Unia Europejska.
Podstawowe traktaty i ich najważniejsze postanowienia, na których zbudowano Wspólnoty Europejskie i Unię Europejską, oraz charakter prawny tych traktatów.
Podstawowe traktaty i ich najważniejsze postanowienia, na których zbudowano Wspólnoty Europejskie i Unię Europejską, oraz charakter prawny tych traktatów.
Na dorobek prawny Wspólnot Europejskich składają się prawo pierwotne, czyli traktatowe oraz prawo wtórne, stanowione przez właściwe instytucje Unii Europejskiej. Prawo wtórne tworzą: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje oraz zalecenia i opinie nie mające charakteru wiążącego, jak i inne akty organów Unii Europejskiej, także orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Prawo traktatowe ma charakter prawa międzynarodowego publicznego i wszelkie inne akty prawa wspólnotowego muszą być z nim zgodne, w przeciwnym razie prawo wtórne jest nieważne. W skład dorobku prawnego Wspólnot wchodzą także umowy międzynarodowe zawierane pomiędzy państwami członkowskimi UE a innymi podmiotami prawa międzynarodowego Do aktów prawa pierwotnego należą: Traktat Paryski, Traktaty Rzymskie, Jednolity Akt Europejski, Traktat o Unii Europejskiej, Traktat Amsterdamski, Traktaty Akcesyjne, protokoły i deklaracje załączone do powyższych traktatów:
1.. Jednolity Akt Europejski (ang.: Single European Act - SEA) - został podpisany przez dziewięć państw członkowskich Wspólnot Europejskich 17 lutego 1986 roku (pozostałe państwa członkowskie - Dania, Grecja i Włochy złożyły podpisy w dniu 28 lutego 1986 roku) i, po ratyfikacji przez państwa członkowskie, wszedł w życie 1 lipca 1987 roku. W jego wyniku Traktat o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej został rozszerzony o nowe rozdziały poświęcone sprawom koordynacji polityki monetarnej, polityce społecznej, spójności gospodarczej i społecznej, badaniom i rozwojowi technologicznemu oraz ochronie środowiska. JAE zakłada tworzenie i rozwijanie wspólnej polityki w wielu dziedzinach. Doprowadził do utworzenia 1 stycznia 1993 roku rynku wewnętrznego. JAE ustanowił również nową procedurę współpracy między Parlamentem Europejskim a Radą Ministrów, procedurę zgody Parlamentu Europejskiego w procesie aprobaty Traktatów Akcesyjnych i Układów Europejskich oraz rozwinął współpracę państw członkowskich w dziedzinie polityki zagranicznej.
2.Traktat z Maastricht (Traktat o Unii Europejskiej) – traktat przyjęty na konferencji międzyrządowej w Maastricht, w grudniu 1991r. (podpisany 7.02.1992). Głównym celem traktatu było stworzenie Unii Europejskiej. traktat połączył uregulowania dot. Unii Gospodarczej i Walutowej z traktatem o ustanowieniu EWG (Wspólnota Europejska) i włączenie do traktatu regulacji o współpracy w zakresie polityki sprawiedliwości i spraw wewnętrznych i o unii politycznej. Główne osiągnięcia TUE, to: stworzenie podstaw do urzeczywistnienia Unii Gospodarczej i Walutowej, prawne usankcjonowanie przestrzegania Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, rozszerzenie obszaru oddziaływania Wspólnot, wprowadzenie obywatelstwa Unii Europejskiej, wzmocnienie prerogatyw Parlamentu Europejskiego, zacieśnienie współpracy w ramach polityki wewnętrznej i wymiaru sprawiedliwości. W ramach TUE przewidziano możliwość jego rewizji, czego w istocie dokonał traktat amsterdamski w 1996r.
3. Traktat Akcesyjny - jest umową międzynarodową zawartą między państwami członkowskimi Unii Europejskiej a państwem kandydującym, której przedmiotem jest członkostwo kraju kandydującego w Unii Europejskiej. Traktat składa się z następujących części: 1) Traktatu w sprawie przystąpienia, 2) Aktu dotyczącego warunków przystąpienia i dopasowania do traktatów (zawierającego wynegocjowane okresy przejściowe i derogacje), 3) Protokołów dodatkowych, 4) Aktu końcowego (dokumentu stwierdzającego, że Traktat, Akt Akcesji, Protokoły i Wspólne Deklaracje zostały przyjęte w ramach Międzyrządowej Konferencji Akcesyjnej Państw Członkowskich i Kandydujących), 5) Wspólnych Deklaracji. Traktat w sprawie przystąpienia i Akt dotyczący warunków przystąpienia stanowią łącznie Traktat o przystąpieniu w szerokim znaczeniu, który należy do wspólnotowego prawa pierwotnego. Natomiast Akt końcowy nie jest częścią składową Traktatu o przystąpieniu z punktu widzenia prawa międzynarodowego. Traktat Akcesyjny podlega ratyfikacji zgodnie z uregulowaniami przyjętymi w danym kraju. Zgodnie z Konstytucją RP po podpisaniu Traktatu może się odbyć ogólnokrajowe referendum zezwalające na jego ratyfikację.
4.Traktat Amsterdamski - podpisany 2 października 1997 roku w Amsterdamie przez 15 państw członkowskich Unii Europejskiej. Wszedł w życie 1 maja 1999 roku. Traktat wprowadza poprawki do Traktatu o Unii Europejskiej, Traktatów Rzymskich oraz innych aktów wspólnotowych. Najważniejsze zmiany to poprawienie czytelności i jawności działań Unii Europejskiej, zaakcentowanie ochrony szeroko pojętych praw obywateli UE, uproszczenie procedur prawodawczych i zmiany instytucjonalne, szerokie zmiany w dotychczasowym III filarze Unii (współpraca w zakresie spraw wewnętrznych i wymiaru sprawiedliwości), zmiany w II filarze (Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa), nowe postanowienia sankcjonujące elastyczność integracji w postaci wzmocnionej współpracy. III filar wprowadzony przez Traktat Amsterdamski stanowi współpraca policyjna i sądowa w sprawach karnych.
5. Traktat Paryski - ustanowił Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Podpisały go Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy 18 kwietnia 1951 roku w Paryżu. Wszedł w życie 23 lipca 1952 roku, a wygasa w 2002 roku.
6. Traktaty Rzymskie- traktaty założycielskie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej, a także przynależne im protokoły dodatkowe. Traktaty zostały podpisane 25 marca 1957 roku w Rzymie przez Belgię, Danię, Francję, Holandię, Luksemburg i RFN i weszły w życie 1 stycznia 1958 roku. W preambule traktatu ustanawiającego EWG sformułowane są główne cele integracji europejskiej (ścisła współpraca narodów europejskich, postęp gospodarczy i społeczny, stała poprawa warunków życia i pracy, zachowanie pokoju i wolności.
7. Traktat z Nicei - 11 grudnia 2000 r. w Nicei zakończył się szczyt Rady Europejskiej. Jego tematem była przede wszystkim reforma instytucjonalna, warunkująca przyjęcie do Unii Europejskiej nowych państw członkowskich. Podczas spotkania w Nicei szefowie państw i rządów skoncentrowali się na 3 zasadniczych sprawach : 1)Ogólnej liczbie komisarzy w Komisji Europejskiej oraz ich przydziale dla poszczególnych państw członkowskich.2)Zasadzie podziału głosów w Radzie podczas głosowania za pomocą kwalifikowanej większości. 3)Rozszerzenia zasady głosowania w Radzie za pomocą większości kwalifikowanej na nowe dziedziny (kosztem ograniczenia zakresu dla którego obowiązywała jednomyślność).Rada Europejska obradująca w Feira (Portugalia) przesądziła o włączeniu do tej grupy spraw kolejnego czwartego zagadnienia tj. zasady bliższej współpracy między państwami członkowskimi.
Akty prawa wtórnego – przepisy wydane na podstawie aktów pierwotnych. Mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Są to przede wszystkim:
1. Rozporządzenia– mają zastosowanie ogólne, obowiązują w całości i stosowane są bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich, które mają obowiązek sprawnego ich egzekwowania.
2. Dyrektywy– określają cel pozostawiając przy tym władzom krajowym mniejszą lub większą swobodę w wyborze sposobu jego osiągnięcia.
3. Decyzje– w przeciwieństwie do rozporządzeń i dyrektyw mają charakter indywidualny i konkretny. A ponieważ obowiązują bezpośrednio w krajach członkowskich nie ma konieczności harmonizacji z nimi przepisów tych krajów.
Derogacja – prawo przysługujące krajom członkowskim UE do "wyłączania się", czyli nie podejmowania zadań realizowanych w UE, których sobie nie życzą. Pierwszym a zarazem najsłynniejszym przykładem derogacji było nie przystąpienie przez Wielką Brytanię, Szwecję i Danię do Unii Monetarnej. Kraje te do tej pory nie zastąpiły swoich walut narodowych euro.
Harmonizacja prawa – proces zmniejszania różnic czyli przybliżania (dostosowywania) przepisów prawnych i administracyjnych państw członkowskich UE, tak, aby pozwalały na jak najbardziej sprawne działanie wspólnego rynku.
Nadrzędność prawa UE – prawidłowo wydane, bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa UE są nadrzędne w stosunku do wszelkich przepisów prawa krajowego państw członkowskich. W przypadku gdy okazuje się, że jakiś przepis prawa kraju członkowskiego jest sprzeczny z aktem unijnym, to zostaje on uchylony niezależnie od tego, czy obowiązywał on przed czy też po uchwaleniu aktu UE (w tym przypadku stać się tak mogło w wyniku błędu legislacyjnego.
Porządek prawny Wspólnot jest na bieżąco uzupełniany o orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości. Dzięki temu orzecznictwu wypracowane zostały podstawowe zasady prawne: pewności prawnej, proporcjonalności działań do celu, zgodności aktów administracyjnych z prawem, zakaz dyskryminacji, zasada jednakowego traktowania.
Konstrukcja organów Wspólnot Europejskich i ich wzajemne zależności są skomplikowane. Mimo, że w UE funkcjonuje Rada Unii Europejskiej nazywana też Radą Ministrów UE oraz Parlament Europejski, podział władzy w UE jest bardziej złożony niż mogłoby to wynikać z tych dość złudnych nazw. Przypomnijmy, że podstawowe instytucje UE biorące udział w procesie prawotwórczym to Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja Europejska, Komitet Ekonomiczno-Społeczny, COREPER. Funkcje kontrolne sprawują przede wszystkim Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich oraz Europejski Trybunał Rewidentów Księgowych (Trybunał Obrachunkowy). Wpływ polityczny na prawotwórstwo w UE wywiera także Rada Europejska oraz pośrednio państwa członkowskie.
W UE istnieją różne procedury prawotwórcze łączące w sobie uprawnienia poszczególnych organów i pozwalające wypracować konkretne akty i decyzje prawne. Podstawowe to: procedura konsultacji, procedura współdecydowania, procedura współpracy instytucjonalnej oraz procedura zgodności.