Dziedziczenie.

Dziedziczenie, przejście majątku zmarłej osoby fizyczne (spadkodawcy)
na jedną lub kilka osób fizycznych lub prawnych (spadkobierców, dawniej dziedziców). Przez dziedziczenie spadkobierca nabywa wszystkie prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku, stając się tym samym ogólnym następcą prawnym spadkodawcy.
Podstawą dziedziczenia może być wola spadkodawcy, wyrażona w testamencie, albo przepisy prawne. W związku z tym odróżnia się dziedziczenie testamentowe i dziedziczenie ustawowe. Dziedziczenie ustawowe zachodzi wówczas, gdy osoba zmarła nie sporządziła testamentu albo też żadna z osób powołanych w testamencie nie może lub nie chce dziedziczyć. Przepisy prawne (kodeks cywilny) precyzyjnie określają kolejność i proporcje dziedziczenia ustawowego.
Ważny testament sporządzony przez osobę zmarłą upoważnia do dziedziczenia testamentowego. Spadkobiercą testamentowym może być osoba fizyczna lub prawna spoza kręgów spadkobierców ustawowych. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy (tzw. otwarcie spadku), który może przyjąć lub odrzucić, składając w tej kwestii odpowiednie oświadczenie do sądu.
Zgodnie z Konstytucją, prawo dziedziczenia podlega w Polsce ochronie.

Główne zasady dziedziczenia
Dziedziczenie – według definicji słownikowej - polega na tym, iż z chwilą śmierci spadkodawcy prawa i obowiązki zmarłego (spadek) przechodzą na jedną lub kilka osób (spadkobierców).
Spadkiem jest ogół praw i obowiązków należących do spadkodawcy w chwili jego śmierci, z wyjątkiem tych, które są ściśle związane z jego osobą oraz tych, które przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami.
Prawo cywilne wyróżnia następujące rodzaje dziedziczenia:
1) ustawowe - następuje w sytuacji, gdy np.: spadkodawca nie zostawił testamentu, bądź okazał się on nieważny, bądź spadkobierca testamentowy spadek odrzucił lub został uznany za niegodnego, albo zmarł przed spadkodawcą. Kolejność dziedziczenia ustawowego określają art. 931-937 Kodeksu cywilnego,
2) testamentowe - spadkobiercą staje się osoba wskazana w testamencie. Formy testamentu określają art. 949-954 Kodeksu cywilnego.

I. Dziedziczenie ustawowe
Dziedziczenie ustawowe ma miejsce, gdy spadkodawca nie pozostawił ważnego testamentu albo gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. W dziedziczeniu ustawowym co do części spadku ma miejsce, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które zostały powołane do całości spadku nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami.
Przy czym w ostatnim wypadku dziedziczenie ustawowe nie występuje jeżeli działa podstawienie lub przyrost . Reguły dziedziczenia ustawowego mogą być uważane za zastępujące wole spadkodawcy.

Krąg Spadkobierców
Kodeks cywilny wymienia następujących bliskich spadkodawcy:
· małżonek
· zstępni (dzieci, wnuki, prawnuki, itd.)
· rodzice
· rodzeństwo
· zstępni rodzeństwa
Przy czym dziedziczenie krewnych nie charakteryzuje się wzajemnością,
np. wnuk dziedziczy po swoim dziadku, lecz dziadek nie dziedziczy po swoim wnuku, dziecko brata/siostry spadkodawcy dziedziczy po swoim wujku, natomiast wuj nie dziedziczy po swoim siostrzeńcu.
Małżonek
Małżonek spadkodawcy dziedziczy z ustawy, jeżeli pozostawał w chwili otwarcia spadku w formalnym związku małżeńskim ze spadkodawcą. Separacja faktyczna nie wyłącza małżonka od dziedziczenia. Związek małżeński nie istnieje, jeżeli w chwili otwarcia spadku istniało prawomocne orzeczenie unieważniające lub rozwiązujące małżeństwo Wytoczenie powództwa
o unieważnieni małżeństwa za życia spadkodawcy pozwala na jego unieważnienie także po śmierci jednego z małżonków, bez żadnych ograniczeń. Unieważnienie takiego małżeństwa mogą dochodzić zstępni zmarłego, a jego skutkiem jest wyłączenie od dziedziczenia małżonka pozostałego przy życiu. Jeżeli w chwili śmierci spadkodawcy toczy się proces o rozwód – ulega ona umorzeniu. Jeżeli jednak zmarły wystąpił z żądaniem orzeczenia rozwodu z winy drugiego małżonka może to doprowadzić, na żądanie każdego z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem, do wyłączenia od dziedziczenia małżonka pozostałego przy życiu. Z żądaniem wydania takiego orzeczenia można wystąpić w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca, o którym mowa powyżej, dowiedział się o otwarciu spadku, jednak nie później niż w rok od otwarcia spadku. Termin ustawowy ma charakter terminu zawitego.
Zstępni, osoby przysposobione
Dziecko dziedziczy po swoich rodzicach niezależnie od tego, czy pochodzi z małżeństwa, czy ze związku pozamałżeńskiego. Podobnie rodzice dziedziczą po swoim dziecku niezależnie od tego, czy w chwili otwarcia spadku pozostają ze sobą w związku małżeńskim, a nawet czy kiedykolwiek w takim związku pozostawali.



Kolejność dziedziczenia
Spadkobiercy ustawowi zostali podzieleni na grupy dochodzące kolejno do dziedziczenia ustawowego. Przy czym spadkobiercy należące do grupy dalszej dochodzą do dziedziczenia dopiero wówczas, gdy nie ma spadkobierców należących do grupy bliższej. Wielkość udziałów poszczególnych spadkobierców określa szczegółowo Kodeks cywilny.
Dzieli ona spadkobierców ustawowych na 3 grupy, do których należą:
1) małżonek i dzieci spadkodawcy, a jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku w jego miejsce wchodzą jego zstępni.
2) małżonek spadkodawcy, jego rodzice, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa
3) w przypadku braku spadkobierców należących do pierwszej i drugiej grupy, do dziedziczenia z ustawy dochodzi Skarb Państwa
Możliwe jest określenie udziałów w stałym ułamku lub w zależności od liczby spadkobierców dochodzących do dziedziczenia podział według głów. Jeżeli w miejsce nieżyjących krewnych spadkodawcy powołani zostają ich zstępni, określenie wielkości udziału następuje według szczepów. Polega to w pierwszej kolejności na określeniu udziału jaki przypadałby nieżyjącemu krewnemu bliższego stopnia, a następnie jego podział w częściach równych między zstępnych zmarłego.
Dzieci i dalsi zstępni
Jeżeli spadkodawca nie pozostawał w związku małżeńskim lub jeżeli jego małżeństwo zostało unieważnione po jego śmierci, a także małżonek został wyłączony od dziedziczenia na podstawie art. 940 KC do dziedziczenia dochodzą dzieci. Dziedziczą one w częściach równych. Jeżeli dziecko nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypada jego dzieciom (wnukom spadkodawcy) w częściach równych. Określenie wielkości udziałów dzieci spadkodawcy następuje według głów, natomiast dalszych zstępnych według szczepów.
Dziedziczenie spadkobierców grupy drugiej
Spadkobiercy należący do drugiej grupy dochodzą do dziedziczenia, jeżeli spadkodawca nie pozostawił zstępnych lub żyjący zstępni są traktowani jakby nie dożyli otwarcia spadku (zrzekli się dziedziczenia, zostali uznani za niegodnych, odrzucili spadek). Małżonek zaś dochodzi do dziedziczenia zarówno w pierwszej jak i w drugiej grupie spadkobierców. Jego udział w spadku w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem lub zstępnymi rodzeństwa wynosi zawsze połowę spadku. Rodzeństwo przyrodnie dziedziczy tak jak rodzone, a rodzone dochodzą do dziedziczenia niezależnie od tego, czy pozostają w związku małżeńskim. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy.



Jedyny spadkobierca - małżonek
Jeżeli spadkodawca nie pozostawił rodziców, rodzeństwa ani zstępnych rodzeństwa - jedynym spadkobiercą zostaje małżonek w stosunku do całości spadku. Przy czym, gdy do spadku dochodzi małżonek w zbiegu z innymi spadkobiercami niż zstępni spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy, przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się przepisy o zapisie (art. 939 KC)
Dziedziczenie Skarbu Państwa

Z braku spadkobierców ustawowych (osób należących do pierwszej i drugiej grupy, tj. małżonka, zstępnych, rodziców, rodzeństwa, zstępnych rodzeństwa) spadek z ustawy przypada Skarbowi Państwa. Jego sytuacja prawna jako spadkobiercy ustawowego jest inna niż pozostałych spadkobierców. Skarb Państwa nie może odrzucić spadku, który przypada mu z mocy ustawy i nie składa oświadczeń woli co do spadku, a jego przyjęcie uważane jest za przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

II. Dziedziczenie testamentowe

Gdy spadkodawca pozostawił ważny testament wtedy dziedziczenie odbywa się na podstawie testamentu.
Testament jest czynnością prawną na mocy której za życia określonej osoby dochodzi do ustalenia kto, w jakich częściach odziedziczy po śmierci tej osoby jej majątek, względnie jakie składniki tego majątku mają być zapisane i komu itp. Testament, oprócz typowych zapisów może także zawierać szereg postanowień szczegółowych (np. ustanowienie tzw. zapisów i poleceń, powołanie wykonawcy testamentu, powołanie fundacji itp.). Sporządzenie testamentu ma na celu zwykle zmianę porządku dziedziczenia ustawowego.
Z punktu widzenia formy, w jakiej można sporządzić testament możemy wyróżnić trzy podstawowe:
· Testament notarialny (sporządzony przed notariuszem w formie aktu notarialnego);
· Testament pisemny
· Testament ustny (osoba zamierzająca rozporządzić swoim majątkiem w ten sposób winna oświadczyć swoją wole wobec przewodniczącego zarządu gminy, sekretarza gminy lub kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w obecności co najmniej dwóch świadków)





Obok form podstawowych istnieją jeszcze tzw. testamenty szczególne,
do których zalicza się:
1) Testament ustny, sporządzony w obawie rychłej śmierci. Oświadczenie woli składa się ustanie w obecności trzech świadków. Przed upływem roku treść oświadczenia winna zostać spisana ze wskazaniem miejsca i daty złożenia oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, oraz podpisana przez spadkodawcę i dwóch świadków lub przez wszystkich trzech świadków.
2) Testament sporządzony na statku morskim lub powietrznym.
3) Testament wojskowy.
Wszystkie testamenty szczególne mają przejściowy charakter i tracą swoją moc z upływem sześciu miesięcy od momentu w którym ustały przyczyny dla których nie można było dochować zwykłej formy testamentu.

III. Źródła:
· E. Skowrońska-Bocian "Prawo spadkowe"
· Z. Radwański "Kodeks cywilny a prawo regulujące zagadnienia rodziny"
· A. Dyoniak "Ochrona rodziny w razie śmierci jednego z małżonków"
· Kodeks Cywilny
· Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy

Od strony formalnej testament pisemny powinien spełniać następujące wymagania:
Musi być w całości spisany pismem ręcznym spadkodawcy. Nie dopuszczalny jest maszynopis lub druk. Testament nie może być też, nawet w części spisany przez inną osobę niż spadkodawca.
Musi być podpisany przez spadkodawcę.
Powinien wskazywać datę jego sporządzenia.
Od strony jego treści, aby testament był ważny zasadniczo wystarczy, iż będzie z niego wynikało, iż bez zwątpienia stanowi on wyraz woli spadkodawcy co do jego majątku na wypadek jego śmierci. Aby sporządzić testament w pełni świadomie co do jego skutków po śmierci spadkodawcy należy wniknąć nieco bliżej w zasady dziedziczenia. Zwykle treść testamentu ogranicza się jednak do dwóch najważniejszych rodzajów rozporządzeń:
Powołanie spadkobiercy lub spadkobierców i określenie ich udziałów w spadku. Spadkobierca jest tą osobą, która będzie uprawniona do dziedziczenia całości bądź części majątku na podstawie samego tylko testamentu. Jeśli spadkobierców ma być więcej będą oni uprawnieni do dziedziczenia w częściach.
Ustanowienie tzw. zapisów. Zapis jest zobowiązaniem, które spadkodawca nakłada na spadkobiercę i które zwykle polega na obowiązku przekazania określonych składników majątkowych na rzecz oznaczonych osób (zapisobiorców). Po śmierci spadkodawcy zapis jest realizowany poprzez dodatkową czynność spadkobiercy. Jeśli zatem przedmiotem zapisu będzie samochód marki Fiat 126p, który Jan Kowalski zapisał swojej konkubinie, to spadkobierca (np. syn Jana Kowalskiego) będzie zobowiązany, na podstawie odrębnej umowy przenieść własności tegoż samochodu na szczęśliwą konkubinę. Ta z kolei może się skutecznie domagać dokonania takiej czynności od syna Jana Kowalskiego.