Ustrój państwa polskiego w XVII wieku

Demokracja szlachecka – nie spotykana poza Polską forma ustroju państwa w którym równy wobec prawa, chociaż zróżnicowany wewnętrznie stan szlachecki sprawował władzę państwową odsuwając od władzy inne stany i kontrolując króla.


PRZYWILEJE SZLACHTY PODSTAWĄ USTROJU PAŃSTWA

· wyłączne prawo do posiadania ziemi (Sejm 1496)
· nietykalność osobista
· zakaz aresztowania szlachcica bez wyroku sądu
· wolność od podatków (z wyjątkiem szlachty zagrodowej)
· konieczność każdorazowej zgody szlachty na uchwalenie podatków
· nietykalność majątkowa zakaz konfiskaty majątku bez zgody sądu
· wolność od ceł przy eksporcie własnych produktów i importu towarów na własny użytek
· wyłączne prawo do udziału w życiu politycznym (sejmiki, sejmy, elekcja króla, sprawowanie urzędów)

CHARAKTERYSTYKA NAJWIĘKSZYCH PAŃSTW ÓWCZESNEJ EUROPY.



STOSUNKI POLSKI Z SĄSIADAMI

· STOSUNKI ZE SZWECJĄ: walka o panowanie na wybrzeżach Morza Bałtyckiego (problem Inflant, ujście Wisły) Konflikty dynastyczne między królami Szwecji z dynastii Wazów i królami Polski z tej dynastii.

Za Zygmunta III

Detronizacja Zygmunta III w Szwecji – 1600 – 1622 wojna o Inflanty I etap
Przyłączenie Estonii przez Zygmunta do Polski – 1600 – 1605 (1605 Kircholm Jan Karol Chłodkiewicz II etap,
1621 – 1622 zajęcie Inflant przez Szwedów
1626 – 1629 wojna o ujście Wisly (1626 zajęcie Prus i Pomorza przez Szwedów, 1627 Bitwa pod Oliwą)
1629 rozejm w Starym Targu: porty Prus i Pomorza bez Gdańska i Królewca w Rękach Szwedów oraz prawo do ściągania z handlu Gdańskiego 3,5% cła.

Za panowania Władysława IV
Przygotowania do wojny w Polsce, zaangażowanie Szwecji w wojnie 30 – letniej w Niemczech
1635 rozejm w Sztumskiej Wsi, wycofanie się Szwecji z korzyści rozejmu w Starym Targu

Za panowania Jana Kazimierza.
1655 – 1660 „potop szwedzki” przyczyny.
1. Osłabienie Polski powstaniem Chmielnickiego i wojną z Rosją
2. Silna pozycja Szwecji pod władzą Karola X Gustawa po wojnie 30 – letniej
3. Dążenie opozycji magnackiej do rozwiązania Polski przez detronizację Jana Kazimierza i powołanie na tron Karola X Gustawa
Przebieg:
1655 Sukcesy Szwedów, kapitulacja pospolitego ruszenia pod Ujściem, układ w Kiejdanach z Radziwiłami, obrona Jasnej Góry
1656 Zwycięstwo Stefana Czarnieckiego pod Warką
1657 traktaty welawsko-bydgoskie zwolnienie Prus z zależności lennej od Polski.

STOSUNKI Z ROSJĄ

Za Zygmunta III Wazy.
Osłabienie Rosji w początkach XVII w (kryzys dynastyczny po wygaśnięciu dynastii Rurykowiczów)
Bunty chłopskie (powstanie Balonikowa)
Walki o władzę w których zaangażowali się polscy magnaci
Dążenie Zygmunta III do opanowania tronu Rosji
Dążenie kościoła katolickiego do podporządkowania prawosławia
Wojna w latach 1609 – 1619
1609 – 161 oblężenie Smoleńska
1610 bitwa pod Kłuszynem
1613 powołanie Michała Romanowa na tron Rosji
1619 rozejm w Dywilinie
przyłączenie do Polski ziemi smoleńskiej czernihowskiej i siewierskiej

Za Władysława IV
1632 – 1634 wojna smoleńska (oblężenie Smoleńska przez Rosjan i odsiecz polska)
1634 pokój w Polanowie na warunkach podobnych do rozejmu w Dywilinie
Za Jana Kazimierza
1648 powstanie Chmielnickiego
1654 uchwała rady kozackiej w Perejasławiu o przyłączeniu Ukrainy do Rosji.
1654 – 1667 wojna polsko – rosyjska o Ukrainę
1654 – 1655 Sukcesy Rosji (zajęcie Ukrainy i dużej części Litwy)
1655 rozejm spowodowany najazdem Szwedów na Polskę
1660 – 1667 drugi etap wojny – zwycięstwa Czernieckiego i Lubomirskiego)
1667 rozejm w Andruszowie, podział Ukrainy – lewobrzeżna część i Zaporoże do Rosji
1686 za panowania Jana Sobieskiego pokój Grzymułtowskiego w Moskwie na warunkach podobnych do rozejmu w Andruszowie

STOSUNKI Z TURCJĄ
Konflikty powodowane przez najazdy Tatarów na ziemie polskie, a Kozaków na tureckie
- spory o Mołdawie
- poparcie udzielone przez Zygmunta III Habsburgom w czasie wojny 30 letnie
- 1620 – 1621 wojna polsko turecka
- 1620 uprzedzający najazd Stanisława Żółkiewskiego na Mołdawię i klęska pod Cecorą
- 1621 skuteczna obrona Chocimia przez Polaków (Jan Chłodkiewicz i pokój na zasadzie powrotu do stanu sprzed wojny.

Za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana Sobieskiego.

1672 Najazd na Polskę pokój w Buczaczu oddanie Turcji województw kijowskiego, podolskiego i bracławskiego, haracz dla Turcji
1673 Zwycięstwo Jana Sobieskiego pod Chocimiem
1674 Jan Sobieski królem Polski - próba zmiany polityki zagranicznej sojusz z Francją i w 1676 rozejm w Zrównanie z Turcją
1683 odsiecz wiedeńska
1684 – 1699 udział Polski w wojnie Ligi Świętej z Turcją (brak wyraźnych sukcesów Polski z powodu osłąbienia wewnętrznego)
1699 Pokój w Karłowicach – odzyskanie strat terytorialnych)


WIEK XVIII

Sytuacja międzynarodowa.
Sytuacja międzynarodowa polski w XVIII wieku była

WIEK XIX

Walki narodowowyzwoleńcze w XIX wieku.

LEGIONY POLSKIE WE WŁOSZECH:
1797 – 1801
- powstanie legionów
- udział w okupacji Wenecji
- powstanie Legionu Naddunajskiego
- likwidacja legionów i wysłanie części na San Domingo

ZNACZENIE:
- ukazanie Europie ważności sprawy polskiej
- nawiązanie kontaktów z ideami rewolucyjnej Francji

1807 – 1814
- XI 1806 powstanie Wielkopolskie, decyzja o utworzeniu Księstwa
- 22.VII.1807 Konstytucja
- 21.XII.1807 dekret w sprawie chłopskiej
- 1809 bitwa pod Raszynem z Austrią, przyłączenie III części zaboru austriackiego 1812 – udział w wojnie z Rosją

ZNACZENIE:
- przekreślenie rozbiorów Polski
- wzór nowoczesnej organizacji państwa
- zniesienie poddaństwa

1830 – 1831
- 1829 – spisek Podchorążych
- 29-30.XI.1830 – Noc listopadowa
- 5.XII.1930 – Dyktatura Chłopickiego
- 25.II.1831 – bitwa pod Grochowem
- III – IV – bitwy pod Wawrem, Dębnem Wielkim, Iganiami
- 26.V – bitwa pod Ostrołęką
- 15.VIII – wystąpienie w Warszawie
- 6.IX – obrona Warszawy

ZNACZENIE:
- powstanie niewykorzystanych szans
- początek trzydziestoletnich walk o niepodległość
- uniemożliwienie Rosji interwencji przeciw powstaniu Belgów


1846
- Aresztowania w zaborze pruskim
- 22.II Manifest Rządu Narodowego, Śmierć Edwarda Dembowskiego,
- 4.III – upadek powstania wystąpienie chłopów przeciw szlachcie w Galicji,
ZNACZENIE:
- próba połączenia walki niepodległościowej z uwłaszczeniem i reformami demokratycznymi

WIOSNA LUDÓW

1848 – 1849
- III 1848 – powstanie Komitetu Narodowego w Poznaniu i polskich oddziałów wojskowych,
- 29.IV – bitwa pod Książem,
- 30.IV – bitwa pod Miłosławiem, Klub Narodowy w Bytomiu na Śląsku, powstanie komitetu i Gwardii Narodowej w miastach Galicji
- 26.IV – Likwidacja władz polskich w całej Galicji
- - walki Polaków w rewolucjach w Austrii, na Węgrzech, w państwach niemieckich i we Włoszech,
ZNACZENIE:
- ożywienie życia narodowego zaborze pruskim i austryjackim, Udział Polaków w walkach za waszą i naszą wolność,
- uwłaszczenie chłopów w Galicji,

POWSTANIE STYCZNIOWE

1863 – 1864
- 1861 – Manifestacja w Warszawie, powstanie organizacji Białych i Czerwonych,
- 1861/62 – działalność Wielopolskiego, reformy i branka,
- 22.I.1863 Manifest Rządu Narodowego i dekrety uwłaszczeniowe II konferencja prusko – rosyjska
- 11.IV dyktatura Langiewicza,
- X. Dyktatura Traugutta,
- 1864 – rozbicie oddziałów powstańczych,
- 2.III.1864 – Carski ukaz uwłaszczeniowy.
ZNACZENIE:
- ostatnie z wielkich powstań, zmusiło do szukania innych sposobów działania (praca organiczna)
- uwłaszczenie chłopów w Królestwie Polskim,
- pretekst do masowych likwidacji resztek autonomi Królestwa Polskiego.

PREZEMIANY SPOŁECZNE I CYWILIZACYJNE XIX

Rozwój komunikacji, transportu i przekazu informacji:
- silnik spalinowy
- masowa produkcja samochodów
- silnik Diesla 1895
- areoplan braci Wright z USA
- telefon
- radio
- komunikację między kontynentami zapewniały linie okrętowe obsługiwane przez nowoczesne transatlantyki
- rozwój mass mediów
- ukończenie budowy skracających żeglugę kanałów: Sueskiego 1869 i Panamskiego 1914.

Medycyna i nauki ścisłe:
- postęp w medycynie: sterylizacja narzędzi chirurgicznych, nowe szczepionki ochronne, zastosowanie promieni X przez Wilhelma von Roentena
- wynalazki techniczne znajdujące szeroki zastosowanie w przemyśle (np. silniki – benzynowy i spalinowy)

Szkolnictwo:
- zostaje wprowadzony powszechny obowiązek szkolny dla dzieci w wieku 7 – 14 lat (Wielka Brytania 1876, Francja 1882),
- wykształcenie umożliwia później podnoszenie kwalifikacji, awans społeczny, dostęp do prasy i książek, świadomy udział w życiu politycznym

Przemiany w obyczajowości:
- sufrażystki – kobiety walczące o prawa wyborcze; ruch ten rozwinął się zwłaszcza w Wielkiej Brytanii i USA, przybierając często radykalne formy; prawa wyborcze kobiety uzyskały dopiero po I wojnie światowej
- sport: powrót idei igrzysk olimpijskich (I nowożytne igrzyska olimpijskie – Ateny 1896).

ORIENTACJE POLITYCZNE NA ZIEMIACH POSKICH

ORIENTACJA PRO ROSYJSKA

- Organizacje polityczne: Liga Narodowa, Polskie Drużyny Sokole, Drużyny Bartaszowe.
- Założenia: wg Dmowskiego („Niemcy, Rosja a kwestia polska”) Niemcy pozostaą największym niebezpieczeństwem dla Polski, polska kultura należy do kultury słowiańskiej, chronionej skutecznie tylko przez Rosję, Rosja dokona zjednoczenia ziem polskich, które pozostaną pod panowaniem cara dysponując autonomią.
- - mankamenty: rezygnacja z szybkiego odzyskania niepodległości (program niepodległościowy „sprzeczny z realizmem politycznym”).

ORIENTACJA NA AUSTRO – WĘGRY

- organizacje polityczne: Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, Związek Walki Czynnej, krakowski „Strzelec” lwowski „Związek Strzelecki”
- założenia: przy pomocy Austrii wywołać powstanie w Królestwie, które ma być podstawą odrodzonego państwa polskiego,
- manakamenty: brak zrozumienia dla tych koncepcji w samym Królestwie, założenie ograniczonej terytorialnie niepodległości (często podkreślane przez endecję, zakładające zjednoczenie aż trzech zaborów).

ORIRNTACJA NA AUSTRO – WĘGRY (LOJALISTYCZNA)

- organizacje polityczne i wojskowe: konserwatyści galicyjscy,
- założenia: koncepcja trialistyczna (przyłączenie Królestwa Polskiego do Galicji i przekształcenie monarchii Habsburgów w trialistyczne państwo Austro – Węgry – Polska.
- Mankamenty: brak wyraźnego programu niepodległościowego i wpływu na losy rodaków w zaborze pruskim.

ORIENTACJA REWOLUCYJNA

- organizacje polityczne i wojskowe: SDKPiL, później także PPS – Lewica,
- założenia: hasło niepodległości szkodliwe dla sprawy proletariatu,
- mankamenty: działalność sprzeczna z interesem polskim.

STANOWISKO MOCARSTW WOBEC SPRAWY POLSKIEJ


Odezwa Naczelnego Dowództwa wojsk państw centralnych
- miejsce wydania: Austro – Węgry i Niemcy
- data: sierpień 1914,
- treść: deklaracja wyzwolenia narodu polskiego spod jarzma moskiewskiego

- Odezwa Naczelnego Wodza armii rosyjskiej wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza
- Miejsce wydania: Rosja,
- Data: sierpień 1914,
- Treść: zapowiedź połączenia wszystkich ziemi polskich pod berłem cara rosyjskiego,

- Akt 5 listopada wydany przez cesarza Wilhelma II i cesarza Franciszka Józefa
- Miejsce wydania: państwa centralne,
- Data: listopad 1916,
- Treść: zapowiedź utworzenia samodzielnego Królestwa Polskiego, z dziedxziczną monarchią konstytucyjną z ziemi wydartych Rosji (bez dokładnego określenia) i w sojuszu z państwami centralnymi.

- Rozkaz noworoczny cara:
- Miejsce wydania: rosja,
- Data: grudzień 1916,
- Treść: wolna Polska złożona z trzech dotychczas rozdzielonych częśći w unii z Rosją.

- Odezwa Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich z Piotrogrodu.
- Miejsce wydania: Rosja,
- Data: marzec 1917,
- Treść: deklaracja praw do niepodległości narodu polskiego.

- Orędzie prezydenta Willsona (trzynasty punkt)
- Miejsce wydania: Stany Zjednoczone,
- Data: styczeń 1918,
- Treść: jednym z celów wojny światowej jest utworzenie niepodległego państwa polskiego z dostępem do morza.


POLSKIE FORMACJE WOJSKOWE WALCZĄCE PODCZAS I WOJNY ŚWIATROWEJ

- Legiony polskie: powołane 16 sierpnia 1914 roku, kilkakrotnie reorganizowane, składały się z trzech brygad dowodzonych przez J. Piłsudskiego, J. Hallera i S. Szeptyckiego. Przestały istnieć w wyniku tzw. Kryzysu przysięgowego
- Legion Puławski: ochotniczy oddział polski walczący u boku armii rosyjskiej, utworzony z inicjatywy ppłk. Witolda Gorczyńskiego, od maja do lipca 1915 walczył na froncie (m.in. pod Radomiem). W 1916 z jego resztek stworzono Polską Brygadę Strzelecką.
- Korpusy Polskie w Rosji: wojska polskie stworzone z Polaków służących w armii rosyjskiej za zgodą Rządu Tymczasowego. Składał się z III korpusów, które zostały zlikwidowane wiosną 1918 roku.
- Armia Polska we Francji: utworzona na mocy dekretu prezydenta francji, złożona z polaków mieszkających we Francji, USA, Kanadzie oraz polskich jeńców, nazywana armią Hallera. Częśc oddziałów wzięła udział w ostatnich walkach na froncie cała armia przybyła do Polski w 1919 roku.


KARTA ATLANTYCKA
- podpisana na pancerniku brytyjskim „Prince of Wales” przez F.D. Roosevelta i W. Churchilla, określała zasady polityki mocarstw w najbliższych latach (wyrzeczenie się podbojów terytorialnych, podkreślenie praw narodów do suwerenności i wyboru ustroju, w którym chcą żyć) – 14 sierpnia 1941,
- podpisana później przez inne państwa koalicji antyfaszystowskiej (m.in. Polskę i ZSRR).

KONFERENCJA POCZDAMSKA 17 LIPCA – 2 SIERPNIA 1945

- uczestnicy: W. Churchill (od 25 lipca C. Attlee), H. Truman (USA), J. Stalin;
- postanowienia: utworzono sojuszniczą Radę Kontroli Niemiec, zarządzono na terenie Niemiec dekartelizację (likwidację karteli tworzących potężny przemysł zbrojeniowy), demilitaryzację (rozbrojenie), denazyfikację (likwidację przejawów ideologii nazistowskiej z życia kraju) i demokratyzację; sformułowano deklarację wzywającą Japonię do bezwarunkowej kapitulacji, uznano polski Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (wkrótce Zachód cofnął uznanie dla rządu londyńskiego – 5 sierpnia 1945), ustalono polską granicę zachodnią (fotmalnie gwarantowana tylko przez ZSRR) i zarządzono przesiedlenie ludności niemieckiej z terenów przyznanych Polsce.

KONFERENCJA W TEHERANIE

Konferencja e Teheranie odbyła się w dniach 28 XI – 1 XII 1943 roku. Uczestnikami były USA, ZSRR i Anglia.
- POSTANOWIENIA
- Orientacyjny podział stref wpływów w powojennej Europie (Polska w strefie Sowieckiej,
- Decyzja utworzenia drugiego frontu w Europie (maj 1944)
- Gwarancje pomocy partyzantce Jugosłowiańskiej,
- Utrzymanie niepodległości Iranu,
- Wstępne decyzje w sprawie Polski (wschodnia granica na lini Curzona, rzeka Bug)
- Podkreślano konieczność współpracy między państwami koalicji antyfaszystowskiej,

KONFERENCJA W JAŁCIE

Konferencja w Jałcie odbyła się w dniach 4 – 11 II 1945 roku.
Jej uczestnikami były Anglia USA i ZSRR.
- POSTANOWIENIA:
- Organizacja powojennego świata (bezwarunkowa kapitulacja Niemiec, podział Niemiec na 4 strefy okupacyjne USA, Anglia, ZSRR i Francja
- Uniemożliwienie odrodzenia się militaryzmu i nazizmu,
- Ustalono termin zwołania ONZ,
- ZSRR do wojny z Japonią w 2 m-ce po zak wojny w Europie
- W sprawie Polski (utworzenie rządu koalicyjnego), przeprowadzenie wolnych wyborów polska granica na linii Curzona.

ZIMNA WOJNA

- Stan stosunków między państwami, charakteryzujący się napięciem i drastycznymi krokami, niemal na pograniczu wojny (wyścig zbrojeń, kłamliwa propaganda, groźby, sankcje, zakładanie baz wojskowych na obcych terytoriach, itd.)
- Rozpętana na świecie po zakończeniu II wojny światowej (blok USA i państw zachodnich przeciw ZSRR i krajom demokracji ludowej,
- Stalin wyraźnie zaznaczył wyższość systemu komunistycznego nad kapitalizmem i podkreślił, że zarówno kapitalizm jak i faszyzm to systemy wrogie ludzkości – luty 1946,
- Przemówienie W. Chrchilla w Fulton (użył rerminu „na Łabie zapadła żelazna kurtyna”) – marzec 1946.