Pracownicze programy emerytalne. Świadczenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Wszelkie regulacje prawne dotyczące pracowniczych programów emerytalnych wynikają z ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o pracowniczych programach emerytalnych, której ustalenia można odnaleźć w następującym w Dzienniku Ustaw: Dz.U. z 2001 r., Nr 60 z kolejnymi zmianami poz. 623, zm.: Dz.U. z 2002 r., Nr 25, poz. 253; Dz.U. z 2002 r., Nr 141,poz.1178.

Ustawa ta została uchwalona na potrzeby regulowania zasad tworzenia i działania pracowniczych programów emerytalnych. Określania warunków, które powinny spełniać podmioty uczestniczące w realizowaniu tych programów, oraz zasad zawierania składających się na nie umów. Zgodnie z art. 3 ustawy stwierdza się, że pracowniczy program emerytalny stanowią zakładowe umowy emerytalne, pracownicze umowy emerytalne oraz umowy z zakładami albo towarzystwami ubezpieczeń, umowy z funduszami inwestycyjnymi bądź statuty pracowniczych funduszy emerytalnych. Pracowniczy program emerytalny mogą stanowić także umowy o wspólnym międzyzakładowym programie emerytalnym, pod warunkiem, iż pracodawcy, w celu zaoferowania pracownikom programu emerytalnego, zawarł umowę o wspólnym międzyzakładowym programie emerytalnym, w których ustalił formę pracowniczego programu wraz z warunkami, które zaoferowane są w zakładowych umowach emerytalnych. Wszystkie wymienione wyżej zakładowe umowy emerytalne i inne stanowią pracowniczy program emerytalny, gdy określają warunki gromadzenia środków ze składek, przeznaczonych do wypłat w wieku emerytalnym lub w przypadku uzyskania uprawnień do świadczeń rentowych z tytułu niezdolności do pracy, spełniające kryteria ustalone w ustawie. Wspomniane wcześniej umowy z zakładami albo towarzystwami ubezpieczeń także stanowią pracowniczy program emerytalny. Z zastrzeżeniem, iż pracodawcą jest zakład lub towarzystwo ubezpieczeń, pracownicze towarzystwo emerytalne albo towarzystwo funduszy inwestycyjnych. Ponadto wówczas warunki gromadzenia środków opisanych w powyższym akapicie, określa zakładowa umowa emerytalna. Powyższego przepisu nie stosuje się jednak do podmiotów, które nie zarządzają całością środków gromadzonych w ramach programu

1. Oferowanie i uczestnictwo w programach emerytalnych
Pracownicze programy emerytalne mogą być oferowane na warunkach ustawy o nich, przez pracodawcę lub łącznie co najmniej przez dwóch pracodawców, zatrudniających każdy co najmniej 5 pracowników. Jak każdy prowadzący działalność gospodarczą taki pracodawca ma obowiązek zarejestrowania swego przedsiębiorstwa i otrzymania wpisu do rejestru. Dopiero po upływie roku od otrzymania takiego wpisu pracodawca może zawrzeć zakładową umowę emerytalną. Przepis ten nie odnosi się jednak do spółek powstałych w wyniku przekształceń własnościowych przedsiębiorstw państwowych.
Natomiast, gdy pracodawca prowadzi działalność nieprzerwanie od 3 lat, to może zaoferować pracowniczy program emerytalny, pod warunkiem, że zatrudnia co najmniej 3 pracowników. Uczestnikami tych pracowniczych programów emerytalnych mogą być, oprócz pracowników, także: osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek, wspólnicy spółek cywilnych, jawnych wspólnicy spółki komandytowej odpowiadający bez ograniczenia, którzy podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Warunkiem jest, aby te osoby lub spółki prowadziły programy emerytalne dla swoich pracowników, przewidujące równocześnie uczestnictwo pracodawców. Zgodnie z art. 5. ustawy prawo uczestnictwa w programach emerytalnych przysługuje pracownikowi, który jest zatrudniony u danego pracodawcy nie krócej niż 3 miesiące, chyba że zakładowa umowa emerytalna stanowi inaczej.
Uczestnikami pracowniczych programów emerytalnych mogą zostać pracownicy wykonujący pracę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub na terytorium innego państwa w ramach delegowania przez pracodawcę mającego siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, bez względu na posiadane obywatelstwo oraz status wynikający z prawa dewizowego i podatkowego.

W przypadku osoby zatrudnionej u kilku pracodawców prowadzących programy emerytalne, zezwala się na jej uczestnictwo w tym samym czasie w więcej niż jednym programie emerytalnym.

2. Warunki zakładowej umowy emerytalnej
Warunki umów emerytalnych musza być bezwzględnie zgodne z warunkami występującymi w ustawie. Warunki te nie mogą powodować sytuacji, w której przy ich zachowaniu prawo uczestnictwa w pracowniczym programie emerytalnym w dniu złożenia wniosku o zarejestrowanie programu, miałaby mniej niż połowa liczby zatrudnionych pracowników. Oznacza to, że stworzenie pracowniczego programu emerytalnego zależne jest od tego, ilu pracowników zadeklaruje się wziąć w nim udział. Nie może być ich mniej niż połowa zatrudnionych w danym przedsiębiorstwie. W innych przypadkach można skorzystać z podobnych form programów emerytalnych, nie koniecznie obarczonych wymogiem grupowości.

3. Pracownicze Programy Emerytalne
Jedną z form wspólnych funduszy są pracownicze programy emerytalne. Pracodawca musi zapewnić prawo udziału w programie co najmniej 50% pracowników, a jeśli zatrudnia ponad 500 osób - 30% załogi. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, także wspólnicy spółek cywilnych, jawnych, spółek partnerskich, komandytowo-akcyjnych i komandytowych mają prawo uczestnictwa z PPE pod warunkiem, że zaoferują ten program swoim pracownikom (w tym przypadku program może być tworzony choćby dla dwóch osób - pracodawcy i pracownika).Nawet jeżeli pracodawca opóźni się z przekazaniem składki, to umowa pomiędzy ubezpieczycielem, a pracodawcą nie może przewidywać wyłączenia funkcji ochronnej wobec pracowników - ubezpieczyciel ma wtedy możliwość wypowiedzenia umowy z pracodawcą. Pracodawcy np. zrzeszeni w grupie kapitałowej mogą razem ze wspólną reprezentacją pracowników negocjować międzyzakładową umowę emerytalną - oznacza to, że przejęte rozwiązania mogą mieć zastosowanie w wielu firmach. Dopiero w momencie rejestracji w Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, międzyzakładowy program stanie się programem cząstkowym każdej z firm. Pracodawca ma obowiązek informowania pracowników (w dowolnej formie) o warunkach funkcjonowania programu. W sytuacji problemów finansowych pracodawca ma możliwość: zawieszenia płacenia składek na trzy miesiące w roku lub dłuższy czas (jeżeli jest to uzgodnione z załogą) rozwiązania pracowniczego programu na podstawie obopólnego porozumienia pomiędzy pracodawcą a załogą lub możliwości wypowiedzenia (12-miesięczny okres) przez każdą ze stron tego programu.

Firmy, które zarejestrowały już PPE, na dostosowanie ich do przepisów nowej ustawy mają czas do końca 2005 r. Liczba programów w poszczególnych latach była następująca:
1999r. - 3
2000r. - 29
2001r. - 150
2002r. - 187
2003r. - 259.

Rozwój pracowniczych programów emerytalnych (PPE), będących częścią tzw. III filaru zabezpieczenia emerytalnego, następuje bardzo wolno. Urząd nadzoru zarejestrował w ubiegłym roku o 72 nowe programy więcej. Liczba funkcjonujących programów to zaledwie ponad 250, na 170 tys. istniejących w Polsce firm. Zmniejszyła się także liczba pracowniczych towarzystw emerytalnych (PTE). Z sześciu zarejestrowanych PTE i pracowniczych funduszy emerytalnych (PFE), wkrótce pozostaną tylko cztery. Na koniec ubiegłego roku realnie działało 207 PPE na 259 zarejestrowanych. Od 1999r. do teraz Urząd Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych (KNUiFE) zarejestrował zaś 272 programy, ponad 50 zostało jednak wykreślonych z rejestru lub stwierdzono nieważność decyzji o rejestracji. Około 40% PPE zostało utworzonych przez pracodawców zatrudniających poniżej 50 pracowników, kolejne 37% w dużych zakładach zatrudniających od 250 osób. Pozostałe PPE zostały uruchomione w zakładach, w których pracuje od 50 do 249 osób. Ubiegły rok był ciekawy pod względem jakości przedsiębiorstw tworzących programy. Dołączyły do nich bowiem takie firmy jak np. Unilever, Philips Morris czy GlaxoSmithKline. Gros tworzonych w ostatnim czasie PPE to programy w formie umowy grupowego inwestycyjnego ubezpieczenia na życie pracowników, zawierane z PZU Życie. Towarzystwo to jest liderem w kategorii grupowych ubezpieczeń na życie pracowników. Ten typ ubezpieczeń był dla pracodawców atrakcyjny, bo dawał ulgę w składkach do ZUS. Obecnie, aby zachować ulgę, trzeba jednak będzie przekształcić zwykłe ubezpieczenie w PPE. PZU Życie już rozpoczęło przekształcanie tych programów, stąd tak dużo PPE powstaje z jego udziałem. Według szacunków nadzoru liczba osób objętych zabezpieczeniem w III filarze przekroczyła w ubiegłym roku 110 tys. osób. Rok wcześniej było to, według danych nadzoru, prawie 90 tys. Aktywa PPE w 2003 r. przekroczyły 450 mln zł, wobec 235 mln zł w 2002 r. Z tego aktywa w formie pracowniczych funduszy stanowiły 279 mln zł, a w 2002 r. 135 mln zł.

Usprawnienie dla rozwoju PPE ma wprowadzić nowelizacja ustawy. Ulepszona wersja dobrowolnego oszczędzania na przyszłą emeryturę, zawarta została w ustawie z 20 kwietnia 2004 r. Nowe PPE dają pracodawcy możliwość stworzenia dodatkowego systemu emerytalnego dla pracowników, ale wykorzystanie możliwości, jakie stwarza, zależy od kondycji finansowej pracodawcy. Przepisy o nowych PPE zostały zsynchronizowane z ustawą o indywidualnych kontach emerytalnych. Umożliwi to m.in. transfer środków zgromadzonych w PPE właśnie na IKE. Ustawa skierowana jest wyłącznie do osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania, umowy spółdzielczej - w pełnym lub niepełnym wymiarze pracy.

4. Osoba zatrudniona u kilku pracodawców będzie mogła skorzystać z więcej niż jednego PPE. Programy będą prowadzone w formie funduszu emerytalnego, umowy o wnoszenie przez pracodawcę składek do funduszu inwestycyjnego, umowy grupowego ubezpieczenia na życie z funduszem kapitałowym. Do programu wpłacać się będzie składkę podstawową i ewentualnie dodatkową. Podstawowa ustalana będzie procentowo od wynagrodzenia uczestnika lub w jednakowej dla wszystkich kwocie, nie wyższej niż 7% wynagrodzenia. O kwotę tej składki pomniejszy się podstawę wymiaru składki na ZUS. Składka dodatkowa potrącana będzie z opodatkowanego wynagrodzenia indywidualnego uczestnika programu, czyli z jego kieszeni. Maksymalnie może wynieść trzykrotność składki na IKE, a więc nie więcej niż 450% przeciętnego wynagrodzenia w danym roku.
Zgodnie z nowymi zasadami, zawieszenie PPE możliwe będzie tylko w sytuacjach wyjątkowych, np. w zagrożeniu utratą stabilności finansowej pracodawcy. Zgodę na to muszą wyrazić zarówno pracodawcy, jak i reprezentacja pracowników. Możliwe będzie przekształcanie systemów grupowego oszczędzania na emeryturę w nowy PPE. Oszczędzanie w znowelizowanym trzecim filarze w postaci PPE może spowodować wzrost kapitału na krajowym rynku finansowym i korzystnie wpłynąć na gospodarkę i rynek pracy.

5. Uzasadnienie do ustawy o IKE
Jak wskazują przeprowadzone w zeszłym roku badania przez Centrum Badania Opinii Publicznej, 97% obecnych emerytów deklaruje, że podstawowym źródłem ich utrzymania są świadczenia emerytalne. W marcu 2003 r. przeciętna emerytura wyniosła 1048 zł. Jednakże ok. 60% emerytów otrzymało świadczenia poniżej 1000 zł, a ponad 6% świadczenia minimalne tzn. 552,36 zł. Emerytury pobierane z Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego są jeszcze niższe.

Po przejściu na emeryturę zawsze następuje realny spadek dochodów w stosunku do dochodów otrzymywanych w trakcie aktywności zawodowej. Jest to zjawisko powszechne, typowe dla większości krajów świata. Świadomość występowania takiej sytuacji winna zachęcać obecnie pracujących do ograniczania bieżącej konsumpcji i do dodatkowego oszczędzania na starość. Często jednak sama świadomość nie wystarcza do tego, by osoby aktywne zawodowo odkładały dodatkowe środki w celu zwiększenia swoich dochodów emerytalnych. Dlatego też w wielu krajach wprowadza się zachęty podatkowe, które mają mobilizować osoby pracujące do dodatkowego oszczędzania, po to, by spadek ich dochodów po przejściu na emeryturę był jak najmniejszy. Tego typu zachęty podatkowe istnieją m.in. w Stanach Zjednoczonych, w krajach Unii Europejskiej, a także w Szwajcarii, Islandii, Czechach, Australii i w wielu innych państwach. Ustawa o indywidualnych kontach emerytalnych stwarza realne szanse na zwiększenie oszczędności emerytalnych Polaków. Ustawa mówi, że osoby gromadzące oszczędności na indywidualnych kontach emerytalnych będą zwolnione z podatku od dochodów kapitałowych. Taką możliwość będą miały osoby, które wypłacą zgromadzone oszczędności dopiero po 60. roku życia bądź nabędą uprawnienia emerytalne i ukończą 55 lat oraz jednocześnie będą oszczędzać na indywidualnym koncie emerytalnym co najmniej przez pięć dowolnych lat lub - gdy ponad połowa wartości wpłat na IKE zostanie dokonana - nie później niż na pięć lat przed dniem złożenia wniosku o wypłatę. Wpłat na IKE będą mogły dokonywać osoby zamieszkałe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które ukończyły 16 lat. Dla małoletnich oszczędzających na IKE zostało wprowadzone ograniczenie źródła dokonywania wpłat (tylko w przypadku osiągania dochodów z pracy wykonywanej na podstawie umowy o pracę), by zapobiec sytuacji, w której rodzice - zakładając małoletnim IKE - tym samym zwiększają pulę oszczędności, zwolnioną od podatku od dochodów kapitałowych.
Oszczędzający będą mogli gromadzić oszczędności emerytalne wyłącznie na jednym IKE, jednakże otrzymają pełne prawo do zmiany sposobu gromadzenia oszczędności emerytalnych i do zmiany instytucji finansowej prowadzącej IKE. Będzie można również dokonywać transferu środków zgromadzonych w pracowniczym programie emerytalnym na IKE, w przypadku zmiany przez oszczędzającego pracodawcy, jak również w przypadku likwidacji programu lub zakładu pracy. Oszczędzający gromadzący swoje oszczędności emerytalne na IKE w funduszach inwestycyjnych i zakładach ubezpieczeń będą mieli swobodne prawo do inwestowania w różne typy funduszy oferowanych przez te instytucje finansowe. Konwersja jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych zwolniona będzie z podatku od dochodów kapitałowych jeżeli będzie dokonywana w ramach IKE. Na instytucje finansowe zarządzające środkami zgromadzonymi na IKE nie zostają nałożone ograniczenia inwestycyjne, tak jak ma to miejsce np. w przypadku otwartych funduszy emerytalnych czy pracowniczych programów emerytalnych. Osoby gromadzące oszczędności emerytalne w podmiotach prowadzących działalność maklerską będą mogły inwestować wyłącznie w papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu, a lokaty w prawa pochodne będą mogły mieć na celu wyłącznie ograniczenie ryzyka inwestycyjnego. Oznacza to, że sami oszczędzający, dokonując wyboru sposobu gromadzenia oszczędności, decydować będą o ryzyku inwestycyjnym i potencjalnych zyskach. Roczna wpłata na IKE nie będzie mogła przekroczyć 150% prognozowanego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej ogłaszanego na dany rok. Jeżeli osoba uzyskująca przeciętne wynagrodzenie wpłaci na IKE maksymalną dopuszczalną kwotę to będzie to oznaczało, iż kwota wpłacona na IKE (w ramach III filaru) jest wyższa niż kwota składki skierowanej w tym okresie do otwartego funduszu emerytalnego. To zaś oznacza, że środki będące w dyspozycji tej osoby po osiągnięciu wieku emerytalnego mogą zostać powiększone o kilkadziesiąt procent w stosunku do wysokości emerytury wypłaconej z powszechnego, obowiązkowego systemu ubezpieczeń społecznych. Wpłaty na IKE przekraczające 150% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia będą musiały zostać zwrócone oszczędzającemu bądź zapisane na normalnym koncie, nieobjętym zwolnieniem podatkowym. Wszystkie IKE, jak również operacje dokonywane na tych kontach, będą specjalnie oznakowane przez instytucje je prowadzące. Odrębne oznakowanie IKE ma przede wszystkim zablokować możliwość zakładania kilku IKE przez tą samą osobę, jak również uniemożliwić dokonywania wpłat na IKE powyżej limitu określonego w ustawie.

Oznakowanie kont umożliwi urzędom skarbowym łatwą kontrolę prawidłowości stosowania przepisów ustawy przez instytucje prowadzące IKE i oszczędzających. Instytucje finansowe będą miały również obowiązek informowania urzędów skarbowych o założonych i zlikwidowanych IKE. Przesyłanie informacji o zakładanych i likwidowanych IKE zapobieganie nadużyciom podatkowym na gruncie wprowadzanych zwolnień podatkowych. Informacje będą przesyłane do urzędów skarbowych w formie elektronicznej, dzięki czemu system ten będzie również małokłopotliwy dla samych instytucji finansowych. Informacje przesyłane do urzędów skarbowych będą zawierać wyłącznie informacje umożliwiające wykrycie przypadków posiadania więcej niż jednego IKE przez oszczędzającego w zakresie wykraczającym poza dopuszczony ustawą.

Po osiągnięciu 60. roku życia lub nabyciu uprawnień emerytalnych i ukończeniu 55 lat oraz spełnieniu pozostałych warunków dotyczących wymaganego okresu gromadzenia oszczędności, oszczędzający będą mogli swobodnie decydować o przeznaczeniu zgromadzonych oszczędności. Wprowadzenie minimalnego okresu dokonywania wpłat na IKE ma zmobilizować oszczędzających do długookresowego gromadzenia oszczędności. Tylko bowiem długookresowe gromadzenie oszczędności gwarantuje oszczędzającym odłożenie środków pozwalających im na realne uzupełnienie ich dochodów emerytalnych. Nie wprowadzenie minimalnego okresu dokonywania wpłat na IKE, stałoby się również polem do manipulacji ze strony osób, których celem nie będzie gromadzenie oszczędności na starość, a zwykła ucieczka od podatku od dochodów kapitałowych. Oszczędzający będą mogli wcześniej wycofać w całości zgromadzone oszczędności, jednakże będzie się to wiązało z zapłaceniem podatku od dochodów kapitałowych. Osoby, które wcześniej przetransferowały na IKE środki z pracowniczego programu emerytalnego będą musiały również odprowadzić na swoje konto ubezpieczeniowe w Funduszu Ubezpieczeń Społecznych 30% składek wpłaconych przez pracodawcę do programu. Nie będzie można natomiast wycofać części zgromadzonych oszczędności na IKE. Przyjęcie takiego rozwiązania zachęcałoby bowiem oszczędzających do finansowania bieżącej konsumpcji ze środków, które mają zbilansować realny spadek ich dochodów w momencie przejścia na emeryturę.


II. Świadczenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

1. Świadczenia emerytalne, czyli tzw. emerytura to dożywotnia płaca miesięczna, która przysługuje pracownikowi lub jego rodzinie po przepracowaniu ustawowej liczby lat i po osiągnięciu określonego wieku. Emerytury należą do grupy świadczeń ubezpieczeniowych. Mają charakter pieniężny i poprzedzone są wieloletnim opłacaniem obowiązkowych składek. Składki pobierane są z wynagrodzenia pracownika w całym okresie jego pracy przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

W Polsce w roku 1999 wprowadzony został nowy system emerytalny, który częściowo zmienił warunki otrzymywania świadczeń emerytalnych. Oparty został na trzech filarach przedstawionych w poniższej tabeli:
I Filar - ZUS II Filar - Otwarte Fundusze Emerytalne III Filar - Ubezpieczenia dodatkowe
Obowiązkowa umowa pokoleniowa, zarządzany przez ZUS, indywidualne konta ubezpieczonych. Obowiązkowy, kapitałowy, zarządzany przez PTE S.A., indywidualne konta ubezpieczonych. Dobrowolny, kapitałowy, zarządzany przez prywatne instytucje ubezpieczeniowe, w tym pracownicze programy emerytalne, indywidualne konta ubezpieczonych

I Filar - jest powszechny, obowiązkowy i repatriacyjny, działający na podobnych zasadach jak wcześniejszy system emerytalny. Emerytura wypłacana jest przez zreformowany ZUS. Finansowana jest z bieżących składek wszystkich pracujących, gromadzonych w FUS. Składka przeznaczona na fundusz emerytalny jest sukcesywnie zapisywana na indywidualnym koncie pracownika i waloryzowana wraz ze wzrostem cen i wynagrodzeń, aby w okresie przejścia na emeryturę posłużyła jako podstawa do wyliczenia wysokości świadczenia emerytalnego. W ten sposób wysokość emerytury pochodzącej z pierwszego filaru będzie zależała bezpośrednio od ilości pieniędzy uzbieranych na indywidualnym koncie.

II Filar – jest systemem kapitałowym, obowiązkowym uzupełnieniem I Filaru. Emerytura pochodzić będzie z otwartych funduszy emerytalnych zarządzanych przez PTE SA., działających pod ścisłą kontrolą państwa. Aktualnie do wybranego funduszu wpływa pobierana przez ZUS składka. Pieniądze te są odkładane na indywidualne konta ubezpieczonych. Zadaniem funduszy jest korzystne i bezpieczne inwestowanie oraz kapitalizowanie wpłaconych składek. W momencie przejścia na emeryturę za pieniądze zgromadzone w funduszu, ubezpieczony będzie mógł wykupić w zakładzie ubezpieczeń emerytalnych drugą część swojej emerytury. Emerytura pochodząca z II-go filaru będzie zależała od kwoty zgromadzonej na rachunku funduszu i od wieku ubezpieczonego w momencie przejścia na emeryturę.

III Filar - jest dobrowolnym uzupełnieniem I i II Filaru. Emerytura pochodzić będzie z dobrowolnych oszczędności w towarzystwach ubezpieczeniowych, zakładowych i branżowych programów emerytalnych organizowanych przez pracodawców, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych lub innych formach oszczędzania. Wysokość trzeciego, dobrowolnego elementu emerytury zależeć będzie od wysokości inwestowanych w indywidualne lub pracownicze programy ubezpieczeniowe składek.
W związku z powyższym niemożliwe stało się objęcie wszystkich osób nowymi zasadami. Dlatego podzielono przyszłych emerytów w zależności od wieku w dniu 1 stycznia 1999r. na trzy grupy wiekowe. Dla każdej z tych grup ściśle określono warunki nabycia prawa do emerytury:

1. Emerytura dla ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku
Ubezpieczeni znajdujący się w powyższej grupie wiekowej nabywają prawo do emerytury na zasadach dotychczasowych, czyli po spełnieniu następujących warunków: osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i 65 dla mężczyzn oraz mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący, co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 dla mężczyzn. Osoby z tej grupy wiekowej mają prawo do skróconego okresu składkowego do 15 lat dla kobiet i 20 lat dla mężczyzn, przy jednoczesnym zachowaniu wieku emerytalnego odpowiednio 60 i 65 lat.
Ubezpieczeni, będący pracownikami, którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego mogą przejść na emeryturę po ukończeniu 55 lat – dla kobiet, jeżeli mają, co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy lub, przy co najmniej 20-letnim okresie składkowym i nieskładkowym, jeżeli dana osoba została uznana za całkowicie niezdolną do pracy, a także po osiągnięciu 60 lat – dla mężczyzn, jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy. Odrębne przepisy określają zasady wcześniejszego przechodzenia na emeryturę dla osób, które są:
- inwalidami wojennymi i wojskowymi oraz kombatantami,
- pracownikami urzędów państwowych,
- pracownikami samorządowymi,
- żołnierzami zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianymi w kopalniach węgla, kamieniołomach i zakładach wydobywania rud uranu,
- nauczycielami akademickimi.
Na wcześniejszą emeryturę mogą przejść osoby uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy, w drodze do pracy lub z pracy albo wskutek choroby zawodowej: po osiągnięciu wieku 55 lat – dla kobiet, jeżeli ma, co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz po osiągnięciu wieku 60 lat – dla mężczyzn, jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy.
Osobom pracującym w szczególnych warunkach (pracowników organów kontroli państwowej, pracowników organów administracji celnej, pracowników wykonujących działalność twórczą lub artystyczną, dziennikarzy zatrudnionych w redakcjach dzienników, czasopism, w radiu, telewizji oraz w organach prasowych, informacyjnych, publicystycznych albo fotograficznych, objętych układem zbiorowym pracy dziennikarzy, nauczycieli, wychowawców lub innych pracowników pedagogicznych wykonujących pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 ustawy z dnia 26 stycznia, 1982 r. Karta Nauczyciela, żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej, Służby Więziennej i Państwowej Straży Pożarnej, pracowników jednostek ochrony przeciwpożarowej, o których mowa w art. 15 pkt. 1a-5 i 8 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej) przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony.
Odrębne przepisy określają zasady przechodzenia na emeryturę, bez względu na wiek, nauczycieli urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r.
Emerytura górnicza przysługuje pracownikowi urodzonemu przed dniem 1 stycznia 1949 roku, który spełnia łącznie następujące warunki: ukończył 55 lat życia, ma okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy równorzędnej i okresami zaliczanymi do pracy górniczej co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Przy ustalaniu prawa do emerytury górniczej uwzględnia się okresy pracy górniczej i pracy równorzędnej z pracą górniczą oraz okresy zaliczane do pracy górniczej, będące okresami składkowymi lub nieskładkowymi, z tym, że okresy pracy górniczej i pracy równorzędnej z pracą górniczą uwzględnia się, jeżeli praca ta wykonywana była, co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy.
Przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury pracownikom zatrudnionym pod ziemią oraz w kopalniach siarki lub węgla brunatnego zalicza się w wymiarze półtora krotnym następujące okresy pracy na obszarze Państwa Polskiego:
- w przodkach bezpośrednio przy urabianiu i ładowaniu urobku oraz przy innych pracach przodkowych, przy montażu, likwidacji i transporcie obudów, maszyn urabiających, ładujących i transportujących w przodkach oraz przy głębieniu szybów i robotach szybowych,
- w drużynach ratowniczych,
- w charakterze mechaników sprzętu ratowniczego drużyn ratowniczych.
Okresy pracy wyżej wymienione zalicza się w wymiarze półtora krotnym również tym pracownikom dozoru ruchu i kierownictwa ruchu kopalń, którzy pracują przez co najmniej połowę dniówek roboczych w miesiącu pod ziemią, w kopalniach siarki lub w kopalniach węgla brunatnego.
Ubezpieczonemu, urodzonemu przed dniem 1 stycznia 1949 r., który ma okres składkowy i nieskładkowy 20 lat dla kobiet i 25 dla mężczyzn a nie spełniającemu warunków wymaganych do uzyskania górniczej emerytury, który ma co najmniej 5 lat: pracy górniczej obniża się wiek emerytalny o 6 miesięcy za każdy rok takiej pracy, nie więcej jednak niż o 15 lat.
Przy ustalaniu wysokości górniczych emerytur następujące przeliczniki:
- 1,5 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,
- 1,8 za każdy rok pracy,
- 1,4 za każdy rok pracy w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywanej częściowo na powierzchni i częściowo pod ziemią,
- 1,2 za każdy rok pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na odkrywce w kopalniach siarki i węgla brunatnego, w kopalniach otworowych siarki oraz w przedsiębiorstwach i innych podmiotach wykonujących roboty górnicze dla kopalń siarki i węgla brunatnego.
Przy ustalaniu wysokości górniczych emerytur łączny okres pracy obliczony z zastosowaniem przeliczników, uwzględnia się w wymiarze nie dłuższym niż 45 lat.
Przy ustalaniu wysokości emerytur innych stosuje się następujące przeliczniki:
1. 1,5 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy,
2. 1,8 za każdy rok pracy górniczej wykonywanej pod ziemią, pod warunkiem wykonywania takiej pracy, co najmniej przez 5 lat, z zastrzeżeniem ust. 2.
Przy ustalaniu wysokości emerytur łączny okres pracy obliczony z zastosowaniem przeliczników, uwzględnia się w wymiarze nie dłuższym niż 40 lat.
Emerytura kolejowa przysługuje pracownikowi kolejowemu, który osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 55 lat, mężczyzn 60 lat oraz ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący, co najmniej 20 lat dla kobiety i 25 lat dla mężczyzny, w tym, co najmniej 15 lat zatrudnienia na kolei, łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczanymi do okresów zatrudnienia na kolei.
Przy ustalaniu prawa do emerytury kolejowej uwzględnia się okresy pracy na kolei i pracy równorzędnej z pracą na kolei oraz okresy zaliczane do pracy na kolei, będące okresami składkowymi lub nieskładkowymi w rozumieniu ustawy. Za pracowników kolejowych rozumie się osoby pozostające w stosunku pracy w:
- jednostkach organizacyjnych przedsiębiorstwa “Polskie Koleje Państwowe”, z wyłączeniem biur projektów kolejowych,
- innych jednostkach (komórkach) organizacyjnych, których pracownicy byli objęci dotychczasowymi przepisami o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników kolejowych i ich rodzin.
Każdy pełny rok zatrudnienia na kolei na parowym, spalinowym lub elektrycznym pojeździe trakcyjnym, w drużynach konduktorskich oraz na stanowiskach manewrowych lub ustawiaczy liczy się jako 14 miesięcy zatrudnienia na kolei.

Wysokość emerytury dla urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku wynosi:
- 24% kwoty bazowej, kwota bazowa wynosi 1829,24 zł – Kb
- po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych – s,
- po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych – ns,
E = 24% Kb + [(s x 1,3) + (ns x 0,7)] x P
E – emerytura
P – podstawa wymiaru świadczenia, która otrzymywana jest po przez pomnożenie wskaźnika wysokości podstawy przez kwotę bazową (tj. przeciętne wynagrodzenie w kwartale poprzedzającym termin waloryzacji). Otrzymywana kwota stanowi tzw. zwaloryzowaną podstawę wymiaru świadczenia.
Emerytur osobom z niższym okresem składkowym i nieskładkowym (15 i 20 lat) nie podwyższa się do kwoty najniższej emerytury.
Emerytury podlegają waloryzacji w celu zachowania, co najmniej ich realnej wartości w odniesieniu do wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem.
Przy ustalaniu wysokości zwaloryzowanych emerytur i rent przyjmuje się, że wzrost nominalny przeciętnej emerytury nie może być niższy niż prognozowany na dany rok średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych. Wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych jest wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów albo wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, jeżeli jest on wyższy od wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów. Wskaźnik ten wynosi co najmniej 110% - emerytury waloryzuje się od dnia 1 marca i od dnia 1 września, mniej niż 110% - emerytury waloryzuje się od dnia 1 czerwca.

2. Emerytury dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku a przed dniem 1 stycznia 1969 roku.
Prawo do emerytury z powyższej grupy wiekowej mają osoby, które spełniają łącznie następujące warunki:
1. nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego,
2. warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnią do dnia 31 grudnia 2006 r.,
3. nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.
Odrębne przepisy określają zasady przechodzenia na emeryturę, bez względu na wiek, nauczycieli urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r.
Prawo do górniczej emerytury, bez względu na wiek i zajmowane stanowisko, przysługuje pracownikom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., którzy pracę górniczą wykonywali pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez okres wynoszący co najmniej 25 lat.
Przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury na podstawie ust. 1 uwzględnia się również, w wymiarze do 5 lat, okres urlopu górniczego.
Prawo do emerytury górniczej, przysługuje pracownikom urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:
1. nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego,
2. warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnią do dnia 31 grudnia 2006 r.,
3. nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy.
Prawo do emerytury kolejowej przysługuje pracownikom kolejowym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:
1. nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego,
2. warunki do uzyskania emerytury określone w tym przepisie spełnią do dnia 31 grudnia 2006 r.,
3. nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy.
Bez względu na wiek emerytalny na emeryturę mogą przejść także nauczyciele, którzy posiadają 30-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele klas, szkół, placówek i zakładów specjalnych – 25-letni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym.
Wysokość emerytury dla ubezpieczonych zaliczanych do tej grupy wiekowej będzie wynosiła analogicznie jak dla osób urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku:
- 24% kwoty bazowej, kwota bazowa wynosi 1829,24 zł – Kb
- po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych – s,
- po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych – ns,
E = 24% Kb + [(s x 1,3) + (ns x 0,7)] x P
E – emerytura
P – podstawa wymiaru świadczenia, która otrzymywana jest po przez pomnożenie wskaźnika wysokości podstawy przez kwotę bazową (tj. przeciętne wynagrodzenie w kwartale poprzedzającym termin waloryzacji). Otrzymywana kwota stanowi tzw. zwaloryzowaną podstawę wymiaru świadczenia.

3. Emerytury dla pozostałych osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku a przed 1 stycznia 1969 roku
Osoby z powyższej grupy, niespełniające warunków do uzyskania prawa do emerytury na dotychczasowych zasadach nabywają prawo do emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn). Osoby te będą przechodziły na emeryturę według zasad nowego trzyfilarowego systemu emerytalnego, gdzie następować będzie podział składki między I Filarem - ZUS (12,22%) a II Filarem - jednym z otwartych funduszy inwestycyjnych (7,30%). Prawo do emerytury według nowych zasad nie jest uzależnione od udowodnienia określonego minimalnego okresu ubezpieczenia.
Wysokość emerytury dla tej grupy wiekowej zależeć będzie od ilości pieniędzy uzbieranych na indywidualnym koncie w I Filarze (ZUSie) i od kwoty zgromadzonej na rachunku otwartego funduszu emerytalnego w II Filarze, a także od wysokości inwestowanych w indywidualne lub pracownicze programy ubezpieczeniowe składek oraz od wieku ubezpieczonego w momencie przejścia na emeryturę.
Dla urodzonych w powyższej grupie wiekowej, niespełniających warunków do uzyskania emerytury na dotychczasowych zasadach będzie wyliczany kapitał początkowy, który rocznie będzie waloryzowany. Do sumy kapitału początkowego należy dodać kwotę składek zgromadzonych na indywidualnym koncie w I Filarze oraz sumę składek zgromadzoną na rachunku w wybranym przez ubezpieczonego Otwartego Funduszu Emerytalnego. Dodatkowo można tą kwotę powiększyć o dobrowolne składki w III Filarze.
Wysokość nowej emerytury będzie wynikiem podzielenia podstawy jej obliczenia przez tzw. średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi, w jakim ubezpieczony zdecyduje się przejść na emeryturę. Podstawę obliczenia emerytury utworzy kwota, co miesięcznych składek w wysokości 19,52% podstawy wymiaru, odprowadzanych na indywidualne konta do ZUS w wysokości 12,22% i na indywidualne konta do jednego z otwartych funduszy emerytalnych w wysokości 7,30%. Kwota ta obejmie zgromadzone na koncie składki na ubezpieczenie emerytalne, ich cokwartalną waloryzację oraz waloryzowany kapitał początkowy, (jeśli ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu przed dniem 1 stycznia 1999 r.). Podstawę wymiaru kapitału początkowego stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne z kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych z okresu od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1998 r. Przyjmuje się okresy składkowe i nieskładkowe.
Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę zostanie wyrażony w latach i miesiącach.
Część socjalną kapitału początkowego ustala się przy uwzględnieniu 24% kwoty bazowej, wynoszącej 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z II kwartału 1998 r. oraz współczynnika p - proporcjonalnego do wieku i stażu ubezpieczeniowego (okresów składkowych i nieskładkowych) ubezpieczonego osiągniętych do dnia 31 grudnia 1998 r. gdzie:
p - współczynnik; nie może być wyższy od 100%, jest zaokrąglany do setnych części procentu,

Część zależną od zarobków oblicza się uwzględniając okresy składkowe – po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok, a okresy nieskładkowe – po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok.
W końcowym rachunku kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej w podany sposób emerytury pomnożonej przez wyrażone w miesiącach dalsze trwanie życia ustalone dla osób w wieku 62 lat (wynoszące 209).
Dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku i mających ogólny staż składkowy i nieskładkowy (odpowiednio 20 i 25) oraz wymagany, co najmniej 15-letni (lub 10-letni) okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, kapitał początkowy ustala się w sposób odmienny.
Czyli ogólny wzór przyszłej emerytury będzie przedstawiał się następująco:
E = [Kp + EI Filar + EII Filar] : n, gdzie:
E – Emerytura hipotetyczna,
Kp – Waloryzowany kapitał początkowy,
EI Filar – suma składek na ubezpieczenie emerytalne, zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego w ZUS,
EII Filar - suma składek zgromadzonych i zaewidencjonowanych na indywidualnym rachunku ubezpieczonego w OFE,
n – średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę ubezpieczonego wyrażone w miesiącach.
Szczególne rozwiązania dotyczące ustalania wysokości emerytur przewidziane zostały dla osób, które będą przechodziły na emeryturę w latach 2009 – 2013. Osobom tym zostanie ustalona tzw. mieszana emerytura, częściowo według starych zasad i częściowo według nowych obowiązujących zasad. Sposób wyliczania zależeć będzie od daty złożenia wniosku i tak dla osób, które złożą wniosek:
- w 2009 roku – emerytura będzie wynosiła 80% obliczonej według starych zasad i 20% według nowych zasad,
- w 2010 roku – odpowiednio 70% i 30%,
- w 2011 roku – odpowiednio 55% i 45%,
- w 2012 roku – odpowiednio 35% i 63%,
- w 2013 roku – odpowiednio 20% i 80%.
Warunkiem ustalenia tak obliczanej emerytury będzie uprawnienie do emerytury według dotychczasowych zasad.

4. Osoby urodzone po 31 grudnia 1968 roku nabywają prawo do emerytury wyłącznie według nowych zasad niezależnie od faktu przystąpienia lub nieprzystąpienia do jednego z otwartych funduszy emerytalnych. Warunkiem do otrzymania emerytury jest osiągnięcie minimalnego wieku emerytalnego wynoszącego dla kobiet 60 lat i dla mężczyzn 65. Prawo do emerytury po nowych zasadach nie jest uzależnione od udowodnienia określonego minimalnego okresu ubezpieczenia.
Wysokość emerytury dla powyższej grupy wiekowej obliczana będzie w sposób analogiczny jak dla urodzonych między 31 grudnia 1948r. a 1 stycznia 1949 roku. Dla zatrudnionych przed 1 stycznia 1999, posiadających okres zatrudnienia dłuższy aniżeli rok będzie analogicznie wyliczany kapitał początkowy. Dodatkowo sumowane zostaną składki zgromadzone w I i II Filarze. Całość zostanie podzielona przez średnie dalsze trwanie życia ubezpieczonego wyrażone w miesiącach. Przedstawiać się to będzie następująco:
E = [Kp + EI Filar + EII Filar] : n, gdzie:
E – Emerytura hipotetyczna,
Kp – Waloryzowany kapitał początkowy,
EI Filar – suma składek na ubezpieczenie emerytalne, zaewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego w ZUS,
EII Filar - suma składek zgromadzonych i zaewidencjonowanych na indywidualnym rachunku ubezpieczonego w OFE,
n – średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę ubezpieczonego wyrażone w miesiącach.

Reasumując, nowy system ubezpieczeń w Polsce ma być bezpieczny, odporny na aktualną koniunkturę polityczną, sprawiedliwy i przejrzysty. Jednak biorąc pod uwagę rzeczywisty stan polskiej gospodarki oraz stan ubezpieczeń społecznych nie ma właściwie szans na prawdziwą emeryturę, która pozwoli na godne życie.


1. Świadczenia rentowe, czyli tzw. renta. Wyróżnia się następujące renty:
a) renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia łącznie następujące warunki:
- jest niezdolny do pracy,
- ma wymagany okres składkowy i nieskładkowe,
- niezdolność do pracy powstała w wymienionych w ustawie okresach składkowych (np. ubezpieczenia, zatrudnienia) lub nieskładkowym (np. w okresie pobierania zasiłku chorobowego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego), albo nie później nią w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów.
Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu.
Za całkowicie niezdolną do pracy uważa się osobę, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy. Częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła w znacznym stopniu zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji. Za niezdolną do samodzielnej egzystencji uważa się osobę, która wskutek naruszenia sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokojeniu podstawowych potrzeb życiowych.
Niezdolność do pracy może być orzeczona na trwałe, jeżeli dana osoba nie rokuje odzyskania zdolności do pracy lub okresowo, jeśli takie rokowanie istnieje.
Prawo do renty z tytułu okresowej niezdolności do pracy ustaje z upływem okresu, na jaki świadczenie to zostało przyznane.
Wymagany do nabycia prawa do renty okres składkowy i nieskładkowy uzależniony jest od wieku, w którym powstała niezdolność do pracy.
Wymieniony warunek uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej:
- 1 rok – jeśli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,
- 2 lata – jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat,
- 3 lata – jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat,
- 4 lata – jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat,
- 5 lat – jeśli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.
5 – letni okres składkowy i nieskładkowy wymagany od osoby, której niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat, musi przypadać na ostatnie dziesięciolecie przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy. Przy ustalaniu tego okresu nie uwzględnia się okresów pobierania renty inwalidzkiej – renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej.
Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków, wymaganych do nabycia tego prawa, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie.
Jeżeli ubezpieczony pobiera zasiłek chorobowy prawo do renty powstaje z dniem zaprzestania pobierania tego zasiłku.
b) renta rodzinna może być przyznana uprawnionym członkom rodziny po:
- pracowniku, który w chwili śmierci spełniał warunki do przyznania emerytury lub renty inwalidzkiej;
- osobie, która w chwili śmierci nie pozostawała w zatrudnieniu, jeżeli spełniała warunki do przyznania renty inwalidzkiej lub emerytury;
- emerycie lub renciście mającym ustalone prawo do emerytury lub renty, niezależnie od tego, czy w chwili śmierci pobierał przyznanie świadczenie;
- osobie, która w chwili śmierci była uprawniona do pobierania renty inwalidzkiej wskutek inwalidztwa powstałego w czasie pobierania stypendium sportowego z tytułu wyczynowego uprawiania sportu lub spełniała warunki do przyznania z tego tytułu renty inwalidzkiej;
- uczniu szkoły ponadpodstawowej, studencie szkoły wyższej, uczestniku studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej, który miał ustalone prawo do renty inwalidzkiej I lub II grupy inwalidów na skutek inwalidztwa powstałego w czasie uczęszczania do szkoły lub odbywania studiów bądź w chwili śmierci spełniał warunki do przyznania tej renty.
Renta rodzinna przysługuje:
a) dzieciom własnym, dzieciom drugiego małżonka oraz dzieciom przysposobionym:
- do ukończenia 16 lat życia,
- jeżeli ukończyły 16 lat życia – do czasu ukończenia nauki w szkole, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia,
- bez względu na wiek, jeżeli stały się inwalidami I lub II grupy inwalidów przed ukończeniem 16 lat życia lub w czasie nauki w szkole, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia;
b) wnukom, rodzeństwu oraz innym dzieciom, w tym również w ramach rodziny zastępczej, przyjętym na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości, jeżeli spełniają takie warunki, jak dzieci własne, a ponadto:
- zostały przyjęte na wychowanie i utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią pracownika (emeryta lub rencisty), chyba że śmierć była następstwem wypadku, oraz
- nie mają prawa do renty rodzinnej po zmarłych rodzicach, a jeśli rodzice żyją, jeżeli nie mogą zapewnić im utrzymania, lub pracownik bądź jego małżonek był ich opiekunem ustanowionym przez sąd;
c) wdowie, która w chwili śmierci męża pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, jeżeli:
- osiągnęła wiek 50 lat lub była inwalidką, albo
- wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa, uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie ukończyły 16 lat, a w przypadku kształcenia się w szkole – 18 lat, lub zostało zaliczone do I lub II grupy przed ukończeniem 16 lat, albo w czasie nauki w szkole, nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat życia;
d) rodzicom, w tym również ojczymowi, macosze oraz osobom przysposabiającym. Rodzice mają prawo do renty rodzinnej po zmarłym dziecku będącym pracownikiem, jeżeli:
- pracownik przyczyniał się bezpośrednio przed śmiercią do ich utrzymania, a ponadto
- spełniają odpowiednio warunki wymagane do przyznania renty rodzinnej ustalone dla wdowy lub wdowca.
c) renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało przed ukończeniem 18 roku życia, oraz tym, którzy doznali naruszenia sprawności organizmu w okresie nauki przed ukończeniem 25 lat, a także w trakcie studiów doktoranckich i aspirantury naukowej.
Osoby otrzymujące rentę socjalną będą mogły uzyskiwać dodatkowy przychód z tytułu pracy, umów cywilnoprawnych i zasiłków z ubezpieczenia społecznego, pod warunkiem że nie przekroczy o¬n 30 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Nie otrzymają jej natomiast ci, którzy pobierają rentę z tytułu niezdolności do pracy, emeryturę, świadczenie przedemerytalne, rentę zagraniczną lub strukturalną. Będzie można natomiast pobierać jednocześnie rentę socjalną i rentę rodzinną (łączna wysokość świadczeń nie może przekroczyć kwoty 200 proc. najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy). Prawo do renty socjalnej tracą osoby będące właścicielami lub posiadaczami nieruchomości rolnej o powierzchni przekraczającej 5 ha przeliczeniowych. Nie otrzymają jej również niepełnosprawni tymczasowo aresztowani lub odbywający karę pozbawienia wolności.
Wyjątek stanowią osoby samotne, nie mające innego przychodu, a posiadające mieszkanie. Będą otrzymywały połowę renty socjalnej, dzięki czemu będą mogły opłacać czynsz. Osobom czasowo niezdolnym do pracy, na czas trwania tej niezdolności, będzie wypłacana okresowa renta socjalna.

Renta socjalna
Od 1 marca 2004 r. - 472,57 zł
Przychód stanowiący 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy (którego przekroczenie powoduje zawieszenie wypłaty renty socjalnej):
• od 1 stycznia do 29 lutego 2004 r. 648,10 zł
• od 1 marca do 31 maja 2004 r. 683,10 zł
• od 1 czerwca do 31 sierpnia 2004 r. 699,70 zł
• od 1 września do 30 listopada 2004 r. 669,20 zł
• od 1 grudnia 2004 r. do 28 lutego 2005 r. 681,00 zł



Najniższe emerytury i renty

Kwoty najniższych gwarantowanych świadczeń emerytalno-rentowych od 1 marca 2004 r.:
• emerytura, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i renta rodzinna 562,58 zł
• renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy 432,74 zł
• renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową i renta rodzinna wypadkowa 675,10 zł
• renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową 519,29 zł
Dodatki do emerytur i rent
Wysokość dodatków do świadczeń emerytalno-rentowych od 1 marca 2004 r.:
• dodatek pielęgnacyjny, za tajne nauczanie, zasiłek pielęgnacyjny 144,25 zł
• dodatek pielęgnacyjny dla inwalidy wojennego całkowicie niezdolnego do pracy i samodzielnej egzystencji 216,38 zł
• dodatek dla sieroty zupełnej 271,12 zł
• dodatek kombatancki, świadczenie w wysokości dodatku kombatanckiego 143,53 zł
• dodatek kompensacyjny 21,53 zł
• świadczenie pieniężne dla żołnierzy zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianych w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach wydobywania rud uranu i batalionach budowlanych - w zależności od liczby pełnych miesięcy trwania pracy od 7,20 zł
do 143,53 zł
• świadczenie pieniężne przysługujące osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i ZSRR - w zależności od liczby pełnych miesięcy trwania pracy od 7,20 zł
do 143,53 zł

Zasiłek rodzinny
Od 1 maja 2004 r. do 31 sierpnia 2005 r.:
• na pierwsze i drugie dziecko po 43,00 zł
• na trzecie dziecko 53,00 zł
• na czwarte i każde kolejne dziecko po 66,00 zł
Granica dochodu uprawniającego do wypłaty zasiłku rodzinnego to od 1 maja 2004 r. do 31 sierpnia 2005 r. - 504,00 zł na osobę w rodzinie. Dla osób wychowujących dziecko niepełnosprawne - 583,00 zł na osobę w rodzinie.
Dodatki do zasiłku rodzinnego:
• z tytułu urodzenia dziecka - jednorazowo 500,00 zł
• z tytułu kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego:
* do 5 roku życia 50,00 zł
* powyżej 5 roku życia 70,00 zł
• z tytułu rozpoczęcia roku szkolnego - jednorazowo we wrześniu 90,00 zł
• z tytułu podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania:
* na dziecka zamieszkujące w miejscowości, w której znajduje się szkoła 80,00 zł
* na dziecko dojeżdżające do miejscowości, w której znajduje się szkoła 40,00 zł
Zasiłek pielęgnacyjny
Od 1 maja 2004 r. do 31 sierpnia 2005 r. - 144,00 zł
Zasiłek pogrzebowy
Od 1 września do 30 listopada 2004 r. - 4461,06 zł
Od 1 grudnia 2004 r. do 28 lutego 2005 r. - 4539,86 zł