Dlaczego Unia Europejska ??

Czemu służy Unia Europejska? Dlaczego i w jaki sposób została stworzona? Jak funkcjonuje? Czego już dokonała dla swoich obywateli i jakie nowe wyzwania przed nią stoją? Jakie są niezbędne zmiany, które należy wprowadzić w związku z rozszerzeniem do 25 lub 30 krajów? Czy w erze globalizacji UE może skutecznie rywalizować z innymi wielkimi gospodarkami? Czy Europa może nadal odgrywać czołową rolę na arenie międzynarodowej?

Oto niektóre z pytań, na które stara się odpowiedzieć Pascal Fontaine, ekspert UE i były profesor uniwersytecki, w ramach niniejszej broszury. Napisana w sposób jasny i przystępny, całkowicie zaktualizowana w 2003 r., broszura „Europa w 12 lekcjach” stanowi kontynuację i uzupełnienie jego bardzo popularnej broszury „10 lekcji o Europie\".

1. Dlaczego Unia Europejska?

Pokój

Idea zjednoczonej Europy długo pozostawała zamknięta w umysłach filozofów i wizjonerów. Już Wiktor Hugo stworzył perspektywę „Stanów Zjednoczonych Europy”, inspirowaną ideałami humanistycznymi i pokojowymi. Ten sen został jednak rozwiany przez dwie okrutne wojny, które zdewastowały kontynent w pierwszej połowie XX wieku.

Na zgliszczach II wojny światowej zbudowano nowy rodzaj nadziei. Ludzie, którzy oparli się totalitaryzmowi w czasie wojny, odkryli w sobie determinację do położenia kresu międzynarodowym sporom i nienawiści w Europie i do wprowadzenia trwałego pokoju pomiędzy wcześniejszymi wrogami. W latach od 1945 do 1950 r. grupa odważnych mężów stanu składająca się między innymi z Konrada Adenauera, Winstona Churchilla, Alcide’a de Gasperi i Roberta Schumana zaczęła przekonywać swoje narody do wkroczenia w nową erę. Nowy porządek w Europie Zachodniej byłby zbudowany na wspólnym interesie jej narodów i ludów, a u jego podstaw leżałyby traktaty gwarantujące praworządność i równość pomiędzy wszystkimi krajami.

Robert Schuman (francuski minister spraw zagranicznych) zainteresował się pomysłem pierwotnie wysuniętym przez Jeana Monneta i 9 maja 1950 r. zaproponował utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS). W krajach, które wcześniej walczyły przeciwko sobie, produkcja węgla i stali miała być umieszczona pod wspólną kontrolą „Wysokiej Władzy”. W sposób praktyczny, ale również dość symboliczny, materiały wykorzystywane do wojny mogły stać się instrumentami zgody i pokoju.

Ten odważny krok przerodził się w wielki sukces. Zapoczątkował ponad pół wieku pokojowej współpracy między państwami członkowskimi Wspólnot Europejskich. Traktatem z Maastricht w 1992 r. stworzono Unię Europejską (UE) opartą na wspólnotowych instytucjach, które zostały wówczas wzmocnione i rozszerzone.

UE dołożyła starań, aby wesprzeć zjednoczenie Niemiec po upadku muru berlińskiego w 1989 r. W naturalny sposób, po upadku Związku Radzieckiego w 1991 r., kraje Europy Środkowej i Wschodniej, które przez dziesiątki lat żyły pod autorytarnymi rządami Układu Warszawskiego, ujrzały swoją przyszłość w demokratycznej rodzinie narodów europejskich.


Bezpieczeństwo i ochrona

Europa XXI wieku nadal musi zajmować się sprawami bezpieczeństwa i ochrony. Są to dziedziny życia, w których nigdy nie ma się całkowitej pewności. Każdy kolejny etap światowego rozwoju przynosi wielkie możliwości, ale pociąga również pewne ryzyko. Unia musi podejmować skuteczne działania, aby zapewnić bezpieczeństwo swoim 15 państwom członkowskim (a niedługo 25). Potrzebna jest konstruktywna współpraca z regionami graniczącymi z UE – z Afryką Północną, Bałkanami, Kaukazem i Bliskim Wschodem. Tragiczne wydarzenia z 11 września 2001 r. pokazały całemu światu, jak kruche jest ludzkie życie, gdy do głosu dochodzi fanatyzm i duch mściwości.

Instytucje UE odgrywają kluczową rolę i są sercem sukcesu Europy w tworzeniu i realizowaniu zasad, które przyniosły prawdziwe i trwałe mechanizmy pokojowe na obszarze zajmującym stosunkowo dużą część świata. Jednak UE musi również dbać o swoje interesy wojskowe i strategiczne poprzez współpracę z krajami sprzymierzonymi w ramach układu NATO i dzięki rozwijaniu prawdziwej wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony.

Bezpieczeństwo wewnętrzne i bezpieczeństwo zewnętrzne są dwiema stronami tego samego medalu. Innymi słowy, Europa musi także zwalczać terroryzm i przestępczość zorganizowaną, co wymaga ścisłej współpracy między służbami policji poszczególnych państw członkowskich. Jednym z nowych wyzwań jest stworzenie z Europy obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości, gdzie każdy będzie miał równy dostęp do wymiaru sprawiedliwości i będzie tak samo chroniony przez prawo. Aby to osiągnąć, rządy UE muszą również skupić się na ściślejszej współpracy i takie organy, jak Europol (Europejski Urząd Policji) powinny odgrywać bardziej aktywną i skuteczną rolę.


Solidarność gospodarcza i społeczna

Unia Europejska została zbudowana z pobudek politycznych. Jednak to jej podstawy gospodarcze leżą u źródeł jej dynamiki i zapewniły jej sukces: jednolity rynek stworzony przez wszystkie jej państwa członkowskie oraz wspólna waluta (euro) stosowana przez 12 z nich.

Ludność w krajach UE stanowi coraz mniejszy odsetek światowej populacji. Aby zapewnić odpowiedni wzrost gospodarczy i być w stanie konkurować na skalę światową, kraje UE powinny pogłębiać zjednoczenie. Żaden kraj UE nie jest w stanie poradzić sobie samodzielnie w handlu światowym. Aby móc osiągnąć odpowiednie korzyści i znaleźć nowych klientów, przedsiębiorstwa europejskie potrzebują większej przestrzeni niż ich rynki krajowe. To właśnie z tego powodu UE dołożyła tak wiele starań, aby stworzyć jednolity rynek europejski – usunąć wszelkie przeszkody w handlu i trudności administracyjne, które miały niekorzystny wpływ na działania przedsiębiorców.

Konkurencja na skalę europejską musi jednak mieć swoją przeciwwagę w solidarności na skalę europejską, wyrażanej w formie pomocy okazywanej zwykłym ludziom. Kiedy więc obywatele UE są ofiarami powodzi lub innych katastrof naturalnych, otrzymują wsparcie z budżetu UE. Ponadto szeroki rynek o zasięgu kontynentalnym, obejmujący 380 milionów konsumentów, powinien przynosić korzyści jak największej liczbie ludzi. Fundusze strukturalne zarządzane przez Komisję Europejską wspomagają krajowe i regionalne władze w krajach UE w zakresie zmniejszania różnic w rozwoju poszczególnych regionów Europy. Unia Europejska, w ramach swojego budżetu i przy wykorzystaniu pieniędzy Europejskiego Banku Inwestycyjnego, wspiera rozwój infrastruktury transportowej (sieć autostrad, kolej dużych prędkości), którego celem jest umożliwienie lepszego dostępu do odległych regionów, a zarazem pobudzenie handlu transeuropejskiego.


Jeszcze bliższe wspólne działanie, aby promować europejski model społeczeństwa

Postindustrialne społeczeństwa europejskie stają się coraz bardziej złożone. Poziom życia wzrasta w sposób ciągły, jednak nadal istnieją silne różnice między bogatymi i biednymi, które to różnice mogą się zwiększyć po przystąpieniu do UE byłych krajów komunistycznych. Dlatego istotne jest, aby państwa członkowskie działały wspólnie przy rozwiązywaniu poszczególnych problemów społecznych.

W dłuższej perspektywie każdy kraj UE skorzysta na tej współpracy. Ponad pół wieku historii integracji europejskiej pokazało, że wspólnota znaczy więcej w sprawach gospodarczych, społecznych, technologicznych, handlowych oraz politycznych niż zwykła suma poszczególnych państw członkowskich. Istnieje więc wartość dodana wynikająca ze wspólnego działania i wypowiadania się jednym głosem jako Unia Europejska.

Dlaczego? Ponieważ UE jest czołową potęgą gospodarczą i w konsekwencji odgrywa kluczową rolę w negocjacjach międzynarodowych. Ponieważ stanowi wielką siłę w zakresie handlu i rolnictwa w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO) i w odniesieniu do wdrażania postanowień protokołu z Kioto w zakresie działań zmniejszających zanieczyszczenie powietrza i zapobiegających zmianom klimatycznym. Ponieważ zaproponowała istotne inicjatywy na szczycie w Johannesburgu w sierpniu 2002 r. w sprawie zrównoważonego rozwoju. Ponieważ, wreszcie, zajmuje jasne stanowisko w sprawach istotnych dla zwykłych obywateli, takich jak ochrona środowiska, odnawialne zasoby energii, zasada ostrożności w dziedzinie bezpieczeństwa żywności, etyczne aspekty biotechnologii oraz potrzeba ochrony gatunków zagrożonych.

Dawne powiedzenie „siła w jedności” jest dzisiaj jak nigdy prawdziwe dla Europejczyków. Ta siła zbudowana jest na umiejętności wspólnego działania na podstawie decyzji podejmowanych przez demokratyczne instytucje: Radę Europejską, Parlament Europejski, Radę Ministrów, Komisję Europejską, Trybunał Sprawiedliwości i Trybunał Obrachunkowy.

UE wspiera humanistyczną wizję człowieka i rozwój społeczny. Globalizacja i zmiany technologiczne mają rewolucyjny wpływ na świat i człowiek powinien być panem, a nie ofiarą tych procesów zmian. Potrzeby ludzkie nie mogą być jednak zaspokojone wyłącznie na poziomie działań rynkowych lub poprzez jednostronne działania państwa.

UE opiera się zatem na wizji ludzkości i na modelu społeczeństwa, który wspiera większość jej obywateli. Europejczycy mają też szczególny stosunek do dziedzictwa ważnych dla nich wartości: praw człowieka, solidarności społecznej, swobody przedsiębiorczości, sprawiedliwego podziału efektów wzrostu gospodarczego, prawa do chronionego środowiska, szacunku dla różnorodności kulturowej, lingwistycznej i religijnej oraz harmonijnego połączenia tradycji i postępu.

Europejska Karta Praw Podstawowych, proklamowana w Nicei 7 grudnia 2000 r., wymienia wszystkie prawa uznawane przez unijną Piętnastkę i jej obywateli. Europejczycy posiadają bogactwo różnorodnych kultur narodowych i lokalnych, które są źródłem ich zróżnicowania, ale mają również wspólne dziedzictwo wartości, pozwalające Europejczykom odróżniać się od reszty świata.

Traktat z Maastricht wprowadził, po raz pierwszy, „zasadę pomocniczości”, która jest podstawą sposobu działania Unii. Zgodnie z jej założeniami UE i jej instytucje zaczynają działać dopiero wtedy, gdy działanie na poziomie wspólnotowym jest bardziej dostosowane i skuteczne niż działanie na poziomie krajowym lub lokalnym. Dzięki tej zasadzie unika się sytuacji, w której UE wpływałaby niepotrzebnie na codzienne życie swoich obywateli. Tożsamość europejska jest istotną wartością, o którą należy dbać, ale nie można jej mylić z jednorodnością, którą Europejczycy stanowczo odrzucają.
2. Etapy historyczne


Dzisiejsza Unia Europejska jest efektem wysiłków podejmowanych przez ludzi działających na rzecz zjednoczonej Europy. UE została zbudowana na ich bardzo konkretnych osiągnięciach. W żadnej innej części świata suwerenne kraje nie zintegrowały swoich zadań do tego stopnia i w tak wielu istotnych dla swoich obywateli obszarach. UE stworzyła wspólną walutę i dynamiczny jednolity rynek, w ramach którego wszyscy ludzie, usługi, towary i kapitały mogą swobodnie przepływać. Unia dąży do tego, aby poprzez trwały rozwój społeczny i sprawiedliwą konkurencję jak największa liczba ludzi mogła czerpać z korzyści płynących z jednolitego rynku.

Unia Europejska zbudowana jest na następujących fundamentach prawnych:
· Traktat Paryski, który ustanowił Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS) w 1951 r.
· Traktaty Rzymskie, które ustanowiły Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom) w 1957 r.

Do traktatów założycielskich wprowadzono zmiany:
· Jednolitym Aktem Europejskim w 1986 r.
· Traktatem o Unii Europejskiej z Maastricht w 1992 r.
· Traktatem z Amsterdamu w 1997 r.
· Traktatem z Nicei w 2001 r.

Traktaty te stworzyły bardzo silne więzi prawne między państwami członkowskimi. Akty prawne Unii Europejskiej mają bezpośrednie zastosowanie dla obywateli UE i są źródłem ich rozmaitych praw.

Pierwszym krokiem w integracji europejskiej było utworzenie wspólnego rynku węgla i stali przez sześć państw (Belgię, Republikę Federalną Niemiec, Francję, Włochy, Luksemburg, Niderlandy). Celem przyświecającym tej inicjatywie było zapewnienie pokoju między krajami Europy i stworzenie możliwości współpracy instytucjonalnej na zasadach równości między zwyciężonymi i zwycięskimi krajami po II wojnie światowej.

Te same sześć państw zdecydowało się następnie zbudować Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG), której podstawą był szerszy wspólny rynek dla określonych dóbr i usług. Opłaty celne pomiędzy sześcioma państwami zostały całkowicie zniesione 1 lipca 1968 r. i wspólne polityki – w szczególności w zakresie rolnictwa i handlu – zostały ustanowione również w latach sześćdziesiątych XX wieku.

Sukces Szóstki zachęcił Danię, Irlandię i Zjednoczone Królestwo do przyłączenia się do Wspólnot. To pierwsze rozszerzenie, z sześciu do dziewięciu członków, miało miejsce w 1973 r. i nastąpiło równolegle z podjęciem się dalszych zadań poprzez wprowadzenie nowych wspólnych polityk (społecznej, ochrony środowiska i regionalnej). W celu wdrożenia polityki regionalnej w 1975 r. został utworzony Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego.

We wczesnych latach siedemdziesiątych zauważono konieczność osiągnięcia konwergencji gospodarek poszczególnych państw członkowskich oraz wprowadzenia unii walutowej. W tym samym jednak czasie Stany Zjednoczone podjęły decyzję o zawieszeniu wymienialności dolara na złoto, co sprawiło, że rozpoczął się okres niestabilności walutowej na świecie, którą pogorszyły jeszcze kryzysy naftowe w 1973 i 1979 r. Wprowadzenie Europejskiego Systemu Walutowego (ESW) w 1979 r. pomogło uspokoić kursy wymiany i zachęcało państwa członkowskie, aby wdrażały rygorystyczną politykę, która umożliwi utrzymanie wzajemnej solidarności i zdyscyplinuje istniejącą przestrzeń gospodarczą.

W 1981 r. Grecja przystąpiła do Wspólnot, w 1986 r. dołączyły Hiszpania i Portugalia. Wprowadzenie programów strukturalnych, jak na przykład pierwsze Zintegrowane Programy Śródziemnomorskie (ZPŚ), stało się naglącą koniecznością, aby zniwelować różnice w rozwoju gospodarczym pomiędzy 12 państwami złonkowskimi.

W tym samym czasie, EWG zaczęła odgrywać istotniejszą rolę na arenie międzynarodowej. Podpisała z krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku (tzw. kraje AKP) szereg konwencji w zakresie pomocy i handlu (Lom I, II, III i IV, w latach 1975-1989), które doprowadziły do Umowy z Cotonou w czerwcu 2000 r. Będąc czołową światową potęgą gospodarczą, Unia korzysta z instrumentów, które pozwalają jej działać na scenie międzynarodowej. Jej ambicją jest doprowadzenie do wdrożenia wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Panująca na świecie we wczesnych latach osiemdziesiątych XX w. recesja gospodarcza przyczyniła się do powstania fali europesymizmu. Jednak w 1985 r. powstała nadzieja na ponowne ożywienie dynamiki europejskiej, kiedy Komisja Europejska pod przewodnictwem Jacques\'a Delorsa opublikowała „Białą Księgę”, w której zaproponowała plan całkowitego wdrożenia Jednolitego Rynku do 1 stycznia 1993 r. Wspólnoty przyjęły ten ambitny cel i zawarły go w Jednolitym Akcie Europejskim, podpisanym w lutym 1986 r., a obowiązującym od 1 lipca 1987 r.
Upadek muru berlińskiego, po którym w dniu 3 października 1990 r. nastąpiło zjednoczenie Niemiec, oraz demokratyzacja państw Europy Środkowej i Wschodniej po ich wyzwoleniu spod kontroli Związku Radzieckiego, który rozpadł się w grudniu 1991 r., przyczyniły się do głębokich zmian w strukturze politycznej kontynentu.

Równolegle zmieniały się Wspólnoty Europejskie. Państwa członkowskie zaczęły negocjować zapisy nowego Traktatu, który został przyjęty przez Radę Europejską (czyli szefów państw lub rządów) w grudniu 1991 r. w Maastricht. Traktat o Unii Europejskiej wszedł w życie 1 listopada 1993 r. Nazwa EWG została zmieniona na „Wspólnota Europejska” (WE). Do istniejącego systemu wspólnotowego dodano system współpracy międzyrządowej i tym samym Traktat ustanowił Unię Europejską (UE). Wprowadził również nowe ambitne cele dla państw członkowskich: unię walutową do roku 1999, obywatelstwo europejskie, wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa i nowe ustalenia w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego.

Odnowiona dynamika europejska i zmieniające się warunki geopolityczne na kontynencie przyczyniły się do przyłączenia się 1 stycznia 1995 r. trzech kolejnych państw do UE – Austrii, Finlandii i Szwecji. Unia składała się zatem już z piętnastu państw członkowskich i była na drodze do realizacji swojego najznakomitszego dotychczas osiągnięcia: zastąpienia walut narodowych wspólną walutą europejską – euro. Dnia 1 stycznia 2002 r. banknoty i monety euro zostały wprowadzone do obiegu w 12 krajach (tzw. strefa euro). Obecnie euro należy do głównych walut światowych i osiągnęło podobny status do dolara amerykańskiego.

Podczas gdy świat wchodzi w XXI wiek, Europejczycy razem stawiają czoła wyzwaniom, jakie płyną z globalizacji. Rewolucyjne nowe technologie i rozwój internetu zmieniają całkowicie światową gospodarkę. Jednak te głębokie zmiany gospodarcze przynoszą również rozłamy społeczne i szok kulturowy.

W czasie szczytu w Lizbonie w marcu 2000 r. Rada Europejska przyjęła strategię w celu unowocześnienia gospodarki UE i dostosowania jej do nowych warunków na rynku światowym, aby stanowić konkurencję dla innych ważnych aktorów tego rynku, jak Stany Zjednoczone i kraje ostatnio uprzemysłowione. Strategia lizbońska zakłada liberalizację wszystkich sektorów gospodarki, zachęcanie do innowacji i inwestycji w przedsiębiorstwach oraz dostosowanie systemów edukacyjnych do potrzeb społeczeństwa informacyjnego.

Reformy są tym bardziej potrzebne ze względu na rosnący ciężar bezrobocia i kosztów emerytur i rent w gospodarkach poszczególnych państw. Ludzie wyrażają coraz częściej oczekiwania, że ich rząd znajdzie praktyczne rozwiązania tych problemów.

Ledwie Unia Europejska zwiększyła się do 15 państw członkowskich, kolejnych 12 państw zaczęło pukać do jej drzwi. W połowie lat dziewięćdziesiątych XX w. swoją kandydaturę zgłosiły kraje byłego bloku sowieckiego (Bułgaria, Republika Czeska, Węgry, Polska, Rumunia i Słowacja), trzy kraje bałtyckie, które kiedyś również były częścią Związku Radzieckiego (Estonia, Litwa i Łotwa), jedna z republik byłej Jugosławii (Słowenia) oraz dwa kraje śródziemnomorskie (Cypr i Malta).

UE z zainteresowaniem przyjęła tę możliwość stabilizacji na kontynencie europejskim i rozszerzenia korzyści płynących ze zjednoczenia Europy na młode europejskie demokracje. Negocjacje akcesyjne z krajami kandydującymi rozpoczęły się w dwóch turach – w grudniu 1997 r. w Luksemburgu i w grudniu 1999 r. w Helsinkach. Unia weszła na drogę prowadzącą do swojego największego dotychczas rozszerzenia. Dla dziesięciu krajów kandydujących negocjacje zakończyły się 13 grudnia 2002 r. w Kopenhadze.
W 2004 r. Unia Europejska będzie się zatem składać z 25 państw członkowskich i liczba ta będzie dalej rosnąć w nadchodzących latach.

Ponad pół wieku integracji miało ogromny wpływ na historię kontynentu i mentalność jego mieszkańców. Rządy państw członkowskich, niezależnie od opcji politycznej, wiedzą, że epoka absolutnych suwerenności narodowych jest już przeszłością i jedynie połączenie sił oraz wizja „wspólnego odtąd losu” (żeby zacytować Traktat EWWiS) pozwolą dawnym narodom dążyć do rozwoju gospodarczego i społecznego i zachować swoją pozycję na scenie międzynarodowej.

Dzięki integracji udało się pokonać historyczne antagonizmy między krajami europejskimi. Postawa wyższości i wykorzystywanie siły w rozwiązywaniu międzynarodowych różnic zostały zastąpione „wspólnotową metodą” wspólnego działania. Ta metoda, zbudowana na równowadze między interesami narodowymi a wspólnym interesem, która, szanując różnorodność narodową, potrafi stworzyć tożsamość unijną, nie straciła nic na swojej wartości. W okresie trwania zimnej wojny pozwoliła zbliżyć się demokratycznym krajom Europy, przywiązanym do wartości płynących z wolności. Zniknięcie antagonizmu między Wschodem a Zachodem oraz gospodarcze połączenie kontynentu są zwycięstwem ducha Europy – ducha, którego ludzie potrzebują dzisiaj bardziej niż kiedykolwiek.

Unia Europejska objawia się jako najlepsza odpowiedź na wyzwania, jakie niesie ze sobą globalizacja – odpowiedź wyrażająca wartości, w które wierzą Europejczycy. Unia oferuje przede wszystkim jednak najlepszą „polisę ubezpieczeniową” dla przyszłości pełnej pokoju i wolności.
3. Rozszerzenie


Kopenhaga – historyczny szczyt

Dnia 13 grudnia 2002 r. w Kopenhadze Rada Europejska otworzyła kolejny etap, wykonując jeden z bardziej doniosłych kroków w historii zjednoczenia europejskiego. Poprzez podjęcie decyzji o przyjęciu 10 kolejnych krajów od 1 maja 2004 r. Unia Europejska nie tylko zwiększyła swoją powierzchnię i populację. Przypieczętowała koniec podziału naszego kontynentu, który od 1945 r. dzielił Europę na świat wolności i świat komunizmu. To piąte rozszerzenie ma więc wymiar polityczny i moralny.

Krajom, które geograficznie, kulturowo, historycznie i z powodu aspiracji są jak najbardziej europejskie, czyli Republice Czeskiej, Estonii, Cyprowi, Łotwie, Litwie, Węgrom, Malcie, Polsce, Słowenii i Słowacji, rozszerzenie pozwala wreszcie dołączyć do europejskiej rodziny demokratycznej i w pełni uczestniczyć w wielkim projekcie stworzonym przez ojców założycieli UE. Traktaty o przystąpieniu, podpisane w Atenach 16 kwietnia 2003 r., dają narodom nowych państw członkowskich czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do Parlamentu Europejskiego w czerwcu 2004 r., na tych samych zasadach, które obowiązują pozostałych obywateli UE.

Długa droga do członkostwa w UE

Droga wiodąca do piątego rozszerzenia rozpoczęła się w 1989 r., wraz z upadkiem muru berlińskiego i żelaznej kurtyny. UE podjęła wówczas szybkie kroki i wdrożyła program pomocy finansowej PHARE, w celu udzielenia wsparcia młodym demokracjom w odbudowie ich gospodarek i aby je zachęcić do reform politycznych. W Kopenhadze 22 czerwca 1993 r. Rada Europejska po raz pierwszy uznała, że „kraje stowarzyszone z Europy Środkowej i Wschodniej, jeżeli taką wyrażą wolę, powinny móc stać się członkami Unii Europejskiej”.

Przy tej samej okazji zostały ustalone trzy podstawowe kryteria, które muszą być spełnione przez kraje kandydujące przed przystąpieniem do UE.

· Po pierwsze, kryterium polityczne: osiągnięcie w państwie kandydującym stabilności instytucji gwarantujących demokrację, zasady państwa prawa, poszanowania praw człowieka oraz poszanowania i ochrony mniejszości.

· Po drugie, kryterium ekonomiczne: istnienie trwałej gospodarki rynkowej, jak również zdolności do przeciwstawienia się presji konkurencji oraz siłom rynkowym wewnątrz Unii.

· I wreszcie, po trzecie: zdolność do sprostania wymogom członkostwa, w tym gotowość do realizacji celów unii politycznej, gospodarczej i pieniężnej. Kraje kandydujące muszą zatem przyjąć całą podstawę prawa unijnego, tzw. acquis communautaire.

Na podstawie zaleceń Komisji i opinii Parlamentu Rada Europejska zgromadzona w Luksemburgu w grudniu 1997 r. oraz w Helsinkach w grudniu 1999 r. otworzyła negocjacje z dziesięcioma krajami Europy Środkowo-wschodniej oraz z Cyprem i Maltą.

Traktat z Amsterdamu, podpisany 2 października 1997 r., oraz Traktat z Nicei, podpisany 26 lutego 2001 r., miały za zadanie wzmocnić Unię i usprawnić jej system podejmowania decyzji w perspektywie nadchodzącego rozszerzenia.

Negocjacje z 10 krajami kandydującymi zostały zamknięte w Kopenhadze 13 grudnia 2002 r. Osiągnięte uzgodnienia dają nowym państwom członkowskim odpowiednie mechanizmy i niezbędne okresy przejściowe, potrzebne, aby wypełnić wszystkie zobowiązania. Przed przystąpieniem każde z tych państw musi przyjąć w swoim prawie krajowym całe acquis communautaire, które zawiera 26 tysięcy aktów prawnych zebranych na około 80 tysiącach stron. To prawo musi zostać nie tylko przyjęte, ale również stosowane w praktyce.

Stanowi to ogromne wyzwanie dla parlamentów narodowych i innych organów w tych krajach, których instytucje zostały dopiero niedawno odbudowane. To właśnie za cenę tego szczególnego wysiłku, któremu towarzyszą solidarne działania ze strony piętnastu państw członkowskich, zagwarantowane jest nieprzerwane funkcjonowanie jednolitego rynku.

Unii Europejskiej zależy, aby tak wielkie rozszerzenie nie sprowadziło jej znaczenia wyłącznie do strefy wolnego handlu. Dlatego UE chce wzmocnić swoją wewnętrzną spójność i sprawić, aby ta europejska rodzina narodów, o zasięgu całego kontynentu, współpracowała skuteczniej i wydajniej. Został więc powołany Konwent, któremu przewodniczył Valry Giscard d’Estaing, mający na celu przedyskutowanie zagadnień związanych z przyszłością Europy i stworzenie projektu Konstytucji dla nowej UE składającej się z 25 państw. Konwent zakończył swoje prace w czerwcu 2003 r. i już 20 czerwca w Salonikach Rada Europejska ogłosiła, że uznaje projekt traktatu konstytucyjnego za dobrą podstawę do pracy w ramach następnej konferencji międzyrządowej.

Nowe państwa członkowskie uczestniczyły w pełni w pracach Konwentu. Każde z nich wyznaczy komisarza, który rozpocznie urzędowanie 1 maja 2004 r., kiedy traktat o przystąpieniu wejdzie w życie. Po wyborach do Parlamentu Europejskiego w czerwcu 2004 r. nowi deputowani będą głosować nad kandydaturami proponowanych członków Komisji. Nowa Komisja powinna rozpocząć urzędowanie 1 listopada 2004 r.

Przewodniczący Komisji Romano Prodi podkreślił, że wypełniając swoje zobowiązania w stosunku do krajów kandydujących, Unia nie tylko przyczyniła się do zakończenia epoki niesprawiedliwości i brutalności XX wieku, naznaczonego totalitaryzmami i zimną wojną. Unia również pokazała, że potrafi wprowadzić w życie nową filozofię w stosunkach międzynarodowych: filozofię, u której podstaw leżą jedność i różnorodność, wartości wspólne i narodowe różnice. „Proces integracji europejskiej i najnowsza historia Europy są uznaniem tego, co wspólne i tego, co nas różni. Rozszerzenie będzie pierwszą próbą stworzenia nowego rodzaju obywatelstwa, na skalę całego kontynentu. I przyniesie wielki wzrost praw obywateli i potęgi państw”. (Przemowa przewodniczącego Prodiego w Parlamencie Europejskim, 6 listopada 2002 r.).

Około 75 milionów nowych obywateli UE zarabia średnio tylko 40% dochodu ludzi z pozostałych krajów UE. Dlatego też ustalenia związane z przystąpieniem obejmują pomoc finansową wynoszącą 10 mld € w 2004 r., 12,5 mld € w 2005 r. i 15 mld € w 2006 r. Pomoże to gospodarkom 10 nowych państw członkowskich stopniowo dogonić pozostałych 15 krajów. Integracja między Dziesiątką a Piętnastką jest już jednak w dużej części wykonana, dzięki usunięciu barier handlowych w latach dziewięćdziesiątych XX wieku oraz wskutek wewnętrznych reform, podejmowanych przez rządy Dziesiątki.

Fundusze przyznane nowym państwom członkowskim z budżetu UE, wynoszące około 40 mld € w latach 2004–2006, będą wydane przede wszystkim na projekty strukturalne i regionalne, na pomoc dla rolnictwa i rozwoju wsi, na rozwój polityk krajowych i na wydatki administracyjne. Umowa finansowa, uzgodniona przez UE i nowe państwa członkowskie w Kopenhadze w grudniu 2002 r., jest zgodna z ustalonymi przez Radę Europejską w Berlinie w marcu 1999 r. ramami finansowymi dotyczącymi wydatków UE aż do 2006 r.


Unia Europejska, do jakich rozmiarów?

Składająca się z 25 państw i zamieszkana przez 454 miliony osób Unia rozszerzy się jeszcze bardziej w 2007 r., z dniem przystąpienia do niej Bułgarii i Rumunii, jeżeli wszystko pójdzie zgodnie z planami ustalonymi w Kopenhadze. W czasie tego szczytu Rada Europejska ustaliła również, że w grudniu 2004 r. będzie mogła podjąć decyzję o formalnym otwarciu negocjacji z Turcją, jeżeli raport Komisji Europejskiej będzie zawierał takie zalecenie. Negocjacje z krajem kandydującym mogą się rozpocząć, gdy spełni on polityczne i gospodarcze kryteria UE.

Już w 1999 r. Rada Europejska zgromadzona w Helsinkach stwierdziła, że „Turcja jest państwem kandydującym, który ma stać się członkiem Unii w oparciu o te same kryteria, które obowiązują pozostałe państwa kandydujące”. Turcja jest członkiem NATO i Rady Europy. W 1964 r. podpisała układ o stowarzyszeniu z UE, a od roku 1987 ma status kraju ubiegającego się o członkostwo w UE.

Jednak Turcja leży na skraju kontynentu europejskiego i perspektywa jej przystąpienia do UE wywołuje pytania o ostateczną granicę Unii Europejskiej. Czy każdy kraj może ubiegać się o członkostwo w UE i rozpocząć negocjacje, jeżeli tylko spełnia polityczne i gospodarcze kryteria ustalone w Kopenhadze? Państwa leżące na Zachodnich Bałkanach, jak Albania, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Była Yugosłowiavska Republika Macedonii, Czarnogóra i Serbia, mogłyby oczywiście kandydować, kiedy osiągną polityczną stabilność i spełnią kryteria kopenhaskie.

Wspieranie stabilności w bliskich geograficznie regionach rzeczywiście leży w interesie Unii Europejskiej. Rozszerzenie oddala i wydłuża granice Unii. W 2004 r. bezpośrednim sąsiadem Unii będzie Białoruś i Ukraina, a granica z Rosją zostanie wydłużona. Trzeba będzie wzmocnić współpracę transgraniczną z tymi krajami w zakresie polityki transportu i ochrony środowiska oraz w zagadnieniach bezpieczeństwa wewnętrznego i zwalczaniu nielegalnej imigracji i innych form przestępczości międzynarodowej.

Jeżeli te działania zakończą się sukcesem, czy ta sama strategia mogłaby być zastosowana do stosunków UE z krajami południowej części basenu Morza Śródziemnego? Tego typu pytania są początkiem wielkiej i fundamentalnej debaty o znaczenie tożsamości europejskiej, o ostateczne cele integracji europejskiej i o interesy UE jako aktora na scenie światowej. Przyszedł czas na ponowne zdefiniowanie i wzmocnienie układów preferencyjnych UE z jej bliskimi sąsiadami, i to w najszerszym możliwym zakresie.


GŁÓWNE ETAPY PIĄTEGO ROZSZERZENIA UE


19 grudnia 1989 r.: UE tworzy program PHARE, aby dostarczyć finansową i techniczną pomoc krajom Europy Środkowej i Wschodniej.3 i 16 lipca 1990 r.: złożenie kandydatury przez Cypr i Maltę.
22 czerwca 1993 r.: Rada Europejska zgromadzona w Kopenhadze ustala kryteria przystąpienia do Unii Europejskiej.31 marca i 5 kwietnia 1994 r.:złożenie kandydatury przez Węgry i Polskę.
1995 r.: złożenie kandydatury przez Słowację (21 czerwca), Rumunię (22 czerwca), Łotwę (13 października), Estonię (24 listopada), Litwę (8 grudnia) i Bułgarię (14 grudnia).
1996 r.: złożenie kandydatury przez Republikę Czeską (17 stycznia) i Słowenię (10 czerwca).
12-13 grudnia 1997 r.: Rada Europejska zgromadzona w Luksemburgu podejmuje decyzję o rozpoczęciu procesu rozszerzenia.
10-11 grudnia 1999 r.: Rada Europejska zgromadzona w Helsinkach potwierdza, że negocjacje akcesyjne będą prowadzone z 12 krajami kandydującymi. Turcja jest uznana za kraj kandydujący „mający w przyszłości przystąpić do Unii”.
13 grudnia 2002 r.: UE osiąga porozumienie z 10 krajami kandydującymi w zakresie ich przystąpienia do Unii w dniu 1 maja 2004 r.
16 kwietnia 2003 r.: podpisanie w Atenach 10 traktatów o przystąpieniu.
1 maja 2004 r.: przystąpienie 10 nowych Państw Członkowskich do UE.
Grudzień 2004 r.: decyzja w zakresie ewentualnego rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych z Turcją.
2007 r.: data przystąpienia Bułgarii i Rumunii do UE, ustalona przez Radę Europejską zgromadzoną w Kopenhadze.


4. W jaki sposób funkcjonuje Unia?


Unia Europejska jest czymś więcej niż tylko konfederacją krajów, nie jest to jednak federalne państwo. Unia jest w rzeczywistości czymś całkowicie nowym i historycznie wyjątkowym. Jej system polityczny podlegał ciągłemu rozwojowi przez ostatnich 50 lat, a u jej podstaw leży seria traktatów – od traktatów podpisanych w Paryżu i Rzymie w latach pięćdziesiątych do traktatów z Maastricht, Amsterdamu i Nicei, podpisanych w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.

Zgodnie z tymi traktatami państwa członkowskie Unii Europejskiej delegują część swojej suwerenności na rzecz wspólnych instytucji, które reprezentują nie tylko ich poszczególne narodowe interesy, ale również interes wspólnotowy.

Traktaty stanowią tzw. prawo pierwotne. Na ich podstawie stworzono dużą liczbę aktów prawa wtórnego, które mają bezpośredni wpływ na życie codzienne obywateli Unii Europejskiej. Prawo wtórne składa się przede wszystkim z rozporządzeń, dyrektyw i zaleceń.

Opisane prawodawstwo oraz, w ogólniejszej perspektywie, polityki UE są wynikiem decyzji podjętych przez trzy główne instytucje:
· Radę Unii Europejskiej (reprezentującą Państwa Członkowskie)
· Parlament Europejski (reprezentujący obywateli) oraz
· Komisję Europejską (politycznie niezależny organ, który dba o wspólne interesy Unii)

Ten „trójkąt instytucjonalny” może funkcjonować tylko wtedy, gdy wszystkie trzy instytucje ściśle ze sobą współpracują i ufają sobie nawzajem. „W celu wykonania swych zadań oraz na warunkach przewidzianych w niniejszym Traktacie, Parlament Europejski wspólnie z Radą i Komisją uchwalają rozporządzenia i dyrektywy, podejmują decyzje, wydają zalecenia i opinie”. (Artykuł 249 Traktatu z Maastricht).


Rada Unii Europejskiej

Rada Unii Europejskiej jest główną instytucją decyzyjną UE. Znana wcześniej pod nazwą „Rada Ministrów”, obecnie jest nazywana po prostu „Radą”.

Każdy kraj UE przewodniczy Radzie przez okres sześciu miesięcy. W każdym zebraniu Rady uczestniczy jeden minister z każdego Państwa Członkowskiego, w zależności od tematu wpisanego w porządku obrad. Jeżeli tematem obrad ma być polityka zagraniczna, Rada zbierze ministrów spraw zagranicznych z każdego kraju. Jeżeli sprawy dotyczą rolnictwa, w Radzie uczestniczyć będą ministrowie rolnictwa. Istnieje dziewięć różnych „konfiguracji” Rady, zawierających wszystkie poszczególne polityki, obejmujące zagadnienia dotyczące przemysłu, transportu, ochrony środowiska itd. Prace Rady są natomiast planowane i koordynowane przez Radę ds. Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych.

Prace przygotowawcze do zebrań Rady są wykonywane przez Komitet Stałych Przedstawicieli (Coreper), składający się z ambasadorów Państw Członkowskich przy UE, wspomaganych przez urzędników z ministerstw poszczególnych krajów. Prace administracyjne Rady wykonuje Sekretariat Generalny, z siedzibą w Brukseli.

Rada dzieli władzę legislacyjną oraz odpowiedzialność za budżet z Parlamentem Europejskim. Rada zawiera również umowy międzynarodowe, które zostały wcześniej wynegocjowane przez Komisję. Zgodnie z traktatami Rada musi podejmować decyzje jednomyślnie, zwykłą większością głosów lub tzw. kwalifikowaną większością głosów.

Rada musi stanowić jednomyślnie w sprawach bardzo istotnych, takich jak zmiany w traktatach, stworzenie nowej wspólnej polityki lub wyrażenie zgody na przystąpienie nowego kraju do Unii.

W większości pozostałych spraw wymagana jest kwalifikowana większość głosów, co oznacza, że decyzja nie może zostać podjęta, o ile nie osiąga określonego minimum głosów. Liczba głosów, którymi dysponuje każdy kraj UE, odzwierciedla mniej więcej liczbę ludności. Do 1 maja 2004 r. liczby te prezentują się następująco:

· Niemcy, Francja, Włochy, Zjednoczone Królestwo 10
· Hiszpania 8
· Belgia, Grecja, Niderlandy, Portugalia 5
· Austria, Szwecja 4
· Dania, Irlandia, Finlandia 3
· Luksemburg 2
RAZEM: 87

Minimalna liczba głosów wymagana, aby osiągnąć kwalifikowaną większość wynosi 62 głosy z 87 (czyli 71,3%).

Przez sześć miesięcy od 1 maja 2004 r., kiedy nowe Państwa Członkowskie przystąpią do UE, obowiązywać będą uzgodnienia przejściowe. Od 1 listopada 2004 r. liczby głosów, którymi dysponuje każdy kraj, przedstawiają się następująco:

· Niemcy, Francja, Włochy i Zjednoczone Królestwo 29
· Hiszpania i Polska 27
· Niderlandy 13
· Belgia, Republika Czeska, Grecja, Węgry i Portugalia 12
· Austria i Szwecja 10
· Dania, Irlandia, Litwa, Słowacja i Finlandia 7
· Cypr, Estonia, Łotwa, Luksemburg i Słowenia 4
· Malta 3
RAZEM: 321

Minimalna liczba głosów wymagana, aby osiągnąć kwalifikowaną większość, wynosi 232 głosy (czyli 72,3%). Ponadto,
· większość państw członkowskich (w niektórych przypadkach dwie trzecie) musi popierać daną decyzję, oraz
· każde państwo członkowskie może wnioskować o potwierdzenie, że głosy za przyjęciem danej decyzji reprezentują co najmniej 62% całkowitej ludności UE.


Rada Europejska

Rada Europejska składa się z szefów państw lub rządów wszystkich krajów UE oraz z przewodniczącego Komisji Europejskiej. Przewodniczący Parlamentu Europejskiego wypowiada się przy okazji każdej Rady Europejskiej.

Rada Europejska powstała w 1974 r., kiedy polityczni liderzy UE (szefowie państw lub rządów) przyjęli zwyczaj regularnego spotykania się. Oficjalny status temu zwyczajowi nadano w ramach Jednolitego Aktu Europejskiego w 1987 r. Rada Europejska spotyka się obecnie z zasady cztery razy do roku. Przewodniczy jej prezydent lub premier kraju, który w danym półroczu sprawuje prezydencję w Radzie Unii Europejskiej.

W związku z rosnącym znaczeniem spraw UE w życiu politycznym poszczególnych krajów istotne jest, aby szefowie państw lub rządów mieli możliwość regularnego spotykania się i przedyskutowania zagadnień związanych z UE. Traktat z Maastricht nadał Radzie Europejskiej oficjalną rolę inicjatora głównych polityk Unii i upoważnił ją do rozstrzygania w sprawach, w których ministrowie (spotykający się w ramach Rady Unii Europejskiej) nie mogą dojść do porozumienia.

Rada Europejska szybko zdobyła rangę ważnego wydarzenia medialnego ze względu na popularność jej członków i z powodu podejmowanych niejednokrotnie bardzo kontrowersyjnych tematów. Rada zajmuje się również aktualnymi problemami wagi światowej. Jej celem jest wypracowanie wspólnego stanowiska w sprawach międzynarodowych, w ramach rozwijanej Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.

Rada Europejska jest więc najwyższym organem politycznym UE. Niektóre państwa członkowskie chciałyby, aby stała się prawdziwym rządem Europy, i uważają, że jeden z jej członków powinien reprezentować Unię na arenie międzynarodowej. Czy osoba ta miałaby być wybierana przez Radę Europejską czy też tę funkcję pełniłby automatycznie przewodniczący Komisji Europejskiej? Nie ma zgodności w tej kwestii.

Tymczasem funkcję ”Pana Europy” pełni wysoki przedstawiciel ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (stanowisko stworzone przez Traktat z Amsterdamu), który jest również Sekretarzem Generalnym Rady. Javier Solana został wyznaczony na to stanowisko w 1999 r.


Parlament Europejski

Parlament Europejski jest organem demokratycznym reprezentującym obywateli UE, który uczestniczy w procesie legislacyjnym. Od 1979 r. członkowie Parlamentu Europejskiego są wybierani co pięć lat w powszechnych wyborach bezpośrednich.

Do wyborów w 2004 r. Parlament składa się z 626 deputowanych. Rozszerzenie spowoduje zwiększenie tej liczby. Liczba deputowanych z każdego kraju wynosi (w porządku alfabetycznym według nazwy kraju w jego własnym języku):

1999-2004 2004-2007 2007-2009
Bułgaria - - 18
Belgia 25 24 24
Republika Czeska - 24 24
Dania 16 14 14
Niemcy 99 99 99
Estonia - 6 6
Grecja 25 24 24
Hiszpania 64 54 54
Francja 87 78 78
Irlandia 15 13 13
Włochy 87 78 78
Cypr - 6 6
Łotwa - 9 9
Litwa - 13 13
Luksemburg 6 6 6
Węgry - 24 24
Malta - 5 5
Niderlandy 31 27 27
Austria 21 18 18
Polska - 54 54
Portugalia 25 24 24
Rumunia - - 36
Słowenia - 7 7
Słowacja - 14 14
Finlandia 16 14 14
Szwecja 22 19 19
Zjednoczone Królestwo 87 78 78
(MAKS.) RAZEM 626 732 786


Plenarne sesje Parlamentu odbywają się zasadniczo w Strasburgu, a w czasie pozostałych sesji Parlament spotyka się w Brukseli. Składa się on z 17 komisji, które wykonują prace przygotowawcze do sesji plenarnych, i z pewnej liczby grup politycznych, które spotykają się zazwyczaj w Brukseli. Sekretariat Generalny ma swoją siedzibę w Luksemburgu.

Parlament i Rada dzielą władzę legislacyjną, w ramach trzech różnych procedur (nie licząc zwykłej konsultacji).

W ramach procedury zwanej procedurą współpracy, wprowadzonej przez Jednolity Akt Europejski w 1986 r., Parlament wydaje opinię na temat projektów dyrektyw i rozporządzeń proponowanych przez Komisję Europejską, która następnie może zmienić swoją propozycję, aby uwzględnić opinię Parlamentu.

W ramach ”procedury zgody”, również wprowadzonej w 1986 r., Parlament musi wyrazić zgodę na międzynarodowe umowy wynegocjowane przez Komisję, na każde rozszerzenie Unii Europejskiej oraz w pewnej liczbie innych zagadnień zawierających między innymi zmiany w przepisach dotyczących wyborów.

Wreszcie „procedura współdecydowania” (lub „procedura kodecyzji”), wprowadzona Traktatem z Maastricht w 1992 r., stawia Parlament na równej stopie z Radą w procesie legislacyjnym w zakresie wielu istotnych spraw, jak swobodny przepływ pracowników, rynek wewnętrzny, edukacja, badania naukowe, ochrona środowiska, sieci transeuropejskie, zdrowie, kultura i ochrona konsumenta. Parlament może odrzucić proponowany akt prawny dotyczący wymienionych obszarów, jeżeli większość absolutna deputowanych zagłosuje przeciw „wspólnemu stanowisku” Rady. Sprawa może jednak wcześniej zostać poddana tzw. komitetowi pojednawczemu.

Traktat z Amsterdamu dodał dodatkowe 23 obszary, w których stosuje się procedurę współdecydowania, a Traktat z Nicei kolejne 7.

Parlament i Rada dzielą również równą odpowiedzialność w zakresie przyjęcia budżetu UE. Komisja Europejska proponuje projekt budżetu, nad którym następnie debatuje się w Parlamencie i Radzie. Parlament może odrzucić proponowany budżet i niejednokrotnie już tego dokonał. W takim przypadku, cała procedura budżetowa musi zostać rozpoczęta od nowa. Parlament w pełni wykorzystał swoją władzę budżetową, aby wpływać na rozmaite polityki wspólnotowe. Większość wydatków UE na rolnictwo pozostaje jednak poza kontrolą Parlamentu.

Parlament jest jedną z sił napędowych polityk europejskich. Będąc podstawowym forum debat w UE, Parlament jest również miejscem, gdzie polityczne i narodowe stanowiska wszystkich państw członkowskich mogą się spotkać i połączyć w jedną całość. Z tego powodu Parlament jest naturalnym źródłem dużej liczby inicjatyw politycznych.

Debaty parlamentarne są zdominowane przez grupy polityczne. Najważniejszymi z nich są:
· Europejska Partia Ludowa (Chrześcijańscy Demokraci) i Europejscy Demokraci – grupa PPE-DE;
· Partia Europejskich Socjaldemokratów – PSE.

Parlament odgrywał kluczową rolę w tworzeniu Karty Praw Podstawowych UE (proklamowanej w grudniu 2000 r.) i w ustanawianiu Konwentu Europejskiego po szczycie Rady Europejskiej w Laeken w grudniu 2001 r.

Wreszcie Parlament jest organem sprawującym demokratyczną kontrolę nad Unią. Jest upoważniony do odwołania Komisji poprzez przyjęcie wniosku o wotum nieufności. (To wymaga większości dwóch trzecich głosów). Sprawdza, czy polityki UE są właściwie zarządzane i wdrażane – dokonując analizy otrzymywanych od Trybunału Obrachunkowego sprawozdań i poprzez zadawanie Komisji i Radzie pytań w formie ustnej lub pisemnej. Urzędujący przewodniczący Rady Europejskiej przedkłada również Parlamentowi sprawozdania z decyzji podejmowanych przez szefów państw lub rządów.

Pat Cox został wybrany na przewodniczącego Parlamentu Europejskiego w 2002 r.


Komisja Europejska

Komisja jest jedną z kluczowych instytucji UE. Do 1 maja 2004 r. Komisja składa się z 20 członków (po dwóch z Francji, Niemiec, Włoch, Hiszpanii i Zjednoczonego Królestwa, po jednym z pozostałych krajów), wyznaczonych na pięcioletni okres w wyniku porozumienia między Państwami Członkowskimi, po zatwierdzeniu przez Parlament.

Od 1 maja 2004 r., po przystąpieniu nowych Państw Członkowskich do UE, w Komisji będzie po jednym komisarzu z każdego kraju.

Komisja działa, zachowując swoją niezależność polityczną. Reprezentuje interesy całej UE, w związku z tym nie może przyjmować instrukcji od rządów poszczególnych Państw Członkowskich. Jako „strażnik traktatów\" Komisja musi zapewnić wprowadzenie w życie rozporządzeń i dyrektyw przyjętych przez Radę i Parlament. Jeżeli te akty prawne nie są wdrażane, Komisja może odwołać się do Trybunału Sprawiedliwości, aby zapewnić stosowanie prawa UE.

Komisja jest również jedyną instytucją, która jest uprawniona do proponowania nowego prawodawstwa UE i może podejmować działania na dowolnym etapie, aby ułatwić osiągnięcie porozumienia wewnątrz Rady lub między Radą a Parlamentem.

Jako unijny organ wykonawczy Komisja wykonuje decyzje podejmowane przez Radę – w odniesieniu na przykład do Wspólnej Polityki Rolnej. Komisja jest w dużym stopniu odpowiedzialna za realizację wspólnych polityk europejskich, takich jak badania naukowe, pomoc na rzecz rozwoju, polityka regionalna itd. Zarządza również budżetem związanym z tymi politykami.

Komisja odpowiada przed Parlamentem i podaje się do dymisji w całości, jeżeli Parlament uchwali w stosunku do niej wotum nieufności . To właśnie w obliczu zagrożenia wotum nieufności przewodniczący Jacques Santer podał Komisję do zbiorowej dymisji 16 marca 1999 r. Romano Prodi stał się wówczas przewodniczącym Komisji na okres 1999–2004.

Prace Komisji wspomaga służba cywilna złożona z 36 Dyrekcji Generalnych (DG) i służb, których siedziby mieszczą się głównie w Brukseli i Luksemburgu. W odróżnieniu od sekretariatów w tradycyjnych organizacjach międzynarodowych Komisja ma własne zasoby finansowe i może w związku z tym działać stosunkowo niezależnie.


Trybunał Sprawiedliwości

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, z siedzibą w Luksemburgu, składa się z jednego sędziego z każdego państwa członkowskiego oraz ośmiu rzeczników generalnych. Są oni wyznaczeni za wspólnym porozumieniem rządów państw członkowskich, na okres sześciu lat, po którym mogą zostać wyznaczeni na jeszcze jeden, lub dwa okresy trzyletnie. Członkowie Trybunału Sprawiedliwości zachowują całkowitą bezstronność.

Zadaniem Trybunału jest dbać o to, by prawo UE było przestrzegane, a traktaty były właściwie interpretowane i stosowane.

W tym celu Trybunał może uznać, że dane Państwo Członkowskie nie wypełnia swoich obowiązków wynikających z traktatów, może również sprawdzić, czy przepisy prawa UE zostały prawidłowo przyjęte, oraz może uznać, że Parlament Europejski, Rada lub Komisja są winne zaniechania wymaganego działania.

Trybunał Sprawiedliwości jest również jedyną instytucją, która może, na wniosek sądów krajowych, orzekać w zakresie interpretacji traktatów i ważności oraz interpretacji prawa UE. Jeżeli więc tego typu pytanie jest zadane przed sądem w jednym z państw członkowskich, sąd ten może, a czasami musi zapytać o wykładnię Trybunału Sprawiedliwości.

Taki system gwarantuje, że prawo UE będzie interpretowane i stosowane w ten sam sposób w całej Unii Europejskiej.

Traktaty upoważniają Trybunał do sprawdzenia, czy prawodawstwo UE jest zgodne z podstawowymi prawami obywateli UE i do orzekania w sprawach wolności osobistej i bezpieczeństwa.

Sąd Pierwszej Instancji, ustanowiony w 1989 r. i składający się z jednego sędziego z każdego państwa członkowskiego, odpowiada za orzekanie w niektórych rodzajach spraw, w szczególności w przypadku skarg wnoszonych przez przedsiębiorstwa lub osoby fizyczne przeciw instytucjom UE oraz w przypadku sporów między instytucjami a ich pracownikami.


Trybunał Obrachunkowy

Trybunał Obrachunkowy, ustanowiony w 1977 r., składa się z jednego członka z każdego Państwa Członkowskiego, wyznaczonego na okres sześciu lat w wyniku porozumienia między państwami członkowskimi, po konsultacji z Parlamentem Europejskim. Trybunał Obrachunkowy sprawdza, czy otrzymano wszystkie wpływy i czy poczynione wydatki były legalne i prawidłowe oraz czy zarządzanie budżetem UE jest właściwe. Jest upoważniony do kontroli kont dowolnej organizacji, która korzysta z funduszy UE, i, tam gdzie właściwe, może skierować sprawy do Trybunału Sprawiedliwości.


Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny

Kiedy podejmowane są decyzje w obszarach objętych traktatami o WE i Euratom, Rada i Komisja konsultują się z Europejskim Komitetem Ekonomiczno-Społecznym. Jego członkowie, wyznaczeni przez Radę na okres czterech lat, reprezentują rozmaite grupy interesu, które tworzą „zorganizowane społeczeństwo obywatelskie”.

Komitet Ekonomiczno-Społeczny jest konsultowany przed podjęciem decyzji w dużej liczbie dziedzin (sprawy zatrudnienia, Europejski Fundusz Socjalny, kształcenie zawodowe itp.). Może również z własnej inicjatywy wypowiadać się w sprawach, które uzna za istotne.


Komitet Regionów

Komitet Regionów, ustanowiony Traktatem o Unii Europejskiej, jest złożony z przedstawicieli samorządów regionalnych i lokalnych, wyznaczonych przez Radę na wniosek państw członkowskich na okres czteroletni. Zgodnie z Traktatem Rada i Komisja konsultują się z Komitetem Regionów w sprawach istotnych dla regionów. Komitet może również wydawać opinie z własnej inicjatywy.


Europejski Bank Inwestycyjny

Europejski Bank Inwestycyjny, z siedzibą w Luksemburgu, finansuje projekty wspierające mniej rozwinięte regiony UE i wspomagające małe przedsiębiorstwa w byciu konkurencyjnym.


Europejski Bank Centralny

Europejski Bank Centralny, z siedzibą we Frankfurcie, odpowiada za zarządzanie walutą euro i unijną polityką walutową. Jego zadania są opisane szczegółowo w rozdziale 7.


Konwent Europejski

Instytucje i pozostałe organy wcześniej opisane są głównymi trybami w unijnej maszynie podejmowania decyzji. Jednak system ten wymaga pewnych modyfikacji, jeżeli UE ma nadal funkcjonować skutecznie. Z tego powodu Rada Europejska zgromadzona w Laeken w grudniu 2001 r. ustanowiła Konwent Europejski. Składający się z 105 członków reprezentujących rządy państw członkowskich i krajów kandydujących, narodowych parlamentów, Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej Konwent Europejski, któremu przewodniczy były prezydent Francji Valry Giscard d\'Estaing, ma za zadanie zaproponować nowy sposób działania Unii Europejskiej po jej rozszerzeniu.

Przed Unią stoją dwa główne wyzwania. Po pierwsze, w czasie najbliższych dziesięciu lub dwudziestu lat liczba państw członkowskich w wyniku kolejnych rozszerzeń wzrośnie do 30 lub nawet 35 krajów. Czy można oczekiwać, że Rada podejmie jakąkolwiek jednomyślną decyzję, kiedy tylu ministrów będzie zasiadać wokół jednego stołu? Czy proces podejmowania decyzji w UE nie zostanie sparaliżowany? Jak będą sprawowane rządy w Unii? Kto będzie przemawiał w imieniu Europy na scenie międzynarodowej? Gdzie będą wytyczone ostateczne granice Unii Europejskiej? Rada Europy (która nie jest instytucją UE) ma wszakże już 45 członków, wraz z Rosją, Ukrainą, Turcją i krajami Kaukazu.

Po drugie, obywatele UE chcą mieć więcej do powiedzenia w tworzeniu poszczególnych polityk UE, ale ciężko jest im zrozumieć cały skomplikowany system podejmowania decyzji w Unii i postrzegają Brukselę jako zbyt oddaloną od ich życia codziennego. Stąd powstała potrzeba ustanowienia Konstytucji, która jasno określi, jaki jest podział kompetencji w Unii Europejskiej. Konstytucji, która wymieni uprawnienia i obowiązki każdej z instytucji UE i określi, co powinno być pozostawione władzom na szczeblu regionalnym i lokalnym.

UE powinna stworzyć nowy rodzaj rządów, które będą prostsze, bardziej demokratyczne i przybliżą Europę jej obywatelom. Konwent przygotował więc projekt Konstytucji, który miał odpowiedzieć na te potrzeby, i zaprezentował go Radzie Europejskiej w czerwcu 2003 r.

Konstytucja jest niezwykle istotna dla przyszłości Unii. Była głównym tematem dyskusji w ramach konferencji międzyrządowej, która rozpoczęła się 4 października 2003 r. i będzie także podstawowym zagadnieniem debaty w czasie nadchodzących europejskich wyborów parlamentarnych w czerwcu 2004 r.

Droga do Konstytucji Europejskiej

Zgromadzona na szczycie w Salonikach 19 i 20 czerwca 2003 r. Rada Europejska przyjęła projekt traktatu konstytucyjnego przedstawiony przez Valry’ego Giscard d\'Estaing, przewodniczącego Konwentu. Szefowie państw lub rządów określili projekt jako „dobry punkt wyjścia dla konferencji międzyrządowej” mającej się rozpocząć w październiku 2003 r.

Projekt proponuje między innymi:

· Wybór przewodniczącego Rady Europejskiej kwalifikowaną większością głosów, na okres dwu i pół roku, jego kadencja jest odnawialna jeden raz.

· Wybór przewodniczącego Komisji przez Parlament Europejski zwykłą większością głosów, na wniosek Rady Europejskiej, przy uwzględnieniu wyników wyborów do Parlamentu Europejskiego.

· Stworzenie stanowiska ministra ds. zagranicznych UE, będącego zarazem wiceprzewodniczącym Komisji i członkiem Rady Europejskiej.

· Włączenie do Traktatu Karty Praw Podstawowych.

· Nadanie Unii Europejskiej osobowości prawnej.

· Rozszerzenie stosowania większości kwalifikowanej w odniesieniu do głosowania w Radzie.

· Wzmocnienie władzy legislacyjnej i budżetowej Parlamentu.

· Jaśniejsze przedstawienie podziału uprawnień i odpowiedzialności Unii i jej państw członkowskich.

· Przekazanie uprawnień parlamentom narodowym, aby zapewnić rzeczywiste przestrzeganie zasady pomocniczości.


5. Czym zajmuje się Unia?


Autorzy Traktatu Rzymskiego określili następujące zadanie dla Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej: „przez ustanowienie wspólnego rynku i stopniowe zbliżanie polityki gospodarczej Państw Członkowskich, popieranie w całej Wspólnocie harmonijnego rozwoju działań gospodarczych, stałego i zrównoważonego wzrostu, zwiększonej stabilności, przyspieszonego podwyższania poziomu życia oraz ściślejszych związków między Państwami Członkowskimi”.

Cele te zostały w dużej mierze osiągnięte dzięki wprowadzeniu swobodnego przepływu towarów, ludzi, usług i kapitału oraz dzięki polityce UE zapewniającej sprawiedliwą konkurencję między przedsiębiorstwami i chroniącej interesy konsumentów. Jednolity rynek został w pełni wprowadzony w 1993 r., a euro weszło do obiegu w 2002 r.

Aby jednak wszystkie sektory gospodarki i wszystkie regiony Europy mogły skorzystać z tych osiągnięć, potrzebne są polityki strukturalne, finansowane i realizowane z zaangażowaniem i determinacją przez samą Unię.

Szefowie państw lub rządów krajów UE szybko zauważyli konieczność solidarności, czyli podejmowania działań, aby „wzmocnić spójność gospodarczą i społeczną” – innymi słowy, aby zmniejszyć różnicę między bogatszymi i biedniejszymi regionami. W praktyce oznaczało to wprowadzanie polityk regionalnych i społecznych. Polityki te stawały się coraz ważniejsze z każdym kolejnym rozszerzeniem UE.


Działanie regionalne

Polityka regionalna UE polega przede wszystkim na przekazywaniu funduszy z budżetu UE najmniej uprzywilejowanym regionom i grupom społecznym. W latach 2000–2006 suma ta wynosiła 213 mld euro. Finansowanie to jest wykorzystywane, aby stymulować rozwój opóźnionych regionów, przekształcać strefy uprzemysłowione, wspierać młodych ludzi i osoby dotknięte długotrwałym bezrobociem w szukaniu pracy, unowocześniać rolnictwo i wspierać mniej uprzywilejowane obszary rolne.

Pieniądze wypłacane w ramach poszczególnych funduszy – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny (EFS), Instrument Finansowy Orientacji Rybołówstwa oraz Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR, powszechnie znany według francuskiego akronimu FEOGA).

Płatności te uzupełniają lub pobudzają inwestycje wykonywane przez sektor prywatny oraz władze krajowe i regionalne. Aby skierować fundusze w najbardziej potrzebujące miejsca, UE ustaliła sobie trzy cele priorytetowe:

· Cel 1 ma wspierać rozwój regionów, gdzie produkt krajowy brutto (PKB) na mieszkańca (czyli wytworzone w danym kraju bogactwo podzielone przez liczbę ludności) jest niższy niż 75% średniego PKB w Unii. Ta pomoc (w wysokości 135 mld euro) obejmuje dwie trzecie wszystkich pieniędzy przeznaczonych na politykę regionalną w latach 2000–2006. Korzysta z niej około 50 regionów, reprezentujących 22% ludności UE. Gospodarka w tych regionach może się rozwijać dzięki tworzeniu brakującej infrastruktury, proponowaniu ludziom rozmaitych form kształcenia zawodowego i pobudzaniu inwestycji w lokalne przedsiębiorstwa.

· Cel 2 dotyczy pozostałych regionów borykających się z trudnościami strukturalnymi, regionów, których gospodarka jest objęta restrukturyzacją, zmniejszających się obszarów wiejskich, stref zależnych od rybołówstwa lub obszarów miejskich przechodzących poważne trudności.

· Cel 3 obejmuje walkę z bezrobociem poprzez unowocześnianie systemów kształcenia i tworzenie nowych miejsc pracy.

Istnieją również szczególne programy, jak Interreg, który promuje współpracę transgraniczną i międzyregionalną, oraz Urban, którego celem jest wspieranie stałego rozwoju miast i obszarów miejskich przechodzących trudności.

Oprócz funduszy strukturalnych istnieje również Fundusz Spójności, który służy do finansowania projektów infrastrukturalnych i w dziedzinie ochrony środowiska w krajach UE, których PKB na mieszkańca jest niższe niż 90% średniej UE. Dotychczas dotyczyło to Grecji, Irlandii, Portugalii i Hiszpanii.

Dzięki tym programom strukturalnym, finansowanym przez Unię Europejską, kraje UE mogły zbliżyć do siebie swoje gospodarki. Ta „konwergencja” gospodarcza jest również wynikiem działań poszczególnych rządów, których celem było spełnienie wymagań w zakresie unii gospodarczej i walutowej.



Rozszerzenie polityki strukturalnej na nowe państwa członkowskie

Rozszerzenie Unii o 10 nowych państw członkowskich stanowi wielkie wyzwanie dla zagadnień spójności gospodarczej i społecznej, ponieważ opóźnienia w rozwoju w niektórych regionach tych krajów są znaczne w porównaniu z resztą UE. Rozszerzenie sprawi zatem, że Unia stanie się bardziej różnorodna, co będzie wymagało kolejnych starań w zakresie dostosowania sektorowego i regionalnego.

Pewna liczba „instrumentów” jest już wykorzystywana, aby wspierać kraje kandydujące. Istnieje program PHARE, który przekazuje pomoc krajom kandydującym z Europy Środkowej i Wschodniej. W latach 2000–2006 pomoc przedakcesyjna wyniesie w sumie 10,9 mld €.

Następnie istnieje ISPA (Instrument Przedakcesyjnej Pomocy Strukturalnej), który finansuje projekty w zakresie transportu i ochrony środowiska i posiada budżet w wysokości 7,2 mld €.

Wreszcie Sapard (instrument finansowania w rolnictwie) dysponuje budżetem w wysokości 3,6 mld €.

Po przystąpieniu nowych Państw Członkowskich do Unii fundusze strukturalne i Fundusz Spójności zastąpią pomoc przedakcesyjną.


Wymiar społeczny

Celem polityki społecznej UE jest niwelowanie najbardziej widocznych różnic w społeczeństwie europejskim. Europejski Fundusz Społeczny (EFS) został ustanowiony w 1961 r., aby pomóc w tworzeniu nowych miejsc pracy i wspierać mobilność zawodową i geograficzną pracowników. W 2003 r. EFS otrzymał 4,8 mld € z budżetu UE.

Pomoc finansowa nie jest jednak jedynym rodzajem działań UE w celu poprawy warunków społecznych w Europie. Pieniądze nie mogą rozwiązać wszystkich problemów spowodowanych recesją gospodarczą lub regionalnymi opóźnieniami w rozwoju. Postęp społeczny wynika przede wszystkim ze wzrostu gospodarczego i jest kształcony przez polityki krajowe i unijne.

Postęp społeczny jest również wspierany przez prawodawstwo, które gwarantuje wszystkim obywatelom UE solidny zestaw podstawowych praw. Część tych praw jest zawarta w Traktatach, jak na przykład prawo mężczyzn i kobiet do równego wynagrodzenia za taką samą pracę. Pozostałe są ustanowione w dyrektywach o ochronie pracowników (zdrowie i bezpieczeństwo w miejscu pracy) i podstawowych normach bezpieczeństwa.

W grudniu 1991 r. Rada Europejska zgromadzona w Maastricht przyjęła rozdział obejmujący zagadnienia społeczne, który wdrożył Wspólnotową Kartę Socjalnych Praw Podstawowych, ustanawiającą prawa, z których powinni korzystać wszyscy pracownicy: swobodny przepływ; sprawiedliwa płaca; poprawa warunków pracy; ochrona socjalna; prawo do zrzeszania się i wchodzenia w spory zbiorowe; prawo do kształcenia zawodowego; równe traktowanie mężczyzn i kobiet; informowanie pracowników; odbywanie konsultacji i uczestnictwo; ochrona zdrowia i bezpieczeństwa w miejscu pracy; ochrona dzieci, osób w podeszłym wieku i osób niepełnosprawnych. Karta została włączona do Traktatu w czerwcu 1997 r. w Amsterdamie i obowiązuje we wszystkich państwach członkowskich.


Polityka zatrudnienia

W czasie ostatnich dziesięciu lat XX wieku obywatele UE coraz silniej domagali się od swoich rządów, aby zostały podjęte bardziej skuteczne działania w celu stworzenia nowych miejsc pracy. Ciężko było Europejczykom uwierzyć w korzyści i przyszłość integracji europejskiej, gdy ponad 10% siły roboczej UE (aż do 1997 r.) nie posiadało zatrudnienia. Dlatego też włączono do Traktatu z Amsterdam