Białowieski Park Narodowy
Białowieski Park Narodowy (BPN) leży we wschodniej części Polski w województwie podlaskim, przy granicy z Białorusią. Park znajduje się w centralnej części Puszczy Białowieskiej, najbardziej naturalnego kompleksu leśnego na niżu Europy. Powierzchnia parku (powiększonego o ponad 5 000 ha w 1996 r.) wynosi 10 502 ha, w tym najstarsza część Obszar Ochrony Ścisłej zajmujący 4 747 ha, Park Pałacowy (48 ha) i Ośrodek Hodowli Żubrów (274 ha). Ekosystemy leśne zajmują ponad 90% obszaru Parku.
Jeden z dwudziestu dwóch i najstarszy z polskich parków narodowych, powstał w 1921 roku, kiedy utworzono leśnictwo "Rezerwat", które w 1932 roku przemianowano na "Park Narodowy w Białowieży". W roku 1947 obiekt ten reaktywowano jako Białowieski Park Narodowy. W 1977 r. BPN został uznany przez UNESCO za Światowy Rezerwat Biosfery, zaś w 1979 r. jako jedyny w Polsce obiekt przyrodniczy za Dziedzictwo Światowe. Od 1992 r. jest on częścią polsko-białoruskiego Transgranicznego Obiektu Dziedzictwa Światowego.
Teren parku należy do obszaru staroglacjalnej wysoczyzny morenowej, powstałej w wyniku rozpadu i wytopienia się lądolodu środkowopolskiego stanowiącego stadiał Warty. Rzeźba jest mało urozmaicona. Wśród utworów powierzchniowych dominują piaski i żwiry. Na terenie parku przeważają gleby brunatne i płowe wytworzone z glin zwałowych. W dolinach rzek występują czarne ziemie i słabo wykształcone mady. Małe bezodpływowe zagłębienia zajmują gleby torfowe.
Puszcza Białowieska leży przy wododziale Wisły i Niemna. Na terenie parku narodowego nie ma jezior i większych rzek. Najbardziej cenny obszar parku objęty ochroną ścisłą leży w widłach rzek Hwoźżnej i Narewki. Na tym terenie ma swoje źródła rzeka Orłówka. Przez obszar przyłączony do parku w roku 1996 przepływają dopływy Narewki: Łutownia, Przedzielna i Braszcza.
Białowieski Park Narodowy chroni ostatnie na niżu Europy naturalne ekosystemy leśne znajdujące się w strefie lasów liściastych i mieszanych. Na obszarze parku występuje 40 zbiorowisk roślinnych, wśród których przeważają zbiorowiska leśne. Bardzo małe powierzchnie zajmują bory świeże i bagienne. Drzewostany, które ocalały są jedynym wzorcem na to, jak wyglądały niegdyś europejskie lasy. Najważniejszym zbiorowiskiem leśnym typ u środkowoeuropejskiego jest las dębowo-grabowy, dla którego przyjęła się w Polsce ludowa nazwa - grąd. Ten typ lasu ma charakterystyczną strukturę, składającą się z kilku warstw: ponad okap drzew liściastych wznoszą się pojedyncze strzeliste korony świerków, sięgające niekiedy do 45 m. wysokości. Następną warstwę tworzą korony okazałych dębów, lip, klonów, a niekiedy także jesionów i wiązów. Na wysokości kilkunastu metrów zorpościera się zwarta warstwa koron grabów. Bujnie rozwinięta jest też warstwa krzewów.
Na szczególną uwagę zasługuje Obszar Ochrony Ścisłej, na terenie którego praktycznie od 1921 roku nie są wykonywane żadne prace leśne. Według danych inwentaryzacyjnych w 1991 roku przeciętny wiek drzewostanów na tym obszarze wynosił 126 lat (średni dla Polski to 54 lata). Wiele puszczańskich drzew ma imponujące rozmiary i wiek. Najwyższe świerki osiągają ponad 52 m wysokości. Najstarsze dęby liczą ponad 400 lat. Niektóre z nich stają się legendarne jak np. Dąb Jagiełły, który w wieku ok. 500 lat powalony został (w 1974 r.) przez wiatr.
Wartość lasów BPN to w pierwszym rzędzie niespotykane bogactwo form, wyrażające się między innymi ilością gatunków Flora parku liczy około 4 500 gatunków, w tym 725 gatunków roślin naczyniowych (rośliny kwiatowe, widłaki, paprocie), ponad 200 gat. mszaków, 277 gat. porostów i około 3000 gat. grzybów - a wiele nadal jest odkrywanych. Spośród szczególnie rzadkich roślin Parku należy wyróżnić: pełnika europejskiego, kosaćca syberyjskiego, arnikę górską, turówkę wonną i fiołka bagiennego.
Fauna Parku Narodowego liczy ok. 11 000 gat. Największym zwierzęciem w Puszczy Białowieskiej i całej Europie jest żubr (symbol BPN). Przed dwoma tysiącami lat zamieszkiwał on prawie całą Europę za wyjątkiem północnej części Skandynawii. Dorosłe byki żubra osiągają wagę prawie jednej tony. Poza żubrem, żyją tu też: koniki polskie typu, łosie, dziki, jelenie, sarny i bobry. Z wielkich drapieżników, zamieszkują Park Narodowy wilki i rysie.
W Parku gnieżdzi się 130 gatunków ptaków, w tym: orlik krzykliwy, bocian czarny i żuraw, oraz 8 gatunków dzięciołów. Wśród przeszło 7000 gatunków owadów, ze względu na rzadkość należy wymienić gatunki takie jak: mieniak strużnik, wstęgówka jesionka, nastrosz topolowiec, kraśnik mokradłowiec, żerdzianka Urrusova i inne.
W skład Białowieskiego Parku Narodowego wchodzą ponadto: Park Pałacowy z końca XIX wieku, zaprojetowany przez W. Kronenberga, Ośrodek Hodowli Żubrów, oraz obręb ochronny „Hwożna”. Dla potrzeb turystów Park udostępnia: Rezerwat Pokazowy Żubrów, prezentujący również inne gatunki zwierząt, Muzeum Przyrodniczo – Leśne oraz Ośrodek Edukacji Przyrodniczej im. prof. J.J. Karpińskiego..
Białowieża jest znanym ośrodkiem naukowym. Działają tu placówki m.in. PAN, Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Badawczego Leśnictwa, które specjalizują się w badaniach naturalnych ekosystemów leśnych. Park jest miejscem licznych badań prowadzonych przez naukowców z wielu ośrodków w Polsce i zagranicy.
Zwiedzanie głównego obiektu Parku - Obszaru Ochrony Ścisłej jest możliwe wyłącznie w zorganizowanych grupach pod opieką uprawnionego przewodnika. Na tym obszarze udostępniony jest jeden pieszy szlak o długości 4 km. W części przyłączonej do Parku w 1996 roku (Obręb Ochronny Hwoźna) biegną dwa znakowane szlaki piesze i rowerowe o długości 6,5 i 11,5 km. Wybudowano też wieżę do obserwacji zwierząt w dolinie Narewki.
Bibliografia:
1. „Białowieski Park Narodowy” Czesław Okołów
2. www.onet.pl