Międzynarodowe stosunki gospodarcze - wykłady.

WYKŁAD1
MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE.
Naukę o międzynarodowych stosunkach gospodarczych należy traktować jako teorię ekonomii. Przedmiotem tej dyscypliny są zasady i mechanizmy rządzące tą gospodarką narodową.
W gospodarce światowej zachodzą szybkie przemiany, rozwijają się rynki. Dziedzina ta więc zyskała na dużej popularności.
Przedmiotem badań są stwierdzenia bardzo ogólne – głównie stosunki międzynarodowe. Wymiana międzynarodowa obejmuje przepływy towarów, czynników produkcji (kapitał i technologia), usług. Przepływy te można badać w skali światowej – z punktu widzenia powiązań danego kraju z zagranicą.
Polityka w zakresie stosunków międzynarodowych nazywa się polityką zagraniczną lub polityką międzynarodową – określa metody i narzędzia osiągania przez państwo celów gospodarczych głównie przez tworzenie i udział międzynarodowych instytucji gospodarczych.

WYMIENIALNOŚĆ WALUT I KURS WALUTOWY.
Wymiana międzynarodowa powoduje powstanie należności i zobowiązań między podmiotami znajdującymi się w różnych krajach. Regulowanie należności między podmiotami znajdującymi się w różnych krajach nazywa się rozliczeniami międzynarodowymi.
Rozliczenia mogą być prowadzone z udziałem pieniądza, ale wtedy gdy istnieje wymienialność walut narodowych. Istnieją również rozliczenia międzyn. nawet wtedy gdy nie ma wymienialności walut. Są to rozliczenia bez udziału pieniądza tzw. transakcje kompensacyjne (clearing). Istnieje też bezpośrednia wymiana towaru na towar bez udziału pieniądza czyli tzw. barter.
Aby waluty można było wymieniać potrzebny jest przelicznik czyli kurs walutowy.
Kurs walutowy – to cena płacona w walucie krajowej za jednostkę waluty obcej, np. 1$=3,50zł.
Gdy kurs waluty ulega obniżeniu to jest to tzw. deprecjacja waluty.
Gdy kurs waluty ulega podwyższeniu to jest to tzw. aprecjacja waluty.
Kurs waluty spełnia bardzo ważne funkcje w gospodarce. Przede wszystkim jest to:
· funkcja informacyjna – umożliwia ustalenie należności i zobowiązań. Kurs zawiera podstawowe informacje dla importerów, eksporterów i producentów.
· funkcja cenotwórcza – kurs umożliwia przenoszenie zagranicznego układu cen na układ krajowy czyli istnieje możliwość porównywania cen w kraju z cenami zagranicznymi. Porównywalność ta może być ograniczona, głównie wtedy gdy istnieją cła, podatki i inne opłaty związane z eksportem i importem, bo zniekształcają one ceny.
Kurs walutowy w gospodarce jest ważną ...... i jest ważnym narzędziem polityki gospodarczej państwa. Państwo prowadzi taka politykę kursową, która pozwala realizować mu określone cele.
Czynniki określające poziom kursu walutowego:
· relacja popytu i podaży danej waluty na krajowym rynku walutowym,
· polityka państwa w zakresie wymienialności walut i rodzaju polityki kursowej,
· różnice w poziomie cen w kraju i zagranicą,
· czynniki polityczne i psychologiczne oraz działania spekulacyjne.
Istnieją dwa typy kursu walutowego:
1. stały kurs walutowy
2. płynny kurs walutowy
Te dwa typy kursów rzadko występują w czystej postaci.

AD1
Stały kurs walutowy- ustalany jest przez państwo. Gdy rząd zobowiązuje się do utrzymywania stałego kursu to konieczna jest interwencja rządu przy pomocy rezerw dewizowych gromadzonych przez Bank Centralny.
Gdy rząd zdecyduje się obniżyć kurs stały to jest to dewaluacja (gdy jest tendencja do deprecjacji waluty).
Jeżeli jest tendencja do aprecjacji waluty to rząd może podwyższyć kurs stały czyli jest to rewaluacja.
AD2
Płynny kurs walutowy – jest to sytuacja gdy kurs walutowy kształtuje się swobodnie w zależności od popytu i podaży walut oraz nie ma tu interwencji rządu.
Współczesne kursy walutowe
Do lat dwudziestych naszego wieku mieliśmy do czynienia z systemem waluty złotej. Od lat 70-tych dominuje pieniądz papierowy. Wraz z pojawieniem się pieniądza papierowego pojawił się coraz bardziej skomplikowany system walutowy. W 1944 roku na mocy umowy z Brekford Woods utworzono Międzynarodowy System Walutowy. Organizacja ta miała czuwać nad systemem walutowym, a także miała świadczyć pomoc dla krajów członkowskich mającym problemy z kursem walutowym. Po II wojnie światowej w ramach tego systemu przyjęto zasadę kursów stałych. Na początku lat 70-tych załamał się system kursów stałych a upowszechniły się kursy płynne. Były to jednak kursy płynne regulowane, umożliwiające pewien zakres ingerencji państwa. Obecnie są stosowane na świecie w ramach zaleceń MFW trzy typy głównych systemów kursowych:
1. kurs płynny (nieograniczenie płynny)-bez żadnej interwencji państwa,
2. kursy płynne administrowane (regulowane, kierowane)- kursy te wyznacza popyt i podaż ale państwo może interweniować w pewnych granicach,
3. kurs stały (kurs centralny)-państwo utrzymuje stałą relację kursu własnej waluty w stosunku do jednej wybranej waluty obcej lub do wiązki takich walut. Dopuszcza się pewien wąski zakres wahań walut. Po ich przekroczeniu państwo bardzo często interweniuje.
Na świecie stosuje się:
-kursy nieograniczenie płynne (48 krajów)
-kursy płynne administrowane (38 krajów)
-kursy centralne (81 krajów)
WYMIENIALNOŚĆ I KURS POLSKIEGO ZŁOTEGO.
Wymienialność waluty -to prawo swobodnego kupowania i sprzedawania zagranicznego pieniądza za walutę krajową i dokonywanie rozliczeń międzynarodowych w dowolnej walucie bez ograniczeń- jest to tzw. całkowita (absolutna) wymienialność.
Od 1914 roku absolutna wymienialność praktycznie nie istnieje. Najczęściej mamy do czynienia z ograniczeniami wymienialności waluty, wprowadzanymi przez prawo dewizowe poszczególnych krajów, czyli tzw. wymienialnością częściową.
Dewiza – to pieniądz zagraniczny używany w rozliczeniach międzynarodowych prowadzonych przez banki. Jest to pieniądz w różnych formach np. zagraniczne papiery wartościowe. Dewiza nie dotyczy pieniądza krajowego.

Wymienialność waluty może być ograniczona tylko do obrotów handlu zagranicznego. Najczęściej występują ograniczenia wymiany walut ze względu na podmiot wymiany. Mamy tu:
· wymienialność wewnętrzną- prawo do wymiany waluty krajowej na obcą mają tylko obywatele danego kraju, podmioty gospodarcze z tego kraju i inne instytucje i jednostki określone przez prawo dewizowe czyli tzw. rezydenci krajowi;
· wymienialność zewnętrzna- prawo dewizowe upoważnia rezydentów zagranicznych czyli obcokrajowców do dokonywania wymiany waluty danego kraju.
Wymiany walut dokonuje się na rynkach walutowych gdzie kształtuje się cena kursu walutowego. Na rynkach walutowych kształtuje się popyt i podaż, ustalają się transakcje kupna i sprzedaży. Uczestnikiem jest przede wszystkim Bank Centralny. Taki rodzaj rynku jest to krajowy rynek walutowy.
Gdy do transakcji dopuszczeni są uczestnicy z różnych krajów to mówimy o międzynarodowym rynku walutowym. Transakcje na takim rynku zawierane są 24 godziny na dobę.
MFW w art.8 precyzuje jaki ma być rodzaj wymienialności. Fundusz zaleca nie stosowanie żadnych ograniczeń wymiany walut w zakresie transakcji bieżących z zagranicą (są to przede wszystkim obroty towarowe i usługowe)- chodzi o wymienialność zewnętrzną i wewnętrzną.
Na początku lat 90-tych około 70 krajów członkowskich spełniała warunki MFW.
Wymienialność polskiego złotego wprowadzono w ramach planu Balcerowicza 01.01.1990roku. Była to tylko wymienialność wewnętrzna ograniczona do rezydentów krajowych i obrotów bieżących z zagranicą. Postanowiono, że wywóz i przywóz polskiego złotego jest zabroniony.
Wcześniej istniała gospodarka nakazowo-rozdzielcza. Istniało więc rozdzielnictwo waluty. Kursy były jedynie przelicznikami, służyły do ewidencji. Od 1982 roku próbowano prowadzić pewne reformy. Istniały różne kursy.
01.01.1990roku wprowadzono kurs na poziomie 1$ USD= 9500 starych złotych. Był to poziom zbliżony do kursu czarnorynkowego. Czarny rynek przestał więc istnieć. Był to kurs stały w stosunku do dolara czyli tzw. kurs centralny. Od 17 maja 1991 roku przeprowadzono dewaluację złotówki (1$=11000zł). Wprowadzono ustalanie kursu w stosunku do wiązki (koszyka) 5 walut- dolar USD (45%), marka niemiecka (35%), funt (10%), frank szwajcarski (5%), frank francuski (5%). Od 14 października 1991 roku wprowadzono tzw. kurs stały pełzający czyli crawling peg. Wprowadzono zasadę że złotówka będzie ulegała miesięcznie deprecjacji o 1,8%- zasada codziennej dewaluacji. Zasadę stałego obniżania wartości złotówki zmieniano najpierw do 1% a 26.02 1998r. podano, że złotówka będzie ulegała deprecjacji 0,8% miesięcznie.
Większe zmiany w zakresie systemu kursowego rozpoczęły się 16 maja 1995roku- przeprowadzono tzw. częściowe upłynnienie kursu walutowego polskiego złotego.
Przedział wahań wokół kursu centralnego rozszerzono z pierwotnych +2, -2 % do +7,-7%. Bank Centralny mógł jednak interweniować znacznie szybciej nawet gdy odchylenie było np. +3(-3)%.Utrzymano zasadę dewaluacji złotówki .Od końca lutego 1998r. pasmo wahań rozszerzono na +10(-10)% . B.C sprzedaje i kupuje waluty od banków komercyjnych w granicach tych wahań. Banki komercyjne uzyskały możliwość przeprowadzania transakcji walutowych między sobą i ze swoimi klientami po kursach jakie ustalą w granicach wahań +10(-10)% od kursu centralnego. Zmiany te wg. niektórych oznaczały częściowe upłynnienie kursu złotówki. Ciągle jednak utrzymywana jest interwencja B.C. Rok 1995 był przełomowy w polityce walutowej i kursowej Polski. Od 01.01.1995r. Polska wprowadziła istotne zmiany w prawie dewizowym. Zadeklarowano wolę przyjęcia przez Polskę wymienialności waluty wg. standardów MFW (wymienialności zewnętrznej). Po 1995r. próbuje się liberalizować prawo dewizowe w zakresie obrotów kapitałowych. Obcokrajowcy otrzymali zezwolenie na zakup bonów skarbowych , akcji i obligacji notowanych na polskiej giełdzie.(nie otrzymali jeszcze prawa otrzymania rachunków dewizowych w bankach polskich).Prawo dewizowe wprowadza też pewne udogodnienia w zakresie obrotu zagranicznymi papierami wartościowymi.
WYKŁAD 2:
BILANS PŁATNICZY KRAJU I SYTUACJA PŁATNICZA POLSKI.
Bilans płatniczy – to zestawienie wszystkich transakcji dokonanych między rezydentami krajowymi a zagranicą. Zestawienie to dotyczy określonego czasu- zwykle 1 rok; sporządza się też bilanse kwartalny , półroczne.
Bilans płatniczy wyraża więzi gospodarcze jakie dany kraj posiada z zagranicą oraz wyraża stopień otwarcia gospodarki wobec zagranicy. W sposób istotny wpływa na politykę gospodarczą, monetarną, fiskalną, w zakresie handlu zagranicznego. Stan bilansu wpływa na poziom kursu walutowego i na politykę kursową państwa.
Części składowe bilansu płatniczego:
1.rachunek (bilans) obrotów bieżących,
2.rachunek (bilans) obrotów kapitałowych:
- zmiany stanu oficjalnych rezerw dewizowych państwa.
Rezerwy dewizowe – są to zasoby walut obcych trzymane w B.C.
AD1.
Rachunek obrotów bieżących są to:
· (towary) transakcje związane z przepływem towarów, czyli eksport i import towarów.
Eksport i import powoduje powstanie pewnych zobowiązań. Jest to tzw. handel z zagranicą.
· Transakcje związane z usługami (płatności powstające z tyt. sprzedaży i zakupu usług ) np. usług transportowych, frachty morskie, turystyka.
· Dochody netto z inwestycji zagranicznych (dywidendy i odsetki otrzymywane przez dany kraj od zagranicznych pap. wartościowych, odsetki jakie trzeba płacić od zaciągniętych kredytów za granicą).
· Płatności związane z utrzymaniem placówek dyplomatycznych za granicą
· Wydatki wojskowe
· Dochody danego kraju z patentów i licencji
· Dochody z pracy obywateli danego kraju za granicą
· Transfery nieodpłatne (rządowe składki do organizacji międzyn. )
AD2.
Rachunek obrotów kapitałowych- obejmuje:
· transakcje finansowe (krótko i długoterminowe) z zagranicą. Chodzi tu o przepływ kapitałów czy pieniędzy osób prywatnych, rządu, B.C , lub banków komercyjnych.
W obrotach kapitałowych nie uwzględnia się całości transakcji ale tylko zmiany stanu jakie powodują transakcje finansowe.
· Transakcje kapitałami długoterminowymi (kapitały rządowe, prywatne czy organizacji międzyn.) . Formy obrotu tymi kapitałami:
-inwestycje bezpośrednie,
-inwestycje portfelowe,
-kredyty długoterminowe.
Gdy inwestorzy zagraniczni inwestują w danym kraju otwierając swoje przedsiębiorstwa lub filie to następuje napływ kapitału poprzez inwestycje bezpośrednie (związane z działalnością produkcyjną).
Inwestycje portfelowe to inwestycje związane z zakupem pap. wartościowych (akcji, obligacji).
Kredyty długoterm. to zaciąganie pożyczek przez rząd lub dane firmy lub udzielanie kredytów długoterm.
· Transakcje kapitałami krótkoterm. (pożyczki, kredyty, lokaty o terminie zwrotu do 1 roku) np. krótkoterm. kredyty handlowe, krótkoterm. pap. wartościowe, wkłady na rachunkach bankowych- czyli tzw. hot money, który ma często charakter spekulacyjny co wynika z różnic w stopach procentowych i oczekiwania na zmiany kursów walutowych.
RÓWNOWAGA BILANSU PŁATNICZEGO
Z rachunkowego punktu widzenia bilans jest zawsze zrównoważony. Bilans jest zestawieniem sporządzonym według ogólnych zasad księgowości czyli każda transakcja jest księgowana podwójnie.
Z ekonomicznego punktu widzenia bilans jest zrównoważony gdy saldo obrotów na rachunkach bieżących równy jest saldu obrotów na rachunkach kapitałowych. Gdy kurs walutowy jest nieograniczenie płynny to bilans równoważy się w sposób automatyczny. Gdy kurs walutowy jest kursem centralnym to nie ma automatycznego równoważenia się bilansu. Saldo nie musi równać się zero i zwykle występuje nadwyżka lub deficyt w bilansie płatniczym. Konieczne są wtedy transakcje wyrównawcze polegające na zmianie stanu oficjalnych rezerw walutowych państwa i zaciągnięciu przez państwo pożyczek w taki sposób, że deficyt w obrotach bieżących musi być zrównoważony. Aby ocenić czy bilans jest zrównoważony dokonuje się podziału transakcji na 2 kategorie:
1. Transakcje autonomiczne:
Obroty bieżące + przepływ kapitałów długoterminowych (z kredytami);
2. Transakcje wyrównawcze:
Przepływ kapitałów krótkoterminowych (przede wszystkim w formie pożyczek, które powodują zmiany zadłużenia kraju)
Zmiany stanu rezerw dewizowych.

Jeżeli obroty automatyczne zrównoważą się to mamy bilans zrównoważony.
Jeżeli potrzebne są operacje wyrównawcze to ozn, że bilans jest niezrównoważony.
Przyczyny zakłóceń bilansu mogą być różnorakie np.
- zmiany relacji cen krajowych do cen zagranicznych,
- zmiany wysokości stopy % za granicą w stosunku do stopy krajowej,
- zmiany terms of trade (warunki wymiany handlowej- zmiany relacji cen dóbr eksportowanych do dóbr importowanych),
- klęski naturalne.
W długich okresach czasu (więcej niż 5 lat) o równowadze bilansu płatniczego decydują takie czynniki jak:
¦ krajowa stopa oszczędności inwestycji,
¦ polityka budżetowa państwa,
¦ postęp techniczny i wydajność pracy,
¦ zmiany struktury własnościowej,
¦ rozwój rynku kapitałowego.
Równowaga bilansu płatniczego w dłuższym okresie może być zachowana tylko wówczas gdy wzrostowi gospodarczemu towarzyszy wzrost krajowych oszczędności i napływ kapitału zagranicznego. Gdy oszczędności krajowe są zbyt małe istnieje tendencje do wzrostu importui pogłębiania się deficytu obrotów bieżących. Jeżeli nie da się tego skompensować to topnieją rezerwy dewizowe lub kraj się zadłuża.
ŚRODKI PRZYWRACANIA RÓWNOWAGI W BILANSIE PŁATNICZYM
· polityka monetarna (wysokie st% mogą spowodować napływ kap. krótkoterm., ale
zniechęcają też do inwestowania),
· polityka fiskalna,
· polityka dewizowa,
· polityka cenowa,
· polityka konkurencji.
Często używa się narzędzia typu: dewaluacja (obniżenie kursu). Daje ona wzrost konkurencyjności gospodarki w krótkim okresie , bo tanieje eksport a drożeje import. Dewaluacja wpływa równocześnie na wzrost cen krajowych. W kraju pojawiają się lub wzmacniają tendencje inflacyjne.
Rewaluacja- to podwyższenie stałego kursu walutowego. Rewaluację stosuje się gdy w bilansie płatniczym w dłuższym okresie występuje nadwyżka waluty. Rewaluacja jest przesunięciem o charakterze deflacyjnym, może spowodować obniżenie stanu zatrudnienia i poziomu koniunktury.
SYTUACJA PŁATNICZA POLSKI
1997r: eksport towarów wyrażony w $ wzrósł o 6,4% a import powiększył się o 13,2%. Ujemne saldo obrotów towarowych wyniosło ( –14,2mld$).
Saldo obrotów bieżących: w 1995r było dodatnie, 1996r (–1,4mld$), 1997r (ok. –6mld$). Deficyt ten w 1997r został pokryty napływem kapitału zagranicznego głównie w formie inwestycji bezpośrednich i porfelowych. Inwestycje bezpośrednie wyniosły ok. 5mld$ a w 1996r ok. 7mld$. W sumie 17mld$. Stan rezerw walutowych Polski na koniec 1997r wyniósł 20mld$. Saldo bilansu płatniczego od kilku lat jest dodatnie: 1995r (9mld$) nadwyżki, 1996r (ok. 3mld$), 1997r (ok. 3mld$). W 1998r szacuje się że będzie saldo zerowe lub nieznacznie ujemne.
Kryzys walutowy- to niekontrolowane (gwałtowne) załamanie się kursu złotego wobec walut obcych. Gdy wystąpi kryzys dochodzi do silnej dewaluacji waluty. Rządy podejmują działania oszczędnościowe. Dochodzi do tego, że gospodarka wchodzi w stan załamania.
Kryzys występuje wówczas gdy wystąpi w kraju silne względnie trwałe niezbilansowanie zasobu oszczędności krajowych z potrzebami inwestycyjnymi.
Czy Polsce grozi kryzys walut?
Miarą jest tu stosunek deficytu w obrocie bieżącym do PKB. Jeżeli wynosi on 5–7% granica niebezpieczna.
WYKŁAD 3:
GOSPODARKA ŚWIATOWA
(Wg. Makać): to zbiór różnorodnych inwestycji i organizmów funkcjonujących na poziomie kraju jak i na poziomie międzynarodowym, zajmujących się działalnością gospodarczą i powiązanych ze sobą w pewien całościowy system poprzez sieć wzajemnych oddziaływań czyli międzynarodowe stosunki ekonomiczne. Jest to system dynamiczny, będący w ciągłym ruchu i rozwoju. Zachodzą w nim nieustanne przemiany. Instytucje oddziaływujące na siebie:
· przedsiębiorstwa,
· gospodarki narodowe,
· ugrupowania integracyjne krajów,
· organizacje międzynarodowe,
· przedsiębiorstwa trans narodowe.
(Wg. prof. Sołdaczuka): to system powiązań ekonomicznych między gospodarkami narodowymi i ich podmiotami; zmieniający się w czasie.
Powiązania ekonomiczne są bardzo różnorodne (finansowe, handlowe, ekonomiczne itp.).
Powstanie gospodarki światowej łączy się z powstaniem kapitalizmu. Proces kształtowania gos.świat. odbywa się w ciągu ostatnich stuleci. Można wiązać powstanie gosp.świat. z przełomem XV-XVI wieku.
Trwałe więzi ekonomiczne między podmiotami zlokalizowanymi w różnych krajach wytworzyły się wraz z rozwojem międzynarodowego podziału pracy- (to szczególna forma społecznego podziału pracy która dotyczy specjalizowania się wielkich grup ludności w wykonywaniu pewnych działań produkcyjnych. W historii mówimy o dwóch działach :
1. wyodrębnienie się rolnictwa
2. wyodrębnienie się handlu i rzemiosła.)
Międzynarodowy podział pracy można rozumieć w ujęciu :
- statystycznym- bada się strukturę towarową i geograficzną produkcji i handlu,
- dynamicznym- zakłada się, że zachodzą nieustanne zmiany w strukturze towarowej i geograficznej, zmieniają się możliwości rozwojowe gospodarek i następuje adaptacja do zmiennych możliwości rozwojowych.

Czynniki kształtujące międzyn. podział pracy:
wewnętrzne-(to 1.predyspozycje poszczególnych krajów do określonej specjalizacji w produkcji i handlu a więc położenie geograficzne, klimat, zasoby natur., czynniki demogr., 2.osiągnięty poziom rozwoju i struktura gospodarki a więc wiążą się z dziedzictwem przeszłości , czyli zasoby kapitałowe, infrastruktura techn.-organiz.)
zewnętrzne- istotne dla kraju o małym i zacofanym potencjale ekonomicznym. Związane są z bodźcami wynikającymi ze stanu rozwoju gosp. światowej. Może on dawać impulsy dodatnie lub ujemne dla poszczególnych gospodarek.

Wiek XV-XVI to okres wielkich odkryć geogr. ,podróży Kolumba, Magellana. Wykształcił się wówczas system określany syst. gospodarki europejskiej gdzie kilka krajów zachodnich specjalizowało się w produkcji towarów przemysłowych (potęga- Anglia). Europa środ. i wsch. to rolnictwo i przemysł surowców. Kolejnym etapem były podboje kolonialne i ekspansja na inne kontynenty (półkulę zach. ,Azję i Afrykę). Współzależności ekonomiczne o charakterze globalnym wykształciły się w II poł. XIXw. Powiązania gosp. jakie wykształciły się na przełomie XVIII-XIXw. (rewolucja przemysłowa) określa się jako tradycyjny międzynarodowy podział pracy. Był to podział świata na centrum przemysłowe i zaplecze surowcowo rolnicze oraz rynki zbytu. W XIXw. syst. gospodarki światowej oparty na tradycyjnym podziale pracy był rozwinięty na tyle, że produkcja przemysłowa i handel międzyn. wzrosły 30-krotnie.
T.m.p.pracy przetrwał do I wojny św. , w wyniku której doszło do gwałtownych zmian politycznych, społecznych i gospodarczych. Zaczęła się zasadnicza przebudowa całej struktury gosp. światowej. Zmiany te dokonywały się też po II w.św. i trwają do dzisiaj.
Główne czynniki zmian to:
v rozpad syst. kolonialnego i dwubiegunowej struktury t.m.p.pracy.
v rewolucja w Rosji
v wojny światowe (zwłaszcza II w.św.)
v rozpad bloku socjalistycznego i upadek komunizmu w Europie ( po II w.św.)
v wyłanianie się nowej struktury gosp. światowej określanej współczesną gosp. światową (po II w.św.)
W obrębie tej gosp. światowej dochodzi do zmian ilościowych i jakościowych.
Zmiany ilościowe zachodzą w strukturze produkcji i handlu .
Zmiany jakościowe to:
- przekształcenia struktury towarowej i geograficznej handlu międzynar.
- zmiany w zakresie struk. podmiotowej gosp. światowej. (inna regionalizacja , podsystemy ekonomiczne, ośrodki dominujące- Japonia, rosnąca rola organizacji międzyn. )
-pojawienie się nowych form współpracy gospodarczej (to specjalizacja technologiczna i przedmiotowa w dziedzinie produkcji ).
Specjalizacja przedmiotowa ozn. koncentrowanie nakładów na niektórych wybranych grupach wyrobów.
Specjalizacja technologiczna ozn. koncentrację nakładów na wybranych procesach technologicznych lub fazach procesów technologicznych np.: montaż wyrobów gotowych.
Specjalizacja umożliwia obniżenie jednostkowych kosztów wytworzenia gdy produkcja dokonywana jest na dużą skalę. Tworzą się powiązania kooperacyjne. Kooperacji towarzyszą zakupy licencji i dóbr inwestycyjnych. Powiązania kooper. łączą więc aparat wytwórczy podmiotów które współpracują ze sobą.

Zmiany w zakresie m.p.pracy:
szybkie tempo postępu naukowo- technicznego
silna konkurencja międzynarodowa
bardzo duża rola nauki, techniki i technologii.
WYKŁAD 4:
STRUKTURA PODMIOTOWA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ
Główne podmioty gospodarki światowej:
gospodarki narodowe wraz z instytucją państwa
przedsiębiorstwa krajowe
przedsiębiorstwa międzynar.(korporacje transnarodowe)
międzyn. ugrupowania integracyjne
międzyn. organizacje gospodarcze
GOSPODARKI NARODOWE
Interesy gospodarek narodowych reprezentuje instytucja państwa. Rządy krajów nawet jeśli nie wchodzą w bezpośrednie więzi gospodarcze próbują oddziaływać na stosunki ekonomiczne z zagranicą. Jest to jeden z głównych czynników określających stopień intensywności i kształt powiązań gospodarczych między krajami. Rządy poszczególnych krajów mogą w sposób bezpośredni zawierać kontrakty i porozumienia. Taka bezpoś. działalność państwa miała miejsce w byłych krajach socjalistycznych. Każde państwo prowadzi określoną politykę dotyczącą oddziaływania państwa na kształtowanie stosunków z zagranicą- jest to tzw. zagraniczna polityka ekonomiczna (wytyczanie celów przez państwo, wybór instrumentów ich realizacji).
Zagr.polit.ekon. utożsamia się często z pojęciem polityki handlowej. Ma to wytłumaczenie historyczne gdyż pierwsze więzi gosp. to więzi handlowe (wymiana towarowa) później obrót usługami i czynnikami pracy. Zakres polit. ekonomicznej jest więc szerszy niż polit. handlowej.
Zagr.polit.ekon. dzieli się na 2 podstawowe typy:
1. Polit. autonomiczna- ma charakter jednostronny ; są to decyzje państwa dotyczące stosunków gosp. z zagranicą.
2. Polit. umowna- polega na zawieraniu przez państwo z innymi krajami umów międzynarodowych (um.dwustronne ,wielostronne lub dotyczące np. obniżania stawek celnych czy zasad wzajemnego traktowania w stosunkach międzyn. )
Analogicznie – instrumenty polit. zagranicznej mogą mieć charakter:
1. autonomiczny
2. umowny
W ewolucji zagr.polit.ekon. wyłoniły się 2 główne kierunki:
1. polityka wolnego handlu
2. polityka protekcjonizmu
AD1
Polit. wolnego handlu ozn. usuwanie wszelkich ograniczeń i przeszkód w stosunkach gosp. z zagranicą zwłaszcza w zakresie wymiany towarowej. Jest to koncepcja ukształtowana w ramach doktryny liberalizmu gosp. Ozn. to że zwolennicy wolnego handlu dążą do jak najmniejszego wpływu państwa na stosunki gosp. z zagranicą i uważają że państwo nie powinno świadczyć pomocy własnym przedsiębiorstwom w konkurowaniu z zagranicą. Polit. wolnego handlu w pełnym zakresie realizowano w Anglii XIXw.
AD2
Polit. protekcjonizmu ozn. ograniczenie przez państwo swobody w dostępie do rynku krajowego a więc wprowadzenie różnorodnych barier chroniących kraj przed konkurencją z zagranicy (np. cła). W zakres tej polit. wchodzi też udzielanie pomocy przedsiębiorstwom krajowym w konkurencji z zagr. (np. subsydiowanie eksportu). Skrajną postacią polit. protekcjonizmu jest polit. autarkii gospodarczej, która zakłada dążenie do możliwie pełnej samowystarczalności gospodarczej danego kraju (przede wszystkim zastąpienie importu produkcją własną oraz ograniczanie stosunków gosp. z zagr. do absolutnie koniecznego minimum).
PRZEDSIĘBIORSTWA NARODOWE
Przedsiębiorstwa poszczególnych krajów wchodzą w kontakty poprzez eksport i import, kooperację w dziedzinie produkcji, powiązania technologiczne związane z udzielaniem licencji, patentów, związki kredytowo-kapitałowe a więc wspólne inwestycje czy przedsięwzięcia.
Mówi się o procesach umiędzynaradawiania .
Wyróżnia się dwa etapy włączania przedsiębiorstw w system gospodarek światowych:
1. umiędzynarodawianie wymiany towarowej (eksport i import)
2. wejście na rynki międzynar. Poprzez podjęcie z zagr. działalności gospodarczej (produkcyjnej, handlowej, usługowej)
3. pełne umiędzynarodowienie czyli prowadzenie działalności w skali światowej a więc stosowanie globalnej strategii, globalnej działalności produkcyjnej czy handlowej (przedsięb. krajowe stają się tzw. korporacjami trans narodowymi).
KORPORACJE TRANSNARODOWE
Korporacje – przedsiębiorstwa zorganizowane zwykle w formie spółek akcyjnych.
Korporacje trans narodowe (wg. ONZ) – to przedsiębiorstwa prowadzące w co najmniej 2 krajach i posiadające również w co najmniej 2 krajach filie lub oddziały będące w całości lub w części własnością przedsięb. macierzystego. Zasięg działania tych przedsiębiorstw jest zasięgiem krajowym. Główny motyw powstawania i rozwoju korp. trans narod. to zagraniczne inwestycje bezpośrednie (przepływ kapitału związanego z działalnością produkcyjną ).
Przykłady korp. trans narod. – General Motors, IBM, Walt Disney , Pepsico, Coca Cola, Ford Motor, Exxon, Shell, Toyota.
MIĘDZYNAR. UGRUPOWANIA INTEGRACYJNE
1959r-Europejska Wspólnota Gospodarcza(EWG), w latach 90-tych Unia Europejska; Europejska Strefa Wspólnego Handlu (EFTA).
Integracja przebiega wg etapów:
1. znoszenie przeszkód w wymianie handlowej
2. unia celna- za zewnątrz ugrupowania jest jednolite polityka celna
3. wspólny rynek w zakresie przepływu kapitału, towaru i rynku pracy
4. unia ekonomiczna i walutowa- ujednolicenie i harmonizacja polityki gosp.
MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE GOSPODARCZE
Po IIw.św rola tych organizacji wzrosła- pełnią one funkcje regulacyjne w ramach gosp. św. , ustalają pewne wzorce, zalecenia, normy postępowania. Do takich m.org.gosp. należą org.finansowe : Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. W tej grupie można wyróżnić też pewne porozumienia i organizacje:
Układ ogólny w sprawie ceł i handlu (GATT) od 1995r zastąpiona Światową Organizacją Handlu (WTO)
W zakresie m.stos.gosp. działa szereg organizacji świadczących humanitarną i społeczną pomoc np. ONZ, Światowa Org. Do Spraw Żywności (FAO), Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Organizacja do spraw Pomocy Dzieciom (UNICEF).
WYKŁAD 5:
MECHANIZMY FUNKCJONOWANIA GOSPODARKI ŚWIATOWEJ I PIENIĄDZ ŚWIATOWY.
Gospodarki narodowe stykają się na międzyn. rynkach o zasięgu regionalnym lub światowym.
Rynki zawsze są wyspecjalizowane. Są to rynki towarowe (surowców, żywności, maszyn), rynki usług (turystycznych, przewozowych i in.) rynki finansowe (międzyn. rynek walutowy i międzyn. rynek kredytowy, terminowe rynki finansowe). Ceny na rynku światowym maja związek z cenami krajowymi. Jeśli nie ma przeszkód w wymianie (wolny handel) i pomija się koszty transportowe to mówimy że działa prawo jednej ceny, czyli cena danego towaru będzie jednakowa na całym świeci. Ceny mogą się także kształtować na giełdach towarowych. Odzwierciedlają one ceny rynkowej równowagi, ale mogą też być kształtowane przez monopole.
Pieniądz światowy to pieniądz służący do rozliczeń w sferze stosunków międzyn. Historycznie pieniądzem światowym było złoto (XIXw.). Do lat 70-tych – system dewizowo-złotowy. Dolar był zrównany ze złotem i pełnił funkcję pieniądza światowego. Na początku lat 70-tych – system walutowy wielodewizowy. Funkcje pieniądza światowego pełnią różne waluty narodowe i różne rodzaje pieniądza.
Składniki rezerw walutowych w krajach członkowskich MFW:
1. Złoto monetarne
2. Waluty rezerwowe (dolar amerykański, marka niemiecka. W mniejszym stopniu- waluty krajów UE i frank szwajcarski)
3. Specjalne prawa ciągnienia (SDR-y)-jest to pieniądz międzynarodowy kreowany od 1995r przez MFW. Wartość jego (parytet) zależy od koszyka 5 głównych walut. Nie jest to pieniądz gotówkowy. Służy do regulowania zobowiązań i regulowania bilansów płatniczych krajów członkowskich MFW.
HANDEL MIĘDZYNARODOWY
Handel międzyn. to część wymiany narodowej. Obejmuje on obroty towarowe. Obejmuje też obrót czynnikiem kapitałowym, pracy i transfer technologii oraz obrót usługami.
Ceny w handlu międzyn.
Korzyści z handlu międzyn. dla poszczególnych krajów zależą od tego jak kształtują się ceny towarów eksportowanych i importowanych przez dany kraj. Używa się tutaj wskaźnika TERMS of TRADE (warunki wymiany). Ozn. on relację zmian cen dóbr eksportowanych do zmian cen dóbr import. przez poszczególne kraje. Terms of Trade może być cenowy lub nominalny. Wsk. ten pokazuje zmiany siły nabywczej eksportu w stosunku do importu poszczególnych krajów.
Zmiany w czasie tego wsk. wskazują jak zmieniają się korzyści krajów prowadzących wymianę. Poprawa ToT następuje gdy ceny dóbr eksportowanych w okresie 1 roku rosną szybciej niż ceny dóbr importowanych. Za eksport będzie można kupić więcej dóbr importowanych, rośnie siła nabywcza eksportu a więc zapłacimy mniej za import. Jeżeli sytuacja jest odwrotna- relacja jest odwrotna- za eksport można kupić mniej.
Na kształtowanie się wsk. ToT decydujący wpływ maja ceny na rynkach światowych. Zmiany tych cen można badać w krótkim lub długim okresie.
Krótkookresowe zmiany cen.
Specyfika kształtowania się cen światowych zależy od typu towarów:
1. towary wystandaryzowane
2. towary zindywidualizowane
AD1.
Są to towary masowe o identycznych walorach użytkowych i są łatwe do jednoznacznej klasyfikacji. Są zastępowalne, np. surowce mineralne, rolne i większość art. rolnych (ropa naftowa, miedź, cynk, pszenica). Towary te nadają się do obrotu giełdowego.
AD2.
Maja zróżnicowane walory użytkowe. Są produkowane w krótkich seriach. Występuje tu duże uzależnienie odbiorcy towaru od dostawcy. Zaliczamy tu m.in. wyroby przemysłowe.
Ceny światowe zachowują się inaczej dla tych grup . występuje różny poziom cenowej i dochodowej elastyczności popytu oraz podaży.
Artykuły rolne
Niska elastyczność cenowa i dochodowa podaży. Podaż jest względnie usztywniona, słabo reaguje na zmiany cen i dochodów. Gdy spada popyt na produkty rolne a w ślad za tym cena – eksporterzy często zwiększają podaż aby nie stracić na wpływach dewizowych.
Przyczyną sztywnej podaży jest także protekcjonizm państwowy. Dopuszcza się nawet subsydiowanie eksportu.
Popyt na art. rolne cechuje niska elastyczność cenowa i dochodowa.
Surowce mineralne
Elastyczność podaży jest większa ale często jest usztywniana przez strategie sprzedawców. Rządy mogą też stosować politykę która prowadzi do słabego reagowania na zmiany cen.
Popytna surowce mineralne cechuje niska elastyczność cenowa i dochodowa ze wzgl. na dużą zależność procesów technologicznych , np.: wszystkie kraje rozwijające się uzależnione są od dostaw ropy naftowej.
Zwiększony popyt na surowce jest uzależniony od poprawy koniunktury, konfliktów zbrojnych. Zmiany popytu na surowce są istotnym czynnikiem wpływu na ceny światowe surowców i produktów rolnych. Zależą one bardziej od popytu niż od podaży. Ceny światowe surowców i produktów rolnych są mało stabilne.
Artykuły przemysłowe
Jest znacznie większa elastyczność cenowa podaży. Występuje tu mniejsza zależność produkcji od warunków naturalnych, mniejsze są koszty. Elastyczność cenowa i dochodowa popytu jest bardzo zróżnicowana, ale ceny towarów przemysłowych cechuje znaczna stabilność.
WYKŁAD 6.
DŁUGOOKRESOWE TENDENCJE W ZAKRESIE CEN ŚWIATOWYCH
Długookresowe zmiany wpływają na cenowe Terms of Trade. Do badania zmian cen używa się wskaźnika tzw. towarowe nominalne Terms of Trade (relacja zmian cen artykułów surowcowo-rolnych do zmian cen wyrobów przemysłowych).
W okresie wojennym ceny art. rolnych rosły wolniej niż ceny art. przemysłowych (tzw. nożyce cen które rozwierały się na niekorzyść eksporterów art. surowcowo-rolnych czyli krajów rozwijających się, względne korzyści dla krajów wysokorozwiniętych które eksportują wyroby przemysłowe). W tendencji tej istniały 2 wyjątki:
1. Początek lat 50-tych –okres zimnych wojen (wojna koreańska i groźba konfliktu na skalę światową)- wystąpił wówczas zwiększony popyt na surowce. Rosły ceny z czego korzystali eksporterzy.
2. Lata 70-te do początku 80-tych – poprawił się gwałtownie wskaźnik towarowy ToT bo gwałtownie wzrosły ceny surowców. (lata1979-1980 drugi kryzys naftowy- gwałtowny wzrost cen ropy naftowej. Początek lat 90-tych –susza w rolnictwie).
Ogólna tendencja była jednak taka, że kraje eksportujące surowce były w gorszej sytuacji niż kraje eksportujące art. przemysłowe. Związane jest to z postępem surowców energooszczędnych.
Spada zużycie surowców i energii na jednostkę wyrobu. Wzrasta znaczenie recyclingu czyli wtórnego zużywania surowców. Stosunkowo dużym eksporterem surowców, szczególnie art. rolnych stają się również kraje wysokorozwinięte np. EWG. Szybszy wzrost popytu na art. przemysłowe w stosunku do innych.
Tendencje w handlu międzynarodowym- struktura towarowa i geograficzna handlu międzynarodowego.
We współczesnej gospodarce zaznacza się w zakresie handlu międzyn. bardzo silna pozycja krajów wysoko rozwiniętych (grupa ok. 23 krajów). Udział tych krajów w produkcji globalnej świata wynosi ok. 56% ,w eksporcie towarów i usług jest to ok. 76%. Grupę tę tworzy np. UE, USA, Japonia.
Kraje rozwijające się to 33% produkcji światowej i 20% eksportu. Wyodrębnia się też kraje Europy Środ.-Wsch. i były ZSRR –11% produkcji światowej i 4% eksportu (w tym Polska). Wzrosło znaczenie krajów zaliczanych do grupy krajów trzeciego świata. Jest to obecnie grupa która została wyodrębniona i nazywa się Nowo Uprzemysłowione Kraje Azjatyckie (Hong Kong, Tajwan, Korea Pd., Singapur, Malezja i Tajlandia).
Struktura towarowa światowego eksportu.
Jeżeli wartość wszystkich krajów łącznie przyj mniemy za 100% to produkty przetworzone (przemysłowe) stanowią 73% światowego eksportu. W zakresie struktury towarowej można wyróżnić 3 grupy: 1. maszyny i środki transportu stanowią 38% eksportu, 2.produkty rolne 12% św.eksp., 3.produkty górnicze 12% w tym paliwa 9% św.eksp.
Struktura geograficzna światowego eksportu ( dane z 1993r.)
W handlu pod względem eksportu światowego na Europę Zach. przypada 47% św.eksp., na Afrykę 0,2%, Bliski Wschód 0,3%, Europę Środk.-Wsch. i były ZSRR 0,5%.


Korzyści z handlu międzyn. w świetle teorii handlu międzyn.
Teoria handlu międzyn. próbuje odpowiedzieć na pytania: jakie czynniki określają wielkość i strukturę towarową i geograficzną wymiany towarów?, od czego zależy stosunek wymiany towarów eksportowanych do importowanych?, jakie korzyści daje handel międzyn. krajom –uczestnikom wymiany i krajom trzecim, czyli jak handel międzyn. wpływa na poziom dobrobytu poszczególnych krajów?. Od strony etyki nie ma jednolitej koncepcji handlu międzyn. która odpowiadałaby na te trzy pytania. Są różne koncepcje teoretyczne które wychodzą od różnych założeń.
Myśl ekonomiczna już w starożytności i średniowieczu podejmowała problem handlu międzyn. Starożytni władcy dążyli do zdobycia jak największej ilości dóbr (eksploatacja rabunkowa). Na przełomie XVI-XVIIw. Pojawiła się doktryna merkantylizmu (kapitalizm kupiecki). Stwierdzono, że źródłem bogactwa każdego narodu jest dodatni bilans handlu zagranicznego. Chodzi o to by kruszce (złoto) i pieniądze dopływały do kraju. Twórcy tej doktryny zalecali prowadzenie polityki protekcjonizmu czyli popieranie rozwoju rodzimej wytwórczości i ograniczanie eksportu.
Tezę merkantylizmu podważyli twórcy ekonomi klasycznej Smith i Ricardo. A.Smith sformułował pierwszą rozwiniętą koncepcję handlu międzyn. tzw. teoria kosztów absolutnych (bezwzględnych).
A.Smith stwierdził, że bezwzględne różnice w kosztach wytwarzania są podstawą specjalizacji międzynarodowej. Koszty są zawsze mierzone nakładami pracy ludzkiej. Dany kraj nie musi wszystkich produktów wytwarzać taniej wystarczy, że ma przewagę w absolutnych kosztach wytwarzania niektórych dóbr.
Załóżmy , że mamy dwa kraje A i B produkujące produkty X i Y. Kraj A na przewagę absolutną w kosztach wytwarzania produkcji X , nie ma przewagi w produkcji Y. Kraj B ma przewagę w kosztach absolutnych produkcji Y, nie ma przewagi w produkcji X. Oba kraje osiągną korzyści z międzynarodowego podziału pracy niezależnie od bilansu, jeżeli kraj A, będzie specjalizował się w produkcji i eksporcie X a będzie importował Y. Kraj B powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie Y i importować towar X. W sumie dochodzi do lepszego wykorzystania zasad pracy. Wzrasta produkcja zarówno X jak i Y.
W przypadku krajów produkujących wszystkie towary drożej od partnerów teoria ta tego nie wyjaśnia.
Na przełomie XVIII-XIXw Ricardo (wg. innych także Torrens) sformułowali teorię kosztów komparatywnych (względnych). Powstała w ten sposób tzw. klasyczna teoria wymiany międzynarodowej. Możliwość korzystnej specjalizacji istnieje nawet wtedy, gdy dany kraj wytwarza wszystkie produkty drożej lub taniej niż inne kraje. Wówczas wystarczającą przesłanką specjalizacji i handlu międzyn. jest występowanie względnych różnic w kosztach wytwarzania. Oznacza to, że kraje powinny specjalizować się w produkcji i eksporcie tych towarów które mogą wytwarzać stosunkowo taniej niż ich partnerzy, tzn. takich towarów gdzie przewaga w kosztach wytwarzania nad partnerami jest największa. Źródłem korzyści z handlu międzyn. jest bardzo efektywne wykorzystanie zasobów pracy ludzkiej. Zasada kosztów względnych jest podstawową zasadą racjonalnego gospodarowania w skali międzynarodowej.
Zasadę Ricardo i Torrensa można uogólnić. Koszty można mierzyć też różnicami w wydajności pracy. Wówczas podstawową specjalizacją w produkcji i eksporcie powinna być względna przewaga w wydajności pracy.
Podział korzyści z wymiany w oparciu o zasadę kosztów względnych nie jest zawsze równy tzn. opłacalność tej wymiany zależy od tego jak duże są różnice w kosztach względnych.
Klasyczna teoria handlu międzyn. jest bardzo sformalizowana. Zakłada się bardzo uproszczony model świata tzn. bada się tu tylko dwa kraje i dwa wytwarzane towary. Teoria ta ma charakter statyczny tzn. przyjmuje się stałość kosztów i niezmienne relacje kosztów. Klasycy zakładali też doskonałą konkurencję w skali międzynarodowej i światowej czyli brak ograniczeń w handlu. Powoduje to, że teorie te nie mogą tłumaczyć całej złożoności handlu międzyn.
Teoria neoklasyczna handlu międzyn. (Heckscher, Ohlin, Samuelson) tzw. teoria obfitości zasobów. Przesłanka handlu zagranicznego są relatywne różnice w kosztach a także w cenach wytwarzania towarów między krajami. Różnice w kosztach i cenach wytwarzanych towarów są spowodowane odmiennym wyposażeniem w dwa główne czynniki produkcji (kapitał rzeczowy i praca). Kraj stosunkowo lepiej wyposażony w kapitał powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie dóbr kapitałochłonnych. Jeżeli jest lepiej wyposażony w czynnik pracy – dóbr pracochłonnych, czyli powinien eksportować takie towary których produkcja wymaga zastosowania tańszego czynnika pracy.
Leontief weryfikował tę teorię dla Stanów Zjednoczonych i doszedł do następujących wniosków tzw. paradoks Leontiefa : -Stany Zjed. eksportują towary pracochłonne mimo że obficie wyposażone są w kapitał.
Współczesne teorie handlu międzyn. korzyści z wymiany upatrują często w innych czynnikach. Wśród wielu współczesnych teorii można wyróżnić dwie grupy:
1. teorie neoczynnikowe,
2.teorie neotechnologiczne.
Teorie neoczynnikowe są rozszerzeniem rozważań nad teorią obfitości zasobów. W teoriach tych uwzględnia się jednak większą ilość czynników produkcji (niż kapitał i praca) np. zasoby naturalne, złożoność czynników produkcji, praca prosta , praca złożona (kapitał ludzki).
Sens teorii neoczynnikowych – każdy kraj powinien eksportować towary do których wytwarzania stosuje się relatywnie obfite (tanie) towary. Importować zaś takie które w kraju są mało obfite (jest ich mało)
Teorie neotechnologiczne – uwzględniają zmiany w zakresie handlu spowodowane rozwojem postępu technicznego np. teoria luki technologicznej (Posner). Teoria ta wychodzi od założenia że występują różnice poziomów wiedzy technicznej między różnymi krajami. Jest zróżnicowane tempo i kierunki postępu technicznego. Teoria dotyczy przede wszystkim handlu dobrami przemysłowymi. Twierdzi się że handel międzyn. tymi dobrami przemysłowymi (kierunki i struktura tego handlu) jest determinowana przez opóźnienia poszczególnych krajów w opanowaniu technik produkcji nowoczesnych wyrobów i wykorzystaniu osiągnięć postępu technicznego. Kraje o dużej innowacyjności maja przewagę technologiczną – łatwiej im eksportować nowe produkty i technologie. (Kraje zapóźnione stają się imitatorami. Kraje o dużej innowacyjności- innowatorzy).
Wśród współczesnych teorii są też inne teorie np. koncepcja życia produktu wg. której nowy produkt przechodzi przez trzy fazy: 1.innowacji, 2.dojrzewania, 3.standaryzacji.
WYKŁAD 7,8
ROLA HANDLU ZAGRANICZNEGO W GOSPODARCE NARODOWEJ
Wpływ handlu zagranicznego na wielkość PKB (DN)- od strony salda zagranicznego.
Można wyodrębnić tu 2 aspekty:
1. Handel zagr. może wpływać na wielkość DN poprzez dodatnie saldo obrotów towarowych z zagranicą. Zwiększa wówczas podaż towarów dostępnych w kraju.
2. Od strony popytu- handel zagr. zwiększa popyt globalny ponad popyt krajowy. Wpływa to na wzrost DN wytworzonego.
W gospodarce zamkniętej można wyliczyć jaką ilością dóbr posługuje się państwo. Można to zrobić za pomocą wzoru: Y=I+K+G ; gdzie:
Y- dochód narodowy (niekiedy DN liczymy jako: DN= PKB-amortyzacja)
I - inwestycje
K - kapitał
G – wydatki rządowe
W gospodarce otwartej (tzn. istnieje wymiana gospodarcza z zagranicą): Y=I+K+G+NX ;
NX= exp-imp gdzie:
NX- eksport netto (saldo handlu zagr.) , exp- eksport, imp- import.

Gdy exp>imp to Y=DN podzielony jest mniejszy od wytworzonego.
Gdy exp
Wielkość NX odpowiada wielkości salda DN i wpływa na wielkość funduszy przeznaczonych na inwestycje i konsumpcję. Wielkość funduszu jaki kraj może przeznaczyć na zużycie konsumpcji i inwestycji to ABSORPCJA. Absorpcję można zwiększyć ponad DN wytworzony w kraju. Dzieje się tak gdy import jest większy niż eksport. Oznacza to, że jest więcej dóbr z których korzysta społeczeństwo oraz oznacza to, że kraj korzysta z kredytów zagranicznych. Gdy społeczeństwo będzie zwiększało absorpcję ponad DN – jest to sytuacja tylko oresowa, bo w późniejszym okresie trzeba spłacić to zadłużenie. Problem ten można przedstawić przy pomocy wykresu:
Rys: Finansowanie zagraniczne a absorpcja krajowa.
Wpływ handlu zagr. na wielkość DN poprzez wielkość popytu.
Nawiązujemy tu do ujęcia keynsowskiego- jeżeli istnieją wolne moce wytwórcze do wielkość DN zależy od wielkości popytu globalnego w gospodarce. Zgodnie z teorią Keynsa wielkość popytu zależy od wydatków na inwestycje i kapitał. W gospodarce otwartej wielkość popytu zależy także od wielkości exp. i imp.
Import a DN: jeżeli wzrasta DN to rośnie zapotrzebowanie na import. popyt na dobra importowane może pozostawać w różnej proporcji w stosunku do przyrostu DN. Popyt na import zależy od krańcowej skłonności do importu.
Eksport a DN: zależy tu od tego jaki czynnik powoduje przyrost DN, np.(1) jeżeli wzrasta popyt krajowy – część popytu skieruje się na dobra które były przedmiotem eksportu (może nastąpić zmniejszenie się eksportu); (2) jeżeli wzrasta popyt z zagranicy na dobra eksportowane przez dany kraj – mamy do czynienia ze wzrostem eksportu; (3) jeżeli wzrasta konkurencyjność towaru danego kraju (lepsza jakość)- to rośnie eksport.
Wg.Keynesa jeżeli w gosp. istnieją niewykorzystane moce wytwórcze DN można zwiększyć poprzez mechanizmy mnożnikowe.
MNOŻNIK INWESTYCYJNY: K i= delta Y/ delta I a, Ia -inw. autonomiczne
W gosp. otwartej impulsem takim może być pojawienie się dodatkowego eksportu.
Wielkość mnożnika zależy od końcowej zdolności do konsumpcji.
Zakłada się że w gosp. otwartej zamiast impulsu jakim jest autonomiczna gospodarka państwa, takim impulsem może być pojawienie się możliwości dodatkowego eksportu. Dodatkowy eksport może pobudzić popyt w gospodarce (wzrost DN przy założeniu że są nie wykorzystane moce wytwórcze w tym rezerwy siły roboczej).W latach 1989-1990 Polska była w okresie głębokiego załamania gospodarczego- recesja gospodarcza. W 1990r. nastąpił bardzo dynamiczny wzrost eksportu w Polsce. Sądzi się, że był to impuls pierwotny który spowodował ożywienie gospodarcze. Nastąpiło zahamowanie tendencji spadkowej.
Z mechanizmami mnożnikowymi, w gospodarce otwartej łączą się pewne zagrożenia. Jeżeli mnożnik zależy wprost proporcjonalnie od poziomu krańcowej skłonności do konsumpcji krajowej to trzeba stwierdzić że krańcowa skłonność do konsumpcji krajowej może się zmniejszyć, jeżeli część popytu konsumpcyjnego w kraju skieruje się na dobra importowane. Osłabi to działanie mechanizmów mnożnikowych i dojdzie do wzrostu zatrudnienia ale za granicą. Mechanizmy mnożnikowe mogą też działać w kierunku przeciwnym tzn. że w przypadku spadku eksportu i zwielokrotniony w skutek mnożnika spadek popytu i DN może dojść do załamania gospodarczego włącznie. (Przykładem współczesnym jest Finlandia lat 90-tych. Kraj ten tradycyjnie utrzymywał silne więzi gospodarcze z ZSRR).

Wpływ handlu zagr. na zmianę struktury DN (dotyczy struktury towarowej).
W gosp. zamkniętej (gdy nie ma handlu zagr.) zmiany struktury są możliwe ale odbywa się to w długim okresie czasu. Handel zagr. stwarza możliwości względnie szybkiej zmiany tej struktury. Handel zagr. stwarza możliwości importu niezbędnego (jest to ważne dla krajów małych lub średnich, gdyż rozwój tych krajów bywa uzależniony od wymiany z zagranicą).
Handel zagr. ratuje często sytuację w przypadkach ekstremalnych takie jak susza czy powódź. Jeżeli zmienia się styl życia zachodzą zmiany w konsumpcji i import jest wówczas przydatny.
Wpływ handlu zagr. na efektywność gospodarowania.
Efektywne gospodarowanie to bardzo racjonalne użytkowanie posiadanych zasobów wytwórczych. Handel zagr. wpływa na efektywność gospodarowania głównie poprzez specjalizację międzynarodową i postęp techniczny. Specjalizacja międzynarodowa oznacza że dany kraj produkuje niektóre potrzebne dobra na potrzeby własne i na eksport. Z wytworzenia pewnych innych towarów kraj rezygnuje i importuje je dla zaspokojenia potrzeb. Specjalizacja powoduje zmniejszenie kosztów produkcji (tzn. bardzo racjonalne wykorzystanie zasobów). Zmniejszają się przeciętne koszty jednostkowe wytwarzanych dóbr. Dzięki specjalizacji możemy uzyskiwać korzyści skali produkcji (spadek długookresowych przeciętnych kosztów wytwarzania oznacza że uzyskuje się korzyści skali).specjalizacja umożliwia więc produkcje masową.
Za pośrednictwem postępu technicznego można obniżyć koszty produkcji. Współcześnie postęp techniczny jest niezwykle kosztowny ze względu na prace badawcze i wdrożenie ich rezultatów.
Handel zagr. wpływa na efektywność gospodarowania także poprzez:
· Transfer technologii (licencje, linie produkcyjne),
· Konkurencje wyrobów zagranicznych na rynku krajowym.
Transfer technologii- import technologii np. zakup licencji to jedyna często możliwość likwidacji technologicznej. Przykładem złego wykorzystania importu technologii jest Polska epoki Gierka.
Konkurencja wyrobów zagranicznych na rynku krajowym- gdy pojawiają się zagraniczne towary na naszym rynku zmusza to producentów krajowych do bardziej racjonalnego gospodarowania, obniżania kosztów, ulepszania produkcji, unowocześnienia produktów itp.
MIĘDZYNARODOWY HANDEL USŁUGAMI.
Usługi dopiero od niedawna nabrały większego znaczenia w wymianie międzynarodowej. Trudno jest zdefiniować usługi ze wzgl. na ich różnorodność i brak porównywalnych danych statystycznych między krajami.
Cechy usług:
· Większość z nich nie ma postaci materialnej, nie można ich magazynować, tworzyć zapasów, produkcja i konsumpcja zachodzą jednocześnie;
· Trudno je rejestrować, czyli uchwycić moment sprzedaży;
· Ich eksport odznacza się zwykle wyższą efektywnością niż dóbr materialnych. Niższy jest koszt stanowiska pracy w porównaniu z produkcją materialną;
· Usługi są bardziej pracochłonne, czyli używa się mniej kapitału. Wpływa to na wyższą efektywność eksportu usług.
USŁUGI- to świadczenie społecznie użytecznych czynności nie związanych bezpośrednio z wytwarzaniem bezpośrednio dóbr rzeczowych.
W rocznikach statystycznych usługi definiuje się jako:
· Produkcja materialna- przemysł przetwórczy, rolnictwo, leśnictwo, przem wydobywczy.
· Usługi- transport, łączność, obrót towarowy.
Główne czynniki wzrostu znaczenia usług i obrotu międzynarodowego nimi to:
Wzrost zamożności społeczeństw i więcej czasu wolnego (przestano wykonywać część czynności w gospodarstwach domowych)
Pojawił się popyt na nowe mało znane usługi np. turystyczne, bankowe.
Ze wzrostem produkcji towarowej pojawiła się konieczność obsługi tego typu towarami
( transportowe, spedycyjne, ubezpieczeniowe)
Rozwój techniki (tv sat, komputery), postęp techniczny powoduje unowocześnienie usług i pojawienie się nowych rodzajów usług
Większe możliwości świadczenia usług na odległość np. komputerowa rezerwacja biletów na trasy lotnicze.
Rozwój wyspecjalizowanych firm usługowych, spedycyjnych (organizacja transportu)
Klasyfikacja usług na potrzeby handlu międzynarodowego
Statystyka MFW uwzględnia obok usług czystych:
v Usługi czynnika praca
v Usługi czynnika kapitał
Są to tzw. usługi czynnikowe.
W klasyfikacji MFW usługi dzielą się na:
I. Usługi transportowe- wyróżnia się tu:
- transport morski (tranzyt międzynarodowy, przewozy osobowe, przewozy ładunków międzynarodowych)
- usługi pomocnicze ( CARGO-ubezp. ładunków; CASCO- ubezp. łransportów)
- usługi przeładunkowe, rzeczoznawczo-kontrolne, holowanie, pilotaż
II. Turystyka międzynarodowa
III. Usługi pozostałe (usługi handlowe, bankowe, giełdowe, reklamowe, organizacja targów i wystaw, usługi telekomunikacyjne, techniczne-obroty licencjami, patentami i prawami autorskimi, usługi budowlano- montażowe)
IV. Inne – usługi związane z kulturą, sztuką lecznictwem, konsultacje prawne
Klasyfikacja MFW obejmuje usługi czynnikowe, a więc kapitał i dochody w formie dywidendy i procentów, oraz usługi pracy- przekazy emigrantów.
Rola usług w gospodarce i obrotach handlowych z zagranicą.
Występuje tu pewna prawidłowość- im bardziej rozwinięty kraj i wyższy poziom rozwoju gospod. tym większe znaczenie usług. W krajach rozwiniętych udział usług w tworzeniu PKB wyn. 60-70%, zatrudnienie w sektorze usług 60%. Dla Polski usługi w PKB-45% (początek lat 90-tych). Światowy eksport usług bez dochodów z inwestycji zagranicznych w 1993r stanowił 22% handlu międzynar towarami i usługami.
Główni eksporterzy usług: USA, Francja, Niemcy, Włochy, Wlk. Brytania .
Importerzy- (te same kraje oraz: ) Arabia Saudyjska, Meksyk, Azja połudn-wsch.
Udział Polski w światowym handlu usługami wyn 0,4%
Największy udział w światowym eksporcie usług mają usługi transportowe- 30% wpływów, podróże zagraniczne (turystyka)- 23%, reszta- 47% wpływów. Usługi stanowią bardzo ważną pozycję w bilansach obrotów bieżących. Saldo bilansu handlu zagr. towarów często jest ujemne ale występuje dodatnie saldo usług ( kompensują więc ujemne saldo h.z)
Wpływy z eksportu usług- niektóre kraje np. Grecja mają te wpływy większe niż wpływy z eksportu towarów. W Austrii 75% usługi w stosunku do wpływów towarowych, Polska 29%, Francja 50%.
WYKŁAD 9
MIĘDZYNARODOWA WYMIANA CZYNNIKÓW PRODUKCJI
KAPITAŁ
Przepływ kapitału w szerokim znaczeniu- to każdy odnotowany w bilansie płatniczym ruch kapitału przez granicę. W wąskim znaczeniu- to przepływy podejmowane z motywu zysku.
Obroty kapitałowe prowadzone przez BC nie mają motywu zysku, także gdy kraje świadczą pomoc innym krajom, np.: w stanie klęski żywiołowej.
Klasyfikacja przepływów kapitałowych:
1. wg. czasu:
krótkoterminowe (do 1 roku)
długoterminowe
2. wg. pochodzenia kapitału:
ze źródeł publicznych (rządy, agendy rządowe, org. międzynar.)
ze źródeł prywatnych (banki komercyjne, przedsiębiorstwa, instytucje, osoby prywatne)
3. wg. formy wywozu kapitału:
lokaty na rynku walutowym (krótkoterm. depozyty na zagr. rynkach lub niektóre pap.wart.)
kredyty handlowe
inwestycje portfelowe
inwestycje bezpośrednie
kredyty finansowe
kredyty handlowe są związane z obsługą handlową. Eksporter udziela go importerowi. Często mają one postać wekslową.
Jeśli chodzi o formy wywozu kapitału, to wyróżniamy też następujący podział:
kapitał pożyczkowy (kredyty handlowe i finansowe)
inwestycje bezpośrednie
inwestycje portfelowe
Kredyty finansowe nie są udzielane na konkretny cel. Mogą ich udzielać rządy państw, banki lub organizacje międzyn. Dużo ich udzielano w latach 1970-1980. Udzielano ich bez konkretnego celu co doprowadziło do wielkiego kryzysu zadłużeniowego (zadłużenie krajów rozwijających się wzrosło z 70 mld $ w 1970r. do 1000 mld $ w 1980r.). Po roku 1980r. zaczęły działać niekorzystne tendencje w zakresie terms of trade i okazało się że dłużnicy nie są w stanie spłacać ani rat kapitałowych ani odsetek.
Inwestycje portfelowe- są to lokaty w zagraniczne pap.wart. (akcje, obligacje, bony skarbowe).
Inwestycje bezpośrednie- to podejmowanie działalności gospodarczej zagranicą (zakup lub utworzenie przedsiębiorstw, przejęcie kontroli nad już istniejącym przedsiębiorstwem).
Inwestycją portfelową będzie lokata w zagraniczne papiery w celu udziału w zyskach (dywidenda) lub otrzymanie odsetek. W przypadku inwestycji bezpośrednich chodzi o udział w kierowaniu przedsiębiorstwem.
Inwestycje portfelowe rozwinęły się w XIX – XX wieku. Były to wówczas głównie inwestycje w obligacje zagraniczne. We współczesnej gospodarce jest tendencja wzrostu inwestycji w akcje.
Inwestycje bezpośrednie są najczęściej podejmowane przez korporacje trans narodowe. Jest to element strategii przedsiębiorstw dążących do ekspansji na rynek światowy. Wywozowi temu towarzyszy transfer technologii i technik zarządzania. J
Można badać jak inwestycje bezpośrednie wpływają na:
kraj macierzysty
kraj przyjmujący inwestycje.
Kraj macierzysty
W krótkim okresie w kraju macierzysty może wystąpić pogorszenie bilansu płatniczego. W dłuższym okresie zyski trafiają do kraju macierzystego i to może wpłynąć dodatnio na bilans płatniczy. Inwestycje bezpośrednie mogą pobudzać eksport, a co za tym idzie- zatrudnienie w kraju macierzystym bo omija się bariery w eksporcie, rozwija się eksport kooperacyjny (części zamienne, materiały, podzespoły), rozpoznaje się rynek, filie zagraniczne powodują wzrost zainteresowania produktami kraju macierzystego. W myśl innych poglądów- produkcja w filiach zagranicznych może stać się konkurencyjna w stosunku do eksportu kraju macierzystego.
Kraj lokaty
Wpływ jest pozytywny szczególnie w przypadku krajów rozwijających się, gdzie brak jest rodzimego kapitału. Tym inwestycjom towarzyszy dopływ technologii.
Jeśli obcy koncern wchodzi tylko po to by zdobyć rynek i zniszczyć rodzime przedsiębiorstwa- wpływ negatywny.
PRACA
W szerszym znaczeniu mówi się o międzynarodowym przepływie ludności. Jest to:
ruch turystyczny,
migracje z powodów politycznych, religijnych itp.
migracje zarobkowe.
W przypadku migracji zarobkowych motywem jest osiągnięcie wyższego dochodu lub znalezienie pracy. W migracjach zarobkowych pomija się migracje przygraniczne i sezonowe. Wyróżniamy migracje :
czasowe wyjazdy w celach zarobkowych na okres dłuższy niż 1 rok;
Wielkie przepływy ludności rozpoczęły się w wiekach średnich. XIX wiek to okres masowych migracji międzykontynentalnych głównie z Europy do USA, Kanady, Argentyny, Brazylii, Australii. Po II w.św. zostały utrzymane tradycyjne kierunki emigracji z tym że zaczęło wyjeżdżać dużo ludzi dobrze wykwalifikowanych. Od połowy lat 50-tych pojawił się nowy kierunek- od Europy Zach. z Europy Pd. (Włochy, Jugosławia, Portugalia, Turcja, Afryka Pn). W latach 70-tych – do krajów Zatoki Perskiej (Kuwejt, Liban) napływ imigrantów z Egiptu, Palestyny, Pakistanu.
Dla krajów pochodzenia emigrantów – jest to korzystne gdy w kraju jest bezrobocie. Niekorzyści to: emigracja kadr wysokokwalifikowanych uszczupla rodzime zasoby kapitału ludzkiego. Może to być łagodzone przez przekazy dewiz dokonywane przez emigrantów.
Kraje przyjmujące imigrantów- jeśli są to kadry kwalifikowane to jest to korzyść. Skutki ujemne to problemy społeczne. Korzyści są jednak zwykle większe niż niekorzyści.
WYKŁAD 10.
POLITYKA HANDLOWA

Polityka handlowa jest główną częścią składową zagranicznej polityki ekonomicznej państwa. Zagr. polityka ekonomiczna to oddziaływanie na stosunki gospodarcze z zagranicą. Istnieje ścisłe współzależności tej polityki z polityką gospodarczą wewnętrzną (krajową). W zakres celów zagr. polit. ekonomicznej należy w długich okresach czasu pobudzanie eksportu i wzrost aktywności gospodarczej. Wzrost eksportu wymaga spełnienia celów polityki wewnętrznej.
Narzędzia (instrumenty- bariery) polit. handlowej dzielimy na 3 grupy:
1. cła
2. bariery parataryfowe
3. bariery pozataryfowe.
Cła są najstarszym instr. polityki protekcjonizmu. Przy po,ocy ceł wpływa się na cenę towaru w wymianie zagranicznej.
CŁO – to opłata pobierana od towaru przy przekraczaniu tego towaru przez granicę. Cła mogą być pobierane od importu, eksportu i tranzytu. Najczęściej stosuje się cła importowe. Istota cła polega na tym, że produkt importowy staje się droższy od krajowego. Wyróżniamy cła:
ilościowe (ustalane od ilości)
wartościowe (ustalane od wartości).
BARIERY PARATARYFOWE – wpływają na wymianę dóbr w wymianie międzynarodowej. Do barier tych należą:
- zmienne opłaty wyrównawcze;
- subsydia eksportowe;
- podatek od importu;
- dumping;
- inne opłaty importowe.
Do NARZĘDZI POZATARYFOWYCH zaliczamy wszystkie pozostałe przeszkody w handlu a więc
- zakazy importu lub eksportu (embargo);
- kontyngenty (ustalanie ilościowo pewnych kwot);
- normy techniczne;
- przepisy sanitarne weterynaryjne, fitosanitarne (dotyczące roślin).
- licencje importowe i eksportowe (czyli zezwolenia);
- dobrowolne ograniczenia eksportu (VERs).
SUBSUDIA (SUBWENCJE) EKSPORTOWE to dopłaty państwa do eksportu.
Aby zwiększyć konkurencyjność cena za granicą (w eksporcie) jest niższa niż cena tego dobra w kraju. Różnicę między cenami dopłaca producentom państwo. Wyróżniamy:
subsydia bezpośrednie – wypłacane producentom
subsydia pośrednie – ulgi podatkowe lub kredytowe dla producentów.
Subsydia stosują rządy państwa.
DUMPING oznacza sprzedaż za granicę po cenach niższych niż w kraju a czasem nawet poniżej kosztów produkcji. Dumping stosują same przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwa chcą zwiększyć eksport a więc ustalają większe ceny eksportu. Dumping jest zakazany na mocy porozumienia międzynarodowego. Kraj importujący ma prawo do obrony przed dumpingiem. Może nałożyć cła antydumpingowe. Musi udowodnić, że towary te eksportuje się po cenach niższych niż w kraju i on ponosi straty.
ZMIENNE OPŁATY WYRÓWNAWCZE– jest to taka sytuacje ,kiedy rząd ustala na rynku wewnętrznym minimalne ceny gwarantowane. Rząd nie dopuszcza do importowania dóbr po cenach niższych niż gwarantowane- w przeciwnym wypadku importer