Międzynarodowe stosunki ekonomiczne wykłady WSTiH Gdańsk 2008

Międzynarodowe stosunki ekonomiczne
Bibliografia
1. J. siodlarski, R. Matera, Gospodarka światowa ? geneza i rozwój. Wyd Naukowe PWN W-wa 2004
2. Współczesna gospodarka światowa, praca pod red. A.B Kisiel-Łowczyc, Wyd. UG Gdańsk 2003
3. P. Bożyk, J. Misala, M. Puławski, Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 2002

GOSPODARKA ŚWIATOWA ? JEJ ISTOTA I STRUKTURA

Gospodarka światowa to zbiorowość różnorodnych organizmów i instytucji funkcjonujących zarówno na poziomach krajowych jak i na szczeblu międzynarodowym, tzn. np. regionalnym, ponadregionalnym lub globalnym, takich jak np.:
? Przedsiębiorstwa narodowe i międzynarodowe / transnarodowe
? Gospodarki narodowe
? Państwa
? Ugrupowania integracyjne
? Organizacje międzynarodowe
- bezpośrednio zajmujących się działalnością gospodarczą oraz powiązanych ze sobą w pewien całościowy system poprzez sieć międzynarodowych stosunków ekonomicznych.

Gospodarka światowa jako system - Z Uwagi na fakt, iż tworzące gospodarkę światową elementy (organizmy i instytucje gospodarcze a także sieć wzajemnych stosunków ekonomicznych) ulegają nieustannym przemianom, należy rozumieć to pojęcie jako pewien dynamiczny system ? w stałym ruchu i rozwoju.

Gospodarka światowa jako kategoria ekonomiczna - Gospodarka światowa jest to kategoria ekonomiczna o charakterze dynamicznym i historycznym. To znaczy, że mogła zaistnieć dopiero na określonym etapie rozwoju historycznego, gdy powstały i rozwinęły się jej elementy składowe.

Gospodarka światowa jako kategoria ekonomiczna - o istnieniu gospodarki światowej możemy mówić dopiero wtedy gdy funkcjonowały już np. w ramach poszczególnych gospodarek narodowych określone organizmy i instytucje gospodarcze (np. przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe i banki), które nawiązywały i utrzymywały między sobą, na odpowiednio szeroką skalę, nieprzypadkowe i w miarę trwałe międzynarodowe stosunki ekonomiczne (np. handlowe i finansowe). Taka sytuacja zaistniała w momencie ukształtowania się kapitalizmu. Istnienie gospodarki światowej łączy się zazwyczaj z powstaniem i rozwojem tego ustroju.

MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI EKONOMICZNE
Ważnym elementem składowym dynamicznego systemu określanego jako gospodarka światowa są międzynarodowe stosunki ekonomiczne.
Międzynarodowe stosunki ekonomiczne to wzajemne relacje zachodzące pomiędzy podmiotami gospodarczymi na świecie, stale zmieniające się pod względem np. zakresu, struktury rzeczowej, formy czy kierunków intensywności.

PODMIOTY GOSPODARKI ŚWIATOWEJ
Główne podmioty gospodarki światowej to:
o Przedsiębiorstwa krajowe (narodowe)
o Przedsiębiorstwa międzynarodowe (korporacje transnarodowe)
o Gospodarki narodowe poszczególnych krajów wraz z instytucją państwa
o Międzynarodowe (regionalne) ugrupowania integracyjne
o Międzynarodowe organizacje gospodarcze
Przedsiębiorstwa krajowe (narodowe) ? to takie, które działają w ramach określonej gospodarki narodowej. Stają się one podmiotami gospodarki światowej tylko wtedy, gdy w związku ze swą działalnością gospodarczą nawiązują i utrzymują znaczące pod względem zakresu, charakteru bądź znaczenia dla swego funkcjonowania międzynarodowe stosunki ekonomiczne z innymi podmiotami gospodarki światowej, a więc np. z przedsiębiorstwami krajowymi działającymi w ramach innych gospodarek narodowych, z przedsiębiorstwami międzynarodowymi, z międzynarodowymi instytucjami i organizacjami gospodarczymi.

W warunkach współczesnej gospodarki rynkowej coraz więcej przedsiębiorstw jest zmuszonych do włączenia się w system gospodarki światowej. Izolacja od zagranicy powoduje bowiem zakłócenia w ich funkcjonowaniu.

Powiązania z innymi podmiotami gospodarki światowej mogą być:
? Handlowe
? Produkcyjne (np. kooperacja z zagranicznymi partnerami w produkcji określonych wyrobów bądź ich elementów)
? Technologiczne (np. korzystanie z zagranicznych licencji lub udostępnienie innym własnych technologii, współpracę naukowo-techniczną)
? Związki finansowo-kredytowe i kapitałowe (korzystanie z obcych kredytów lub udzielanie kredytów zagranicznym partnerom, wchodzenie w związki produkcyjno-kapitałowe, tworzenie wspólnych przedsięwzięć, podejmowanie wspólnych inwestycji)

Najczęściej spotykane powiązania handlowe z zagranicą to:
? Eksport własnych produktów
? Import niezbędnych surowców i minerałów
? Eksport lub import różnego typu usług

14.10.2008 r.

Etapy internacjonalizacji przedsiębiorstw krajowych ?
Etap I ? umiędzynarodowienia sfery wymiany ? to nawiązanie pierwszych kontraktów zagranicznych
poprzez eksport własnych produktów
Etap II ? pełne wejście przez przedsiębiorstwo dotychczas krajowe, na rynek zagraniczny
(międzynarodowy) ? to podjęcie za granicą produkcji towarów lub podjęcie tam innej
bezpośredniej działalności gospodarczej w celu np. rozszerzenia skali produkcji i zbytu,
zdobycia nowego rynku, ominięcia barier handlowych, administracyjnych.
Etap III ? globalizacja ? to całkowite umiędzynarodowienie zarówno przedsiębiorstwa, jak i jego
działalności. Przedsiębiorstwo przestawia się na działanie w skali rynku międzynarodowego,
tzn. posiada globalny zasięg działalności, globalną strategię np. produkcyjną i handlową,
globalną politykę itd.

Internacjonalizacja przedsiębiorstw krajowych
A) Trzeba podkreślić, że nie każde przedsiębiorstwo krajowe nawiązuje kontakty międzynarodowe, wkracza tym samym na drogę pełnego umiędzynarodowienia i przechodzi kolejno wspomniane etapy
B) Zdecydowana większość przedsiębiorstw krajowych osiąga etap umiędzynarodowienia wymiany oraz staje się podmiotem gospodarki światowej i na tym etapie pozostaje na stałe.
C) Na etap II ? to znaczy umiędzynarodowienie produkcji ? przechodzą tylko przedsiębiorstwa silne i dynamiczne

Globalizacja przedsiębiorstwa
O tym, że po II etapach procesy umiędzynarodowienia, nieliczne grupy przedsiębiorstw wchodzą w stadium globalizacji decyduje ich wielkość, potencjał. To stadium osiągają jedynie największe przedsiębiorstwa przeważnie nie krajowe ale transnarodowe.
Przedsiębiorstwa krajowe to najczęściej spotykany, występujący w masowej skali podmiot gospodarki światowej.

Podmioty gospodarki światowej
Korporacje transnarodowe ? to przedsiębiorstwa międzynarodowe zwane też korporacjami wielonarodowymi
Są one definiowane w różny sposób. Jednak, na ogół podkreśla się ich 2 cechy:
? Prowadzą działalność gospodarczą o zasięgu międzynarodowym
? Posiadają zagraniczne filię

Korporacje transnarodowa jest przedsiębiorstwem prowadzącym działalność produkcyjną, usługową itd. W co najmniej dwóch krajach oraz posiadające ? również w co najmniej dwóch krajach swoje filię lub oddziały, będące w całości lub w części własnością przedsiębiorstwa macierzystego działające pod jego kontrolą.

Ze względu na strukturę własności wyróżniamy następujące rodzaje korporacji:
A) Takie, w których wszystkie aktywa w całości należą do przedsiębiorstwa macierzystego lecz zlokalizowane są w kilku ? co najmniej 2 krajach (korporacja transnarodowa)
B) Takie w których przedsiębiorstwo macierzyste jest właścicielem tylko części aktywów korporacji, w części zaś np. w filiach zorganizowanych formach joint-ventures ? są one także własnością innych zagranicznych przedsiębiorstw, przedsiębiorstwo można zatem określić jako korporację wielonarodową.

1) Korporacje transnarodowe (wielonarodowe) powstają i rozwijają się przede wszystkim poprzez zagraniczne inwestycje bezpośrednie.
2) Jest to lokowanie kapitału za granicą (zwykle poprzez przedsiębiorstwo macierzyste usytuowane w określonym kraju) w celu uzyskania bezpośredniego wpływ na działalność przedsiębiorstwa zagranicznego, w które się inwestuje (ewentualnie tworząc zarazem takie przedsiębiorstwo od podstaw) albo też z zamiarem dostarczenia dodatkowych środków przedsiębiorstwu, w którym inwestor kapitału ma już znaczący udział.

Inne drogi powstawania i rozwój korporacji transnarodowych to:
A) Tworzenie lub rozbudowa przedsiębiorstwa filialnego poprzez zaciąganie pożyczek w kraju jego usytuowanie lub na międzynarodowym rynku finansowym (przedsiębiorstwo macierzyste nie dokonuje eksportu swojego kapitału i bezpośrednich inwestycji zagranicznych, zwykle jednak inicjuje ono i nadzoruje cały proces.
B) Reinwestowanie części zysku z wcześniej już zainwestowanego kapitału

Do okoliczności sprzyjających powstaniu i szybkiemu rozwojowi korporacji transnarodowych należy zaliczyć:
1) Organizację przedsiębiorstw w formie spółek akcyjnych ? ułatwia ona dokonywanie przekształceń własnościowych; strukturalnych, np. drogą inwestycji kapitałowych
2) Osiąganie przez coraz liczniejsze przedsiębiorstwa krajowe etapu umiędzynarodowienia produkcji towarów i usług

Korporacje transnarodowe są uosobieniem międzynarodowych stosunków ekonomicznych z 2 powodów:
1) Fakt ich powstania i istnienia wiąże się z konkretną formą międzynarodowych stosunków ekonomicznych, tj. międzynarodowymi przepływami kapitałowymi (w formie np. zagranicznych inwestycji bezpośrednich).
2) Działalność tych podmiotów gospodarczych polega głównie na uprawianiu międzynarodowych stosunków ekonomicznych.

Rola korporacji transnarodowych w gospodarce światowej nieustannie wzrasta. Stają się one pierwszo planowymi podmiotami gospodarczymi na świecie, zastępujące tradycyjne główne podmioty, jakie były dotąd gospodarki narodowe.
Gospodarka narodowa to suma działalności gospodarczej przedsiębiorstw krajowych, a także tych korporacji transnarodowych, które włączyły daną gospodarkę narodową bądź jej określone działy (np. przemysł lub jego konkretne gałęzie, rolnictwo, usługi, system bankowy) w sferę swego działania.
Gospodarki narodowe poszczególnych krajów wraz z instytucją państwa są tradycyjnie uznawane za ważny podmiot gospodarki światowej.
Są one włączone do gospodarki światowej przede wszystkim poprzez działalność gospodarczą przedsiębiorstw krajowych, ewentualnie także transnarodowych.
Niezmiernie ważna rolą systemie powiązań gospodarki narodowej z gospodarką światową, odgrywa instytucje państwa, która spełnia funkcje regulacyjne i organizacyjne ? np. w sferze polityki, bezpieczeństwa, społecznej, gospodarczej ? oddziałując w większym lub mniejszym?
Polityka gospodarcza państwa oddziałuje na gospodarkę narodową lub na wybrane działy tejże gospodarki, wpływając na ich strukturę, sposób funkcjonowania i kierunku rozwoju.
Sferę gospodarki poddaną szczególnemu nadzorowi państwa są na ogół stosunki gospodarcze z zagranicą, które każde państwo stara się kontrolować i kształtować za pomocą środków, tzn. zagranicznej polityki ekonomicznej.
Państwo oddziałując na gospodarkę narodową, jej działy i nawiązywane przez poszczególne elementy tej gospodarki międzynarodowe stosunki gospodarcze ? może wpływać na miejsce i rolę danej gospodarki narodowej w gospodarce światowej.
Mimo rosnącej roli korporacji transnarodowej gospodarki narodowe są nadal znaczącymi podmiotami gospodarek światowych.

21. 10.2008 r.

Podmioty gospodarki światowej ?
? Ugrupowania integracyjne ? najczęściej o charakterze regionalnym ? są stosunkowo nowymi podmiotami gospodarki światowej.
? Pojawiły się i zaczęły nabierać znaczenia dopiero w okresie ostatnich 30-40 lat.
? Międzynarodowe ugrupowanie integracyjne to wyraźnie wyróżniający się na tle otoczenia ( w gospodarce światowej i w międzynawowych stosunkach ekonomicznych) względnie jednolity, nowy organizm gospodarczy, obejmując dwa lub więcej krajów (gospodarek narodowych).
? W obrębie takiego organizmu spoiwem łączącym jego elementy składowe (tzn. kraje i ich gospodarki) jest proces integracji gospodarczej, polegający na dostosowywaniu się struktur gospodarczych elementów składowych (a więc gospodarek narodowych integrujących się krajów, poszczególnych gałęzi tych gospodarek, działających i w ich ramach przedsiębiorstw itd.) W wyniku tego procesu powstaje nowa jednolita struktura gospodarcza, obejmująca obszar całego ugrupowania.
? Powstające i działające współcześnie międzynarodowe ugrupowania integracyjne mają charakter regionalny, to znaczy tworzą je zwykle kraje należące do tego samego regionu geograficznego, najczęściej sąsiadujące z sobą i reprezentujące zbliżony poziom rozwoju gospodarczego.
Ugrupowania integracyjne mogą mieć charakter:
? Formalny (zinstytucjonalizowany), tzn. przybierać postać np. międzynarodowego porozumienia lub organizacji gospodarczej bądź integracyjnej wraz ze stosowanymi strukturami organizacyjnymi i organami, ma za zadanie inicjować procesy integracyjne i im sprzyjać.
? Nieformalny ? ugrupowanie tworzą formalnie nie zorganizowane grupy krajów, jednak silnie powiązane międzynarodowymi stosunkami ekonomicznymi, między którymi zachodzą rzeczywiste procesy integracyjne.
Ugrupowania integracyjne (formalne i nieformalne) są pośrednio włączane do gospodarki światowej poprzez działalność gospodarczą następujących podmiotów:
? Przedsiębiorstw krajowych,
? Wspólnych przedsiębiorstw międzynarodowych,
? Przedsiębiorstw/korporacji transnarodowych (działających w ramach bądź na styku gospodarki narodowych krajów tworzących ugrupowania, bądź też w obrębie zintegrowanej gospodarki ugrupowania).
? O włączaniu ugrupowania integracyjnego w gospodarkę światową decydują nawiązywanie przez wyżej wymienione podmioty międzynarodowe stosunki ekonomiczne (wewnętrzne w ramach ugrupowania, a szczególnie zewnętrzne, tj. nawiązywane z podmiotami gospodarczymi spoza ugrupowania).
Uczestnictwo w ugrupowaniu integracyjnym umożliwia jego członkom:
? Zmianę zakresu, sposobu i form działalności gospodarczej,
? Zmianę organizacyjnej i regulacyjnej funkcji instytucji państwa;
? Wzrost konkurencyjności działania,
? Zmianę charakteru międzynarodowych stosunków ekonomicznych ? pojawiają się obok tzw. wewnętrznych, nowe tzw. zewnętrzne, tj. wychodzące poza obręb ugrupowania, międzynarodowe stosunki ekonomiczne.
? Procesy integracyjne zmieniają zasady i kształt powiązań poszczególnych podmiotów gospodarczych funkcjonujących w ramach ugrupowania z gospodarką światową.
? Tworzą się nowe powiązania z gospodarką światową ? o innej jakości ( w tym pod względem form, czy struktury) gospodarek integrujących się krajów, jak i gospodarki całego ugrupowania.
Międzynarodowe organizacje gospodarcze to ważne podmioty gospodarki światowej
? Organizacje te wpływają na mechanizmy międzynarodowej współpracy gospodarczej, a także na strukturę i charakter stosunków ekonomicznych między podmiotami gospodarki światowej.
? Spełniają one w gospodarce światowej funkcję regulacyjne, tj. ustanawiają pewne wzorce czy normy postępowania
? Organizacje te (ich statutowe organy) formułują odpowiednie zalecenia dla swoich członków Na ogół spełniają też funkcję kontrolne.
? Niektóre organizacje międzynarodowe o charakterze gospodarczym w ramach posiadanych uprawnień oraz możliwości prowadzą niekiedy ? obok funkcji regulacyjnych ? również bezpośrednią działalność polegają m.in. na udzielaniu krajom członkowskim różnego rodzaju pomocy, np. społecznej, humanitarnej (ONZ i jej agendy); finansowej, kredytowej, w rozwoju technicznym, gospodarczym (Bank Światowy), w rozwoju handlu (GATT).
? Wszystkie wymienione wcześniej podmioty gospodarki światowej (od przedsiębiorstw krajowych, a na międzynarodowych organizacjach gospodarczych kończąc) są lub mogą być jednocześnie podmiotami międzynarodowych stosunków ekonomicznych.
? Zaprezentowana podmiotowa struktura gospodarki światowej o jedna z opcji.
? Gospodarka światowa posiada też strukturę tzw. regionalną, a więc w jej ramach można wyodrębnić grupy państw według przyjętego kryterium, np. ustroju, stopnia rozwoju gospodarczego.

Pojęcie i zakres międzynarodowych stosunków ekonomicznych

Międzynarodowe stosunki ekonomiczne jako odrębna dyscyplina nauki - definicja
Międzynarodowe stosunki ekonomiczne to dyscyplina nauki opierająca się na zbliżonych do pozostałych dziedzin ekonomii podstawach metodologicznych. Ogólne motywy, którymi kierują się przedsiębiorstwa, państwa czy grupy państw w sferze działalności ekonomicznej są bowiem podobne bez względu na to, czy działalność ta ma charakter wewnątrzkrajowy, czy międzynarodowy.
Wydzielenie międzynarodowych stosunków ekonomicznych jako odrębnej dyscypliny nauki jest uzasadnione ściśle określonym zakresem zainteresowań badawczych. Akcent położony jest tu bowiem na powiązania między przedsiębiorstwami, krajami i grupami krajów, występujących w skalo międzynarodowej.
Powiązania te analizowane są z dwóch punktów widzenia
? Praw ekonomicznych rządzących zachowaniami przedsiębiorstw, krajów i grup krajów w procesie kształtowania międzynarodowych powiązań gospodarczych.
? Polityki ekonomicznej, którą prowadzą podmioty gospodarcze, rozwijając powiązania międzynarodowe.
Nauka o międzynarodowych stosunkach ekonomicznych składa się z dwóch części:
? Teorii międzynarodowych stosunków ekonomicznych,
? Międzynarodowej polityki ekonomicznej,

Teoria międzynarodowych stosunków ekonomicznych
Prawa formułowane i badane przez teorię międzynarodowych stosunków ekonomicznych mają częściowo charakter uniwersalny ? wspólny dla wszystkich dyscyplin nauk zajmujących się gospodarką, częściowo zaś są specyficzne dla tej dyscypliny nauki.
Do praw o charakterze uniwersalnym należy zaliczyć przede wszystkim zasadę przewagi względnej, sformułowaną przez D. Ricarda, a także prawa określające wpływ handlu zagranicznego na dochód narodowy, w tym teoria mnożnika i super mnożnika eksportowego.
Specyficzny charakter mają prawa:
? Formułowane przez międzynarodowe stosunki ekonomiczne ? określające rozwój różnych form powiązań międzynarodowych ( w tym np. przepływu towarów i usług);
? Kształtujące rozwój międzynarodowych powiązań instytucjonalnych i pieniężnych ( w tej dziedzinie międzynarodowe stosunki gospodarcze występują wyraźnie jako odrębna dyscyplina nauki).
W teorii międzynarodowych stosunków ekonomicznych najlepiej zostały zbadane i opracowane praw związane z powiązaniami towarowymi. Prawa te:
? Uwzględniają specyfikę branżową i geograficzną powiązań towarowych,
? Formułują długookresowe tendencje,
? Wskazują na odmienności handlu surowcami i żywnością względem handlu wyrobami przemysłowymi.

Mało zbadane są natomiast prawa rządzące:
? Międzynarodowym przepływem usług. TO forma powiązań ma stosunkowo krótką historię, zapoczątkowaną w połowie XX wieku. Dynamika ich rozwoju sprawia jednak, że poświęca się tej problematyce coraz więcej uwagi
? Międzynarodowym przepływem czynników produkcji. Analiza tego zjawiska to względnie nowa dziedzina teorii międzynarodowych stosunków ekonomicznych.


Teoria międzynarodowych stosunków ekonomicznych
? Dynamicznie rozwija się dziedzina teorii międzynarodowych stosunków ekonomicznych zajmująca się powiązaniami instytucjonalno - pieniężnymi, wiąże się to z szybkim wzrostem znaczenia międzynarodowych powiązań gospodarczych i związanych z tym prób instytucjonalizacji tego procesu.
? W efekcie powstają liczne organizacje międzynarodowe koordynujące powiązania gospodarcze między krajami i grupami krajów
? Szybko rozwija się międzynarodowe powiązania finansowe
? Teoria międzynarodowych stosunków ekonomicznych zajmuje się zatem formami i kierunkami powiązań pieniężnych oraz wpływem jaki wywierają zmiany charakteru tych powiązań na międzynarodowy podział pracy.

Międzynarodowa polityka ekonomiczna
Nauka o międzynarodowych stosunkach ekonomicznych rozróżnia pojęcia
? Zagraniczna polityka ekonomiczna
? Międzynarodowa polityka ekonomiczna.

Międzynarodowa polityka ekonomiczna koncentruje się na:
? Ocenie metod koordynacji stosunków międzynarodowych przez grupę państw lub skali globalnej oraz na:
? Instytucjach koordynujących tę politykę.
Jest to stosunkowo nowa dziedzina międzynarodowych stosunków ekonomicznych.

Przedmiot szczególnego zainteresowania międzynarodowej polityki ekonomicznej stanowią następujące obszary badań:
? Wymiana informacji dotyczących celów, środków i narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej prowadzonej przez poszczególne kraje, na uzgadnianie kierunków tej polityki oraz prowadzenie wspólnej polityki w skali międzynarodowej.
? Różnice między poszczególnymi formami międzynarodowej polityki ekonomicznej oraz wpływ tych form na korzyści czerpane ze współpracy międzynarodowej przez poszczególne kraje i grupy krajów
? Analiza podmiotów kształtujących międzynarodową politykę ekonomiczną w skali grup krajów, regionów geograficznych i w skali globalnej.
Szczególnym przypadkiem międzynarodowej polityki ekonomicznej jest integracja regionalna ? ekonomiczna
Integracją regionalną jest traktowana jako część nauki o międzynarodowych stosunkach gospodarczych.


Zagraniczna polityka ekonomiczna
? Zagraniczna polityka ekonomiczna to dziedzina badająca:
Cele, środki i narzędzie stosowane przez pojedyncze kraje w procesie rozwoju stosunków międzynarodowych.
Współczesna nauka o międzynarodowych stosunkach ekonomicznych w części dotyczącej zagranicznej polityki ekonomicznej stara się przede wszystkim:
? Odpowiedzieć na następujące pytania, jakie działania powinien podjąć kraj, aby zmaksymalizować swoje korzyści płynące z rozwoju stosunków gospodarczych z zagranicą, a także jaka powinna być rola państwa w kształtowaniu powiązań gospodarczych z zagranicą; jak zmieniała się ta rola w przeszłość i w jakim kierunku zmiany te będą postępować w przyszłości
? Sformułować cele zharmonizowane z potrzebami i możliwościami danego kraju oraz zagranicy
? Określić właściwe środki, za pomocą których poszczególne kraje powinny osiągać cele tej polityki ? w jakiej części środki te powinny pochodzić z zasobów własnych, w jakiej zaś z kredytów i innych źródeł.

Do narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej należą:
? Instrumenty wchodzące w zakres ogólnej polityki gospodarczej ? polityka kursu walutowego, polityka monetarna, polityka stopy procentowej, polityka podatkowa itp.?
? Narzędzia kształtujące głównie stosunki gospodarcze z zagranicą ? instrumenty taryfowe, parataryfowe i pozataryfowe.

Międzynarodowe stosunki ekonomiczne a nauka o gospodarce światowej
Wzrost znaczenia procesów o zasięgu ogólnoświatowym, nie będących jednocześnie suma zjawisk mających miejsce w poszczególnych krajach czy grupach krajów, lecz przybierających wymiar globalny i rządzących się własnymi prawami, zrodził zwiększone zainteresowanie wyodrębnieniem się międzynarodowych stosunków ekonomicznych jako odrębnej dyscypliny badawczej.
Analizowane są zatem problemy lokalne w skali: kraj ? zagranica w sposób niezależny od podmiotów uczestniczących w stosunkach międzynarodowych.
Zjawiska globalne to m.in.:
Szybki, ale nierównomierny w skali gospodarki światowej rozwój demograficzny, zadłużenie międzynarodowe, zanieczyszczenie środowiska naturalnego, rewolucja techniczna itp.

Geneza i rozwój procesów globalnych to przedmiot badań różnych dyscyplin naukowych.
? W niektórych krajach problematyka ta stanowi odrębną dyscyplinę badawczą. W części krajów została w formie dyscypliny wyodrębniona ?gospodarka światowa?.
? W Polsce badania teoretyczne dotyczące problematyki globalnej i gospodarki światowej są prowadzone w ramach dyscypliny naukowej ?międzynarodowe stosunki ekonomiczne?. W pewnych choć ograniczonym zakresie badania te są również prowadzone w obrębie dyscypliny ?makroekonomi?.

Wzrost znaczenia nauki o międzynarodowych stosunkach ekonomicznych
? W Polsce międzynarodowe stosunki ekonomiczne są dyscypliną naukową względnie młodą.
? Jej rozwój w Polsce został zapoczątkowany na przełomie lat 50. I 60.
POWSTANIE I ROZWÓJ GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

Geneza internacjonalizacji procesu gospodarowania
? Rozwój gospodarczy jest procesem, który w coraz większym stopniu nabiera wymiaru międzynarodowego.
? Postęp techniczny sprawia, że podział pracy od początku XIX w. rozszerza się poza granice jednego kraju i zaczyna obejmować swym zasięgiem coraz większą część świata.
? Początkowo więzi gospodarcze między podmiotami gospodarczymi zlokalizowanymi w różnych krajach sprowadzały się do wymiany produktów (przeważnie surowców).
? Później intensywność handlu uległa zwiększeniu; współpraca międzynarodowa poszerzyła swój zakres o nowe dziedziny aktywności gospodarczej.
Głównym czynnikiem powodującym internacjonalizację procesu gospodarowania jest postęp techniczny. Powoduje on:
? Rozszerzenie geograficznego zasięgu międzynarodowych więzi gospodarczych
? Pojawienie się nowych form współpracy międzynarodowej
Handel międzynarodowy nie jest zjawiskiem nowym.
Istniała zarówno w Starożytności jak i Średniowieczu
? Wymiana międzynarodowa różnią się jednak od obecnej następującymi atrybutami:
? Ówczesny handel międzynarodowy nie miał większego na procesy gospodarowania zachodzące w poszczególnych krajach;
? Przedmiotem wymiany były przede wszystkim towary luksusowe, o czym świadczą m.in. takie nazwy dróg handlowych jak Szlak Bursztynowy czy Droga Jedwabna ? Obroty tego typu towarami odbywały się na bardzo małą skalę, co wynikało przede wszystkim z braku szybkich i bezpiecznych środków transportu
? Więzi handlowe powstające między poszczególnymi krajami miały na ogół nietrwały charakter i dlatego nie powodowały zmian w strukturze produkcji w kraju eksportera czy importera.
? Wyjątkiem był handel międzynarodowy takimi produktami jak zboże czy drewno. Handel tymi towarami prowadzi do zmian w strukturze wytwórczości krajów, które świadomie specjalizowały się w produkcji przeznaczonej na rynki innych krajów. W Starożytności import zboża i drewna do głównych skupisk ludności był w znacznym stopniu kontrolowany przez ośrodki władzy.
? W średniowiecznej Europie handel międzynarodowy takimi produktami jak sól, drewno, płótno żaglowe, smoła ? artykułami o podstawowym znaczeniu dla przechowywania żywności oraz budowy domów i statków ? osiągał skalę masową.

Wielkie odkrycia geograficzne w wiekach XV ? XVII spowodowały dalszy wzrost handlu międzynarodowego. Poszerzenie horyzontu geograficznego handlu o Amerykę w małym stopniu prc

04.11.2008 r.

Geneza internacjonalizacji procesu gospodarowania
? Stosukowo małe znaczenie handlu międzynarodowego utrzymujący się przez całe tysiąclecie wynikało z braku technicznych możliwości przewozu towarów na dalsze odległości ? podział pracy musiał być zatem ograniczony do relatywnie niewielkiego obszaru.
? Niski poziom zaawansowania techniki powodował, że produkcja w owym czasie Ne korzystała z surowców niedostępnym na danym terenie.
? Rewolucja przemysłowa sprawiła dopiero przełom ilościowy i jakościowy w handlu międzynarodowym.
? Maszyna parowa i telegraf to najważniejsze wynalazki, które umożliwiały zwiększenie zakresu handlu międzynarodowego (o nowe obszary i nowe towary).
? Masowe przewozy na bliższe i dalsze odległości przestały być przeszkodą nie do pokonania.
? Z rewolucją przemysłową wiąże się zjawisko intensyfikacji podziału pracy. Nastąpił bowiem wzrost zapotrzebowania na siłę roboczą, co powodowało ruchy migracyjne ludność (np. ze wsi do miast). Wzrost popytu na żywność prowadził do zwiększenia przywozu artykułów spożywczych z zagranicy.
? Następstwem dwóch zjawisk: rewolucji przemysłowej i wzrostu podziału pracy o zasięgu międzynarodowym był ilościowy wzrost obrotów i zwiększeniem liczby towarów będących przedmiotem obrotów międzynarodowych.

Nastąpiły zmiany w strukturze produkcji wielu krajów. Polegały one na:
? Zmniejszaniu produkcji rolnej i zwiększaniu produkcji artykułów przemysłowych ( w tym narzędzia, np. w Anglii)
? Uruchamianiu kopalń rud metali (w krajach pozaeuropejskich)
? Zmianie struktury rolnictwa (w krajach tropikalnych zastępowanie części produkcji zbóż uprawami roślin przemysłowych, np. bawełny czy kauczuku) z myślą o dostawach na rynki zagraniczne
? II połowa XIX wieku ? ukształtowanie się gospodarki światowej, czyli systemu trwałych powiązań gospodarczych między krajami, obejmujących swym zasięgiem cały świat.
? I wojna światowa spowodowała zerwanie m.in. zerwanie wielu więzi wykształconych w XIX w. ? uległy one w okresie międzywojennym tylko częściowemu odtworzeniu. Zdecydowały o tym:
o Wzrost tendencji autarkicznych pod wpływem doświadczeń wojennych kryzysem ekonomicznym lat 1929-1933
o Załamanie międzynarodowego systemu walutowego opartego na złocie
? Po II wojnie światowej powiązania gospodarcze istniejące w latach międzywojennych uległy częściowemu odtworzeniu
? Na początku lat 60. XX wieku nastąpił wyraźny wzrost międzynarodowych obrotów towarowych i ekspansja innych form współpracy gospodarczej o zasięgu międzynarodowym.
? Proces internacjonalizacji nasilił się znacznie na przełomie lat 80. I 90. Ubiegłego stulecia ? wtedy to pojawiło się pojęcie globalizacji procesu gospodarowania.
? Adam Budnikowski podaje następującą definicję tego pojęcia ?globalizacja to proces coraz bliższego, realnego scalania gospodarek narodowych, przejawiającego się w dynamicznym wzroście obrotów handlowych, międzynarodowych przepływów kapitałowych i usługowych, będący efektem wzrastającej tendencji do traktowania ? przez coraz większą liczbę przedsiębiorstw ? całego świata jako rynku zbytu?. (nauczyć się do zaliczenia)
? Powstanie gospodarki światowej wiąże się z rewolucją przemysłową a globalizacja jest następstwem rewolucji informatycznej, będącej świadectwem przyśpieszenia postępu technicznego w ostatnich dziesięcioleciach (począwszy od lat 80. XX wieku).
? O globalizacji gospodarki świata zdecydowały takie wynalazki jak: komputer, fax, Internet, telefon komórkowy i łączność satelitarna.

Przyśpieszenie postępu technicznego w transporcie spowodowało:
? Rozwój lotnictwa pasażerskiego wykorzystującego samoloty odrzutowe, w tym ponaddźwiękowe
? Pojawienie się pod koniec lat 50. Kontenerów ? znalazły swe zastosowanie w transporcie morskim, kolejowym i samochodowym ( w efekcie nastąpiła współpraca tych rodzajów transportu i powstanie tzw. transportu intermodalnego).
? W przewozach morskich pojawiły się w latach 60. Olbrzymie zbiornikowce ? pozwoliły one obniżyć koszty transportu towarów masowych.
? Spadek kosztów przewozu będący także wynikiem deregulacji w dziedzinie transportu.
O jednolitości rynku światowego decyduje działalność mediów, które kształtują i upowszechniają wzorce konsumpcji jednakowe dla klientów na całym świecie.
O globalizacji w gospodarce decyduje również międzynarodowa mobilność kapitału ? niemożliwa do wyobrażenia kilkadziesiąt lat temu. Zwiększenie niezawodności i obniżenie kosztów łączności międzynarodowej umożliwia natomiast lepszą synchronizację produkcji między filiami przedsiębiorstwa zlokalizowanymi w różnych krajach.

Postęp techniczny był ważną przyczyną rozwoju międzynarodowego obrotu usługami (szczególnie w komputeryzacji i telekomunikacji i transporcie).
Inne czynniki (oprócz rewolucji informatycznej i przyśpieszenie tempa postępu technicznego), które przyczyniły się do globalizacji gospodarki światowej to:
? Upadek systemu komunistycznego i gospodarki centralnie planowanej w Europie Środkowej i Wschodniej oraz w byłym Związku Radzieckim
? Zapoczątkowanie przemian zmierzających do budowy gospodarki rynkowej w Chinach. Nastąpiło bowiem ujednolicenie ( nie licząc Kuby i Korei Północnej) systemu gospodarowania w całym świecie.
? Postępująca liberalizacja obrotów handlowych, kapitałowych i usługowych w wyniku działania WTO, OECD i regionalnych ugrupowań integracyjnych.

Współczesny handel międzynarodowy
? Według Adama Budnikowskiego?
?globalizacja procesu gospodarowania, jakiej jesteśmy świadkami, dotyczy przede wszystkim światowego przemysłu, a w mniejszym stopniu dotyczy rolnictwa i górnictwa?.
Spowodowane jest to charakterem postępu technicznego, który sprzyja rozwojowi
? Handlu wewnątrzgałęziowego (handel polegający na tym że dwa kraje produkują towary określonej grupy (np. samochody) i je eksportują ale jednocześnie importują też inne z tej samej grupy towarowej z zagranicy).
? Międzynarodowej kooperacji przemysłowej, tj. międzynarodowego podziału pracy, zwłaszcza w dziedzinie podzespołów i części, na niespotykaną dotąd skalę. Zjawisko to ma swe następstwa w strukturze geograficznej obrotów międzynarodowych ? chodzi tu o wzrost roli krajów uprzemysłowionych i dominującą pozycję krajów rozwiniętych w całości handlu międzynarodowego (w 2000 roku przypadło na nie ponad 72% eksportu światowego).
Znaczenie handlu międzynarodowego dla gospodarek poszczególnych krajów nie jest jednakowe.

Relacja eksportu do PKB danego kraju zależy od następujących czynników:
? Wielkości rynku
Kraje rozwinięte o stosunkowo niewielkiej liczbie ludności osiągają najwyższą relację eksportu do produktu krajowego brutto.
W krajach o bardzo dużych rynkach zbytu (zarówno rozwiniętych, jak i rozwijających się relacja ta jest dużo niższa. Dzieje się tak ponieważ rodzimy duży rynek sprawia, że producenci nie muszą rozwijać sprzedaży swych towarów za granicą
Duże kraje są też często mniej uzależnione od zagranicznych dostaw surowców i żywności ? posiadają własne zasoby surowców i odpowiedni areał gruntów ornych do rozwijania produkcji rolnej.

Znaczenie handlu międzynarodowego dla poszczególnych krajów:
Relacja eksportu do PKB danego kraju zależy ponadto od następujących czynników:
? Poziomu rozwoju gospodarczego,
? Strategii rozwoju
? Wielkości zasobów naturalnych
? Położenia geograficznego,
? Przyczyn historycznych

? Możliwość korzystania przez dany kraj z korzyści, jakie są z tym związane, zależy od jego międzynarodowej konkurencyjności
? Międzynarodowa konkurencyjność to ?zdolność danego kraju do wytwarzania i sprzedaży na rynkach zagranicznych dóbr i usług, które są tańsze i lub lepsze od oferowanych przez inne kraje?.
? Zależy ona od wydajności pracy, konkurencyjności przedsiębiorstwa danego kraju, tempa postępu technicznego, poziomu edukacji społeczeństwa, polityki ekonomicznej i społecznej prowadzonej przez rząd, istniejących tradycji handlowych i przemysłowych oraz posiadanych zasobów naturalnych.


WSPÓŁCZESNY HANDEL MIĘDZYNARODOWY
jego struktura i trendy dalszego rozwoju

Międzynarodowy podział pracy jako podstawa międzynarodowej wymiany handlowej
? Międzynarodowy podział pracy to specjalizacja krajów w produkcji i wymianie towarów.
? Jest to dynamiczny, podlegający ciągłym przemianom system międzynarodowych więzi gospodarczych, ukształtowanych na bazie specjalizacji produkcji i realizowanych m.in. poprzez międzynarodową wymianę handlową.
? Tradycyjny międzynarodowy podział pracy ukształtował się ostatecznie na przełomie XVIII i XIX wieku oraz w początkach XIX wieku.
? W jego ramach rozwijały się dwie specjalizacje: przemysłowa i surowcowo ? rolnicza.
? Rewolucja przemysłowa i system kolonialny to dwa czynniki decydujące o podziale świata na kraje rozwinięte ? specjalizujące się w produkcji przemysłowej i słabo rozwinięte ? wąsko wyspecjalizowane w produkcji surowcowej lub rolniczej.
? Tradycyjny międzynarodowy podział pracy, który istniał do II wojny światowej, doprowadził do olbrzymich dysproporcji w poziomach rozwoju gospodarczego tych dwóch grup krajów.
? Po II wojnie światowej nastąpił upadek tego systemu ? zaczął tworzyć się współczesny międzynarodowy podział pracy
? Jednak skutki poprzedniego są widoczne do dziś i nieprędko uda się je zlikwidować.


Czynniki rozpadu tradycyjnego międzynarodowego podziału pracy
Czynniki ,które zadecydowały o rozpadzie tradycyjnego międzynarodowego podział pracy:
? Zmiana układu sił w grupie rozwiniętych krajów ? wzrost ekonomicznej roli USA i Japonii
? Gospodarcze skutki kryzysu lat 30. XX w.
? Polityczno ? gospodarcze skutki II wojny światowej
? Powstanie grupy krajów socjalistycznych
? Wzrost niezależności politycznej i gospodarczej grupy krajów słabo rozwiniętych
? Upadek systemu kolonialnego

Nowy międzynarodowy podział pracy
Do wykreowania nowego międzynarodowego podziału pracy przyczynił się szybki postęp naukowo-techniczny i produkcyjny, obserwowany we współczesnym świecie. (Adam Budnikowski określa to zjawisko jako drugą ewolucję przemysłową).

Atrybuty nowego podziału prac:
Szczególne cechy:
? Odchodzenie od tradycyjnej, ogólnej specjalizacji surowcowo-rolniczej i przemysłowej
? Rozszerzanie i pogłębianie specjalizacji w produkcji konkretnych wyrobów przemysłowych i ich elementów.
? Współczesny międzynarodowy podzial pracy (inaczej przemysłowy podział pracy) charakteryzuje się pogłębioną specjalizacją produkcji przemysłowej ? w jej ramach maleje rola tzw. specjalizacji międzygałęziowej, wzrasta natomiast rola specjalizacji wewnątrzgałęziowej czy nawet wewnątrz asortymentowe
? Poszczególne kraje mogą rozwijać podstawowe kierunki współczesnej produkcji przemysłowej, uwzględniającej wymogi nowoczesnej techniki, technologii, badań naukowych, nie wytwarzając przy tym we własnym zakresie wszystkich elementów produkowanych przez siebie gotowych wyrobów przemysłowych.
? Następuje systematyczne zaciśnianie się wzajemnych więzi gospodarczych, a szczególnie produkcyjnych oraz obrotów handlowych między różnymi grupami krajów i krajami
? Pojawiają się tendencje do regionalnej ingerencji gospodarczej, powstają przesłanki dla szerokiej, ponadregionalnej międzynarodowej wymiany handlowej, kooperacji produkcyjnej i współpracy gospodarczej, w tym również między krajami o różnych systemach i poziomach rozwoju gospodarczego.

Podstawowe czynniki zmian strukturalnych współczesnego handlu międzynarodowego
Zmiany w strukturze współczesnego handlu międzynarodowego są konsekwencjami czynników strukturalnych takich jak:
? Tendencje w międzynarodowym podziale pracy
? Zmiany w strukturze współczesnej produkcji przemysłowej
? Zmiany w strukturze produkcji surowcowej i rolniczej
? Zmiany w strukturalne w gospodarkach poszczególnych krajów i grup krajów np. długofalowe zmiany wielkości i strukturze produkcji, inwestycji i konsumpcji, generalne zmiany w technice bądź technologii wytwarzania, procesy industrializacji, rekonstrukcji czy modernizacji kluczowych dziedzin produkcji

Na handel międzynarodowy oddziaływają :
? Czynniki koniunkturalne, czyli wahania koniunktury gospodarczej (szczególnie w gospodarce krajów wysokorozwiniętych)
? Instytucjonalne, np. zagraniczna polityka ekonomiczna poszczególnych krajów i grup krajów, jej charakter (np. liberalny lub protekcyjny), cele tej polityki, stosowane w jej ramach środki i narzędzia,, które mogą sprzyjać rozwojowi handlu międzynarodowego bądź ten rozwój hamować, także międzynarodowa polityka ekonomiczna (lub handlowa) prowadzona przez międzynarodowe organizacje gospodarcze ugrupowania porozumienia integracje, handlowe
? Rynkowe ? zmiany cen podstawowych grup towarowych występujących w światowych obrotach handlowych

Przemiany w handlu międzynarodowym w latach 1970 ? 1993
W latach 1970 ? 1993 w handlu międzynarodowym zachodziły istotne zmiany. Polegały one głównie na:
? zwiększenie ogólnej wartości światowego handlu (światowego eksportu towarowego) ? największy wzrost wartości odnotowań w eksporcie towarów przemysłowych
? Wzroście kosztów produkcji (przemysłowej) pod wpływem zmian w cenach paliw i surowców
? Przesunięcia w strukturze towarowej i geograficznej
? Nowych tendencjach np. spadek popytu na paliwa i niektóre surowce, związany z energo? i surowcooszczędnymi technologiami produkcji przemysłowej
? Nowych zjawiskach np. spadek znaczenie grupy dawnych krajów socjalistycznych, wzrost znaczenia krajów azjatyckich czy tzw. krajów nowo uprzemysłowionych

Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych
? Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych to wzajemne dostosowania tych struktur obrębie dwóch lub większej liczby krajów
? Komplementarność może być traktowana jako stan (zjawisko statyczne) i jako proces (zjawisko dynamiczne). Jako stan pojecie to oznacza stopień dopasowania struktur gospodarczych danym momencie. Komplementarność jako proces to zmiany zakresu dopasowania struktur zachodzących pod wpływem czynników strukturalnych, techniczno- technologicznych, instytucjonalnych i koniunkturalnych

Komplementarność struktur gospodarczych
? Komplementarność struktur gospodarczych w ujęciu dwustronnym lub wielostronnym jest następstwem międzynarodowego podziału pracy. Jednocześnie jest ona przyczyną tego podziału
? Ma ona charakter historyczny tj. odzwierciedla wpływ czynników determinujących ją w przeszłości

Korzyści z międzynarodowej komplementarności struktur gospodarczych
Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych stwarza krajom uczestniczącym w wymianie międzynarodowej możliwość:
? Czerpania korzyści większych, niż byłoby to możliwe w przypadku jej braku
? Poprawy warunków produkcji i zbytu towarów
? Zwiększania skali produkcji

Rodzaje komplementarności struktur gospodarczych
Międzynarodowa komplementarność struktur gospodarczych może mieć charakter międzygałęziowy lub wewnątrzgałęziowy.
? Międzygałęziowa komplementarność struktur gospodarczych
? U jej podstaw znajdują się różnice w zasobach czynników produkcji tj. bogactw naturalnych, pracy i kapitału (najczęściej różnice warunków naturalnych)
? Ważną przyczyną komplementarności międzygałęziowej jest zróżnicowana gałęziowa struktura przemysłu.
Przykłady:
? Kraje posiadające dużo surowców mineralnych są komplementarne do krajów nie posiadających takich surowców, ale mające dobrze rozwinięty przemysł
? Państwa bogate w zasoby pracy i zezwalające na emigrację pracowników np. w okresach zbiorów płodów rolnych a inne prowadzące podobne dziedziny rolnictwa
? Kraje rozwijające usługi cierpiące na niedobory rąk do pracy a inne bogate w zasoby pracy
? W jednych krajach dobrze rozwinięty przemysł ciężki (posiadający obfite zasoby rudy żelaza, miedzi) a kraje zasobne w energię (węgiel, ropę, gaz ziemny)
? Kraje mające dobrze rozwinięty przemysł odzieżowy a producenci tkanin i przędzy lub plantatorzy roślin wykorzystywanych w przemyśle tekstylnym (bawełny, lnu, konopi)

? Wewnątrzgałęziowa k. s .g
? U jej podstaw znajdują się różnice wydajności czynników produkcji
? Tradycyjna komplementarność w ujęciu międzygałęziowy traci na znaczeniu ponieważ postęp techniczny powoduje, że producent staje się mniej zależny od źródeł surowców
? Wewnątrzgałęziowa komplementarność polega na wzajemnym uzupełnianiu się producentów zespołów, podzespołów i część
? Zamiast rozwijania w jednym kraju wszystkich faz produkcji składających się na powstanie wyrobu gotowego, następuje ich rozdzielenie pomiędzy współpracującego kraje
? Wyrób gotowy jest wtedy tańszy i bardziej konkurencyjny
? mamy tu do czynienia z uzupełnianiem się producentów na podobnym poziome rozwoju gospodarczego i technicznego
? Taka komplementarność oznacza ściślejsze powiązania producentów iż w przypadku komplementarności międzygałęziowej. Są one bowiem ogniwami jednego procesu wytwórczego prowadzącego do powstania wyrobu finalnego.




Pytania:
1. Pojęcia - Gospodarka światowa , międzynarodowe stosunki ekonomiczne
2. Struktura gospodarki światowej
3. Podmioty gospodarki światowej, podmiotowość
4. Proces internacjonalizacji przedsiębiorstw krajowych
5. Znaczenie I rewolucji przemysłowej (wpływ na produkcję)
6. Międzynarodowy podział pracy, w tym tradycyjny, i przemysłowy podział pracy
7. Czynnik, które zadecydowały o rozpadzie tradycyjnego podziału pracy
8. Atrybuty współczesnej międzynarodowej wymiany handlowej w odróżnieniu od tej we wcześniejszych okresach
9. Komplementarność międzygałęziowej i wewnątrzgałęziowa struktur gospodarczych