Środowisko przyrodnicze Morza Bałtyckiego.
Morze Bałtyckie - topografia dna, zasolenie, temperatura, ruchy wody, typy wybrzezy, flora i fauna.
Morze Bałtyckie jest morzem śródkontynentalnym, od północy ograniczone Półwyspem Skandynawskim. Jest ono połączone z Morzem Północnym przez Cieśniny Duńskie: Wielki Bełt, Mały Bełt, Sund, Kattegat i Skagerrak. Granice morza wyznacza linia poprowadzona od północnego cypla Półwyspu Jutlandzkiego (przylądek Grenen) do wyspy Tjrn (Szwecja). Jest to morze o powierzchni 415 tys. km ,objętości 21,7 tys. km .Jego średnia głębokość wynosi 56 m, a maksymalna w głębi Landsort to 459 m .Do Morza Bałtyckiego uchodzi wiele rzek europejskich, m.in. Newa, Wisła, Kemi, Gta, Niemen, Odra, Lule, Angerman, Dźwina. Powierzchnia zlewiska obejmuje 17% powierzchni kontynentu. Rozwój Morza Bałtyckiego wiąże się z wytapianiem lodowca w czasie ostatniego zlodowacenia północnopolskiego oraz z podnoszeniem się i obniżaniem obszaru Europy.
Topografia współczesnego Bałtyku jest wynikiem działań kilku działających, bądź kolejno zmieniających się, czynników jak najściślej jednak związanych z procesem zlodowacenia. Pierwszym czynnikiem mającym wpływ na ukształtowanie dna jest cofanie się lądolodu. W związku z tym wyzwalały się ogromne ilości wód, spływających rzekami po przedpolu lodowca w kierunku południowym lub ku zachodowi, wody te wypełniały zagłębienia terenowe. Przez działalność żłobiącą lodowca powstały w dnie głębokie rynny. Topnienie lodów na obszarze półkuli północnej i wyzwolenie ogromnej ilości wody, spowodowało transgresję, czyli powiększenie zasięgu morza w lądowe zagłębienia i niziny. W oparciu o topograficzne dane, dobrze rozwinięta linie brzegowa, obecność szeregu wysp oraz urozmaicona rzeźbę dna możemy wyodrębnić w obszarze morza oddzielne trzy akweny: południowy - Basen Bornholmski, środkowy - Basen Gotlandzki północny - Basen Botnicki. W Basenie Bornholmskim pierwsza z kolei Głębia Arkonska, nieznacznie przekraczająca głębokość 50 m. , sięga po wyspę Bornholm, druga rozleglejsza i głębsza Głębia Bornholmska, o maksymalnym zagłębieniu 105 m., znajduje się na wschód od wyspy. Od północy łączy je Rynna Bornholmska, położona miedzy Bornholmem a wybrzeżem szwedzkim. Rynny nader charakterystyczne dla topografii dna Bałtyku, stanowią węższe wydłużone zagłębienia łączące rozleglejsze glebie. Basen Gotlandzki, najbardziej rozległy i najgłębszy, o południkowym przebiegu, sięga po wyniosły rejon pasma Wysp Alandzkich i szkier fińskich, który oddziela go od Basenu Botnickiego. Rozległa Głębia Gotlandzka, o maksymalnym zagłębieniu 250 m., leży na wschód od wyspy Gotlandii, nieco na północny - zachód od niej, miedzy Gotlandia a Sztokholmem znajduje się najgłębsze miejsce na Bałtyku - Jama Landsort (459 m.). Glebie i łączące je rynny szczególnie charakterystyczne dla topografii dna, razem z wyniesionymi piaszczysto - kamienistymi ławicami (Odrzana minimalna głębokość 6 m., Orla 5 m., Słupska 8 m., Hobufg 12 m., i Środkowa 9 m.) będącymi pozostałością moren, świadczą o przeważających wpływach lodowcowych, tak wyraźnie zaznaczonych w rzeźbie dna Bałtyku. Naturalna regionizacja morza wypływa z tej lodowcowej rzeźby. Zatoki Morza Bałtyckiego również mają dno urozmaicone. W Zatoce Fińskiej, wzdłuż jej osi ciągnie się głęboka rynna (średnia głębokość 100 m., maksymalna 123 m.). Zatoka Ryska jest za to akwenem płytkim ze średnią głębokością 23 m. i maksymalnymi głębokościami w środku akwenu do 62 m. W Południowym Bałtyku można wyróżnić jeszcze dwie mniejsze zatoki: Pomorska o głębokości maksymalnej 15 m. i Gdańska-116 m. mające dość szerokie połączenie z Bałtykiem oraz typowe zalewy przybałtyckie o głębokości rzędu kilku metrów oraz o stosunkowo dużej powierzchni i wąskim połączeniu z morzem. Morze Bałtyckie ma wiele wysp, największe z nich to: Fionia, Zelandia, Lolland, Falster i wiele innych w Morzu Bełtów oraz Bornholm, Rugia, Gotlandia, Olandia, a także Sarema, Hiuma i inne u brzegów Estonii oraz Wyspy Alandzkie i pojedyncze wyspy w Zatoce Botnickiej.
W porównaniu z oceanem, wody Bałtyku są zaledwie słonawe. Przeciętne zasolenie wynosi około 7%0 i jest pięciokrotnie mniejsze od średniego zasolenia wszechoceanu (35%o). Wpływają na to warunki klimatyczne, duże zlewisko oraz utrudniony kontakt z wodami oceanu. Bałtyk jest morzem chłodnym, więc jego parowanie jest znacznie ograniczone. Zasolenie zmniejszają również liczne rzeki dużego zlewiska, będące źródłem słodkich wód. Przez wąskie, o wysokich progach, płytkie cieśniny duńskie (8-18 m głębokości) ograniczony jest także kontakt Bałtyku z wodami oceanicznymi. Słabo zasolone, lżejsze wody wypływają przy powierzchni przez cieśniny na zachód. Natomiast od strony Atlantyku, przy dnie, dochodzi do okresowych wlewów bardziej zasolonych wód oceanicznych. Powierzchniowe wody Bałtyku są bardzo słabo zasolone - od około 0%o w części zachodniej i 7%o w części środkowej do około 3%o w zatokach Botnickiej i Fińskiej. Zasolenie zwiększa się w miarę wzrostu głębokości, i tak: zasolenie wód dennych w cieśninach duńskich wynosi około 20%0, w Głębi Gdańskiej 13-14`%, a w zatokach Fińskiej i Botnickiej 5-8%0.
Bałtyk, w porównaniu z sąsiadującym Morzem Północnym, jest chłodniejszy zimą, a cieplejszy latem. Przy brzegach najwyższe temperatury powierzchniowej warstwy wody, w granicach od 23C do 15C, występują w lipcu i sierpniu. W lutym temperatury są najniższe i wynoszą około 2C, jednak w czasie mroźnych zim spadają nawet poniżej 0C. Północne części morza - Zatoka Botnicka i wschodnia część Zatoki Ryskiej - zamarznięte są przeciętnie od listopada do maja. U wybrzeży Bałtyku Południowego okres zlodzenia jest znacznie krótszy, lód tworzy się zwykle w styczniu, a zanika na początku marca.
Wyróżniamy cztery główne typy wybrzeży Morza Bałtyckiego. Najczęściej występującym jest wybrzeże zalewowo - mierzejowe, czyli tzw. plażą. Plaża powstaje ,gdy morze zalewa tereny nisko położone. Panujące na Bałtyku wiatry zachodnie powodują powstawanie prądów przybrzeżnych, które przenoszą wzdłuż brzegu piasek i muł. Na załamaniach linii brzegowej siła prądu słabnie i piasek zaczyna się gromadzić w coraz dłuższe wały zwane mierzejami. W miejscach, gdzie do morza dochodzi mało odporna na niszczenie gliniasta morena denna, powstało wybrzeże klifowe (Wyspa Wolin, Gdynia, Jastrzębia Góra, Estonia). Podczas sztormów fale uderzają z ogromna siłą w podnóże stromego klifu. Wskutek uderzeń fal sztormowych drążony brzeg osuwa się, a fale wynoszą jego resztki w głąb morza. Powoduje to nieustanne cofanie się brzegu morskiego. Czwartym typem wybrzeża jaki można zaobserwować rozpatrując temat Morza Bałtyckiego jest wybrzeże fierdowo - szkierowe występujący w Szwecji i Finlandii
Ruchy wody morskiej: Fale wiatrowe na Bałtyku są niewielkie ok.3 metrów, jednak w czasie sztormu osiągają wysokość 4-5 m, a ich długość wynosi 60-80 m. Krótki okres i duża stromość sprawiają, że są niebezpieczne dla żeglugi. Prąd wpływający z Morza Północnego do Bałtyku jest to prąd przydenny płynący z zachodu na wschód. Droga jego prowadzi od Głębi Arkonskiej przez Rynnę Bornholmską do Głębi Bornholmskiej, a następnie przez Rynnę Słupska do Głębi Gotlandzkiej i Głębi Gdańskiej. Pływy maksymalne na obszarze Morza Bałtyckiego są stosunkowo niskie, dochodzą do kilkudziesięciu centymetrów, a największe występują w Cieśninie Duńskiej.
Duży zakres zasolenia wód Morza Bałtyckiego (1-30% ) pozwala na występowanie w nich różnych grup organizmów, od słodkowodnych do morskich. Najsilniejszą grupą zwierząt i roślin w Bałtyku są gatunki morskie o dużej tolerancji na zmiany zasolenia (dorsz, śledź, krewetka), mniej liczne są gatunki typowo słonawowodne (podwój, niektóre kiełże). W wodach przybrzeżnych i wysłodzonych zatokach występują gatunki słodkowodne(okoń, płoć, błotniarka) . Niskie zasolenie Morza Bałtyckiego uniemożliwia życie wielu gatunkom morskim, dlatego też w Bałtyku nie można spotkać szkarłupni czy głowonogów, które są bardzo wrażliwe na zmiany zasolenia. Do życia w tych warunkach przystosowały się tylko te zwierzęta i rośliny morskie, które mają duże zdolności adaptacji i mogą bytować w dużym zakresie zasolenia. Niska wartość zasolenia sprawia również, że niektóre zwierzęta osiągają znacznie mniejsze rozmiary niż zwierzęta w M. Północnym, ale mimo, że M. Bałtyckie nie ma imponującej liczby gatunków flory i fauny, stanowi on interesujący ekosystem.
W jego skład wchodzi kilka zasadniczych grup środowiskowych, takich jak:
- glony(okrzemki, bruzdnice, sinice)
- rośliny porastające dno morskie(gałęzatka, morszczyn, widlik, trawa morska)
- organizmy zwierzęce unoszące się w toni wodnej(skorupiaki, meduzy, larwy ryb)
- zwierzęta żyjące na dnie morskim(małże, skorupiaki, ślimaki, wieloszczety)
- duże zwierzęta, aktywnie pływające w toni wodnej(ryby(26 gat.) i ssaki morskie 4gat.)