Białowieski Park Narodowy

Położenie, powierzchnia, historia

Białowieski Park Narodowy leży we wschodniej części Polski w województwie podlaskim, przy granicy z Białorusią. Park znajduje się w centralnej części Puszczy Białowieskiej, najbardziej naturalnego kompleksu leśnego na niżu Europy. Powierzchnia parku (powiększonego o ponad 5 000 ha w 1996 r.) wynosi 10 502 ha, w tym najstarsza część Obszar Ochrony Ścisłej zajmujący 4 747 ha, Park Pałacowy (48 ha) i Ośrodek Hodowli Żubrów (274 ha). Ekosystemy leśne zajmują ponad 90% obszaru Parku.
Historia parku sięga 1921 roku, kiedy utworzono leśnictwo "Rezerwat", które w 1932 roku przemianowano na "Park Narodowy w Białowieży". W roku 1947 obiekt ten reaktywowano jako Białowieski Park Narodowy.
W 1977 roku UNESCO włączyło Białowieski Park Narodowy w poczet światowych rezerwatów biosfery, a w 1979 r. uznano go za pierwszy i jedyny w Polsce przyrodniczy Obiekt Dziedzictwa Światowego. W 1992 roku UNESCO rozszerzyło granice Obiektu Dziedzictwa Światowego na przyległy do BPN białoruski Национальный Парк "Беловежская пуща". W ten sposób powstał polsko - białoruski transgraniczny Obiekt Dziedzictwa Światowego. W 1997 przyznano Parkowi Dyplom Europy.


Geologia i geomorfologia, gleby

Teren parku należy do obszaru staroglacjalnej wysoczyzny morenowej, powstałej w wyniku rozpadu i wytopienia się lądolodu środkowopolskiego stanowiącego stadiał Warty. Rzeźba jest mało urozmaicona. Wśród utworów powierzchniowych dominują piaski i żwiry. Na terenie parku przeważają gleby brunatne i płowe wytworzone z glin zwałowych. W dolinach rzek występują czarne ziemie i słabo wykształcone mady. Małe bezodpływowe zagłębienia zajmują gleby torfowe


Wody

Puszcza Białowieska leży przy wododziale Wisły i Niemna. Na terenie parku narodowego nie ma jezior i większych rzek. Najbardziej cenny obszar parku objęty ochroną ścisłą leży w widłach rzek Hwoźnej i Narewki. Na tym terenie ma swoje źródła rzeka Orłówka. Przez obszar przyłączony do parku w roku 1996 przepływają dopływy Narewki: Łutownia, Przedzielna i Braszcza.

Roślinność

Flora parku liczy około 4 500 gatunków, w tym 728 gat. roślin naczyniowych, 277 gat. porostów i ponad 3 000 gat. grzybów. Spośród szczególnie rzadkich roślin Parku należy wyróżnić: pełnika europejskiego, kosaćca syberyjskiego, arnikę górską, turówkę wonną i fiołka bagiennego.
Na obszarze parku występuje 40 zbiorowisk roślinnych, wśród których przeważają zbiorowiska leśne. Dominującymi wśród nich są różne postaci grądów; rzadszymi są łęgi i bory mieszane. Bardzo małe powierzchnie zajmują bory świeże i bagienne.
Na szczególną uwagę zasługuje Obszar Ochrony Ścisłej, na terenie którego praktycznie od 1921 roku nie są wykonywane żadne prace leśne. Według danych inwentaryzacyjnych w 1991 roku przeciętny wiek drzewostanów na tym obszarze wynosił 126 lat (średni dla Polski to 54 lata). Wiele puszczańskich drzew ma imponujące rozmiary i wiek. Najwyższe świerki osiągają ponad 52 m wysokości. Najstarsze dęby liczą ponad 400 lat. Niektóre z nich stają się legendarne jak np. Dąb Jagiełły, który w wieku ok. 500 lat powalony został (w 1974 r.) przez wiatr.



Kultura materialna, turystyka i edukacja

Śladami wczesnego osadnictwa w Puszczy Białowieskiej są liczne, dobrze zachowane kurhany. Polana Białowieska i Białowieża, główna miejscowość Puszczy od dawna cieszyła się względami panujących. W uroczysku Stara Białowieża, w miejscu gdzie miał być domniemany dwór myśliwski Władysława Jagiełły znajduje się grupa starych puszczańskich dębów nosząca imiona władców Litwy i Polski. Dla upamiętnienia łowów Króla Augusta III Sasa z 1752 r. ustawiono pamiątkowy obelisk. W końcu XIX wieku wybudowano tu rezydencję myśliwską carów Rosji wokół której założono park typu angielskiego. Pałac carski spłonął w 1944 roku.
Białowieża jest znanym ośrodkiem naukowym. Działają tu placówki m.in. PAN, Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Badawczego Leśnictwa, które specjalizują się w badaniach naturalnych ekosystemów leśnych. Park jest miejscem licznych badań prowadzonych przez naukowców z wielu ośrodków w Polsce i zagranicy.
Zwiedzanie głównego obiektu Parku - Obszaru Ochrony Ścisłej jest możliwe wyłącznie w zorganizowanych grupach pod opieką uprawnionego przewodnika. Na tym obszarze udostępniony jest jeden pieszy szlak o długości 4 km. W części przyłączonej do Parku w 1996 roku (Obręb Ochronny Hwoźna) biegną dwa znakowane szlaki piesze i rowerowe o długości 6,5 i 11,5 km. Wybudowano też wieżę do obserwacji zwierząt w dolinie Narewki. Dużą popularnością cieszy się Rezerwat Pokazowy Żubrów oraz Muzeum Przyrodnicze (obecnie przebudowywane). W Parku działa Ośrodek Edukacji Przyrodniczej im. prof. J.J. Karpińskiego.
Park prowadzi największy w Polsce Ośrodek Hodowli Żubrów oraz redaguje i wydaje "Księgę Rodowodową Żubrów". W BPN działa również redakcja kwartalnika naukowego "Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody". Systematycznie publikowana jest "Bibliografia Puszczy Białowieskiej".