Układ pokarmowy i sposoby pobierania pokarmu u strunowców

Gromada: Ogonice (Appendiculariae)
Przewód pokarmowy zbudowany jest prosto. Otwór gębowy prowadzi do gardzieli, trójkątnej w przekroju, w tylnej części po bokach przebitej dwoma otworami skrzelowymi.
W bocznych okolicach gardzieli, w kierunku otworów skrzelowych, biegną dwie rynienki.
Na wysokości przejść rynienek w otwory skrzelowe zlokalizowane są pierścienie rzęsek poruszających wodę. Na stronie brzusznej, w linii środkowej, występuje krótka orzęsiona rynienka, określana jako endostyl, nie sięgająca jednak do końca gardzieli. Na boki i ku górze odchodzą od niej dwa pasy orzęsionych komórek. Endostyl, prócz komórek orzęsionych posiada komórki gruczołowe, produkujące wydzielinę zlepiającą cząstki pokarmu. Pokarm przenoszony jest do dalszej części przewodu pokarmowego, przełyku, ruchem rzęsek endostylu i z pomocą pasów orzęsionych komórek.

Gromada: Żachwy (Ascidiacea)
Otwór gębowy prowadzi do jamy gębowej, czyli światła syfonu wpustowego.
Dalsza część przewodu pokarmowego, gardziel, odgraniczona jest od jamy gębowej wieńcem czułków, powstałych jako uwypuklenia ektodermalne. Gradziel jest obszerna, wyścielona nabłonkiem endodermalnym, a ze względu na obecność licznych otworów skrzelowych, określa się ją jako kosz skrzelowy. Po stronie brzusznej, to jest przeciwnej do otworu odbytowego, biegnie w gardzieli głęboka orzęsiona rynienka, endostyl, sięgająca do końca części tylnej. Endostyl zbudowany jest podobnie jak u lancetnika, ma 4 pasy komórek gruczołowych produkujących śluz, rozdzielone pasami rzęsek. Po bokach gardziel, od przedniego brzegu endostylu, odchodzą ku górze dwie łukowate smugi komórek orzęsionych, spotykające się ze sobą na stronie grzbietowej. Od miejsca ich zetknięcia się biegnie ku tyłowi fałd, zwany organem grzebieniastym, sterczący do światła kosza skrzelowego, pokryty nabłonkiem migawkowym z porozrzucanymi komórkami śluzowymi i zaopatrzony na brzegach w wyrostki ułożone jak zęby w grzebieniu. Organ ten jest silnie unerwiony, co sugeruje, że przynajmniej w pewnym stopniu jest on narządem czuciowym.
Gardziel umocowana jest w przestrzeni okołoskrzelowej z pomocą przegrody, położonej nad endostylem i z pomocą listewek tkankowych. W okresie rozwoju z tylnej ściany kosza skrzelowego wyrastają dwa wypuklenia, które w dalszym rozwoju łączą się
W pojedynczy worek spłaszczony grzbietowo-brzusznie, sięgający części zatułowiowej.
Jest to tzw.epikard, który odgrywa rolę przy pączkowaniu i regeneracji. Woda, przynosząca tlen i cząstki pokarmu, z gardzieli odpływa przez szpary skrzelowe do jamy okołoskrzelowej, a z niej do kloaki. Niektóre żachwy w ciągu doby przepuszczają przez gardziel ilość wody kilka tysięcy razy przewyższającą objętość ciała.
Drobne organizmy i cząsteczki pokarmowe, zlepiane przez wydzieliny endostylu
i organu grzebieniastego, przenoszone są do przełyku z pomocą rzęsek endostylu i smug orzęsionych. Przełyk ma kształt lejka, zbudowanego z nabłonka częściowo orzęsionego, częściowo gruczołowego, gruczoły te produkują śluz. Żołądek jest silnie rozszerzony, jego grzbietowa ściana tworzy ukośne fałdy, zwiększające powierzchnię absorpcji, określa się je łącznie jako tyflosolis. Do grzbietowej części żołądka dochodzi jelito kończące się odbytem
w kloace. Większośc gatunków zaopatrzona jest w gruczoł oddźwiernikowy, to jest system bogato rozgałęzionych kanalików, Pokrywa on znaczną część jelita końcowego i specjalnym przewodem otwiera się do tylnej części żołądka. Jego znaczenie nie zostało wyjaśnione, niektórzy sądzą, że produkuje on wapń. Układ pokarmowy pokrywa niewielka ilość mięśni okrężnych gładkich, tworzących skupienia na obu końcach żołądka w formie zwieraczy regulujących ruch treści. Żachwy jednak nie wykazują ruchów peristaltycznych, pokarm przesuwany jest przez pracę rzęsek.

Gromada: Bezczaszkowce (Cephalochordata)
Przewód pokarmowy lancetnika rozpoczyna się otworem gębowym na przodzie ciała, a kończy odbytem położonym niedaleko od jego końca, na lewo od nieparzystego fałdu skórnego ogona. Rura przewodu pokarmowego dzieli się wyraźnie na jamę gębową, odcinek skrzelowy, krótki a wąski przełyk, szerokie jelito środkowe połączone z workiem wątrobowym i cieniejące stopniowo jelito tylne. W przewodzie pokarmowym, we wszystkich odcinkach występują komórki orzęsione. Wejście do jamy gębowej otacza wieniec wąsików, które są poruszane przez mięśnie okrężne znajdujące się w ich podstawie. Tylna ściana jamy gębowej nazywa się zasłoną (velum). Przebija ją otwór prowadzący do odcinka skrzelowego. W jamie gębowej zwisa silnie orzęsiony fałd błoniasty, który działa jak wirnik napędzający wodę do następnego odcinka. W podniebieniu ciągnie się na lewo od struny grzbietowej rurkowaty narząd wydalniczy (nerka Hatscheka), który przebija ścianę zasłony i otwiera się
Poza nią do jamy okołoskrzelowej. Wodę wpadającą do jamy gębowej razem z zawieszonymi w niej pierwotniakami, okrzemkami i rozpadającym się planktonem roślinnym badają ciałka zmysłowe. Ciałka te osadzone na wąsikach określają pokarm dotykowo, a ciałka zasłony chemicznie. Zbyt wielkie lub chemicznie drażniące cząstki są wydalane z powrotem. Połykanie pokarmu jest automatyczne, połączone z kontrolą wybiórczą. Reszta razem z wodą napędzona ruchem rzęsek przede wszystkim zaś wirnikiem dostaje się do odcinka skrzelowego. Tutaj wydzielina komórek endostylu pokrywa cząstki pokarmowe. Prąd wody pokrywa je ku górze i zanosi do rynienki nadskrzelowej, gdzie zlepiają się w sznur. Sznur pokarmowy przechodzi przez jelito środkowe, gdzie dołączają się do niego luźne cząstki pokarmowe, które dostały się do worka wątrobowego. W tylnym odcinku jelita zaopatrzonym w zwieracz, sznur pokarmowy rozbijają wiry tu panujące na drobne elementy, które osadzają się na chłonnej części jelita. Węglowodany trawią wydzieliny worka wątrobowego w świetle jelita, białka i lipidy fagocytują komórki jelita. Przejście pokarmu przez przewód pokarmowy trwa około jednej godziny.
Woda oddechowa przechodząc przez szpary skrzelowe dostaje się do jamy okołoskrzelowej. Otwór odpływowy znajduje się na środku brzusznej strony ciała.









Gromada: Ryby (Pisces)
Przewód pokarmowy ryb odpowiada budową rodzajowi pobieranego pokarmu. Widać to po kształcie i uzbrojeniu pyska, w długości jelita i w budowie jego ścian. Umownie dzieli się układ pokarmowy na trzy odcinki przedni, środkowy i końcowy. U większości ryb granica pomiędzy dwoma pierwszymi odcinkami rysuje się od zewnątrz wyraźnie, natomiast pomiędzy środkowym i końcowym jest na ogół nieznaczna. Wnętrze rury jelitowej tworzy błona śluzowa, od zewnątrz obejmuje ją rura mięśniowa zbudowana z mięśni gładkich. Tylko w przełyku mogą występować mięśnie prążkowane. Mięśnie grupują się w dwu warstwach, różniących się układem włókien mięśniowych. W jednej leżą okrężnie, w drugiej wzdłużnie. Skurcz mięśni okrężnych wywołuje ruchy robaczkowe i przesuwa pokarm ku tyłowi, skurcze wzdłużnych wyginają jelito na boki, co ułatwia mieszanie trawionego pokarmu.
Pobrany pokarm, drobny czy duży, przechodzi przez pysk nierozdrobniony i nie przerobiony ze śliną, ponieważ śluzówka jamy gębowej nie wytwarza jej. Bezmięśniowy język ryb nie nadaje się do przesuwania pokarmu przez odcinek skrzelowy do przełyku. Sam przełyk różnej długości, u niektórych ryb bardzo krótki, przechodzi w żołądek, będący rozszerzeniem rury jelitowej o najrozmaitszych kształtach; kulistym, workowatym lub pętlowatym. Karpiowate żołądka nie posiadają.
Pokarm nadtrawiony w żołądku przechodzi jako papka do prostej rury jelita środkowego u ryb mięsożernych (spodouste, łososiowate) lub pętlowato zwiniętego o roślinożernych. Odbywa się tutaj dalsze trawienie pokarmu i chłonięcie przez ściany przyswajalnych składników. Powierzchnię trawienno-chłonną jelita powiększają fałdy śluzówki różnorodnie rozwinięte. W jelicie spodoustych, jesiotrów i dwudysznych przebiega jeden silny fałd spiralny, który może tworzyć 5-50 zwojów. Fałdy śluzówki innych ryb niskie i liczne, mają przebieg prosty lub zygzakowaty, lub dzielą się na płaty. Nie dochodzi jednak do powstawania kosmków podobnych do tych, jakie istnieją u ssaków. W jelicie końcowym błona śluzowa nie tworzy u wielu ryb żadnych fałdów.
Dwa gruczoły trawienne łączą się przewodami z jelitem, mianowicie wątroba i trzustka.
Wątroba różnokształtna odcina się od reszty trzewi barwą czerwonobrunatną, u ryb gromadzących w niej tłuszcz przechodzi w szarożółtą. Tłuste wątroby kulbaka Hippoglossus i dorsza dostarczają tranu leczniczego, zasobnego w witaminę A (ochrona naskórka) i D (przeciwkrzywicza). Wydzielina wątroby, żółć, gromadzi się w woreczku żółciowym a stamtąd przelewa się do jelita środkowego. Ułatwia trawienie tłuszczy. Sam gruczoł przerabia pokarm strawiony i pochłonięty przez jelito.



Trzustka może tworzyć zwarty dobrze widoczny narząd lub podzielona na drobne części tkwi w tkance wątrobowej. Jako gruczoł dokrewny tworzy wysepki Langerhansa i wytwarza hormon zwany insuliną. Jako gruczoł trawienny przypomina budową śliniankę i wydziela enzymy zdolne do trawienia wszystkich rodzajów pokarmu.


Gromada: Płazy (Amphibia)
Dorosłe płazy chwytają pokarm (płazińce, obleńce, pierścienice, stawonogi, mięczaki, drobne kręgowce) i połykają go bez gryzienia. Drobne zęby na szczękach górnych i sklepieniu obszernej jamy gębowej, w pewnych przypadkach na żuchwie, służą do przytrzymywania łupu. Anura zwykle nie mają zębów na żuchwie, niektóre są bezzębne (Pipa, Bufonidae, Dendrobates). Zęby stożkowate, spiczaste, lub nieco zagięte ku tyłowi nie tkwią w zębodołach, lecz są przyrośnięte do kości; podlegają one wymianie przez całe życie. Zęby znajdują się na kościach przedszczękowych (praemaxillaria), szczękowych (maxillaria), lemieszu (vomer), kości podniebiennej (palatinum), kościach zębowych (dentalia) oraz płytkowych (splenialia). U Plethodontidae spośród Urodela i u nielicznych Anura zęby występują także na kości przyklinowej (parasphenoideum).
Otwór gębowy kijanek znacznej większości gatunków płazów bezogonowych otoczony jest ząbkami rogowymi, które umożliwiają pobieranie pokarmu roślinnego lub zwierzęcego przez ścieranie.
Do jamy gębowo-gardzielowej otwierają się nozdrza wewnętrzne, trąbki Eustachiusza i szczelina krtani, u niektórych ponadto worki głosowe. Wydzielina gruczołów ślinowych, nie występujących u ryb, zwilża powierzchnię jamy gębowej. Sklepienie jamy gębowej utworzone jest przez podstawę czaszki pierwotnej, brak jest podniebienia wtórnego; gałki oczne, pokryte błoną śluzową podniebienia, uzupełniają sklepienie jamy gębowej i przy połykaniu, dzięki skurczowi specjalnego mięśnia zostają wciągnięte i – wpuklając się do jamy gębowej – ułatwiają połykanie. Mięsisty język albo jest przyrośnięty do dna jamy gębowej prawie na całej swej długości, wykazując pewną ruchliwość na brzegach (Apoda, Urodela), albo przyczepiony swym przednim końcem może być przy łapaniu zdobyczy swym tylnym, zwykle rozdwojonym końcem wyrzucany ku przodowi (Anura i pewne Urodela). Do lepkiej wydzieliny gruczołów ślinowych, pokrywających język i jamę gębową, przyklejają się drobne owady i inne zwierzęta będące łupem płazów. Płazy stale przebywające w wodzie oraz larwy mają język zaczątkowy.
Z gardzieli obszerny przełyk prowadzi do żołądka, bardzo słabo lub wcale nie różniącego się zewnętrznie od przełyku. Gruczoły żołądka natomiast w obrazie mikrosko-
powym bardzo wyraźnie różnią się od gruczołów przełyku. Żołądek jest nieco przesunięty
w lewo, ułożony mniej więcej równolegle do głównej osi ciała zwierzęcia. Część odźwier-
nikowa, zagięta w prawo, zaznacza się wyraźnie przez silnie rozwinięty zwieracz. Żołądek przechodzi w dwunastnicę, która tworzy na prawo od żołądka pętlę skierowaną ku przodowi, przechodzącą bez ostrej granicy w dalszą część jelita cienkiego, silnie skręconego u bezogonowych i niektórych ogoniastych, przebiegającego prosto u Proteus i Apoda. Jelito proste (rectum), końcowe, dość długie u Urodela, jest zwykle wewnętrznie oddzielone od jelita środkowego specjalnym fałdem. W części początkowej tego odcinka znajduje się u wielu płazów wypuklina, która tworzy jakby słabo zaznaczające się jelito ślepe (coecum). Odbytnica otwiera się od steku (cloaca).
W pętli utworzonej przez żołądek i dwunastnicę leży trzustka. Wątroba jest dwu lub trójpłatowa u bezogonowych, wydłużona i niewyraźnie podzielona na płaty u ogoniastych,
u beznogich bardzo wydłużona, czasem podzielona na płaty ułożone szeregiem. Woreczek żółciowy występuje.

Gromada: Gady (Reptilia)
Przewód pokarmowy nie wykazuje większych odchyleń od układu typowego dla kręgowców. Wydaje się, że wszystkie gady mają pęcherzyk żółciowy, wiele gadów ma też jelito ślepe. U krokodyli żołądek jest podzielony na część mięśniową i gruczołową. Prawdopodobnie wielkie gady roślinożerne z Saurischia i Ornitishia miały również żołądki złożone. Język jaszczurek i węży oswobodzone przez ruchliwość czaszki do zadań mechanicznych jest ważnym narządem zmysłowym, odbierającym wrażenia dotykowe, smakowe i węchowe. Do jamy gadów otwierają się liczne gruczoły. U niektórych jaszczurek
i węży wydzielina tych gruczołów zawiera silne jady. Gady nie mają warg ani policzków.
Do ostatniego odcinka przewodu pokarmowego otwierają się przewody wyprowadzające narządów moczowych i płciowych. Odcinek ten nosi nazwę kloaki.
Budowa kloaki jest u wielu gadów dość złożona. Okrężne fałdy śluzówki dzielą ją na trzy lub więcej komór. Najważniejsze z nich noszą nazwy: koprodeum, gdzie gromadzi się kał; urodeum, do którego otwierają się przewody wyprowadzające gonad i nerek; proktodeum, poprzedzające bezpośrednio odbyt. W proktodeum leżą w spoczynku prącia samców. Ściany kloaki mają zdolność wchłaniania wody z moczu. U niektórych żółwi wodnych ściana kloaki tworzy bogato unaczynione uchyłki i gra rolę powierzchni oddechowej.

Gromada: Ptaki (Aves)
Przede wszystkim jakość pokarmu oraz różne sposoby jego zdobywania
w środowiskach tak przeciwstawnych, jak: ląd, woda i powietrze, przyczyniły się do wielkiego bogactwa zróżnicowań układu trawiennego i doprowadziły do licznych przystosowań i specjalizacji. Różnice w budowie anatomicznej poszczególnych części układu trawiennego pozwalają na wyróżnienie w gromadzie ptaków odrębnych grup, jak: owadożerne, łuszczaki, ziarnojady, owocożerne, mięsożerne, odżywiające się niemal wyłącznie nektarem kwiatowym i wiele innych. Dzięki tak wybiórczemu odżywianiu się pokarmem, zawierającym stosunkowo mało materiału niestrawnego, ptaki zdołały uniknąć nadmiernego przeciążenia ciała. Pokarm pobrany bezzębnym dziobem, nierozdrobniony przechodzi szybko przez poszczególne odcinki przewodu pokarmowego i równie szybko,
a przy tym wydajnie, ulega strawieniu, zaś jego znikome resztki niestrawne nie zalegają w końcowym odcinku przewodu pokarmowego, lecz są natychmiast wydalane.
Ptaki połykają pokarm niejednokrotnie w kęsach, często a zarazem szybko, aby
w miarę możności ograniczyć do minimum pobyt w terenach otwartych, w których mogą być łatwo zaskoczone przez drapieżniki. Połknięty pokarm mogą gromadzić w elastycznym, rozciągliwym przełyku. U niektórych ptaków, jak np. u gołębi specjalizacja doprowadziła do trwałego rozszerzenia się górnej części przełyku w tzw. wole. Tutaj połknięty twardy
i nierozdrobniony pokarm ulega wstępnemu rozmiękczeniu.
Żołądek składa się z dwu części, mianowicie z żołądka gruczołowego, produku-
jącego soki trawienne oraz żołądka mięśniowego, który spełnia funkcję mechaniczną, miażdżenia i rozcierania pokarmu. Najsilniejszy rozwój osiągnął on u ptaków spożywających pokarm twardy, a więc u ziarnojadów, łuszczaków, kuraków i gołębi. Słabszy rozwój żołądka mięśniowego wykazuja ptaki drapieżne i nekrofagi, a brak go u ichtiofagów. Ściany żołądka mięśniowego pokrywa twarda masa, podobna do rogowej, służąca do rozcierania masy pokarmowej. Mechaniczną funkcję żołądka mięśniowego potęgują gastrolity, złożone z żwiru i drobnych kamyków, które ptaki odżywiające się pokarmem twardym połykają. Niektóre ptaki wydalają niestrawne części pożywienia, jak kości, sierść i pióra, przez przełyk w postaci tzw. wypluwek lub zrzutek i tym sposobem odciążają przewód pokarmowy.
Końcowy odcinek jelita jest u ptaków krótki i rozszerza się workowato w stek czyli kloakę składającą się z trzech części. Do steku uchodzą moczowody, nasieniowody, a u samic tylko lewy jajowód.


Gromada: Ssaki (Mammalia)
Odżywianie. Pokarm ssaków jest bardzo różnorodny. Nie prawie zupełnie wśród nich monofagów odżywiających się tylko jednym gatunkiem zwierząt lub roślin. Znaczna ich część spożywa zarówno pokarm zwierzęcy jak i roślinny – nazywamy je wszystkożernymi. Należą do nich liczne naczelne, z gryzoni np.szczur i mysz domowa, z drapieżnych niedźwiedź, z kopytnych dzik. Nie mniej poszczególne rzędy ssaków są zwykle wyspecjalizowane w jednym rodzaju pokarmu, a ich budowa, a zwłaszcza budowa zębów wykazują odpowiednie przystosowania. Tak więc kopytne, gryzonie i zajęczaki są zasadniczo roślinożerne, drapieżne żywią się kręgowcami, a owadożerne, słupozębne i łuskowce – owadami. Jako przykłady specjalizacji pokarmowej można wymienić nietoperze wampiry odżywiające się krwią ptaków i ssaków, torbacza koala jedzącego wyłącznie liście eukaliptusu, fiszbinowce odżywiające się skorupiakami planktonowymi (kryłem), lub bobra jedzącego głównie gałązki i łyko drzew liściastych, czy wreszcie wielką pandę, której pokarmem są prawie wyłącznie młode pędy bambusów. Pokarmem wszystkich ssaków
w pierwszym okresie rozwoju jest mleko matki.
Wysoki poziom metabolizmu związany ze stałocieplnością zmusza ssaki do spożywania i przeróbki dużej ilości pokarmu. Sprzyja temu wysoki stopień rozwoju zębów: podczas gdy u niższych kręgowców służą one przede wszystkim do przytrzymywania połykanych w całości zdobyczy, u ssaków proces przeróbki pożywienia zaczyna się już w jamie ustnej, w czym główną rolę grają zróżnicowane i dostosowane do odpowiednich rodzajów pokarmu zęby. Pomaga przy tym obecność podniebienia oddzielającego całkowicie jamę ustną od nosowej, a także silny rozwój mięśni związanych z żuciem.
Mechaniczna i chemiczna przeróbka pokarmu odbywa się w przewodzie pokarmowym – długim kanale zaczynającym się otworem ustnym, a kończącym odbytem. Otwór ustny otaczają wargi, u stekowców okryte pochwą rogową, u waleni pozbawione umięśnienia, zwykle jednak mięsiste, uczestniczące w chwytaniu pokarmu. Część jamy ustnej zwana jej przedsionkiem, a zawarta między wargami i policzkami z jednej, a zębami z drugiej strony tworzy u wielu ssaków np. u niektórych torbaczy obszerne torby policzkowe, służące do transportu i krótkotrwałego magazynowania pokarmu.
Zęby występują u większości ssaków, choć wtórnie mogą zanikać u gatunków odżywiających się drobnym pokarmem, nie wymagającym gryzienia. Zęby ssaków tkwią
w zębodołach i składają się zwykle z wyraźnie wyodrębnionego korzenia lub kilku korzeni oraz z korony. U wielu grup ssaków, u których zęby narażone są na silne ścieranie, uzyskały one zdolność stałego wzrostu i nie mają wyraźnie wyodrębnionych korzeni.
Twarda część zęba zbudowana jest z zębiny, o budowie podobnej do kości, która tworzy główną część masy zęba. Koronę zęba pokrywa szkliwo, będące najtwardszą substancją w organizmie ssaka. Powierzchnię korzenia pokrywa cement czyli kostniwo. Komorę zęba wypełnia miazga, która składa się z tkanki łącznej otaczającej naczynia krwionośne i nerwy wnikające do zęba.
Zęby ssaków występują zwykle w dwu pokoleniach: jako żeby mleczne i zęby stałe, uzębienie ssaków jest więc difidontyczne. Niekiedy, wtórnie, zęby mleczne mogą zanikać jeszcze przed urodzeniem lub w ogóle się nie pojawiają i wówczas uzębienie jest monofio-
dontyczne.
Charakterystyczną cechą ssaków jest zróżnicowanie zębów na siekacze, kły, przedtrzonowce i trzonowce (heterodontyzm). U niektórych grup, np. u waleni zębowców, u których zęby służą tylko do przytrzymywania pokarmu, wszystkie zęby są podobne, uproszczone (homodontyzm).
W przeróbce pokarmu w jamie ustnej prócz zębów bierze udział także mięsisty język opatrzony na powierzchni brodawkami nadającymi mu szorstkość. Niektóre typy brodawek zawierają także kubki smakowe będące narządem zmysłu smaku. U ssaków odżywiających się nektarem język jest bardzo długi i pokryty nitkowatymi brodawkami. U gatunków, których pokarmem są mrówki i termity jest on bardzo długi, robakowaty i silnie ruchliwy. Pokryty obficie wydzielaną, lepką śliną służy do chwytania owadów, które przylepiają się do niego i są następnie wciągane do pyska.
Jama ustna zawiera liczne drobne gruczoły znajdujące się w błonie śluzowej i wydzielające stale ślinę. Poza nimi istnieją zwykle 3 pary ślinianek, które są dużymi gruczołami złożonymi, opatrzonymi przewodami wyprowadzającymi. Ich wydzielanie rozpoczyna się z chwilą znalezienia się pokarmu w jamie ustnej, lub na zasadzie odruchu warunkowego po zadziałaniu bodźca skojarzonego z pokarmem. Ślina zawiera substancję śluzową mucynę, a u wielu ssaków także enzym ptialinę, rozkładający skrobię na prostsze, rozpuszczalne w wodzie węglowodany. U niektórych ssaków owadożernych ślina ma własności jadowe, co pomaga przy obezwładnianiu zdobyczy.
Rozdrobniony i zwilżony w jamie ustnej pokarm dostaje się przez gardło do przełyku. Do gardła otwierają się tez nozdrza tylne, a ku tyłowi krtań, tak, że jest to miejsce krzyżowania się przewodu pokarmowego i drogi oddechowej.
Przełyk jest długim przewodem łączącym gardło z żołądkiem. Skurcze mięśniówki przełyku powodują ruchy robaczkowe czyli perystaltyczne przesuwające pokarm w jego wnętrzu. Żołądek jest zwykle rozciągliwym workiem pozwalającym na zmagazynowanie znacznej ilości pokarmu. Najczęściej jest on jednolity i tylko histologicznie zróżnicowany na część wpustową, dno i część odźwiernikową. W ścianach dna znajdują się gruczoły żołądko-we wydzielające proferment pepsyny i kwas solny. U niektórych ssaków żołądek składa się z kilku komór prowadzących odmienne procesy trawienne. Najwyższy stopień komplikacji osiąga on u przeżuwaczy, gdzie składa się z 4 odcinków : żwacza, czepca, ksiąg i trawieńca. Połknięty, nie przeżuty pokarm dostaje się do żwacza, gdzie podlega fermentacji pod wpływem bakterii beztlenowych. Żyją tu również liczne symbiotyczne orzęski biorące udział w rozkładzie celulozy. Przefermentowany pokarm powraca do jamy ustnej, skąd po przeżuciu dostaje się do ksiąg i trawieńca, gdzie odbywa się jego trawienie pod wpływem soków żołądkowych. Przeżuwanie możliwe jest dzięki obecności rynny przełykowej, która pozwala na regulowanie ruchu pokarmu i przeprowadzenia go, po zżuciu, wprost do ksiąg. Wielokomorowy żołądek występuje także u wielu innych roślinożerców: kangurów, leniwców i gryzoni. Również u połykających w całości pokarm waleni żołądek jest wielokomorowy. U łuskowców ściana żołądka pokryta jest zrogowaciałym nabłonkiem i silnie umięśniona. Żołądek służy tu do miażdżenia połykanych w całości owadów, natomiast gruczoły tworzą duży narząd położony poza światłem żołądka i połączony z nim przewodem.
Jelito dzieli się na cienkie i grube; u ich styku u wielu ssaków oddziela się jelito ślepe. Początkowy odcinek jelita cienkiego to dwunastnica, do której uchodzą przewody trzustki i wątroby. Wątroba jest największym gruczołem organizmu ssaków. Wytwarza ona żółć biorącą udział w trawieniu, głównie poprzez emulgowanie tłuszczów, zbierającą się
u większości gatunków w pęcherzyku żółciowym, skąd dopiero przepływa do dwunastnicy. Wątroba spełnia także wiele innych ważnych czynności w organizmie, regulując skład krwi, wytwarzając niektóre jej składniki, produkując z prowitaminy (karotenu) witaminę A, rozkładając nadmiar aminokwasów, a także magazynując zbyteczne węglowodany. Trzustka wydziela do dwunastnicy sok trzustkowy, zawierający enzymy rozszczepiające białka i węglowodany oraz hydrolizujące tłuszcze.
W jelicie cienkim odbywa się najważniejsza część procesu trawienia i wchłaniania pokarmu. Produkty trawienia wchłaniane są przez ściany jelita, powiększone przez obecność kosmków, w postaci aminokwasów, cukrów prostych, glicerolu i kwasów tłuszczowych.
Jelita ślepego brak u łuskowców, nietoperzy, owadożernych i większości gryzoni. Osiąga ono natomiast wielkie rozmiary u koali, zającowatych i koni, u których następuje rozkład błonnika pod wpływem symbiotycznych bakterii. Dla trawienia zajęcy charakterystyczna jest cekotrofia, czyli zjadanie własnego kału. Podwójne przejście pokarmu przez przewód pokarmowy umożliwia wykorzystanie produktów metabolizmu bakterii znajdujących się w jelicie ślepym, które nie mogą być wchłonięte przez końcowy odcinek jelita.
Jelito grube przede wszystkim pochłania wodę z papki pokarmowej i formuje kał.
Końcowy jego odcinek to odbytnica. U stekowców odbyt wraz z drogami moczowymi uchodzi do wspólnego odcinka, kloaki (steku). U torbaczy istnieje również kloaka albo wspólny zwieracz dla otworów moczowo-płciowego i odbytowego. U łożyskowców otwór odbytowy i moczowo-płciowy są całkowicie oddzielone kroczem.