpowiednim dostosowaniu i podziale majątku i dochodu publicznego na zaspokajanie potrzeb społecznych oraz kontroli procesu podziału i wykorzystania przydzielonych środków.
3. stabilizacyjna – polega na przyjęciu i stosowaniu polityki budżetowej mającej na celu zapewnienie zatrudnienia, stabilizacji cen, odpowiedniej stopy wzrostu gospodarczego i oddziaływania na bilans handlowy i płatniczy w kraju.
Funkcje finansów:
1. rozdzielcza – polega na tym, że za pośrednictwem różnorodnych operacji finansowych dochodzi do rozdysponowania produktu globalnego kraju. Podział pierwotny wytworzonego produktu następuje w jednostkach produkcyjnych, uzyskany zysk jest dzielony na część która pozostaje w jednostce i która jest przekazywana do budżetu. Część oddana do budżetu (podatki) przeznzczona jest na zaspokajanie potrzeb publicznych. Podział wtórny – podział budżetu. Dochody z podatków państwowych (VAT, akcyza, podatek dochodowy, cło i inne dochody) trafiają do budżetu państwa i są dzielone na pokrycie wydatków związanych z utrzymaniem wydatków centralnych oraz dla gmin i powiatów (transfery, renty, emerytury, dług państwowy, rezerwy budżetu). Natomiast podatek od nieruchomości, rolny, leśny, od psów, od środków transportu oraz opłaty skarbowe trafiają do budżetu samorządu terytorialnego.
2. kontrolna – polega na tym, że za pośrednictwem finansów kontrolowany jest całokształt procesów gospodarczych. Kontrolna funkcja finansów odgrywa szczególną rolę w skali makro. Organy centralne poprzez sygnały finfnsowe otrzymują syntetyczne informacje o kszałtowaniu sią procesów gospodarczych, a w szczególności o kształtowaniu się proporcji ekonomicznych w państwie, równowadze ekonomicznej. Banki są doskonałym miejscem kontroli.
3. bodźcowa – polega na tym, że poprzez odpowiednią konstrukcję rozwiązań systemowych dotyczących procesów finansowych oddziaływuje się na określone grupy podmiotów gospodarczych w taki sposób, by realizowały one zadania zgodnie z założeniami polityki gospodarczej.

WYKŁAD 4 – 25.10.2001 FINANSE PUBLICZNE
TEMAT: Pojęcie budżetu, zasady budżetowe, funkcje budżetu, organizacja systemu budżetowego, dochody zwrotne i bezzwrotne, podział zadań między budżet państwa a budżety terenowe, formy powiązań jednostek z budżetem państwa.

Budżet w literaturze ma 3 znaczenia:
- ogół stosunków ekonomicznych związanych z gromadzeniem i wydatkowaniem scentralizowanych zasobów pieniężnych na rzecz realizacji funkcji państwa
- scentralizowany zasób środków pieniężnych znajdujący się w dyspozycji państwa
- plan gromadzenia dochodów i kierunków wydatkowania państwa na dany rok budżetowy.
Po uchwaleniu przez Sejm staje się ustawą budżetową.

System budżetowy – zestaw instytucji, norm prawnych i procedurokreślających formy organizacyjne oraz zasady gromadzenia i wydatkowania środków publicznych pobieranych na mocy obowiązkowych przepisów od osób fizycznych i prawnych przeznaczonych na finansowanie zadań państwa i samorządu terytoriałnego. Zestaw norm reguluje: kompetencje poszczególnych organów państwa w sprawach budżetowych, tryb uchwalania dochodów i wydatków budżetu, jednostek pozabudżetowych i funduszy celowych.

Dyscyplina budżetowa – mówi o tym, że nie można wyżej wydatkować środków niż zaplanowano, nie można przesuwać środków pomiędzy poszczególnymi podmiotami.

Zasady budżetowe:
1. centralizmu – nakazuje centralne sterowanie procesami dotyczącymi całego państwa. Umożliwia władzy centralnej określanie i decydowanie o hierarchii potrzeb i środków ich zaspokajania. Zapewnia nadzór nad sprawowaniem władzy organów terytorialnych. Wyrazem stosowania tej zasady jest sposób sporządzania i wykonania budżetu.
2. jedności – klasyczna zasada budżetowa polegająca na tworzeniu jednego budżetu w skali państwa.
3. zupełności – nakazuje, by każdy podmiot i każda osoba indywidualna była w określony sposób połączona z budżetem pod względem swojej działalności finansowej.
4. realności – nakazuje, by budżet był oparty o realne przesłanki.
5. równowagi – powinna być zachowana równowaga dochodów i wydatków.
6. specjalizacji – nakazuje grupowanie dochodów i wydatków w ujęciu podmiotowym i przedmiotowym.
7. przejrzystości – sprzeczna z zasadą specjalizacji i mówi o tym, że trzeba tak ustalić budżet, aby łatwo ustalić źródło dochodów i wydatków.
8. uprzedniości – nakazuje, by budżet był opracowany i uchwalony przed rozpoczęciem roku budżetowego (do 15 listopada uchwalony przez Sejm, a prowizorium budżetowe na I kwartał uchwala się w wysokości wydatków poniesionych w I kwartale roku ubiegłego).
9. jawności – nakazuje podawanie budżetu do wiadomości publicznej.
 budżet gminy – wywieszony na tablicy – w kwotach zbiorczych
 budżet województwa – w dziennikach wojewódzkich – w kwotach szczegółowych
 budżet państwa – w Dzienniku Ustaw – w kwotach szczegółowych poza sektorem obronności, a budżety wojewódzkie w kwotach zbiorczych. Budżet centralny związany jest z utrzymaniem administracji państwowej.

WYKŁAD 5 – 8.11.2001
Zgodnie z zasadą specjalizacji, budżet jest ustalony według pewnych reguł tzw. klasyfikacji budżetowej, w której ujęto dochody i wydatki klasyfikowane według:
- paragrafów – najmniejsza i podstawowa podziałka odpowiadająca źródłom dochodów i wydatków (cło, opłata skarbowa)
- rozdziałów – wyższy stopień; odpowiadają poszczególnym typom jednostek organizacyjnych
- działów – odpowiada klasyfikacji statystycznej podstawowych dziedzin
- części – najwyższy stopień; dotyczą tylko budżetu centralnego. W odrębnych częściach ujmuje się dochody poszczególnych organów władzy państwowej i wydatki centralnych organów administracji państwowej i organów wymiaru sprawiedliwości. W odrębnych częściach ujmuje się rezerwy państwowe i dotacje dla samorządu terytorialnego.
Dział - Oświata i wychowanie
Rozdział - Szkoły podstawowe
- wynagrodzenia
- koszty utrzymania

Budżet centralny obejmuje dochody i wydatki centralnych organów władzy państwowej (Sejmu, Senatu, Prezydenta), organów wykonawczych (Ministerstw). Jest to budżet jednostkowy i opiera się na podstawowej zasadzie, która mówi, że wszystkie koszty ponoszone do budżetu centralnego są pokrywane z budżetu, a dochody są przechwytywane przez budżet.
Każda jednostka budżetowa wykonuje działalność w oparci o roczny plan finansowy. Plan ten ustala się w oparciu o zasadę dyscypliny budżetowej, która mówi, że:
- nie wolno przekroczyć wielkości zaplanowanych z poszczególnych tytułów
- nie można przerzucać środków z jednego tytułu na inny.
Osoby odpowiedzialne ponoszą odpowiedzialność karną za wykonanie budżetu.
Zadania są podzielone między budżet centralny a budżety terenowe administracji samorządowej:
- wydatki na obronność – bc
- administracja rządowa – bc
- przemysł – samodzielnie
- transport – bc i bt
- handel – bt
- drogi – zależy, głównie z bt
- kultura, sztuka – głównie z bt, również z bc
- ochrona zdrowia – głównie z bt, również z bc (Centrum Zdrowia Matki i Dziecka)
- szkolnictwo wyższe – bc
- oświata i wychowanie – bt
- ubezpieczenia społeczne – bc, a opieka społeczna – bt
- sądownictwo, policja – bc

WOJEWÓDZTWO – budżety wojewódzkie w części są samorządne.
Zadania województwa:
1. infrastruktury gospodarczej:
- utrzymanie dróg wojewódzkich
- gospodarka wodna w regionie
- melioracja i utrzymanie urządzeń wodnych
- komunikacja w obrębie województwa
- koordynacja komunikacji z województw ościennych
2. infrastruktury społecznej:
- szkoły średnie o znaczeniu regionalnym
- ośrodki doskonalenia nauczycieli
- zawodowe szkoły wyższe
- szpitale specjalistyczne
- pomoc społeczna o zasięgu regionalnym
- muzea, biblioteki, teatry, filharmonie o zasięgu regionalnym
- wojewódzkie urzędy pracy
3. inne:
- przygotowanie strategii rozwoju regionu
- modernizacja terenów wiejskich
- promowanie, przyciąganie inwestorów
Dochodami województwa są:
 udziały w podatkach budżetu państwa (1,5% udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych zamieszkałych na terenia danego województwa i 0,5% udziału w podatku dochodowym od osób prawnych prowadzących działalność na terenie województwa)
 subwencja ogólna – szczególny rodzaj dotacji o charakterze bezzwrotnym udzielony poszczególnym podmiotom. Składa się z części:
 wyrównawczej – przysługuje niektórym województwom, które utraciły dochody z tytułu ustawowo określonych ulg w podatkach terenowych
 oświatowej – przysługuje wszystkim jednostkom samorządu terytorialnego, a jej wysokość uzależniona jest od struktury i zakresu zadań oświatowych, oraz liczby uczniów
 drogowej – związana z budową, modernizacją, utrzymaniem i ochroną dróg
 dochodu uzyskiwane przez jednostki budżetowe województw oraz wpłaty z zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych na terenie województwa
 dotacje celowe z budżety państwa na zadania z zakresu administracji rządowej, realizowane przez administrację wojewódzką. Dotacje celowe to finansowanie lub dofinansowanie zadań administracji rządowej lub zadań zleconych do wykonania jednostkom samorządu terytorialnego, a także zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego, kosztów realizacji inwestycji w zakładach budżetowych, inwestycji w jednostkach samorządu terytorialnego oraz inwestycji w jednostkach związanych z badaniami naukowymi i procesami badawczo-rozwojowymi
 dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie................................
 odsetki od środków na rachunkach bankowych województw
 dochody z majątku województw (czynsz najmu, dzierżawy lub sprzedaż majątku, gdzie województwo jest organem).

POWIAT – organ władzy samorządowej. Organy: Rada Powiatu, Zarząd Powiatu na czele, którego stoi Starosta. Rada uchwala budżet powiatu i udziela absolutorium zarządowi, który zajmuje się wykonaniem budżetu.
Zadania powiatu:
1. infrastruktury gospodarczej:
- utrzymanie dróg powiatowych
- gospodarka wodna
- komunikacja
- koordynacja komunikacji z powiatami ościennymi
2. infrastruktury społecznej:
- utrzymanie szkół średnich
- utrzymanie szkół podstawowych specjalnych
- utrzymanie szkół artystycznych
- utrzymanie poradni psychologiczno-pedagogicznych
- utrzymanie szpitali rejonowych
- utrzymanie domów pomocy społecznej
- utrzymanie bibliotek, muzeów, teatrów
- powiatowe urzędy pracy
3. porządku i bezpieczeństwa społecznego
4. ochrony zdrowia:
- usuwanie odpadów niebezpiecznych
5. zwalczania klęsk żywiołowych
6. inne
Dochodami powiatu są:
• 1% udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych proporcjonalnie do liczby ludności zamieszkałej na terenie powiatu
• subwencja ogólna: wyrównawcza, oświatowa, drogowa
• wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych powiatu
• dotacje celowe na realizację zadań straży, inspekcji i służb
• dotacje na finansowanie zadań zleconych przez administrację rządową
• dotacje na finansowanie własnych
• dochody z majątku
dochody z odsetek od środków na rachunkach bankowych powiatu
WYKŁAD 6 – 15.11.2001
GMINA – jest samodzielną jednostką samorządową. Jest wyposażona we własne zadania i prawa. Organami gminy są: Rada Gminy, Zarząd Gminy na czele, którego stoi Burmistrz lub Prezydent Miasta, a także Wójt. Rada uchwala budżet gminy w układzie najważniejszych źródeł dochodów i szczegółowo najważniejszych wydatków. Budżet gminy jest opracowywany i wykonywany zgodnie z zasadami obowiązującymi w budżecie państwa. Wykonaniem budżetu zajmuje się zarząd, a kontrolę sprawuje rada, która udziela absolutorium zarządowi na podstawie przedłożonego przez zarząd sprawozdania z wykonania budżetu. Zadania własne gminy są realizowane przez gminę we własnym zakresie i na własną odpowiedzialność.
Zdania własne gminy:
1. infrastruktury gospodarczej:
- zarządzanie mieniem komunalnym
- budowa, modernizacja i utrzymanie dróg komunalnych
- zakładanie, utrzymywanie i zarządzanie cmentarzami komunalnymi
- utrzymanie wodociągów, kanalizacji, ciepłownictwa
- utrzymanie zbiorowej komunikacji lokalnej oraz innych urządzeń użyteczności publicznej
2. infrastruktury społecznej:
- zakładanie bibliotek publicznych, instytucji upowszechniania kultury
- budowle i utrzymanie urządzeń w zakresie kultury fizycznej np. boiska, baseny
- prowadzenie i utrzymanie targowisk
- prowadzenie i utrzymanie szkół podstawowych
3. porządku i bezpieczeństwa publicznego
- wyposażenie ulic w tablice z nazwami
- zapewnianie pomieszczeń i utrzymanie straży pożarnych
- utrzymanie izb wytrzeźwień
4. ładu przestrzennego i ekologicznego
- zapewnienie warunków niezbędnych do ochrony środowiska przed odpadami
- utrzymanie porządku i czystości
- sporządzanie projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego
- wypłacanie odszkodowań za grunty pod budowę ulic
- wykup nieruchomości przez gminę korzystając z pierwokupu
Zadania zlecone gminie:
- przejmowanie w zarząd nieruchomości stanowiących zabytki
- udzielanie zasiłków w ramach pomocy społecznej
- prowadzenie spraw administracyjnych w zakresie administracji rządowej np. ewidencja ludności, metryki, spisywanie aktów ślubu cywilnego
Wydatki gmin:
• rolnictwo
• transport
• gospodarka kontrolna
• gospodarka mieszkaniowa
• oświata i wychowanie
• kultura i sztuka
• ochrona zdrowia
• opieka społeczna
• kultura fizyczna i sport
• turystyka i wypoczynek
• administracja samorządowa
• pozostałe wydatki
Dochodami gminy są:
• wpływy z ustalonych i pobieranych podatków: od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportowych, od działalności gospodarczej osób fizycznych opłaconego w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od psów, od gier, od czynności cywilno-prawnych
• wpływy z opłaty: skarbowej, eksploatacyjnej, lokalnej, innych
• udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa w wysokości: 27,6% udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy, 5% udziału w podatku dochodowym od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej posiadających siedzibę na terenie gminy
• subwencja ogólna
• dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin oraz wpłaty z zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych na terenie gminy
• dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez gminę
• odsetki od środków na rachunkach bankowych gminy
• dochody z majątku gminy
• istnieje możliwość samo opodatkowania się gminy
Formy organizacyjne:
• Jednostki budżetowe – administracja, uczelnie, policja, wojsko, państwowa przychodnia zdrowia. Podstawową zasadą jest to, że jednostki budżetowe nie są dochodowe, a jeśli nawet osiągną dochód to idzie on do budżetu.
• Zakład budżetowy – prowadzi działalność opartą o zasadę samofinansowania (w dużej części), jego działalność jest odpłatna, spełnia ważną funkcję w społeczności lokalnej. Jeżeli osiągnie nadwyżkę to wraca ona do budżetu; np. ZKM, SPA, MZK.
• Gospodarstwa pomocnicze – umieszczone są w pobliżu jednostek budżetowych. Ich działalność jest oparta na zasadzie samofinansowania. Jeżeli gospodarstwo uzyskuje zysk to 50% przekazywane jest do budżetu. Można je nazywać działalnością uboczną jednostek budżetowych; np. stołówki, zakłady ogrodnicze przy szpitalach, zakłady rzemieślnicze przy więzieniach.
• Instytucje środków specjalnych – działalność oparta na zasadzie samofinansowania. Musi nieć oddzielny rachunek bankowy.
• Gospodarka funduszowa – polega na tworzeniu ze ściśle określonych źródeł dochodu funduszy na ściśle określone cele. Z gospodarką funduszową ściśle związana jest gospodarka fundacyjna – przychody przeznacza się na określone cele np. Fundacja Polsatu, Fundacja Batorego (środki pochodzą od polonii na praca naukowe), Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, Fundacja SOS (środki pochodzące z honorarium, które otrzymuje Kuroń, przeznaczone na pomoc bezrobotnym i biednym). Fundusze państwowe tworzy się z budżetu państwa. Jest ich ponad 40: Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (zarządza nim ZUS), Fundusz Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Fundusz Kombatantów, Fundusz Alimentacyjny, Fundusz Pracy, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska, Fundusze samorządowe: wojewódzkie fundusze ochrony i środowiska.

WYKŁAD 7 – 22.11.2001
Zwrotne finansowanie się gmin polega na zaciąganiu przez gminę kredytów i pożyczek(obligacje). Aby zaciągnąć kredyt gmina musi:
- zaplanować kredyt
- wyrazić zgodę rada gminy
- mieć określone cele:  uzupełnienie niedoboru środków finansowych na rok bieżący
 finansowanie inwestycji
- maksymalne zaangażowanie gminy
- zabezpieczenie – im lepsze zabezpieczenie tym dogodniejsze warunki kredytu. Wyróżniamy zabezpieczenie materialne (zastaw, hipoteka, blokada środków na rachunku bankowym) oraz zabezpieczenie niematerialne (poręczenie Skarbu Państwa lub innych gmin - zobowiązanie się do spłaty kredytu, gwarancje). Podstawą udzielenia kredytu jest zdolność kredytowa, czyli zdolność do spłaty zobowiązań wraz z odsetkami
- banki chętnie udzielają kredytu, gdyż nie ma prawnej możliwości (przepisu) ogłoszenia upadłości gminy
- wielkość kredytu, poręczeń nie może przekroczyć 15% planowanych dochodów
- monitoring – nadzór nad sytuacją finansową gminy sprawowany przez bank po udzieleniu kredytu
- na finansowanie niedoboru – kredyt krótkoterminowy (do 1 roku)
- na inwestycje - kredyt średnioterminowy (1-5 lat) lub kredyt długoterminowy (powyżej 5 lat)
- kredyt jest spłacany systematycznie, lecz bank może zawiesić kredyt – karencja
Emisja obligacji komunalnych – musi mieć określony cel (zazwyczaj inwestycyjny). Obligacje są papierami wartościowymi i podlegają wtórnemu obrotowi. Plusem obligacji jest także fakt, że przez cały okres ważności obligacje nie są spłacane, podlegają wykupowi na określony dzień wraz z odsetkami – nie ma regularnych spłat jak przy kredycie, ale trzeba zgromadzić środki na wykup obligacji. Przy emisji obligacji, emitent nie podlega takiej kontroli jak przy kredycie. Problem z emisją polega na znalezieniu nabywcy na obligacje. Jeżeli nie ma nabywcy robi się underwriting – robiony przez banki lub instytucje finansowe, które zobowiązują się do wykupienia, niewykupionych obligacji na określonych warunkach.

Bezzwrotne finansowanie się gmin polega na korzystaniu z funduszy pomocniczych – środki udzielane przez międzynarodowe organizacje (Unia Europejska, Bank Światowy) na pokrycie kosztów inwestycji związanych z infrastrukturą techniczną i społeczną. Mamy trzy fundusze: PHARE, ISPA, SAPARD. Środki nie są udostępniane przy rozpoczynaniu inwestycji, lecz pełnią najczęściej rolę refundacji inwestycji.

WYKŁAD 8 – 29.11.2001
TEMAT: Rola rynku ubezpieczeń.

Sektor ubezpieczeniowy jest jednym z najbardziej rentownych sektorów. Ubezpieczenia wiążą się z nieszczęściami. Ubezpieczenia pełnią dwie role:
- odszkodowawczą (rekompensacyjną) – forma zadośćuczynienia za utratę zdrowia, mienia itd.
- prewencyjna (zapobiegawcza) – zabezpieczenie się przeciwko skutkom niebezpieczeństwa
Strumienie ubezpieczeń są częściowo zwrotne. Pieniądze pochodzące ze składek są inwestowane przez towarzystwa ubezpieczeniowe. Stoją one przed dużym ryzykiem niewypłacalności. Przed tym ryzykiem ubezpieczają się corocznie w innych towarzystwach (reasekuracja). Stawki reasekuracyjne zależą od wielkości kapitałów własnych towarzystwa. Wyróżniamy reasekurację czynną (przyjęcie ubezpieczenia innego towarzystwa) i bierną (ubezpieczenie się danego towarzystwa w innym towarzystwie).

Dochody towarzystw ubezpieczeniowych:
• wpływy ze składek ubezpieczeniowych
• wpływy ze składek reasekuracyjnych
• wpływy z tytułu odsetek
• odszkodowania z tytułu reasekuracji biernej
Wydatki towarzystw ubezpieczeniowych
• odszkodowania płacone osobom ubezpieczonym
• opłaty za reasekurację bierną
• koszty utrzymywania towarzystw ubezpieczeniowych
Rodzaje ubezpieczeń:
• na życie
• pozostałe
Jeżeli towarzystwo prowadzi ubezpieczenia na życie to nie może prowadzić żadnych innych.
 obowiązkowe – powstaje obowiązek ubezpieczenia z mocy prawa
 dobrowolne – zależą od woli ubezpieczającego się
Do podstawowych grup ubezpieczeń możemy zaliczyć:
 obowiązkowe
 osobowe
 majątkowe
 finansowe
 na życie

W Polsce występują 2 rodzaje ubezpieczeń:
obowiązkowe:
- ubezpieczenie od działalności cywilnej dla posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody powstałe w związku z ruchem tych pojazdów
- ubezpieczenie działalności cywilnej z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego
osobowe: - zapewnienie osobie ubezpieczonej lub osobom przez nią wskazanymi otrzymania jednorazowych lub pojedynczych świadczeń w przypadku śmierci, utraty zdrowia, kalectwa, utraty zdolności do pracy.
- ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków (NW)
- ubezpieczenie międzynarodowych kosztów leczenia
- ubezpieczenie dziennego zasiłku szpitalnego

majątkowe – mają na celu kompensatę skutków zdarzeń losowych takich jak: gradobicie, pożar, zalanie, kradzież, rozbój, włamanie, a także ochrona przed następstwami majątkowymi wyrządzenia szkody samemu sobie lub osobom trzecim
- ubezpieczenie od ognia
- ubezpieczenie mieszkań
- ubezpieczenie transportowe
- ubezpieczenie mienia od kradzieży
- ubezpieczenie od ryzyka utraty zysku – biznes-interruption – najdroższe
- ubezpieczenia szczególne (nogi, palce, głos, itd.)
finansowe – różnego rodzaju gwarancje
- gwarancja ubezpieczeniowa (kredytowa)
- gwarancja zapłaty wadium
- gwarancja zwrotu zaliczki (zaliczka podlega zwrotowi, a zadatek nie)
- gwarancja dobrego wykonania kontraktu
- gwarancja dobrego działania
Gwarancja – polisa określona czasowo i kwotowo. Towarzystwo zobowiązuje się do zapłaty określonej kwoty w przypadku nie wywiązania się danej osoby z umowy. Gwarancje dotyczą konkretnego kontraktu. Za wystawienie gwarancji płaci się prowizję uzależnioną od kwoty kontraktu.
na życie:
- grupowe ubezpieczenie pracownicze
- ubezpieczenie o charakterze kapitałowym
- ubezpieczenie rentowo – emerytalne

WYKŁAD 9 – 13.12.2001
TEMAT: Finanse podmiotów gospodarczych.

Aby prowadzić działalność gospodarczą trzeba mieć kapitał własny. Kapitał ten przeznaczony jest na:
- zakup środków trwałych
- zakup środków obrotowych (np. materiały, energia)

Kapitał własny nie zawsze ma taką samą wielkość. Zależy ona od:
• planowanych rozmiarów działalności przedsiębiorstwa
• specyfiki działalności (charakteru działalności)
• przepisów prawnych
• zakresu działania, czyli tego, na jakim rynku dany podmiot pracuje
Funkcje kapitału:
• finansująca majątek
• gwarancyjna (im większy kapitał, tym większe gwarancje wypłacalności)
• zaufania (im większy kapitał, tym większe zaufanie)
• prestiżowa
• sterowania – zarządzania procesami zachodzącymi w podmiotach gospodarczych
• reprezentacyjna
Podmioty gospodarcze:
 w zależności od formy prawnej:
 państwowe
 prywatne
 w zależności od roli, jaką pełnią w życiu:
 społeczne
 publiczne
 komercyjne – ich celem jest maksymalizacja zysku
 w zależności od zakresu oddziaływania:
 lokalne
 regionalne
 krajowe
 zagraniczne (międzynarodowe)
 w zależności od źródła pochodzenia kapitału:
 krajowe (kapitał krajowy)
 zagraniczne (kapitał jednego wybranego kraju)
 międzynarodowe

Kapitał mają różne nazwy:
1) w przedsiębiorstwach państwowych:
- Fundusz założycielski – odzwierciedla wkład Skarbu Państwa danego przedsiębiorstwa
- Fundusz przedsiębiorstwa – to fundusz, który powstaje w wyniku działalności przedsiębiorstwa i tworzony jest z odpisów z zysku
- Fundusz rewaluacji środków trwałych – powstaje w wyniku okresowej, narzuconej odgórnie rewaluacji środków trwałych
2) jednoosobowe spółki Skarbu Państwa – przedsiębiorstwa handlowe, skomercjalizowane: kapitał akcyjny – fundusz założycielski
3) spółdzielnie:
- Fundusz udziałowy – tworzą go członkowie spółdzielni
- Fundusz zasobowy – tworzony z nadwyżek wypracowanych przez spółdzielnie w ciągu roku, z wpisowego członków spółdzielni, ze środków rekrutowanych zobowiązań
4) spółki:
• Spółka Akcyjna – kapitał tworzony jest przez emisję akcji (papier właścicielski); akcje zwykłe – 1 głos, akcje uprzywilejowane – do 5 głosów, umowa w formie pisemnej
- Kapitał wyjściowy – to kapitał akcyjny, który jest wpisywany do umowy spółki i rejestru handlowego. Wysokość kapitału nie ulega zmianom.
- Kapitał zapasowy – tworzony z odpisów z zysku, tworzy się go do określonej proporcji, straty są pokrywane z funduszu
- Kapitał rezerwowy – tworzony z odpisów z zysku, straty są pokrywane z funduszu
• Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
- Kapitał zakładowy (założycielski, udziałowy) – min 50 000 zł. Umowa jest sporządzana na piśmie, wpis do rejestru handlowego, posiada osobowość prawną, odpowiedzialność wspólników jest ograniczona do wysokości kapitału
- Kapitał zapasowy
- Kapitał rezerwowy
• Spółka cywilna – nie posiada osobowości prawnej i nie wymaga umowy pisemnej, nie podlega wpisowi do rejestru, wspólnicy odpowiadają całym swoim majątkiem.

WYKŁAD 10 – 10.01.2002
Kapitał potrzebny do rozpoczęcia działalności:
- stały – na pozyskanie środków trwałych, nieruchomości, gruntów (środków produkcji)
- ponoszony na pozyskiwanie surowców, półfabrykatów, materiałów. Wielkość ta powinna wynikać z kosztów i powinna wystarczyć na 1-1,5 cyklu produkcyjnego

Cykl produkcyjny:












Istota działalności polega na tym, aby wektor 1 był większy od 2. Każda wypracowana nadwyżka jest angażowana w proces produkcyjny. Suma nadwyżek na koniec roku daje nam zysk. Działalność bieżąca powinna być odpowiednio planowana i odpowiednio finansowana.

ZAPASY, PRODYKTY GOTOWE – powinno ich być tyle, by nie brakowało ich do produkcji, powinny być na minimalnym (wystarczającym) poziomie, by nie zamrażać środków i nie ponosić kosztów magazynowania (zabezpieczenie, ogrzewanie, wilgotność itd.)
- technika zarządzania zapasami JIT – JUST IN TIME – praktycznie nie ma magazynowaia, wymaga to odpowiedniej logistyki i monitoringu, stosowany głównie w dziedzinie produkcyjnej, należy zabiegać, by zapasy upłynniały się jak najszybciej, żeby odbiorcy odbierali je osobiście.

NALEŻNOŚCI – planowane, monitorowane, powinniśmy mieć jak najniższe należności, jednak jest to utrudnione, gdyż możemy stracić klientów

ŚRODKI PIENIĘŻNE – powinny być jak najniższe, planowane, operatywne (bieżące) – sporządza się preliminarz gotówkowy dla racjonalnego gospodarowania środkami pieniężnymi. Określone są planowane kwoty wpłat i wypłat w określonych okresach objętych badaniem. Wykonanie plany musi być monitorowane i korygowane.

Finansowanie działalności bieżącej:
- z wypracowanych nadwyżek
- z części kapitału własnego
- z kredytów obrotowych (do 1 roku)
• limit w rachunku bieżącym
• kredyty w odrębnym rachunku kredytowym ( na uzupełnienie zapasów, na spłatę zobowiązań, linia kredytowa – przyznawana na opłacenie powtarzalnych dostaw określonych towarów lub usług, korzystna, bo nie trzeba uruchamiać procedury otrzymywania kredytu; kredyt sezonowy – związany z sezonowością spłaty kredytu np. kredyt związany z rolnictwem i przetwórstwem rolnym, kredyt studencki)
- specyficzne pożyczki, które noszą zwyczajową nazwę kredytów kupieckich:
• kredyt dostawcy – przedłużenie terminu zapłaty, może być udzielony rabat w terminie przed ustalonym lub kwota będzie wyższa
• kredyt odbiorcy – przedpłaty, zaliczki. Istnieją, bo: zabezpieczenie, że odbiorca odbierze dany towar i jeśli chcemy przyspieszyć obrót, zasilamy producenta finansowo
- finansowanie się zobowiązaniami handlowymi
- factoring – skupowanie faktur przez wyspecjalizowane firmy, które pobierają prowizje
• właściwy – w momencie kupna wierzytelności faktor przejmuje ryzyko ściągania należności
• niewłaściwy – z regresem do sprzedającego fakturę

WYKŁAD 11 – 17.01.2002
TEMAT: Inwestycje.

Inwestycje – nakłady pieniężne poniesione w celu stworzenia, powiększenia, odtworzenia lub modernizacji środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych (odtworzenie  remonty kapitalne); Inwestycje finansowe – zakup papierów wartościowych lokowanych nadwyżek.
Planowanie inwestycji (materialnych); rodzaj, wielkość, termin realizacji, przydatność, źródła finansowania (koszty).
Cele inwestycji:
- powiększenie zysku
- zmniejszenie kosztów  zwiększenie nadwyżki
- zwiększenie skali produkcji
- zwiększenie wydajności
- polepszenie jakości (konkurencja)
- polepszenie pozycji na rynku
- wprowadzenie nowych produktów
- zmiana profili działalności (konwersacja działalności)
- poprawa warunków pracy
- poprawa bezpieczeństwa

Wyróżniamy 5 faz inwestycji:
Faza planowania: jest to pierwsza i najważniejsza faza, ale powinna trwać przez cały czas procesu inwestycyjnego, ponieważ zmieniają się uwarunkowania. Zaczyna się od uzmysłowienia sobie potrzeby inwestycji. Planowanie rodzaju, wielkości, parametrów, lokalizacji, uzyskiwanie niezbędnych pozwoleń, szukanie źródeł finansowania inwestycji, zbadanie efektywności planowanego przedsięwzięcia  rachunek prognostyczny (NPV, IRR).
IRR – taki procent, przy którym koszty i wpływy osiągają próg rentowności. Jeżeli IRR=10%, to inwestycja zwróci się za 10 lat, bo rocznie zwraca się 10%.
Faza projektowania: projekt techniczny, projekt technologiczny, badania geologiczne, demograficzne.
Faza realizacji inwestycji.
Faza rozruchu: rozpoczyna z momentem oddania projektu do realizacji i trwa do momentu eksploatacji.
Faza osiągania docelowych zdolności (zaplanowanych).
Źródła finansowania inwestycji:
• kapitał własny
• z wypracowanego zysku, który zostanie podzielony przez właścicieli na zwiększenie kapitałów
• nowe udziały, wspólnicy, akcje
• sprzedaż środków trwałych
• amortyzacja
• emisja obligacji
• zaciąganie kredytów – średnio i długoterminowych
• kredyt wyposażeniowy dostawcy
• fundusze pomocowe (PHARE, SAPARD, ISPA)
• dotacje i subwencje
• leasing
• franchising
Dzierżawa – nie ma przejęcia rzeczy na własność, umowa na dłuższe okresy, często kilkuletnie. Dzierżawca ma prawo do korzystania z rzeczy za opłatą dzierżawczą z uzyskiwania pożytku z danej rzeczy. Dzierżawca ponosi odpowiedzialność za utrzymanie danej rzeczy – koszty użytkowania (gospodarstwo rolne).
Najem – prawo do korzystania z danej rzeczy za opłaty. Wynajmujący ma obowiązek ponoszenia kosztów użytkowania (pokój w hotelu).
Sprzedaż na raty – po pierwszej racie jesteśmy właścicielami rzeczy (część własności).
Leasing – wszystko razem. Nie ma prawa własności, korzystanie z rzeczy i korzystanie z pożytków. Na opłatę leasingową składa się: część wartości i marża = koszty + zysk. Leasingobiorcy przysługuje prawo zakupu środka trwałego po zakończeniu umowy leasingowej. Wyróżniamy następujące rodzaje leasingu:
• finansowy – zawierany na okres życia dobra
• operacyjny – na okres krótszy i środek trwały przekazywany jest kilka razy w trakcie swojego życia
• bezpośredni – zawierany między leasingobiorcą a leasingodawcą
• pośredni – występują trzy podmioty  spółka leasingowa ( instytucja finansowa, która wychodzi do transakcji w momencie jej finalizowania)
Wady i zalety leasingu:
- droższy niż kredyt
- nie mamy prawa własności
+ opłata leasingowa obciąża koszty działalności i pomniejszona jest podstawa do opodatkowania
+ możemy korzystać ze środka trwałego
+ nie mamy problemu ze sprzedażą środka trwałego
+ łatwiej jest uniknąć zużycia moralnego maszyn i urządzeń
+ nie blokuje nam dostępu do innych kredytów
+ w przypadku leasingu z importu w momencie przywozu cło jest zawieszone
+ możemy dostosować optymalny układ parametrów urządzeń
Franchising – prawo do korzystania ze znaku towarowego i technologii (sprawdzonej) innej firmy. Prawo do korzystania z marki – zmniejszenie wydatków na reklamę. Opłaty są wstępne i miesięczne – jest to ustalony procent od obrotów.
Wady franchisingu:
- ograniczona samodzielność
- podlegamy kontroli
- nie możemy zmieniać działalności

WYKŁAD 12 – 24.01.2002
Biznes plan – sporządza się zawsze, gdy są inwestycje, na własny lub zewnętrzny użytek. Sporządzamy do oceny efektywności inwestycji i gdy poszukujemy kapitału do sfinansowania inwestycji. Biznes plan ma pełnić rolę zachęty, przewodnika. Każdy prospekt emisyjny jest biznes planem (sprzedaż akcji, pozyskanie kapitału). Jest sporządzany przez: organizatora inwestycji lub osobę z zewnątrz (konsultanci). Druga forma może być lepsza, gdyż konsultanci posiadają większe kwalifikacje i doświadczenie, świeże, obiektywne spojrzenie. Jednak jest on drogi i osoba z zewnątrz może nie wyczuć specyfiki przedsięwzięcia. Biznes plan powinien być sporządzony na drodze współpracy.

Żeby przedstawić efektywność przedsięwzięcia należy:
• ocenić sytuację bieżącą
• przedstawić, na czym ma polegać przedsięwzięcie inwestycyjne
• oszacować koszty
• opracować harmonogram realizacji
• ocenić czy przedsięwzięci będzie efektywne
• odpowiedzieć na pytania:
• Gdzie jesteśmy?
• Dokąd zmierzamy?
• Jak chcemy się tam dostać?
• Czy będziemy zadowoleni?
Typowy biznes plan zawiera:
1. streszczenie – czego dotyczy, ile kosztuje, jak długo będzie realizowane, wskaźnik efektywności inwestycji, mocne strony i ryzyko związane z projektem
2. rys historyczny (pomaga w biznes planie – korzystny), działania firmy, projektu inwestycyjnego
3. opis przedsięwzięcia – należy skupić się na poziomie nowoczesności przedsięwzięcia, nie powinno jednak być za nowe przedsięwzięcia nowatorskie wiążą się z dużym ryzykiem
4. charakterystyka personelu i osób zarządzających:
- z punktu widzenia siły roboczej zatrudnionej do realizacji projektu
- z punktu widzenia kierownictwa – mają przedstawić krótki życiorys zawodowy
5. opis rynków i działalności marketingowej
6. opis zasobów technicznych i technologicznych
7. planowane źródła finansowania inwestycji
8. harmonogram realizacji inwestycji
9. programy finansowe
10. ocena korzyści i ryzyka inwestycji
11. załączniki

WYKŁAD 13 – 19.02.2002 Bankowość
Zakres tematyczny:
• charakterystyka światowego i krajowego systemy bankowego
• przedmiot działania banków
• zarządzanie aktywami i pasywami banków
• ryzyko bankowe
• operacje bankowe, krajowe i zagraniczne
• kredytowanie, polityka kredytowania, cena kredytu, ryzyko kredytowe, ocena zdolności kredytowej, zabezpieczenie kredytu
• postępowanie banku w przypadku nieściągalnych kredytów
Literatura:
1. Dobrosiewicz – Podstawy bankowości
2. Krzyżkiewicz – Podręcznik do nauki bankowości
3. Brzozowska – Banki i ich działalność
4. Jaworski, Krzyżkiewicz, Kosiński – Banki, rynek, operacje, polityka
5. pod red. Jaworskiego – Współczesny bank

Bank – instytucja zajmująca się pośrednictwem w obrocie pieniędzmi i na tym zarabia.
Czynności bankowe:
• marża – różnica pomiędzy odsetkami od kredytów, a odsetkami od lokat – jest to część przychodów banku
• prowizje (wyrażone w %) i opłaty
• prowadzenie rachunków bankowych (złotowych i dewizowych), przeprowadzanie rozliczeń na rachunkach, przeprowadza operacje
• udziela informacji
• papiery wartościowe – akcje i obligacje
• udzielanie gwarancji
• może prowadzić doradztwo
• usługi depozytowe (dokumenty, kosztowności)
• udostępnianie skrytek sejfowych
• wymiana walut
• wystawianie potwierdzeń o stanie rachunku
• wydawanie, obsługa kart kredytowych
• prowadzenie specjalnych rozliczeń (książeczki mieszkaniowe)
• zlecenia stałe w imieniu klienta
• sponsorowanie imprez
• akredytywa – zabezpieczenie w transakcjach zagranicznych
• dyskontowanie weksli
• usługi factoringowe
• usługi leasingowe
• ubezpieczenia
• usługi maklerskie – zlecenia klientów
• usługi w zakresie doradztwa inwestycyjnego – emisja obligacji dla klientów
• przeprowadzanie rozliczeń elektronicznych – e-banking
• homebanking
• usługi telefoniczne
• usługi sms-owe, wap-owe
• inkaso nocne (utargi wrzucane w oznakowanej kopercie do skarbca banku przez otwór w ścianie banku), inkaso samochodowe (inkasent odbiera pieniądze od klienta i przekazuje do banku)
Usługi bankowe można podzielić na:
- czynne (bank – wierzyciel, klient – dłużnik)
- bierne ( bank – dłużnik, klient – wierzyciel)
- pośredniczące (głównie usługi rozliczeniowe polegające na wykonywaniu zleceń klientów)
Rodzaje rachunków:
• dla klientów indywidualnych
• złotowe
• dewizowe
- oszczędnościowe (tylko do przechowywania oszczędności – wpłaty i wypłaty)
- oszczędnościowo-rozliczeniowe (rozliczenia bezgotówkowe) W ROR bank może przyznać debet (możliwość przekroczenia salda rachunku bez karnych sankcji), przyznawany do określonej kwoty i na określony czas. Po upływie umowa może być przedłużona na tych samych warunkach, lub zmienionych.
- lokat terminowych (środki muszą być przechowywane przez określony czas)
• dla podmiotów gospodarczych
• złotowe
• dewizowe
- bieżące – przechodzą operacje związane z działalnością bieżącą. Może być przyznany limit w rachunku bieżącym (kredyt), przyznawany do określonej kwoty. Może być odnawialny albo do wyczerpania się określonej kwoty.
- pomocnicze – w tym samym banku w innym oddziale, w innym banku, służący do przeprowadzania ściśle określonych rozliczeń
- lokat terminowych
Rachunki dewizowe:
A – otwierane dla rezydentów (dla Polaków w walutach obcych)
C – otwierane dla osób zagranicznych, które mogą przechowywać środki na rachunku, ale rozliczenia muszą być zgodne z prawem dewizowym
Maksymalizacja wartości firmy (mierniki): zysk, marka, prestiż, pozycja rynkowa, pracownicy, kultura firmy.

WYKŁAD 14 – 26.02.2002
Klasyfikacja banków:
Kryteria Podział
Rodzaj systemu • jednostopniowy
• dwustopniowy (1 stopień – NBP – bank państwa, bank emisyjny, bank banków; 2 stopień – banki komercyjne – prowadzą obsługę klientów)
Własność kapitału • państwowe (kapitał należy do państwa np. PKO BP, BEŻ, Bank Gospodarstwa Krajowego)
• komunalne (należące go społeczności lokalnej i obsługujące społeczność lokalną)
• prywatne (w formie spółek akcyjnych, musi być min. 10 akcjonariuszy lub mniej, jeżeli jest to inny bank i kapitał 5 mln euro)
• zagraniczne (kapitał z jednego państwa, banki zagraniczne funkcjonujące w Polsce opierają się o polskie prawo bankowe, czyli są polską spółką akcyjną np. Deutche Bank)
• międzynarodowe (kapitał wielu krajów np. City Bank, BNP – Dresner Bank)
• spółdzielcze (założone przez osoby prowadzące spółdzielnie w oparciu o prawo spółdzielcze i bankowe np. Bank Spółdzielczy Rzemiosła; 650-670 banków – w każdej wsi osobny bank, liczba ta zmniejsza się, bo banki nie wytrzymują konkurencji i są słabe kapitałowo)
Zadania banku • centralne (Bank Centralny Niemiec to Bundes Bank)
• komercyjne
• inwestycyjne (zajmuje się szukaniem źródeł finansowania (środki finansowe) inwestycji oraz lokowaniem środków klienta na jego zlecenie – 1% prowizji; do 65 r. był teraz nie ma banku inwestycyjnego)
• oszczędnościowe (obsługuje tylko osoby indywidualne np. PKO BP od 89 r., bank pocztowy)
• lokacyjne ( głównie banki hipoteczne – udziela kredytów długoterm. na budownictwo (hipoteczne), a pozyskuje środki poprzez emisję listów zastawnych – szczególnie długoterm. pap. wart.)
• branżowe (zajmuje się obsługą określonej branży np. Bank Cukrownictwa, był Bank Energetyki-> Bank Świętokrzyski)
Forma organizacyjno-prawna • państwowe
• spółdzielcze
• państwowo-spółdzielcze
• w formie spółek akcyjnych
Organizacja banku • jednooddziałowe (łączą funkcje operacyjne z funkcjami strategicznymi np. banki spółdzielcze)
• wielooddziałowe (sieć oddziałów ma charakter lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy)
• grupa bankowa (połączenie kapitałowe banków, niezależnie prowadzą działalność – tylko bankowa)
• holding (połączenie kapitałowe, różne rodzaje działalności, niekoniecznie bankowe)
• zrzeszenie (najbardziej luźny sposób powiązania między bankami, prowadzą wspólną politykę: opracowywania procedur, reprezentowania banku względem NBP, wspólny profil marketingowy)
Obszar działania • lokalne
• regionalne
• krajowe
• międzynarodowe (Polska Kasa Opieki S.A. – utworzony przed wojną do obsługi emigrantów (osób uprawnionych do transferów zagranicznych realizowana w zł; oddziały: Buenos Aires, New York, Tel Aviw, Paryż)
Termin oszczędności przypisywany jest wyłącznie do osób indywidualnych.
Historia banków polskich – obowiązuje na egzaminie
Bank Centralny – skrypt
Decyzje o emisji podejmuje Prezes NBP (jego podpis i Skarbnika), decyzje o: wielkości emisji, wzorach, nominałach, wadze, stopie, dacie wycofania określonych znaków pieniężnych z obiegu.
NBP odpowiada za gospodarowanie znakami pieniężnymi kraju – zasila i odprowadza do banków. Banki wycofywane banknoty pakuje w wiązki i paczki, a monety w woreczki i pakiety.
Kasa
Skarbiec
Sortownia – segregowanie komisyjnie min. 2 osoby; sortuje się najpierw według stopnia zużycia, banknoty zniszczone są dziurawione komisyjnie.

WYKŁAD 15 – 5.03.2002
Naczelnym zadaniem banku centralnego jest zapewnieni stabilności pieniądza narodowego w drodze:
- kształtowania i realizacji polityki pieniężnej
- tworzenia warunków instytucjonalnych dla zapewnienia niezbędnego poziomu bezpieczeństwa finansowego i stabilności sektora bankowego
- regulowanie zasad i mechanizmów w celu zachowania płynności
Funkcje banku centralnego:
• emisja banknotów i monet
• regulowanie obiegu gotówki na terenie kraju i zapewnienie bezpieczeństwa
• kształtowanie i realizacja polityki pieniężnej
• zarządzanie rezerwami państwowymi (w szczególności dewizowymi)
• określenie obowiązkowych zasad rozliczeń pieniężnych
• prowadzenie bankowej obsługi mechanizmów: budżetu państwa, banków komercyjnych, Bankowego Funduszu Gwarancyjnego ( członkiem jest każdy bank, raz na m-c płaci składki, jeżeli bank ma problem z płynnością to BFG udziela „dotacje” – gwarantuje kredyty) oraz innych osób prawnych za zgodą Prezesa
• regulowanie płynności banków i refinansowanie
• opracowywanie bilansu płatniczego i rozrachunkowego kraju
Bilans płatniczy – zestawienie płatności, które zostały dokonane w danym roku. Zawiera:
- bilans obrotów bieżących
- bilans obrotów kapitałowych
Organy NBP:
 Prezes NBP – powoływany przez prezydenta na 6 lat, max 2 kadencje, przewodniczy Radzie Polityki Pieniężnej, Zarządowi NBP, Komisji Nadzoru Bankowego
 Rada Polityki Pieniężnej – jest organem podczas posiedzeń, przewodniczy Prezes NBP, składa się z 9 członków powoływanych przez Sejm, Senat, prezydenta,
 ustala założenia polityki pieniężnej i przedstawia Sejmowi
 ustala wysokość stóp procentowych NBP
 ustala limity pożyczek i kredytów zaciąganych przez NBP
 ustala zasady operacji otwartego rynku
 Zarząd NBP – 4-6 członków, Prezes NBP, dwóch wiceprezesów (Bartkowski, Stopyra). Zadania:
 podejmowanie uchwał w sprawie udzielenie bankom upoważnień do wykonywania czynności obrotu dewizowego
 realizacja zadań polityki kursowej
 nadzór nad operacjami otwartego rynku
 opracowywanie bilansu obrotów płatniczych
 ustalanie planów wewnętrznych NBP
Instrumenty polityki pieniężnej:
 rezerwy obowiązkowe
 kredyty refinansowe
 dyskonto weksli
 operacje otwartego rynku
Rachunki NOSTRO (danego banku w innym) i LORO (prowadzenie rachunku innego banku) – dotyczą rozliczeń zagranicznych.
Bank kooperant – bank, który podpisał umowę o współpracy z bankiem krajowym, wymienił klucze do rozliczeń (kod identyfikacyjny) , przestawił listę i podpisy osób uprawnionych do dokonywania rozliczeń zagranicznych (zabezpieczenie przeprowadzenia transakcji).
Banki komercyjne - szczeble


Rada bankowa (rada nadzorcza) – ciało kolegialne powołane przez Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy, podejmuje uchwały, których wykonanie powierza zarządowi.
- powołuje prezesa i członków zarządu na wniosek prezesa
- podejmuje uchwały o udzieleniu kredytu w wysokości maksymalnej przekraczającej możliwości decyzyjne zarządu
Zarząd:
- wykonuje uchwały rady
- kieruje pracami centrali
Centrala:
- działalność podzielona jest na departamenty, biura, zespoły
- przeprowadzanie ewidencji rozliczeń w skali banku
- opracowywanie planów strategicznych i operacyjnych w skali banku oraz nakładanie zadań planowych na oddziały
Oddziały – jest jednostką działającą na własny rachunek, jest rozliczany z własnych wyników, jest odpowiedzialny za obsługę klientów.
Filie – prowadzą tylko działalność operacyjną, nie prowadzą rozliczeń

Każdy bank musi mieć ustaloną i opracowaną MISJĘ – naczelne zadanie na okres wielu lat w formie jednego, dwóch zdań np. Chcemy być bankiem dla wszystkich.
Strategia banku –to wieloletnie planowanie, określenie kierunków działania banków przez następne 5-10 lat zgodnie z ustaloną misją.
Plany operacyjne – opracowywane maksymalnie na 1 rok lub krótszy okres, powinny być zgodne ze strategią ale uwzględniać aktualne warunki rynkowe.

Organizacja centrali (departamenty) może być różna, w zależności od strategii:
• produktowa – nastawiona na wprowadzenie produktów bankowych na rynek; bank opracowuje produkt, instytucje, procedury i jak z nim wyjść. Wyróżnia departamenty:
- kredytów
- skarbowości
- prognoz i analiz
- marketingu
- administracyjno-kadrowy
- zabezpieczeń – ochrona banku: bezpośrednia (strażnicy) i pośrednia (dane, informacja)
- rachunkowości
Strategia przenosi się na odziały, które prowadzą działalność przez wydziały:
 kredytów – rozpatrywanie wniosków i kredyty
 operacyjno-rozrachunkowy – obsługa bezpośrednia, depozyty, ewidencja i rozrachunki
 skarbcowy – obsługa gotówkowa – zasilanie w znaki pieniężne, sortowanie itd.
 administracyjno-kadrowy
• biznesowa – jest nastawiona frontem do klienta, jak najpełniejsze dostosowanie się do potrzeb klienta; obserwacja klienta i opracowanie produktów, których się spodziewa. Wyróżnia departamenty:
- obsługi osób indywidualnych
- obsługi podmiotów gospodarczych
- private banking – obsługa osób zamożnych
- rachunkowości
- zabezpieczeń
- administracji
Strategia przenosi się na odziały, które prowadzą działalność przez wydziały:
 obsługi osób indywidualnych (front office – bezpośrednia obsługa klienta i back office – zaplecze, wsparcie, ewidencja i rozrachunki)
 obsługi podmiotów gospodarczych (front office – bezpośrednia obsługa klienta i back office – zaplecze, wsparcie, ewidencja i rozrachunki)
 skarbcowy
 administracyjny
Nadzór wewnętrzny (rewizja) podlega prezesowi zarządu – zajmuje się nadzorem w skali całego banku. Kontrole przeprowadza w centrali i oddziałach Zespół Kontroli Wewnętrznej. Kontrola może być:
- ogólna
- okresowa
- problemowa (okresowego zjawiska)

WYKŁAD 16 – 12.02.2002
Zarządzanie aktywami i pasywami banku.

Aktywa Pasywa
... ...
Zarządzanie płynnością – serce banku.
Ryzyko – niemożność osiągnięcia zaplanowanych celów.
Ryzyko stóp procentowych – występuje w sytuacji niedopasowania struktury stóp procentowych aktywów i pasywów (kredytów udzielonych i depozytów wziętych).
Ryzyko walutowe – niedopasowanie aktywów i pasywów z tytułu różnych walut.
Ryzyko płynności – wynikające ze zdolności do pokrycia bieżących zobowiązań.
Ryzyko kredytowe – nie wywiązanie się z warunków kredytowych oraz ryzyko szybszego wyjmowania środków deponowanych przez klientów.

Zarządzanie aktywami i pasywami jest procesem, który ma na celu kształtowanie optymalnej struktury aktywów i pasywów tak, aby uzyskać założone cele finansowe. Zajmuje się tym Komitet aktywów i pasywów, a wykonaniem – Departament Skarbowości.
Cele:
- zharmonizowanie strumieni płatności na rzecz banku i zobowiązań banku
- aktywne kształtowanie bilansu w celu maksymalizacji dochodów odsetkowych
Zarządzanie aktywami i pasywami obejmuje: pomiar, monitoring (ciągłe śledzenie procesu), kontrolowanie (okresowo i ma na celu ustalenie stanu faktycznego) różnych rodzajów ryzyka. Na ryzyko wpływają:
czynniki zewnętrzne:
- stan gospodarki i polityczna gospodarka państwa
- sytuacja polityczna
- warunki ekonomiczno-społeczne
czynniki wewnętrzne:
- strategia rozwoju banku
- polityka kredytowa
- umiejętności kadry kierowniczej i personelu
- system informacyjny banku (szybkość obiegu informacji)
- organizacja banku
- procedury (określenie ścieżek postępowania przy poszczególnych produktach bankowych)
Określenie pozycji płynności – zestawienie kredytów i depozytów banku w rozbiciu na walutę krajową i zagraniczną, na określony termin (1, 2 dni). Rozróżnia się:
- zamkniętą pozycję płynności – kredyty = depozyty w danej walucie
- otwartą pozycję płynności – kredyty  depozyty w danej walucie
 długa pozycja płynności – kredyty  depozyty w danej walucie
 krótka pozycja płynności – kredyty  depozyty w danej walucie
Ryzyko kursowe – zestawienie należności i zobowiązań w walutach obcych bez względu na termin realizacji.
- zamknięta pozycja walutowa – aktywa = pasywa w danej walucie
- otwarta pozycja walutowa – aktywa  pasywa w danej walucie
 długa pozycja walutowa – kredyty  depozyty w danej walucie – grozi stratami banku w przypadku spadku kursu danej waluty
 krótka pozycja walutowa – kredyty  depozyty w danej walucie – grozi stratami banku w przypadku wzrostu kursu danej waluty
należności = kredyty + odsetki
zobowiązania = depozyty + kredyty w NBP
Śledzenie ryzyka ma na celu określenie możliwości eliminacji ryzyka poprzez:
- zamieszczanie klauzul rewaloryzacyjnych w umowach
- zawieranie transakcji terminowych
- ubezpieczenie transakcji walutowych
Ryzyko stóp procentowych – wynika z braku synchronizacji terminów zapadalnych aktywów i wymagalnych pasywów (kredytów długoterminowych z krótkoterminowymi depozytami) ryzyko strat na zmianach stóp procentowych, jednak zmiany te między aktywami i pasywami zachodzą na innych warunkach. Jest najbardziej widoczne, jeżeli część instrumentów jest lokowane wg stałej stopy procentowej, a część wg zmiennej. Straty na zmianie stopy procentowej powstają w wyniku zagrożenia szybszego wypowiedzenia umowy przez depozytariuszy i kredytobiorców.
Monitoring odbywa się przy wykorzystaniu:
- metody luki (gap)
- analiza okresowa (duration)
- analiza możliwości (sensitivity)


Ryzyko stopy procentowej mierzy się przy pomocy luki procentowej, czyli różnicy między oprocentowaniem tych aktywów i tych pasywów, które są narażone na zmianę stóp procentowych. Rozróżniamy:
- luka pozytywna – wrażliwość aktywów  wrażliwość pasywów. Podatność aktywów na zmiany stopy procentowej jest większa niż podatność pasywów
- luka negatywna – wrażliwość aktywów  wrażliwość pasywów
- pozycja neutralna –wrażliwość aktywów = wrażliwość pasywów
Analiza okresowa (hipotetyczna) – pozwala mierzyć hipotetycznie jaki wpływ na wartość instrumentu finansowego będzie miała zmiana stopy procentowej.
Analiza wrażliwości – polega na szacowaniu. Ryzyko wynikające z różnej wrażliwości instrumentów do zmian rynkowej stopy procentowej.
Limit – określenie dopuszczalnych granic zaangażowania bankowego w określone transakcje walutowe, terminowe, o stałym i zmiennym oprocentowaniu. Stosowane są aby kontrolować ryzyko. Limity na dopuszczalne zaangażowanie, na kredyty krótko i długoterminowe:
- ryzyko strukturalne – dotyczy pozycji długoterminowych
- ryzyko operacyjne – dotyczy pozycji krótkoterminowych
Ograniczanie stopy procentowej dla ryzyka strukturalnego i ryzyka operacyjnego polega na zestawieniu niedopasowania stopy procentowej dla każdej waluty oddzielnie (czyli określenie luki) w transakcjach powyżej 90 dni do roku.
Instrumenty ograniczania ryzyka stopy procentowej:
 ustalenie klauzul w umowach zawierających możliwość stosowania zmiennych stóp procentowych
 monitorowanie stóp procentowych
 prognozowanie kształtowania się stóp procentowych
 analiza okresowa stóp procentowych
 analiza terminów przeszacowywania stóp procentowych w aktywach i pasywach
 prowadzenie polityki różnicowania stóp procentowych w zależności od ryzyka bankowego
 zawieranie transakcji swap umożliwiających zmianę warunków oprocentowania
Limity niedopasowania płynności – następuje jako efekt pomiaru (sporządzanie szczegółowej informacji na temat aktywów i pasywów) i monitoringu płynności finansowej. Robi się okresowo:
- a vista
- 1 – 3 m-cy
- 3 – 6 m-cy
- 6 m-cy – 1 rok
- 1 – 2 lat
- 2 – 5 lat
- powyżej 5 lat
dla aktywów i pasywów w złotych i w walutach obcych oddzielnie.
Bank ma płynność finansową, gdy wartość pasywów 1-szego stopnia wymagalności jest niższa od wartości aktywów 1-szego stopnia zapadalności.
Wskaźnik płynności jest obliczony dla aktywów i pasywów z terminem zapadalności i wymagalności do 3 m-cy.
- powyżej 0,9 – płynność dobra
- 0,9-0,7 – płynność średnia
- poniżej 0,7 – płynność zła
Zapobieganie ryzyku utraty płynności poprzez:
- utrzymywanie odpowiedniego poziomu gotówki lub innych środków łatwych do upłynnienia w okresach zwiększonych wypłat gotówki
- monitoring bieżących A i P
- monitoring i ocena stabilności środków a vista i z krótkim terminem wypowiedzenia
- badanie trendu (prawidłowości) w zakresie zachowania się A i P
- bieżące monitorowanie
Przykładowe zarządzanie płynnością:
- zestawienie A i P wg terminu zapadalności i wymagalności
- uwzględnienie zamierzonych zmian w bilansie
- obliczanie krótkoterminowych i długoterminowych wskaźników płynności
Jeżeli bank zauważy zagrożenie utraty płynności finansowej