Środowisko przyrodnicze jako podstawa rozwoju gospodarczego Polski i Europy.

Europa
Przez rozwój gospodarczy przez szereg lat uważało się przemysł, oraz rolnictwo. Jednakże na przełomie ostatnich dziesięcioleci, w świetle coraz większego zużycia zasobów naturalnych Komisje i Agendy Unii Europejskiej, starają się kłaść coraz większy nacisk na środowisko naturalne. Należy pamiętać, że środowisko naturalne jest podstawą każdego przemysłu, motorem Turystyki i jest nieodłączną ich częścią.
W ostatnim okresie lat dziewięćdziesiątych, po recesji jaka nastąpiła na początku dekady, wzrost gospodarczy w Europie Zachodniej osiągnął stopień stabilnego rozwoju. Europa Zachodnia osiągnęła też znacznie wyższy Produkt Krajowy Brutto (PKB) na głowę mieszkańca aniżeli w innych częściach Europy. Dawne centralnie planowane gospodarki w krajach Europy Środkowej i Wschodniej (EŚW) oraz w krajach Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej (EWKAŚ), ciągle jeszcze znajdują się w okresie stopniowego aczkolwiek nierównomiernego rozwoju. Kraje te doświadczyły recesji gospodarczej na początku lat dziewięćdziesiątych, jednakże pod koniec dekady, większość z nich ponownie osiągnęła wzrost, niekiedy nawet większy niż w krajach Europy Zachodniej. W pewnych przypadkach, można było zauważyć zmniejszenie presji na środowisko naturalne jako konsekwencję tendencji zniżkowej w gospodarce tych krajów; mają one jednak względnie ograniczone możliwości prywatnego lub publicznego finansowania działań na rzecz środowiska. Rezultatem wymienionych zjawisk są duże rozbieżności miedzy regionami i krajami w wielkości i zasięgu presji na środowisko naturalne, oraz w bilansie między negatywnymi i pozytywnymi wpływami jakim podlegają.

Surowce Naturalne:
W krajach Unii Europejskiej oraz w krajach Europy Środkowej i Wschodniej powszechnie utrzymuje się wysoki poziom zużycia surowców. Poprzez wzrost importu surowców, kraje te obarczają wzrostem obciążenia środowiska związanym z ich wydobyciem, inne kraje, w tym kraje Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej (EWKAŚ). Zrównoważona gospodarka zasobami naturalnymi jest problemem pierwszej wagi od czasu szczytu w Rio de Janeiro, i problemem, na który na nowo położono nacisk w Johannesburgu. Do niedawna nie podnoszono tej kwestii w sposób koherentny i zrozumiały, jednakże ostatnio Unia Europejska zapowiedziała opracowanie specjalnej strategii podejścia do tego zagadnienia. Wzrost zużycia zasobów naturalnych w ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci przestał zależeć wprost proporcjonalnie od wzrostu gospodarczego w UE i w krajach kandydackich. Jednakże w wartościach bezwzględnych, zużycie surowców jest nadal wysokie i utrzymuje się na poziomie ocenionym w Rio jako niezrównoważony. W krajach kandydackich, zużycie surowców szacuje się na poziomie ok. 70 % zużycia surowców w UE. Jednak efektywność ich wykorzystania jest tam znacznie niższa, na poziomie około 20 % efektywności UE, i będzie musiała znacznie się poprawić, jeśli wysiłki krajów kandydackich w kierunku osiągnięcia porównywalnego z Zachodem standardu życia mają być owocne.
W ostatnich 20 latach zarówno w gospodarkach krajów Europy Zachodniej jak i w gospodarkach krajów Europy Środkowo-Wschodniej wystąpił wzrost importu surowców. Oznacza to, że obciążenie środowiska naturalnego związane z ich wydobyciem i produkcją przeniosło się na inne kraje świata. Kraje Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej (EWKAŚ) są głównymi eksporterami surowców do Unii Europejskiej. Zasada globalnej odpowiedzialności wymaga od każdego z krajów świadomości wpływów jakie wywiera na resztę świata, oraz podkreśla, że oceny zrównoważenia mają większy ciężar gatunkowy, jeśli wynikają z globalnego raczej niż z regionalnego lub krajowego kontekstu.

Fakty i liczby:
• Paliwa kopalne są głównym składnikiem bezpośrednich nakładów
materiałowych (DMI), zarówno w krajach UE jak i w krajach kandydackich,
gdzie wynoszą odpowiednio 24 % i 31 % ogólnej liczby nakładów.
• Ogólne zapotrzebowanie na surowce (TMR) wynosi około 50 ton na
mieszkańca w UE, przy czym import surowców wzrósł szczególnie szybko
w latach dziewięćdziesiątych i stanowi obecnie prawie 40 % TMR. Import
surowców w krajach kandydackich podniósł się w tym samym okresie o
prawie 30 %.
• Wzrasta export z krajów Europy Wschodniej, Kaukazu, i Azji Środkowej do
UE. Obecnie, około 12 % fizycznego (w tonach) importu, do unii europejskiej
pochodzi z krajów EWKAŚ, szczególnie paliw kopalnych i metali.

Natomiast jeśli chodzi o zużycie energii:
• Całkowite zużycie energii w Europie Zachodniej wzrosło o 8 % w latach
1992–1999 a spadło w krajach Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej
o 26 %. Konsumpcja energii doszła do średniej 3,9 ekwiwalentu ropy (toe) na
mieszkańca w Europie Zachodniej, w porównaniu do 3,2 ekwiwalentu ropy
(toe) na mieszkańca w krajach Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej,
z przeważającym udziałem Federacji Rosyjskiej i Ukrainy.
• Udział energii odnawialnych w całkowitej konsumpcji energii w Europie
podniósł się z 4,5 % w 1992 r. do 5,6 % w 1999 r.

Przemysł:
Sektor przemysłowy w Europie Środkowej i Wschodniej oraz w krajach EWKAŚ jest o wiele bardziej energochłonny aniżeli w Europie Zachodniej, stąd też wywiera o wiele większy wpływ na środowisko. Gospodarka Europy Zachodniej opiera się jednak o produkty przemysłowe pochodzące z Europy Środkowej i Wschodniej oraz z krajów Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej; kraje zachodnioeuropejskie powinny zatem wziąć na siebie część odpowiedzialności za obciążenie środowiska wywołane zanieczyszczeniami przemysłowymi w tych krajach. Przenoszenie najlepszych wzorów na przepisy prawne, standardy techniczne oraz inne środki, pomogłoby podnieść efekty działalności na rzecz środowiska na obszarze Europy. Produkcja przemysłowa rośnie na całym obszarze Europy, a przemysł jest ważnym sektorem gospodarczym we wszystkich jej regionach. Udział przemysłu w gospodarce jest jednak mniejszy (i o większej tendencji spadkowej) w Europie Zachodniej, aniżeli w krajach Europy Środkowej i Wschodniej i w krajach Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej. Efektywność ekologiczna i efektywność energetyczna ulegają pewnej
poprawie, w części bezpośrednio a w części pośrednio, poprzez zmianę systemu gospodarki opartej na produkcji, na gospodarkę opartą na usługach, która jest mniej energochłonna. W Europie Środkowej i Wschodniej zachodzi szybka poprawa efektywności energetycznej, pozostając nadal jednak na o wiele niższym poziomie niż w Europie Zachodniej. Natomiast przemysł krajów Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej jest siedmiokrotnie bardziej energochłonny niż w Europie Zachodniej.
Głównym wyzwaniem dla Europy jest zapewnienie lepszej ochrony środowiska poprzez utrzymywanie konkurencyjnej bazy przemysłowej, szczególnie z tego względu, że najbardziej zanieczyszczające sektory przemysłu (przemysł górniczy i chemiczny) wykazują silniejszy poziom wzrostu aniżeli przeciętna wzrostu przemysłu, a także dlatego, iż już dawno podjęto działania w stronę prostszych i tańszych udoskonaleń technicznych, mających na celu maksymalne obniżenie kosztów. W obliczu wzrostu transportu towarowego, istnieje także szczególna potrzeba właściwego kształtowania popytu na usługi transportowe dla przemysłu.
Zanieczyszczenie gleby ze źródeł punktowych często wynika z niedziałających już zakładów przemysłowych, wypadków przemysłowych jakie zdarzyły się w przeszłości, i niewłaściwego usuwania odpadów przemysłowych. W Europie Środkowej i Wschodniej należy dokonać dużych inwestycji dla podniesienia efektów działalności środowiskowej do standardów wymaganych w procesie akcesyjnym. Głównym wyzwaniem dla Krajów Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej jest stworzenie właściwych zinstytucjonalizowanych podstaw prawnych, oraz osiągnięcie postępu we wdrażaniu standardów środowiskowych.

Fakty i liczby:
• W krajach Europy Środkowej i Wschodniej przemysł stanowi od 35 do 40 %
PKB. W najbardziej rozwiniętych krajach o ekonomii przejściowej, przemysł
wytwórczy powrócił do dawnego stanu, po spadku jaki miał miejsce we
wczesnych latach dziewięćdziesiątych. Z drugiej strony całkowita produkcja
w Federacji Rosyjskiej spadla o 70 % w latach 1990.1999, z pewnymi
oznakami powrotu do poprzedniego poziomu dopiero w ostatnim czasie,
głównie w przemyśle spożywczym i metalurgicznym
• W latach dziewięćdziesiątych zużycie energii w przemyśle obniżyło się o
35 % w krajach EWKAŚ, głównie z powodu spadku produkcji. Tymczasem w
Europie Zachodniej, zużycie energii w przemyśle rosło o ponad 1 % rocznie.





Rolnictwo:
Intensyfikacja i specjalizacja rolnictwa doprowadziła do erozji gleby, niedostatku wody, oraz do poważnego zmniejszenia się różnorodności biologicznej na obszarze Europy. Stan różnorodności biologicznej jest znacznie lepszy w krajach Europy Środkowej i Wschodniej oraz w krajach Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej. Pojawiają się tam jednak nowe zagrożenia, wynikające z niedostatecznego wypasania oraz opuszczania gruntów. Nowy program dla Wspólnej Polityki Rolnej wraz z agro-środowiskowym planem działania, oraz ich wdrażanie w krajach kandydackich jest głównym wyzwaniem dla ‘poszerzonej Europy. Niewiele, lub wręcz żaden z agro-środowiskowych programów działania jest obecnie wprowadzany w życie w krajach Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej. Pomimo zróżnicowanych warunków w jakich znajdują się gospodarstwa rolne, specjalizacja i intensyfikacja rolnictwa są zjawiskami wspólnymi dla całego obszaru Europy. Wiele spośród programów rządowych dla rolnictwa, popierających meliorację, irygację i konsolidację gruntów, znacznie wpłynęło na wielkość i intensywność produkcji rolnej. Wszystkie te czynniki doprowadziły do nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych, szczególnie wody używanej do irygacji. Ta tendencja spowodowana była głównie nasiloną i prowadzoną na szeroką skalę kolektywizacją rolnictwa w Europie Środkowej i Wschodniej, oraz w krajach Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej. W krajach tych, spadek wykorzystywania zasobów w rolnictwie, spowodowany głównie restrukturyzacją gospodarczą jaka miała miejsce w latach dziewięćdziesiątych, zmniejszył w dużym stopniu presje na środowisko. Wspólna Polityka Rolna (WPR) była i jest jednym z najważniejszych czynników determinujących intensyfikację i specjalizację w gospodarstwach rolnych w UE. Przekształcenie użytków zielonych w grunty orne, zanik polnych miedz, oraz intensywne stosowanie nawozów sztucznych i środków chemicznych, doprowadziły do poważnego zmniejszenia różnorodności biologicznej i do wzrostu zanieczyszczenia wody i powietrza. Zmiana kierunku WPR zaczęła jednak stwarzać rolnikom nowe możliwości w postaci, przykładowo, nowych projektów agro-środowiskowych, których celem jest redukcja presji na środowisko. Erozja gleby i zanieczyszczenie wody ciągle jeszcze stanowią problem w wielu europejskich krajach. Zanieczyszczenia ze źródeł punktowych, którymi są pomieszczenia dla żywego inwentarza oraz składy przestarzałych pestycydów także stanowią problem, choć w o wiele mniejszym zakresie aniżeli w przeszłości. W Europie Środkowej i Wschodniej, irygacja i związane z nią problemy dla środowiska znacznie zmniejszyły się od 1990 roku, a na wielu obszarach nieustannie dokonuje się odnowy sprzętu gospodarskiego. Obecnym wyzwaniem jest wprowadzenie właściwych systemów zarządzania środowiskiem przy okazji odbudowy wspomnianej infrastruktury irygacyjnej.
Jakość i gęstość różnorodności biologicznej ziemi uprawnej i siedlisk semi-naturalnych jest daleko wyższa w Europie Środkowej i Wschodniej i w krajach EWKAŚ, aniżeli w Europie Zachodniej. Duży spadek produkcji zwierzęcej w Europie Środkowej i Wschodniej doprowadził do
nowych problemów środowiska naturalnego, jak niedostateczny wypas i porzucanie gruntów, co z kolei zagraża półnaturalnym użytkom zielonym. Brak środków finansowych na poprawę infrastruktury gospodarstw rolnych, w tym gnojowni, również prowadzi do ponownych presji na środowisko. Wyzwaniem na najbliższe lata będzie zatem zachowanie różnorodności biologicznej na terenach uprawnych i poprawa zarządzania środowiskiem naturalnym w obrębie gospodarstw rolnych. Przystąpienie nowych krajów do UE oznacza nowe wyzwania dla stworzenia takiej Wspólnej Polityki Rolnej, która zapewni równorzędne możliwości rolnikom na Wschodzie i na Zachodzie, oraz zadba o jakość środowiska naturalnego w nowych Krajach Członkowskich. Poszerzona WPR mogłaby doprowadzić do dalszego zwiększenia intensywnej uprawy roli, jednakże właściwa gospodarka nawozami sztucznymi i pestycydami może skutecznie zapobiec ich negatywnym skutkom dla gleby i zasobów wodnych. Natomiast zamiana (półnaturalnych) użytków zielonych na grunty orne byłaby tendencją o szkodliwych skutkach. Należy podjąć szczególny wysiłek w kierunku popierania takich działań na rzecz ochrony środowiska w ramach WPR, jak projekty agro-środowiskowe, zasady zależności miedzy dopłatami bezpośrednimi a poszanowaniem przepisów w zakresie ochrony środowiska (ang. cross-compliance), czy pomoc w inwestycjach na rzecz środowiska.



Fakty i liczby:
• Po okresie spadku, jaki nastąpił we wstępnym okresie procesu
przejściowego, konsumpcja nawozów sztucznych ustabilizowała się w
Europie Środkowej i Wschodniej na poziomie około 50 kg/ha ziemi uprawnej,
a 7kg/ha w krajach Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej. Przeciętna
konsumpcja nawozów sztucznych w Europie Zachodniej wynosi 120 kg/ha
• Liczba inwentarza żywego znacznie spadla w latach 1989- 2001 w krajach
Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej oraz w krajach kandydackich.
Nadal jednak obserwuje się wysoką presję na środowisko z powodu
intensyfikacji i koncentracji produkcji zwierzęcej na dużych fermach oraz
słabej gospodarki odpadami zwierzęcymi w tych krajach.


Leśnictwo
Ogólna powierzchnia lasów w Europie wzrasta, ale stan lasów pogarsza się ze względu na zakwaszenie i pogorszenie jakości gleby. Lasy są ważnym zasobem dla gospodarki krajów Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej, oraz wszędzie tam, gdzie popyt na drewno wzrasta. Fragmentacja własności może okazać się przeszkodą dla właściwego zarządzania zasobami leśnymi. Gospodarcza rola lasów w Europie jest, ogólnie rzecz biorąc, niewielka, choć jest znacząca w większości krajów nadbałtyckich. Lasy należą do ważnych zasobów naturalnych, pokrywając około 38 % całkowitej powierzchni Europy. Prawie 80 % europejskich zasobów leśnych znajduje się w Rosji. Liczba europejskich zasobów leśnych wzrasta ponieważ, z jednej strony, o około 0,5 % na rok wzrasta rozmiar obszarów leśnych (pomijając Federację Rosyjską); a przy tym roczny wyrąb drzewostanu jest znacznie niższy niż jego przyrost i to w prawie wszystkich krajach. Największy przyrost drzewostanu odnotowuje się w kilku krajach Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej (szczególnie na Białorusi i w Kazachstanie) oraz w krajach basenu Morza Śródziemnego (w Hiszpanii, Francji, Portugalii, Grecji i we Włoszech). Bardziej niepokojąco przedstawia się natomiast stan lasów. Od połowy lat osiemdziesiątych, to znaczy od czasu, kiedy monitoring środowiska leśnego pozwala na ściślejszą jego obserwację, zauważa się, że stan lasów ogólnie podupadł i ponad 20% drzewostanu ocenia się jako uszkodzony. Względnie niski poziom eksploatacji zasobów drewna w Europie daje decydentom i zarządcom zasobami leśnymi, możliwość zróżnicowania funkcji lasów i osiągnięcia lepszej równowagi interesów środowiskowych, społecznych i gospodarczych na obszarach leśnych. Fragmentacja własności, będąca skutkiem prywatyzacji i restytucji własności w krajach o gospodarce znajdującej się w okresie przejściowym może natomiast stanowić przeszkodę we właściwym zarządzaniu lasami, a co za tym idzie, w ochronie środowiska naturalnego.

Fakty i liczby:
• W większości krajów europejskich odsetek lasów nietkniętych ludzka ręka
wynosi poniżej 1 %, z wyjątkiem Federacji Rosyjskiej i krajów nordyckich
(północna Szwecja, Finlandia i Norwegia).
Około 7 % obszarów leśnych w Europie jest pod ochroną, a około 3 % pod
ścisłą ochroną.
• We wszystkich częściach Europy roczny wyręb lasów jest znacznie mniejszy
aniżeli ich przyrost. W Federacji Rosyjskiej wykorzystuje się jedynie 16 %
rocznego przyrostu, podczas gdy w Europie Zachodniej odsetek ten wynosi
65 %, a w Europie Środkowej i Wschodniej 50 %.


Rybołówstwo
Wiele morskich zasobów rybnych znajduje się poniżej odnawialnego dla ich populacji poziomu, co jest konsekwencją nadmiernych połowów przez wydajne i zmodernizowane floty rybackie. Natomiast dla śródlądowych zasobów rybnych degradacja środowiska naturalnego stanowi większe zagrożenie aniżeli
nadmierna eksploatacja. Rosnące w bardzo szybkim tempie hodowle i fermy wodne, powodują zagrożenia dla środowiska, którym należy pilnie poświęcić uwagę.
Nadmierna eksploatacja morskich zasobów rybnych nasiliła się wskutek rządowych dotacji przeznaczonych na zmniejszenie i modernizację flot rybackich. Przy czym, zwiększenie wydajności połowów skompensowało z
nawiązką efekt redukcji floty. Rozważane są dalsze redukcje flot rybackich, przy jednoczesnym użyciu odpowiednich środków ekonomicznych, które zlikwidowałyby bodźce do bardziej intensywnych połowów za pomocą mniejszej (lecz nowocześniejszej) floty. Socjalne programy osłonowe dla pracowników odchodzących z rybołówstwa mogłyby zmniejszyć społecznoekonomiczne następstwa tego typu działań.
Od 1990 roku spadek produkcji w rybołówstwie śródlądowym (z wyjątkiem ferm i stawów hodowlanych) wyniósł 32 %. Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) ocenia, że największe zagrożenie dla śródlądowych zasobów wodnych stanowi nie nadmierna ich eksploatacja a właśnie degradacja środowiska naturalnego. Często zdarza się również, że nielegalne połowy (na przykład połowy jesiotra w Morzu Kaspijskim) przewyższają połowy legalne i powodują znaczną presję na środowisko.
Nastąpił dramatyczny wzrost ferm i hodowli wodnych, szczególnie akwakultury morskiej w Europie Zachodniej, osiągając całkowitą produkcję przekraczającą dwa miliony ton w 2000 roku. Głównym powodem do niepokoju o środowisko jest intensywna hodowla łososia, strzępiela i morlesza w wodach morskich, i pstrąga w wodach słodkich. Na ogół, wpływ takich gospodarstw na bezpośrednie sąsiedztwo, jest dobrze znany i znajduje się odpowiednie środki na jego rozwiązanie. Nie zwrócono jeszcze należnej uwagi na wpływ jaki może wywierać akwakultura na stan zawartości substancji biogennych w wodach, oraz na dzikie populacje ryb. W pewnych obszarach, gospodarstwa rybne są źródłem dużej ilości substancji biogennych a populacje zbiegłe z gospodarstw rybnych mogą być tego samego rozmiaru, co populacje dzikie. Problemy te wzywają do lepszego zarządzania całym sektorem akwakultury.

Fakty i liczby:
• Od 1990 roku całkowite połowy w Europie wzrosły o 25 %, pomimo
zmniejszenia wielkości floty.
• Większość europejskich zasobów dorsza znacznie zmniejszyła się od 1980
roku i ogólnie uznaje się, że większość zasobów jest zagrożona.
• W ostatnim dziesięcioleciu, jedynie w niewielkim stopniu udało się zmniejszyć
potencjał połowowy całej europejskiej floty. Największych redukcji dokonano
we flocie UE.


Polska
Polska położona jest w Europie Środkowej, prawie w całości w zlewni Morza Bałtyckiego. Jej terytorium rozciąga się od 49o do 54o50' szerokości geograficznej północnej i od 14o07' do 24o08' długości geograficznej wschodniej. Powierzchnia kraju wynosi 312 685 km2 (łącznie z morskimi wodami wewnętrznymi). Sąsiadami Polski są Rosja, Litwa, Białoruś, Ukraina, Słowacja, Czechy oraz Niemcy. Długość granic lądowych Polski wynosi 3054 km, a granic morskich 528 km. Polska jest krajem w większości nizinnym. Średnia wysokość terenu kraju w odniesieniu do poziomu morza wynosi 173 m, a ponad 75% powierzchni położone jest poniżej 200 m npm. Tylko 9,7% powierzchni stanowią tereny wyżynne i górskie (powyżej 300 m npm). Najwyżej wyniesionym punktem Polski jest szczyt Rysy w Tatrach - 2499 m npm. Najniżej położona depresja (1,8 m poniżej poziomu morza), znajduje się na południe od Elbląga. Rzeźba powierzchni kraju jest stosunkowo urozmaicona, przy czym dominujący wpływ na jej obecny kształt miały kolejne epoki lodowcowe i okresy interglacjalne.

Przez Polskę przebiegają granice różnych wiekowo regionów geologicznych. Jej obszar należy do kilku dużych jednostek tektonicznych: platformy prekambryjskiej obejmującej tereny wschodnie i północno wschodnie kraju, platformy paleozoicznej obejmującej środkową i zachodnią część kraju, łańcuchów kaledońskich i hercyńskich: Sudetów, Gór Świętokrzyskich, oraz łańcuchów alpejskich: Tatr, Pienin, Karpat i zapadliska przed karpackiego. Polska posiada wiele złóż surowców mineralnych, zajmując poczesne miejsce w świecie pod względem zasobów węgla kamiennego i brunatnego, rud miedzi, cynku i ołowiu oraz siarki, soli kamiennej i surowców budowlanych.
Użytki rolne stanowią blisko 60% powierzchni kraju, lasy i zadrzewienia stanowią blisko 29%, a 11% to tereny osadnicze, przeznaczone dla komunikacji, przemysłu, górnictwa i innych.
Przeważająca część terytorium Polski położona jest w granicach zlewni jej dwóch największych rzek: Wisły (54,0% powierzchni kraju) oraz Odry (33,9% powierzchni). Sieć hydrologiczna Polski obejmuje także rzeki Przymorza uchodzące bezpośrednio do Bałtyku. Na terenach pojezierzy, ale także w innych rejonach kraju, znajdują się liczne jeziora, z których blisko 9000 ma powierzchnię przekraczającą 1 ha.
Polska zaliczana jest jednak do krajów o ubogich zasobach wodnych, na które składają się wody powierzchniowe i podziemne. Przeciętne zasoby wód powierzchniowych wynoszą 63,1 mld m3/rok, tj. 1660 m3/mieszkańca/rok (uśrednione dane z wielolecia), natomiast zasoby eksploatacyjne wód podziemnych, możliwe do wykorzystania na cele gospodarcze szacowane są na 15,6 mld m3. Szczegółowe informacje na temat zasobów kopalin, zasobów wodnych i innych zasobów środowiska podano w dalszej części Raportu.

Klimat
Równoleżnikowy układ rzeźby terenu, którego wysokość stopniowo wzrasta od basenu Morza Bałtyckiego w kierunku południowym, stanowi ważny czynnik w kształtowaniu się warunków klimatycznych w Polsce. Swobodna równoleżnikowa wymiana mas powietrza powoduje, że klimat Polski charakteryzuje znaczna przejściowość. W zależności od aktywności tworzących się nad Europą Środkową ośrodków niżowych i wyżowych przeważają wpływy klimatu morskiego lub kontynentalnego, co uwidacznia się poprzez znaczną zmienność warunków pogodowych i klimatycznych. Potwierdzają to wyniki obserwacji meteorologicznych.
Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, w którym średnia temperatura wynosi od 16,3oC na wybrzeżu do 18,1oC na południowych nizinach. W najwyższych partiach gór średnia miesięczna temperatura nie przekracza latem 9oC. Najchłodniejszym miesiącem roku jest styczeń, ze średnią miesięczną temperaturą zmieniającą się południkowo: od -0,1oC na zachodnim wybrzeżu do -4,2oC na wschodzie.

Zróżnicowany jest także rozkład opadów: najmniejsze roczne sumy opadów obserwowane są w nizinnej Polsce Centralnej, najwyższe zaś w wysokich górach. W połowie lat 80-tych rozpoczął się długotrwały okres suszy hydrologicznej, charakteryzujący się generalnym spadkiem wielkości opadów, znacznie poniżej wartości z wielolecia. Ostatnie lata przyniosły pewną poprawę sytuacji, jednak mierzone wielkości nadal są niższe niż obserwowane w tzw. latach mokrych (1960, 1970, 1980), kiedy to roczne sumy opadów przekraczały 700 mm.

Gospodarka kraju

Polska zaliczana jest do grupy państw Europy Środkowej i Wschodniej, które przechodzą proces intensywnych przemian gospodarczych, zastępując systemy nakazowo-rozdzielcze mechanizmami gospodarki rynkowej. Gwałtowne zmiany polityczne, społeczne i gospodarcze na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, upadek wielu nierentownych zakładów, spadek produkcji, wzrost bezrobocia i wysoka inflacja były bodźcem do rozpoczęcia fundamentalnych przemian mających na celu uzdrowienie polskiej gospodarki.
Sukcesy Polski w tym procesie były m.in. możliwe dzięki stosunkowo wysokiemu, na tle innych byłych państw socjalistycznych, odsetkowi prywatnej własności w gospodarce: głównie w rolnictwie i drobnej przedsiębiorczości i związanymi z tym tradycjami działania "na własny rachunek". Tradycje indywidualnej przedsiębiorczości pozwoliły na łatwiejsze, niż w wielu innych krajach dawnego obozu socjalistycznego, dostosowanie się społeczeństwa do reguł gospodarki rynkowej.
W stosunkowo krótkim czasie osiągnięty został duży stopień prywatyzacji takich działów gospodarki narodowej jak rolnictwo, handel, średni i drobny przemysł, transport samochodowy - gdzie udział kapitału państwowego jest obecnie niewielki. Z drugiej jednak strony przemysł wydobywczy i przemysł ciężki, strategiczne dla funkcjonowania polskiej gospodarki przed okresem transformacji, pozostają własnością Skarbu Państwa. Trudna sytuacja ekonomiczna tych sektorów powoduje duże obciążenia dla budżetu państwa w postaci dotacji na pokrycie strat i osłony socjalne oraz subwencji dla restrukturyzowanych branż.
Odejście od gospodarki nakazowo-rozdzielczej oznaczało nie tylko zmianę systemu kierowania gospodarką, ale także zmianę priorytetów gospodarczych - od sektora wytwarzania środków produkcji ku sektorowi produkującemu środki konsumpcji oraz w kierunku szeroko pojętych usług. Wiązało się to z koniecznością restrukturyzacji wielu zakładów przemysłu ciężkiego i ograniczeniem zatrudnienia w tym sektorze. Gospodarka rynkowa, przywrócenie pieniądzu jego podstawowych funkcji - w tym wyznacznika wartości dóbr i usług - wymusiły racjonalizację zużycia surowców i materiałów oraz oszczędność zużycia energii.
Przemiany gospodarcze sprzyjały także zmniejszeniu presji na środowisko i zahamowaniu jego degradacji, a w szeregu przypadków wręcz odwróceniu niekorzystnych zjawisk. Zauważalne stają się symptomy poprawy stanu polskiej przyrody i środowiska życia człowieka. Racjonalizacja produkcji i zużycia energii, w połączeniu z energicznymi działaniami kontrolnymi służb ochrony środowiska, dały pozytywne rezultaty, prowadząc do ograniczenia emisji zanieczyszczeń do wód i atmosfery oraz zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów przemysłowych.
Pojawiły się natomiast nowe kategorie zagrożeń, związane przede wszystkim z burzliwym rozwojem motoryzacji oraz wzrostem konsumpcji prowadzącej do powstawania coraz większej ilości odpadów.
W ciągu ostatniego sześciolecia nastąpiła w Polsce znaczna zmiana produkcji i usług w poszczególnych działach gospodarki narodowej. Dane wykazują wzrost produkcji przewyższający wskaźnik inflacji w energetyce, rolnictwie i niektórych rodzajach produkcji przemysłowej. Istotny wzrost notowany jest w produkcji: maszyn i wyrobów metalowych, artykułów spożywczych i zaopatrzenia w energię elektryczną, gaz i wodę.

Rolnictwo
Polskie rolnictwo jest silnie zróżnicowane. Występuje spore rozdrobnienie gospodarstw - średnia wielkość gospodarstwa to 8,44 ha użytków rolnych. Ponad 32,2% z ogólnej ich liczby, to gospodarstwa posiadające 15 i więcej hektarów. Kolejną grupę stanowią gospodarstwa o powierzchni 10-15 ha - jest ich 26,5%. Taka struktura, bez nadmiernej koncentracji produkcji pozwoliła na zachowanie różnorodności biologicznej, która jest jedną z najbogatszych w Europie.
Okazało się, że to, co było poczytywane za zapóźnienie w stosunku do wysokowydajnego rolnictwa zachodnioeuropejskiego dziś jest naszym atutem i tym do czego chce powrócić Europa. Świadomość korzyści wynikających z braku nadmiernej koncentracji pojawiła się w latach dziewięćdziesiątych, kiedy to mieliśmy do czynienia w wielu państwach Unii Europejskiej z problemami związanymi z aferą dioksynową, BSE czy pomorem świń. Wówczas to przyroda upomniała się o swoje prawa i przypomniała, że pogoń za maksymalizacją zysku i doprowadzenie do tak dużej koncentracji produkcji rolnej niesie ze sobą ogromne zagrożenia. Efektem tych zdarzeń były reakcje konsumentów, którzy zaczęli poszukiwać bezpiecznej żywności, najchętniej produkowanej metodami naturalnymi, bez nadmiernej chemizacji i sztucznych dodatków.
Obszary wiejskie w Polsce zachowały swoje unikatowe, na skalę europejską walory. Urozmaicenie rzeźby terenu, przy różnorodności warunków glebowych i klimatycznych sprawia, że posiadamy duże zróżnicowanie siedlisk i krajobrazów naturalnych. Taki charakter zachowały siedliska błotne i torfowiskowe, ekstensywne łąki i pastwiska położone w naturalnych dolinach rzecznych, zakrzewienia śródpolne i murawy górskie. Produkcja rolna w naszym kraju rozwija się z poszanowaniem przyrody i w zgodzie z ekologią. Zachowana różnorodność biologiczna, wielu rodzimych gatunków roślin i zwierząt pozwala na utrzymanie tych walorów również w przyszłości. Mądrością polskiego rolnika, wynikającą również z obawy przed gwałtownymi zmianami jest to, że potrafił zachować zdrowy rozsądek. Dzięki takiemu podejściu w Polsce nie został przekroczony krytyczny punkt równowagi ekologicznej w rolnictwie. Wracamy do Europy z typem rolnictwa, który w niektórych jej krajach został już utracony. Nie bez powodu Unia Europejska próbuje zreformować Wspólną Politykę Rolną, odchodząc od intensyfikacji produkcji na rzecz rozwoju rolnictwa zrównoważonego. My posiadamy taki model produkcji rolniczej. Jest to nasz wielki atut. Wiadomo, że rolnictwo ekstensywne wymaga większej pracochłonności i jest jednocześnie mniej wydajne. Za to z drugiej strony sprzyja strukturalnie optymalnemu układowi czynników wzrostu produkcji rolniczej bez degradacji środowiska naturalnego.
W strukturze zasiewów podstawowych upraw przeważają zboża - ponad 77 %, następnie zaś ziemniaki - 7,5% oraz pastewne - 5,2%. Wśród zbóż dominuje pszenica, na drugim miejscu znajduje się żyto, którego jesteśmy tak samo dużym producentem jak Niemcy.
Polska to również znany producent szerokiego asortymentu warzyw, wśród których największy udział w produkcji ma kapusta, marchew i cebula. Znane i cenione są nasze owoce jagodowe, a zwłaszcza truskawki i porzeczki. Na szczególną uwagę zasługują przede wszystkim truskawki, które wyróżnia na międzynarodowych rynkach niepowtarzalny aromat i smak, dzięki czemu stają się tak poszukiwane przez konsumentów w wielu krajach. Do najbardziej znanych produktów naszych sadów zaliczyć można jabłka, wiśnie i śliwki.
Przyzwyczajenia kulinarne i tradycje chowu zwierząt gospodarskich sprawiają, że największy udział w produkcji mięsa mają trzoda chlewna i drób. Zmniejsza się stan liczebny bydła i produkcja mięsa wołowego. Natomiast krów utrzymywanych w celu pozyskania mleka było w 2002 roku 2851 tys. sztuk. Największy postęp w dziedzinie jakości dokonał się właśnie w sektorze mleczarskim. O skali dokonań najlepiej świadczy fakt, że w ciągu 4-5 lat udział mleka w klasie ekstra, a więc tej najwyższej, wzrósł z niecałych 40% do blisko 80%. Bardzo unowocześnione zostały gospodarstwa rolne specjalizujące się w hodowli bydła mlecznego oraz mleczarnie.
Podobnie, jak w większości państw europejskich, również w Polsce sprawa jakości i bezpieczeństwa żywności stała się priorytetem. Bardzo intensywne dostosowania prowadzone są nie tylko w zakresie prawodawstwa związanego z implementacją prawa unijnego, ale także standardów produkcyjnych.
Od paru lat prowadzony jest w resorcie rolnictwa Program Identyfikacji i Promocji "Polska Dobra Żywność". Produkty, które mogą uzyskać znak Programu muszą spełnić bardzo ostre kryteria, niejednokrotnie ostrzejsze od tych, które obowiązują w Unii Europejskiej. Odpowiednie wymagania muszą spełniać gleby, surowce użyte do produkcji oraz cały proces technologiczny związane z wyrobem końcowym. Równie istotnym parametrem są walory smakowe i zapachowe. Jeżeli do tego wszystkiego dodamy nowoczesne i estetyczne opakowania, to otrzymujemy produkty najwyższej jakości. Już ponad 600 wyrobów spełnia kryteria i posiada znak "Polska Dobra Żywność". Nikogo, kto raz spróbował tych produktów nie trzeba zachęcać do ich kupowania. Nie da się bowiem zapomnieć tradycyjnie pieczonego polskiego chleba, aromaty naszych wędlin produkowanych z najlepszych surowców, według starych, sprawdzonych receptur. Posiadamy także, podobnie, jak i inne kraje specyficzne dla nas wyroby regionalne. Nie można też nie wspomnieć w tym miejscu o specjałach narodowej kuchni oferującej wyśmienite zupy, pieczenie i inne dania, w tym przyrządzane z dziczyzny.
Rolnictwo to jednak nie tylko sama produkcja rolnicza. W Polsce na obszarach wiejskich mieszka blisko 38% społeczeństwa. Zachowany sposób produkcji rolnej jest jednym z naszych walorów. Ale tak samo zachowany został krajobraz polskiej wsi z całym jej bogactwem. Nasze wsie nie przypominają swoim wyglądem przedmieści wielkich miast. Posiadają specyficzny układ zabudowań mieszkalnych i gospodarskich z całą paletą przydomowych działek i ogródków. Ten tradycyjny wiejski krajobraz jest już mocno zniekształcony w wielu innych krajach europejskich.
Dzięki zachowaniu tego niepowtarzalnego środowiska kulturowo-krajobrazowego bardzo dobrze zaczęła rozwijać się w Polsce agroturystyka i turystyka wiejska. Przybywa gospodarstw prowadzących tego typu działalność. Posiadają one coraz wyższy standard, a przy tym nie tracą swojego wiejskiego charakteru. Tradycyjna polska gościnność, wyśmienite potrawy regionalnych kuchni i niezniszczony krajobraz naturalny przyciągają coraz większe rzesze miłośników tej formy wypoczynku. Jestem przekonany, że każdy może znaleźć coś dla siebie w bogatej ofercie gospodarstw agroturystycznych.























1) Polska. Środowisko przyrodnicze
praca zbiorowa
Rok wydania 2003 Wydawnictwo Pascal (www.pascal.pl)

2) Europejska Agencja Środowiska
Środowisko Europy: Raport Oceny
Streszczenie 2003 r.

3) Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej, Wydział Ekonomiczno-Handlowy
Glinkastrasse 5-7, 10117 BERLIN.