Unia Europejska
Unia Europejska (UE) to rodzina demokratycznych państw europejskich, których celem jest wspólna praca na rzecz pokoju i dobrobytu. Jest to organizacja jedyna w swoim rodzaju. Państwa Członkowskie przekazują stworzonym przez siebie wspólnym instytucjom część swoich kompetencji, tak aby decyzje w określonych sprawach będących przedmiotem wspólnego zainteresowania mogły być podejmowane w sposób demokratyczny na szczeblu europejskim. To połączenie suwerenności zwane jest również "integracją europejską".
Historyczne korzenie Unii Europejskiej sięgają okresu II Wojny Światowej. Idea integracji europejskiej narodziła się po to, by zapobiec na zawsze podobnym zbrodniom i zniszczeniu. Pierwszy jej projekt przedstawił Minister Spraw Zagranicznych Francji, Robert Schuman, w dniu 9 maja 1950 roku. Data ta została uznana za dzień narodzin obecnej Unii Europejskiej i co roku 9 maja jest obchodzony jako Dzień Europy.
UE posiada pięć instytucji, z których każda pełni określoną rolę:
Parlament Europejski (wybierany przez obywateli Państw Członkowskich);
Rada Unii Europejskiej (reprezentująca rządy Państw Członkowskich);
Komisja Europejska (siła napędowa i ciało wykonawcze);
Trybunał Sprawiedliwości (stojący na straży prawa);
Trybunał Obrachunkowy (pełniący kontrolę nad rzetelnym i zgodnym z prawem zarządzaniem budżetem UE).
Przy powyższych ciałach funkcjonuje pięć innych ważnych organów:
Komitet Ekonomiczno-Społeczny (wyraża opinie zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego dotyczące kwestii ekonomicznych i społecznych);
Komitet Regionów (wyraża opinie władz regionalnych i lokalnych);
Europejski Bank Centralny (odpowiada za politykę pieniężną i zarządzanie walutą euro);
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich (zajmuje się skargami obywateli na niewłaściwą administrację ze strony instytucji lub organów UE);
Europejski Bank Inwestycyjny (pomaga w realizacji celów UE poprzez finansowanie projektów inwestycyjnych).
System ten uzupełnia szereg agencji i innych organów.
Fundamentem Unii Europejskiej są rządy prawa. Wszystkie decyzje i procedury unijne oparte są na postanowieniach Traktatów uzgadnianych przez wszystkie kraje UE.
Pierwotnie Unia składała się jedynie z sześciu krajów: Belgii, Niemiec, Francji, Włoch, Luksemburga i Holandii. Dania, Irlandia i Wielka Brytania przystąpiły do UE w 1973 roku, Grecja w 1981 roku, Hiszpania i Portugalia w 1986 roku, a Austria, Finlandia i Szwecja w 1995 roku. W 2004 roku nastąpi największe do tej pory rozszerzenie UE o 10 nowych krajów.
W początkowym okresie współpraca między krajami UE dotyczyła handlu i gospodarki, lecz dziś obejmuje również wiele innych dziedzin naszego codziennego życia, takich jak prawa obywatelskie, zapewnienie swobody, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; tworzenie miejsc pracy; rozwój regionalny; ochrona środowiska naturalnego; globalizacja; praca dla każdego.
Unia Europejska od pół wieku zapewnia stabilność, pokój i dobrobyt. Pomogła podnieść standard życia, zbudowała wspólny rynek obejmujący całą Europę, wprowadziła nową walutę europejską euro, i wzmocniła głos Europy w świecie .
Zjednoczeni w różnorodności: Europa to kontynent o wielu odmiennych tradycjach i językach, lecz również o wspólnych wartościach. Instytucja Unii chroni te wartości. Przyczynia się ona do współpracy między narodami Europy, promując jedność przy jednoczesnym zachowaniu różnorodności oraz zapewniając, by decyzje były podejmowane jak najbliżej obywatela.
Wiek XXI ukazuje coraz wyraźniejszą współzależność między krajami i niesie ze sobą potrzebę coraz ściślejszej współpracy między obywatelami Europy a narodami innych krajów w duchu tolerancji, solidarności i chęci wzajemnego poznawania się.
Parlament Europejski (PE) stanowi demokratyczny głos narodów Europy. Parlamentarzyści wybierani są co pięć lat według przynależności do partii politycznych, a nie według klucza narodowego. Każda z ośmiu grup parlamentarnych reprezentuje ideologię partii z której zostali wybrani członkowie parlamentu europejskiego w swoim kraju. Niektórzy parlamentarzyści nie są zrzeszeni w żadnej grupie politycznej. Alguns PME não pertencem a qualquer grupo poltico. Prawie 30% parlamentarzystów wybranych podczas wyborów to Parlamentu Europejskiego w czerwcu 2004 stanowią kobiety.
Do najważniejszych uprawnień Parlamentu Europejskiego należą:
badanie i przyjmowanie ustawodawstwa europejskiego. Według procedury współdecydowania, Parlament ma w tym zakresie te same uprawnienia co Rada Ministrów;
zatwierdzanie budżetu UE;
sprawowanie demokratycznej kontroli nad innymi instytucjami UE, z ewentualnym tworzeniem komisji śledczych;
zgoda PE wymagana jest w przypadku zawierania umów międzynarodowych, takich jak przyjęcie nowych członków do UE, umów handlowych lub umów stowarzyszeniowych między Unią a krajami trzecimi.
Parlament Europejski jest twórcą Nagrody Sacharowa wręczanej corocznie osobie lub grupie, która w dowolnym miejscu na świecie w szczególny sposób zasłużyła się w obronie praw człowieka.
Podobnie jak parlamenty narodowe, PE posiada komisje parlamentarne zajmujące się poszczególnymi kwestiami (sprawy zagraniczne, budżet, środowisko, itd.). Poprzez jedną z nich, Komisję ds. Petycji, obywatele europejscy mogą składać wnioski bezpośrednio do Parlamentu Europejskiego. Parlament powołuje rzecznika praw obywatelskich, który przyjmuje skargi obywateli na niewłaściwą działalność administracji w UE.
Josep Borrel Fontelles jest Przewodniczącym Parlamentu Europejskiego
Rada Unii Europejskiej - dawniej zwana Radą Ministrów - jest głównym organem legislacyjnym i decyzyjnym Unii. W skład Rady wchodzą przedstawiciele wszystkich rządów Państw Członkowskich, wybierani na szczeblu krajowym. Jest to forum, na którym przedstawiciele rządów mogą bronić swoich interesów i wypracowywać kompromisy. Spotkania Rady odbywają się regularnie na szczeblu grup roboczych, ambasadorów lub ministrów. Przy wytyczaniu głównych kierunków polityk UE, Rada spotyka się na szczeblu prezydentów i premierów Państw Członkowskich, jako Rada Europejska.
Rada wraz z Parlamentem Europejskim ustanawia zasady funkcjonowania Wspólnoty Europejskiej (WE), pierwszego filaru UE. Jest główną instytucją odpowiedzialną za rozwijanie jednolitego rynku, formowanie wspólnych polityk, gwarantowanie swobodnego przepływu towarów, osób, dóbr i kapitału.
Ponadto Rada jest główną instytucją podejmującą decyzje w dziedzinie polityki zagranicznej, wspólnego bezpieczeństwa w wymiarze sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Oznacza to że rządy poszczególnych krajów współdziałają na szczeblu UE w zwalczaniu terroryzmu, handlu narkotykami i innej przestępczości zorganizowanej. Koordynacja dotyczy także określania wspólnych celów w polityce zewnętrznej, w czym pomaga Wysoki Przedstawiciel ds. wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.
Javier Solana jest Wysokim Przedstawicielem dyplomacji UE w dziedzinie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa
Komisja Europejska: Siła napędowa Unii Europejskiej
Komisja Europejska wykonuje większość bieżących prac związanych z funkcjonowaniem Unii Europejskiej.
Sporządza ona projekty nowego prawa europejskiego, które przedstawia Parlamentowi Europejskiemu i Radzie UE. Komisja zapewnia właściwe wdrażanie decyzji UE i nadzoruje wydatkowanie funduszy europejskich; pilnuje ponadto przestrzegania traktatów wspólnotowych i prawa europejskiego.
W skład Komisji Europejskiej wchodzi obecnie 20 Komisarzy, (więcej w 2004 roku), których pracę wspomaga ok. 24 tys. urzędników. Przewodniczącego Komisji wybierają rządy Państw Członkowskich UE i zatwierdza Parlament Europejski. Pozostali członkowie nominowani są przez rządy poszczególnych krajów w konsultacji z przyszłym Przewodniczącym. Ich nominacje także wymagają akceptacji Parlamentu. Komisja jest powoływana na pięcioletnią kadencję, przy czym Parlament ma prawo do jej zdymisjonowania.
Komisja jest całkowicie niezależna od rządów Państw Członkowskich. Większość jej pracowników, pracuje w Brukseli, w Belgii.
Trybunał Sprawiedliwości: W obronie prawa
Gdy Unia ustanawia wspólne reguły, ważne jest oczywiście, by były one również przestrzegane w praktyce oraz wszędzie jednakowo rozumiane. To właśnie zapewnia Trybunał Sprawiedliwości. Rozstrzyga on spory dotyczące interpretacji traktatów wspólnotowych i ustawodawstwa UE. W przypadku wątpliwości co do stosowania przepisów UE, sądy w poszczególnych krajach zobowiązane są zwracać się o rozstrzygnięcie do Trybunału Sprawiedliwości. Osoby fizyczne mają natomiast prawo wszcząć przed Trybunałem postępowanie przeciwko instytucjom Unii. Trybunał składa się z jednego niezależnego sędziego z każdego kraju UE i ma swoją siedzibę w Luksemburgu.
Trybunał Obrachunkowy: W trosce o pieniądze podatnika
Środki UE muszą być wykorzystywane zgodnie z prawem, zasadami gospodarności oraz w ściśle określonym celu. Trybunał Obrachunkowy jako niezależna instytucja Unii z siedzibą w Luksemburgu jest odpowiedzialny za kontrolę wydatków UE. Biegli rewidenci z Trybunału pomagają podatnikom europejskim śledzić, w jaki sposób Unia gospodaruje ich pieniędzmi.
Europejski Bank Centralny: Stabilność pieniądza w Europie
Europejski Bank Centralny (EBC) odpowiada za zarządzanie wspólną walutą, euro. Bank podejmuje niezależne decyzje w sprawie europejskiej polityki walutowej, decydując na przykład o wysokości stóp procentowych. Głównym celem Banku jest zapewnienie stabilności cen, która ma chronić gospodarkę europejską przed niekorzystnymi skutkami inflacji. Polityka pieniężna wspomaga jednak również inne cele polityczne wyznaczane przez UE. Europejski Bank Centralny ma swoją siedzibę we Frankfurcie w Niemczech. Na jego czele stoi Prezes i zarząd współpracujący ściśle z narodowymi bankami centralnymi krajów UE.
Europejski Bank Inwestycyjny: Długofalowe inwestowanie w przyszłość
Bank udziela pożyczek na realizację projektów inwestycyjnych leżących w interesie europejskim, a szczególnie tych, które przynoszą korzyści regionom słabiej rozwiniętym. Bank finansuje na przykład sieci transportu kolejowego, autostrady, lotniska, projekty ochrony środowiska oraz, z pomocą banków partnerskich, inwestycje małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) na rzecz rozwoju i tworzenia nowych miejsc pracy. Pożyczki Banku wspierają również proces rozszerzania Unii oraz politykę pomocy na rzecz rozwoju. Siedziba Banku znajduje się w Luksemburgu, a jego środki pozyskiwane są na rynkach kapitałowych. Jako organizacja nie nastawiona na zysk, może on pożyczać pieniądze na bardzo korzystnych warunkach.
Komitet Ekonomiczno-Społeczny: Współpraca z partnerami społecznymi
222 członków Komitetu Ekonomiczno-Społecznego (będzie ich więcej w 2004 roku) reprezentuje wszystkie najważniejsze grupy interesów w UE, od pracodawców po związki zawodowe, i od konsumentów po ekologów. Jest to organ doradczy, opiniujący istotne aspekty nowych inicjatyw UE. Komitet jest wyrazem wspólnej tradycji europejskiej, polegającej na angażowaniu społeczeństwa obywatelskiego w życie polityczne.
Komitet Regionów: Z perspektywy lokalnej
Wiele decyzji podejmowanych w UE rodzi bezpośrednie implikacje dla szczebla lokalnego i regionalnego. Za pośrednictwem Komitetu Regionów władze lokalne i regionalne konsultowane są w sprawach decyzji podejmowanych przez UE w takich dziedzinach, jak edukacja, zdrowie, zatrudnienie czy transport. Komitet składa się z 222 członków (więcej w 2004 roku), zazwyczaj reprezentujących władze regionalne i lokalne.
Początki: wojna i pokój
Od wieków Europa była polem częstych i krwawych wojen. W okresie od roku 1870 do 1945, Francja i Niemcy stoczyły ze sobą trzy wojny ponosząc wyniszczające straty w ludności. Niektórzy przywódcy europejscy doszli więc do wniosku, że jedynym sposobem zapewnienia długotrwałego pokoju między tymi państwami jest zjednoczenie ich pod względem gospodarczym i politycznym.
Podążając za tym pomysłem, francuski Minister Spraw Zagranicznych Robert Schuman zaproponował w 1950 roku zjednoczenie przemysłu węgla i stali w krajach Europy Zachodniej. W wyniku jego deklaracji powołana została do życia w roku 1951 Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS), z sześcioma państwami członkowskimi: Belgią, Zachodnimi Niemcami, Luksemburgiem, Francją, Włochami i Holandią. Prawo podejmowania decyzji w sprawach przemysłu węgla i stali w tych państwach powierzono w ręce niezależnego ponadnarodowego organu zwanego „Wysoką Władzą”, której pierwszym przewodniczącym został Jean Monnet.
Od trzech wspólnot do Unii Europejskiej
Ustanowienie EWWiS okazało się na tyle dużym sukcesem, że w przeciągu kilku następnych lat te same sześć państw postanowiły pójść krok dalej i zintegrować inne sektory swoich gospodarek. W 1957 roku państwa te podpisały Traktaty Rzymskie, ustanawiające Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM) oraz Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG). Jednocześnie, państwa członkowskie rozpoczęły proces usuwania barier handlowych między sobą oraz tworzenia „wspólnego rynku”.
W roku 1967 instytucje poszczególnych wspólnot europejskich zostały połączone. Od tego czasu istnieje tylko jedna Komisja i jedna Rada Ministrów, a także wspólny Parlament.
Pierwotnie, członkowie do Parlamentu Europejskiego byli delegowani przez parlamenty krajowe państw członkowskich. Jednak w 1979 roku przeprowadzono pierwsze wybory powszechne i bezpośrednie, pozwalając tym samym obywatelom państw członkowskich głosować na swojego kandydata. Od tamtego czasu, bezpośrednie wybory do Parlamentu przeprowadzane są co 5 lat.
Traktat z Maastricht (1992) wprowadził nowe formy współpracy między rządami państw członkowskich – na przykład w kwestii obronności, a także w dziedzinie „wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych”. Dodając współpracę międzyrządową do już istniejącego systemu wspólnotowego, Traktat z Maastricht stworzył Unię Europejską (UE).
Integracja znaczy wspólne polityki
Integracja gospodarcza i polityczna między państwami członkowskimi znaczy, że państwa te podejmują wspólne decyzje w wielu sprawach. Ustanowiły więc wspólne polityki w wielu dziedzinach – od rolnictwa po kulturę, od spraw konsumenckich po politykę konkurencji, od ochrony środowiska i energetyki po transport i handel.
W początkowym okresie nacisk kładziono przede wszystkim na wspólna politykę handlową w dziedzinie węgla i stali oraz na wspólną politykę rolną. Inne polityki wspólnotowe wprowadzano z czasem i gdy zachodziła taka potrzeba. Pewne kluczowe cele niektórych polityk ulegały zmianom w świetle zmieniających się okoliczności. Na przykład, celem wspólnej polityki rolnej nie jest już produkcja dużej ilości żywności po możliwie najniższej cenie, lecz wspomaganie technik rolniczych tak, aby produkować żywność zdrową i wysokiej jakości przy jednoczesnej ochronie środowiska naturalnego. Potrzeba ochrony środowiska jest teraz uwzględniana przez wiele polityk wspólnotowych w UE.
Stosunki Unii Europejskiej z pozostałymi częściami świata także stały się istotne. UE jest stroną w negocjacjach większych układów handlowych i umów pomocowych, które zawiera z innymi państwami oraz prowadzi i rozwija Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa.
Jednolity Rynek: zniesienie barier
Sporo czasu zajęło państwom członkowskim zniesienie wszystkich barier handlowych między sobą i przekształcenie „swojego wspólnego rynku” w rzeczywiście jednolity rynek ze swobodnym przepływem towarów, usług, osób i kapitału. Tworzenie Jednolitego Rynku formalnie zakończyło się w roku 1992, jednak istnieją jeszcze obszary wymagające dalszych działań – na przykład stworzenie jednolitego rynku w dziedzinie usług finansowych.
W latach dziewięćdziesiątych przemieszczanie się osób na terenie całej Europy stawało się coraz łatwiejsze, ponieważ kontrola paszportowa i celna została zniesiona na większości granic wewnętrznych UE. Konsekwencją tego jest większa mobilność ludzi. Na przykład od roku 1987 ponad milion młodych Europejczyków podjęło naukę poza granicami własnego kraju właśnie dzięki pomocy UE.
Wspólna Waluta: euro w twojej kieszeni
W 1992 roku Unia Europejska zdecydowała się na kolejny etap integracji – wprowadzenie unii gospodarczej i walutowej (EMU od ang. economic and monetary union), pociągającej za sobą wprowadzenie wspólnej waluty europejskiej zarządzanej przez Europejski Bank Centralny. Wspólna waluta – euro – stała się rzeczywistością 1 stycznia 2002 roku, kiedy to banknoty i monety euro zastąpiły waluty narodowe w 12 spośród 15 krajów Unii Europejskiej (Belgia, Niemcy, Grecja, Hiszpania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria, Portugalia i Finlandia).
Powiększająca się rodzina
Unia Europejska rozrasta się z każdym rozszerzeniem. W roku 1973 przyłączyły się Dania, Irlandia i Zjednoczone Królestwo, potem Grecja w 1981, Hiszpania i Portugalia w 1986, wreszcie Austria, Finlandia i Szwecja w 1995. Teraz UE przygotowuje się na przyjęcie kolejnych dziesięciu nowych państw z Europy Wschodniej i Południowej: Cypr, Czechy, Estonia, Węgry, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Słowacja i Słowenia. Ta grupa krajów ma przystąpić do UE w roku 2004. Przyjęcie Bułgarii i Rumunii spodziewane jest w terminie nieco późniejszym, a krajem kandydackim jest także Turcja. Aby zapewnić UE skuteczne funkcjonowanie przy 25 lub więcej państwach członkowskich, system decyzyjny musi zostać uproszczony. Dlatego właśnie Traktat Nicejski ustanawia nowe zasady odnośnie wielkości instytucji europejskich oraz trybu ich pracy. Postanowienia Traktatu weszły w życie 1 stycznia 2003 roku.