I wojna światowa wszystko łącznie z sprawą polski

I wojna światowa : przyczyny, przebieg, skutki



I Wojna światowa.


I wojna światowa 1914-1918, do 1939 r. Zwana wielką wojną 1914-1918, to pierwszy konflikt zbrojny w skali światowej, który zburzył układ stosunków politycznych po kongresie wiedeńskim 1814-1815.

Przyczyny i okoliczności wybuchu wojny.

W wojnie wzięły udział dwa bloki: państwa centralne (Niemcy, Austro-Węgry, Bułgaria , Turcja) i Ententa (Francja, Rosja, Wielka Brytania). W czasie trwania wojny zmieniała się konfiguracja stron walczących – po stronie państw Ententy opowiedziały się : 1914 Serbia, Belgia, Japonia, 1915 Włochy, 1916 Rumunia, 1917 USA i Grecja. Szeregi państw centralnych zasiliła w 1915 Bułgaria.

Powstanie tych dwóch bloków państw było konsekwencją narastających od końca XIX w. sporów, m.in.: zatargu francusko-niemieckiego o Lotaryngię i Alzację, rywalizacji w koloniach pomiędzy Francją, Anglią a Niemcami, przykładem mogą być kryzysy marokańskie (spory o Maroko). Problemów dostarczała nierozwiązana sprawa wschodnia, konflikty narodowościowe w monarchii austro-węgierskiej oraz rywalizacja gospodarcza i ekonomiczna poszczególnych krajów.

Pretekstem do wybuchu wojny było zabójstwo austriackiego następcy tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914 r., po którym Austro-Węgry wypowiedziały 28 lipca wojnę Serbii. W odpowiedzi na mobilizację armii rosyjskiej Niemcy wypowiedziały 1 sierpnia wojnę Rosji a 3 sierpnia jej sojuszniczce Francji. Po ataku niemieckim na neutralną Belgię 4 sierpnia do wojny włączyła się Wielka Brytania. 6 sierpnia Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji.

Działania wojenne.

Front zachodni.
Głównym obszarem działań w tym konflikcie był front zachodni: armie niemieckie, realizując tzw. Plan Schlieffena, po zaciętych walkach we Flandrii dotarły nad rzekę Marnę we Francji. Stoczona tam 6-9 września bitwa doprowadziła do odparcia agresora na linię rzeki Aisne. W październiku 1914 sztabowcy niemieccy opracowali plan odcięcia Flandrii. Bitwa flandryjska m.in. walki pod Ypres w 1915, okazała się jednak fiaskiem. Działania militarne zaczęły przybierać charakter wojny pozycyjnej. Niepowodzeniem zakończyła się również niemiecka próba zdobycia w 1916 Verdun. W odpowiedzi alianci przeprowadzili w czerwcu 1916 ofensywę nad Sommą , podczas której armia brytyjska po raz pierwszy użyła czołgów.

Wielkie znaczenie miało dla wyniku wojny miało przystąpienie do niej 6 kwietnia 1917 r., po stronie Ententy, Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. W kwietniu i maju 1917 sojusznicy przeprowadzili akcje zaczepne w rejonie Arras. Straty i niepowodzenia spowodowały wybuch powszechnego niezadowolenia w armii francuskiej, który został opanowany przez generała Petaina. Ostateczna niemiecka próba wygrania wojny została podjęta w marcu 1918 r. Wojska austro-węgierskie znalazły się w rozsypce, a rewolucja listopadowa w Niemczech z 1918 r. Zmusiła dowództwo niemieckie do zaprzestania działań zbrojnych i podpisanie rozejmu Compiegne 11 listopada 1918 r.

Front wschodni.
Wojna na froncie wschodnim miała charakter manewrowy. Rosyjskie uderzenie lato-jesień 1914 w kierunku na Prusy Wschodnie oraz bitwy 26-30 sierpnia pod Tannenbergiem i nad jeziorami mazurskimi nie przyniosły oczekiwanych rezultatów, natomiast atak w kierunku południowo-zachodnim przesunął wojska rosyjskie nad Podkarpacie. W roku następnym połączona ofensywa armii niemieckiej i austro-węgierskiej, rozpoczęta przełomem gorlickim, ustanowiła linię frontu od Zatoki Ryskiej przez Pińsk po Tarnopol. W czerwcu 1916 r. ruszyło wielkie natarcie rosyjskie tzw. Ofensywa Brusiłowa, które po początkowych sukcesach zostało powstrzymane. Przegrupowanie armii rosyjskiej, spowodowane rewolucją lutową i rewolucją październikową, zmusiło Rosję do podpisania w Brześciu Litewskim (listopad 1917) zawieszenia broni a w konsekwencji pokoju brzeskiego 3 marca 1918.

Front bałkański i włoski.
Po serbskiej klęsce na Kosowym Polu w 1915 Austro-Węgry opanowały Serbię i Czarnogórę. 24 czerwca 1915 r., po zmianie frontu, Włochy wystąpiły przeciw państwom centralnym. Główne starcia, w których Włosi ponosili systematyczne klęski, toczyły się nad rzeką Soczą, tu odbyło się m.in. przełamanie frontu włoskiego pod Caporetto w 1917 r. Dopiero po powstrzymaniu natarcia wojsk austro-węgierskich nad rzeką Piawą, 24 października 1918 r. Włosi rozpoczęli ofensywę w kierunku na Tiest. Armia austro-węgierska przestała stawiać opór. Zawieszenie broni podpisano 3 listopada 1918 r. Skutkiem ofensywy Brisiłowa z 1916 r. był atak rumuński (Rumunia przystąpiła do wojny po stronie Ententy w 1916 r.) na węgierski Siedmiogród 27 sierpnia 1916 r. Kontratak wojsk monarchii naddunajskiej zakończył się zajęciem Bukaresztu i klęską Rumunii w maju 1918 r.

Fronty pozaeuropejskie.
Rosjanie w 1914 r. pobili Turków i odnosili lokalne sukcesy aż do 1917 r. W Mezopotamii Anglicy ponosili klęski w latach 1914-1916, w 1915 połączony korpus australijsko-angielski uległ Turkom w cieśninie Dardanele. Od 1917 Turcy zaczęli ustępować w Mezopotamii i w Palestynie, kapitulując ostatecznie w 1918 r. Do 1918 r. Brytyjczycy opanowali większość kolonii niemieckich, Japończycy zajęli posiadłości niemieckie w Chinach.

Działania morskie.
Po wprowadzeniu przez państwa Ententy blokady floty niemieckiej rozpoczęła ona w lutym 1915 r. nieograniczoną wojnę podwodną. Jedynym większym starciem flot nawodnych brytyjskie i niemieckiej była bitwa na wysokości cieśniny Skagerrak, tzw. Bitw Jutlandzka 31 maja do 1 czerwca.

Sprawa polska w I wojnie światowej.

Wyczerpywanie się rezerw mobilizacyjnych państw centralnych na skutek przedłużania się wojny, skłoniło ich wspólne dowództwo do szukania rekruta w okupowanym Królestwie Polskim. Ceną miało być stworzenie państewka polskiego pod kuratelą niemiecką. Takie założenia stanowiły odezwy cesarzy Niemieckiego i Austro-Węgier ogłoszonej 5 listopada 1916 r. W odezwie tej nie sprecyzowano granic przyszłego państwa mowa była jedynie o ustroju konstytucyjnym i dziedzicznej monarchii. Chociaż Polacy podeszli sceptycznie do tego aktu, zwanego później Aktem 5 listopada, to państwa Ententy zareagowały szybko i rozpoczęła się swoista licytacja o względy Polaków. W rezultacie Aktu 5 listopada dnia 14 I 1917 r. powstała w Warszawie Tymczasowa Rada Stanu na czele, której stanął Wincenty Niemojowski. Komisją Wojskową tejże miał kierować Piłsudski. Legiony Polskie podporządkowano Beselerowi jako najwyższemu dowódcy wojsk polskich. Piłsudski zaproponował Radzie by przekształcić powstałą wcześniej Polską Organizację Wojskową w aparat mobilizacyjny armii polskiej.

W wyniku rewolucji lutowej rozszerzyły się możliwości działania Polaków w Rosji, zaczęły powstawać różne organizacje o charakterze politycznym, opiekuńczym a nawet naukowym. Rozpoczęto zabiegi o utworzenie odrębnych oddziałów polskich/ W kwietniu 1917 r. powstała Dywizja Strzelców Polsich pod dowództwem T. Bylewskiego. Nie jednolita organizacja wojska polskiego w Rosji spowodowano rozbieżnościami politycznymi doprowadziło do zwołania Ogólnego Zjazdu Wojskowych Polaków w Piotrogrodzie w czerwcu1917 r., na którym wyłoniono Naczelny Polski Komitet Wojskowy i kontynuowano dalszą mobilizację.

Równocześnie trwały zabiegi dyplomatyczne na zachodzie gdzie Dmowski w marcu 1917 r. złożył na ręce przedstawicieli Ententy, memoriał z żądaniem odbudowy niepodległej Polski złożonej z Galicji wraz ze Śląskiem Cieszyńskim, zaboru rosyjskiego z Kowieńszczyzną, Wileńszczyzną, Wołyniem i częścią guberni mińskiej, a także zaboru pruskiego z Gdańskiem, Śląskiem Opolskim i częścią Mazur. W czerwcu 1917 r. władze francuskie zgodziły się na tworzenie armii polskiej we Francji. Oddziały polskie podporządkowano powstałemu 15 sierpnia 1917 r. Komitetowi Narodowemu Polskiemu w Paryżu uznanemu za oficjalne przedstawicielstwo polskie przez: Francję, Anglię, Włochy i USA.

Nie spełnianie obietnic z Aktu 5 listopada doprowadziło do niezadowolenia w szeregach dywizji polskich, Piłsudski ustąpił z Tymczasowej Rady Stanu, w lipcu 1917 r. odmówił złożenia przysięgi na wierność cesarzom Niemiec i Austro-Węgier. Kryzys przysięgowy doprowadził do rozbrojenia I i III Brygady Legionów a sam Piłsudski został osadzony w twierdzy w Magdeburgu, 26 sierpnia 1917 r. została rozwiązana Tymczasowa Rada Stanu. By uspokoić narastające niezadowolenie wśród Polaków cesarze Niemiec i Austro-Węgier powołali 12 września 1917 r. w Warszawie Radę Regencyjną jako formalnie najwyższą władzę w Królestwie Polskim.

Podczas rokowań z Rosjanami o zawieszeniu broni w Brześciu Litewskim nie została poruszona sprawa Polski, nie dopuszczono nawet do rozmów delegatów Rady Regencyjnej co więcej, 1 stycznia 1918 r. wódz naczelny wojsk bolszewickich Nikołaj Krylenko nakazał rozwiązanie wszystkich oddziałów polskich w Rosji, żołnierze jak i polska ludność cywilna zaczęła opuszczać tereny Rosji. Zawarty 3 marca 1918 r. pokój brzeski nie rozwiązywał również kwestii polskiej, zawarto w nim stwierdzenie iż sprawa polski to sprawa wewnątrz niemiecka i część terenów przyszłego państwa polskiego dostała się pod wpływy austro-węgierskie. Na wieść o warunkach pokoju brzeskiego Polski Korpus Posiłkowy gen. Hallera wypowiedział posłuszeństwo Austrii i przedarł się przez front by połączyć się z wojskami II Korpusu Polskiego wyłonionego z armii rosyjskiej. 11 maja 1918 r. połączone siły polskie stoczyły wspólną, pierwszą i przegraną bitwę pod Kaniowem i zostały przez Niemców rozbrojone i internowane, taki los spotkał resztę oddziałów polskich z Ukrainy i Białorusi. Żołnierze, którzy uniknęli internowania wraz z gen. Hallerem przedostali się do Francji gdzie stacjonowała już znaczna grupa oddziałów.




4.) Koniec wojny.

W październiku i listopadzie przez Europę środkową przetoczyły się rewolucje podobne do tej bolszewickiej w Rosji. Przechyliło to szalę zwycięstwa na stronę państw Ententy. W Niemczech wybuchły lokalne rewolty m.in. powstanie marynarzy w Kilonii 3 listopada, które obejmowały coraz to większe obszary, 9 listopada rewolucja wybuchła w Berlinie. 28 października strajk generalny sparaliżował Wiedeń, tego samego dnia od Cesarstwa odłączyła się Czechosłowacja, a nazajutrz Chorwaci i Słoweńcy połączyli się z Serbami. 30 października władzę w Wiedniu przejął republikański rząd socjalistyczny a w Budapeszcie republikański rząd narodowy. Potęga państw centralnych rozpadła się od środka.

Traktaty pokojowe.
8 stycznia 1918 r. amerykański prezydent W. Th. Wilson wystąpił z orędziem do kongresu, formułującym podstawowe warunki pokoju. Kleski na frontach spowodowały narastanie kryzysu wewnętrznego w Austro-Węgrzech i Niemczech. Wojnę zakończyły traktaty pokojowe: w Wersalu 28 czerwca 1919 r. z Niemcami, w Saint-Germain-en-Laye 10września 1919 r. z Austrią, w Neuilly-sur-Seine 27 listopada 1919 r. z Bułgarią, w Trianon 4 czerwca 1920 r. z Węgrami, w Serwes 10 sierpnia 1920 r. z Turcją.

Bilans wojny.
W konflikcie wzięły udział 33 państwa, ok. 70 mln żołnierzy w tym ok. 10 mln poległo a 20 mln zostało rannych. Wojna toczyła się przeważnie na lądzie na wielu frontach. Użyto, po raz pierwszy w boju, czołgów oraz broni chemicznej. Wielu żołnierzy zmarło nie w boju lecz w skutek odniesionych ran, ogólnie zmarł co ósmy zmobilizowany człowiek. Koszty wojny szacuje się na 80-100 mld dolarów, są to zarówno środki finansowe zużyte na prowadzenie wojny, jak i wartość zniszczonego w skutek działań wojennych dorobku i mienia wielu ludzi.

Polityczne skutki pierwszej wojny światowej.
W wyniku wojny zmieniła się polityczna mapa Europy i Świata. Przestały istnieć cesarstwa niemieckie i austro-węgierskie a w ich miejsce powstały republiki, w miejsce carskiej Rosji powstała Rosja Radziecka. W miejsce monarchii habsburskiej powstało zjednoczone państwo południowych Słowian- Królestwo SHS (Serbów-Chorwatów-Słoweńców) od 1930 r. nazywane Jugosławią. Powstała Czechosłowacja, narodowe państwa Austria i Węgry, odrodziła się Polska. Dokonano nowego podziału kolonii i wytyczono nowe granice w Azji i Afryce.

Jednak przemieszanie ludności w ramach dawnych granic postawiło przed młodymi państwami problem licznych mniejszości narodowych. Stanowiło to zarodek przyszłych konfliktów etnicznych zwłaszcza w europie środkowej. Zmęczenie wojną oraz bezsens strat powodował powstanie kolejnego zagrożenia gdyż posłuch zaczęły zdobywać organizacje skrajnie lewicowe ja i skrajnie nacjonalistyczne.
Również zwycięskie mocarstwa europejskie Francja i Wielka Brytania wyszły z wojny osłabione, wzrosło natomiast znaczenie polityczne i gospodarcze Stanów Zjednoczonych.




Literatura:

A. Albert, Historia polski 1914-1993,Warszawa 1994, t 1.

W. Pronobis, XX wiek, Kraków 1989.

J. Brzozowski, Historia w datach, Piła 1991.

N. Davies, Boże igrzysko, Warszawa 1992.