EWOLUCJA USTROJU II RZECZYPOSPOLITEJ

Prowizorium ustrojowe – ustrój stworzony przez dekret z 22 XI 1918 o Najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej i Małą Konstytucję z 20 II 1919 r.

Okres dwudziestolecia międzywojennego był bardzo ważny z punktu widzenia rozwoju polskiej myśli konstytucyjnej. Obfitował w różnorodne koncepcje, co było tym bardziej znaczące, że Polska właśnie odzyskała niepodległość po 123 latach niewoli.
Ustrój II Rzeczypospolitej przeszedł też długą ewolucję od republiki parlamentarnej, gdzie przewagę miała władza ustawodawcza, do skupienia władzy w ręku Prezydenta „odpowiedzialnego przed Bogiem i historią”. Proces ten można przedstawić na przykładzie poszczególnych instytucji państwa (prawo konstytucyjne) w ujęciu konstytucji marcowej i kwietniowej.
Najpierw należy jednak wspomnieć o systemie ustrojowym stworzonym przez dekret z 22 XI 1918 r. i Małą Konstytucję z 20 II 1919 r.
Dekret z 22 XI 1918 określał ustrój państwa na okres przejściowy - do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego. Głównym zadaniem władz było wtedy zorganizowanie wyborów do Sejmu.
Władzę najwyższą objął Józef Piłsudski, który zajmował stanowisko Tymczasowego Naczelnika Państwa.
Władza wykonawcza miała być sprawowana przez Tymczasowego Naczelnika Państwa i Radę Ministrów. Dekrety, które wydawała Rada Ministrów, a zatwierdzał Tymczasowy Naczelnik traciły obowiązującą moc, jeśli nie zostały przedstawione do zatwierdzenia na pierwszym posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego i nie uzyskały jego aprobaty.
Ten pierwszy okres prowizorium zakończył się 20 II 1919 wraz z uchwaleniem Małej Konstytucji. Akt ten koncentrował władzę państwową w Sejmie Ustawodawczym i otwierał drugi okres prowizorium ustrojowego, który skończył się w XI 1922 z chwilą rozwiązania Sejmu Ustawodawczego i wejścia w życie konstytucji marcowej. Sejm Ustawodawczy wyposażono we władzę suwerenną, a jego kadencja miała trwać aż do uchwalenia konstytucji. Uzależniono od Sejmu ministrów i Naczelnika Państwa, którym był znowu Józef Piłsudski. Głównym zadaniem Sejmu Ustawodawczego miało być uchwalenie ustawy zasadniczej (konstytucji). Oprócz tego Sejm miał wyłączność ustawodawczą. Ustawy uchwalone przez Sejm ogłaszał marszałek Sejmu za kontrasygnatą prezydenta ministrów (premiera) i właściwego ministra.
Rząd był powoływany przez Naczelnika Państwa w porozumieniu z Sejmem. Ministrowie, tak jak Naczelnik ponosili odpowiedzialność przed Sejmem. Rząd był solidarnie odpowiedzialny za swe decyzje.
Oprócz wymienionych organów, ustawą z 1 VII 1920, utworzono specjalny organ rządowo-parlamentarny; Radę Obrony Państwa. Jej powołanie zostało wymuszone niepowodzeniami w wojnie z Rosją Radziecką. Rada decydowała o wszystkich sprawach związanych z prowadzeniem i zakończeniem wojny oraz zawarciem pokoju.

Konstytucja z 17 III 1921
- Zasady ustrojowe
Mała Konstytucja obowiązywała do uchwalenia 17 III 1921 r. nowej, pełnej Konstytucji.
Uchwalenie tego aktu było poprzedzone przedstawieniem wielu projektów, począwszy od tzw. „projektu amerykańskiego” Józefa Buzka, przez „ludowy” Mieczysława Niedziałkowskiego , po projekt „francuski” Władysława Wróblewskiego. Nowa konstytucja oparła się w końcu na wypróbowanym (choć z marnym skutkiem. Może o to chodziło ?!) modelu ustrojowym III republiki francuskiej według konstytucji z 1875 r. Była ona wyrazem kompromisu dążeń stronnictw prawicowych i lewicowych.
Omawianie konstytucji należy zacząć od przedstawienia głównych zasad na jakich miał się opierać ustrój polityczny. Otóż już we wstępie ustawy zasadniczej podkreślono zasadę ciągłości państwa polskiego. Podkreślono, że Polska nie jest państwem nowym, powstałym w XX wieku, lecz państwem odrodzonym po przeszło stuletniej niewoli.
Art. 1 stwierdzał, że w niepodległej Polsce będzie istniała republikańska forma ustroju politycznego. Wyrażało się to w nazwaniu Polski „Rzeczypospolitą”. Nazwa ta w nawiązaniu do tradycji przedrozbiorowej była używana na określenie ustroju republikańskiego, a ponadto podkreślała ciągłość państwową Polski.
Kolejną ważną zasadą było zwierzchnictwo narodu, wyrażone w art. 2, który głosił, że „władza zwierzchnia należy do narodu”. Oznaczało to jednocześnie formalne dopuszczenie do udziału w życiu politycznym wszystkich obywateli. Z zasady tej wynikała też swoboda tworzenia i działania partii politycznych jako ogniw pośredniczących między państwem a obywatelami. Naród jako dysponent (dzierżyciel) władzy zwierzchniej w państwie sprawował ją za pośrednictwem Sejmu i Senatu.
W tym rozwiązaniu przejawiała się też przyjęta przez konstytucję marcową zasada demokracji reprezentacyjnej.
Ponieważ przedstawicielem narodu była izba ustawodawcza przyznano jej w konstytucji pozycję dominującą, co
można wykazać na przykładzie kompetencji obu izb.
Następną zasadą był podział władz, który stanowił podstawę struktury organizacyjnej państwa. Konstytucja dokonała podziału na władzę ustawodawczą, wykonywaną przez sejm i senat; władzę wykonawczą sprawowaną przez prezydenta i rząd z ministrami oraz władzę sądowniczą, realizowaną przez niezawisłe sądy.
Podział władz miał umożliwić harmonijną współpracę ogniw ustawodawczych i wykonawczych, hamować dyktatorskie zakusy władzy wykonawczej i gwarantować prawa obywatelskie.
Konstytucja marcowa przewidziała (wprowadziła) także system rządów parlamentarnych, których istotą było to, że władzę wykonawczą mógł sprawować jedynie taki rząd, który posiadał poparcie większości parlamentarnej.
Zasada państwa liberalnego miała swój wyraz w szerokim katalogu praw i wolności obywatelskich zamieszczonym w konstytucji.
Ostatnią zasadą ustrojową była jednolitość Rzeczypospolitej - nie przewidywano różnic ustrojowych dla poszczególnych części kraju. Wyjątek od tej zasady stanowił Śląsk, któremu nowelą (ustawą) konstytucyjną z 15 VII 1920 r. zagwarantowano autonomię.

-Powoływanie i kompetencje naczelnych organów władzy państwowej.
Sejm i Senat wybierane były w oparciu o 5 przymiotnikowe prawo wyborcze. Były to wybory powszechne, równe, tajne, bezpośrednie i proporcjonalne. Czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu przysługiwało obywatelom, którzy ukończyli 21 rok życia , a do Senatu 30; z wyjątkiem wojskowych w służbie czynnej i osób, ograniczonych w korzystaniu z praw cywilnych lub pozbawionych praw publicznych. Bierne prawo wyborcze przysługiwało osobom 25 letnim w przypadku Sejmu i 40 letnim w przypadku Senatu. Kadencja obu izb trwała 5 lat.
Sejm składał się z 444 posłów, a Senat ze 111 senatorów i mogły być rozwiązane decyzją Prezydenta za zgodą 3/5 ustawowej liczby członków Senatu.
Prezydent RP był wybierany na 7 lat przez Zgromadzenie Narodowe, czyli obradujące razem Sejm i Senat.
Ministrów powoływał i odwoływał Prezydent na wniosek prezesa Rady Ministrów.
Uprawnienia Sejmu i Senatu można podzielić na 4 kategorie. Przede wszystkim były to kompetencje:
1/ ustrojodawcze, polegające na tym, że Sejm i Senat mogły dokonywać, w określonym trybie, zmian i rewizji konstytucji. 2/ ustawodawcze polegające na stanowieniu praw publicznych i prywatnych. Według konstytucji marcowej nie można było bez zgody Sejmu, wyrażonej w regulaminowo ustalony sposób, uchwalić ustawy. 3/ kontrolne przysługiwały Sejmowi w pełnym, a Senatowi w ograniczonym zakresie. Obie izby posiadały prawo interpelacji. Natomiast prawo pociągania ministrów do odpowiedzialności parlamentarnej (tj. politycznej) i konstytucyjnej (czyli prawnej) miał tylko Sejm.
Całą administrację państwową pod względem finansowym kontrolować miała Najwyższa Izba Kontroli. Formą kontroli było też wyrażenie przez Sejm zgody na wypowiedzenie przez Prezydenta wojny lub zawarcie pokoju i na wprowadzenie stanu wyjątkowego przez Radę Ministrów. 4/ elekcyjną - Sejm i Senat, połączone w Zgromadzenie Narodowe, wybierały Prezydenta.
Sejm i Senat pracowały w systemie sesyjnym. Organizację i tryb funkcjonowania izb regulowała konstytucja i regulaminy.
Posłowie i senatorowie byli reprezentantami narodu ale nie byli związani instrukcjami wyborców. Posiadali także uprzywilejowaną pozycję prawną w postaci immunitetu parlamentarnego i nietykalności poselskiej. Immunitet uwalniał posła lub senatora od odpowiedzialności za działalność związaną z wykonywaniem mandatu. Nietykalność poselska polegała na tym, że za naruszenie praw osoby trzeciej i przestępstwo karne mogli być pociągani do odpowiedzialności tylko za zgodą Sejmu lub Senatu.
Na czele organów władzy wykonawczej stał Prezydent RP, który pełnił funkcję głowy państwa i jako najwyższy przedstawiciel państwa reprezentował Polskę w stosunkach międzynarodowych. W wypadku gdy Prezydent nie był zdolny do sprawowania swojego urzędu był zastępowany przez marszałka Sejmu, który przejmował wszystkie jego uprawnienia.
Kompetencje Prezydenta można podzielić na 3 kategorie: wykonawcze, ustawodawcze i sądownicze.
1/ w zakresie władzy wykonawczej Prezydenta leżało mianowanie i odwoływanie Rady Ministrów, jednak przy jej powoływaniu Prezydent musiał się liczyć ze zdaniem większości sejmowej. Ponadto Prezydent obsadzał wyższe urzędy cywilne i wojskowe. Był zwierzchnikiem sił zbrojnych. Jako głowa państwa przyjmował przedstawicieli obcych państw i wysyłał przedstawicieli państwa polskiego za granicę. Do jego kompetencji należało również zawieranie umów międzynarodowych. Za zgodą Sejmu wypowiadał wojnę i zawierał pokój. Miał prawo wydawania rozporządzeń wykonawczych i zarządzeń, które jednak musiały być kontrasygnowane przez premiera i odpowiedniego ministra.
2/ władza ustawodawcza Prezydenta przejawiała się w jego uprawnieniu do zwoływania, zamykania i odraczania sesji zwyczajnych i nadzwyczajnych Sejmu i Senatu. Mógł też rozwiązać Sejm za zgodą 3/5 członków Senatu. Prezydent podpisywał ustawy i zarządzał ich publikację w Dzienniku Ustaw.
3/ w zakresie władzy sądowniczej Prezydent mianował sędziów oraz decydował o stosowaniu prawa łaski.
Sejm mógł postawić Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu za zdradę stanu, pogwałcenie konstytucji i przestępstwo karne.
Właściwym organem władzy wykonawczej była Rada Ministrów, którą tworzyli ministrowie pod przewodnictwem prezesa Rady Ministrów. Ich liczbę i kompetencje określały ustawy. Najważniejszym uprawnieniem Rady Ministrów, było według konstytucji marcowej, decydowanie o ogólnym kierunku polityki wewnętrznej i zewnętrznej rządu. W jej ramach mieściła się polityka poszczególnych ministrów, za którą byli odpowiedzialni indywidualnie. Za ogólną politykę rządu ministrowie odpowiadali solidarnie. Było to wynikiem podwójnej roli, jaką ministrowie odgrywali w systemie organów wykonawczych: jako członkowie Rady Ministrów i jako szefowie resortów administracji państwowej. Konstytucja marcowa wyodrębniała także odpowiedzialność parlamentarną i konstytucyjną członków Rady Ministrów.
Parlamentarna obejmowała kierunek polityki rządu lub ministra. Sejm realizował tę odpowiedzialność przez instytucję wotum nieufności.
Odpowiedzialność konstytucyjna dotyczyła zgodności działań ministrów z konstytucją i ustawami.
Do odpowiedzialności konstytucyjnej pociągał ministrów kwalifikowaną większością głosów Sejm. Sprawa była rozpatrywana przez Trybunał Stanu (pod przewodnictwem I Prezesa Sądu Najwyższego), którego 8 członków wybierał Sejm, a 4 Senat.
Oskarżenie popierali 3 posłowie wybierani przez Sejm. Minister mógł być przez Trybunał skazany na utratę urzędu, pozbawienie biernego prawa wyborczego i prawa piastowania urzędów, zmniejszenie emerytury, a gdy chodziło o przestępstwo popełnione w związku ze sprawowanym urzędem na kary przewidziane w kodeksie karnym.
W konstytucji marcowej wprowadzono i zagwarantowano liczne prawa i swobody obywatelskie.
Wpływ idei liberalizmu na konstytucję spowodował uznanie w niej praw podmiotowych, ograniczających wszechwładzę państwa. Zapisane w konstytucji prawa można podzielić na: polityczne, obywatelskie i wolnościowe.
Do praw politycznych zaliczono czynne i bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu oraz organizacji samorządowych, a także prawo do piastowania urzędów i innych stanowisk publicznych. Ta grupa praw wyrażała i jednocześnie zabezpieczała ustrój demokratyczny.
Prawami obywatelskimi były: równość wobec prawa, prawo do ochrony życia, wolności i sumienia, prawo dochodzenia swoich krzywd i strat w drodze sądowej.
Strażnikiem zapisanych praw były niezawisłe sądy. Na mocy decyzji sądu można było ograniczyć wolność osobistą, ale tylko w przypadkach przewidzianych ustawą karną.
Niedozwolone było stosowanie kar połączonych z udręczeniem fizycznym.
Od decyzji administracyjnych można się było odwołać do sądów administracyjnych.
Konstytucja marcowa wprowadzała też instytucję praw społecznych. Były to prawa i sprawy wymagające od państwa działania, aktywności (prawa pozytywne), a nie powstrzymywania się od działania, jak w przypadku praw politycznych, obywatelskich i wolnościowych (prawa negatywne). Kategorię praw społecznych tworzyły:
- prawo do ochrony pracy;
- zakaz pracy zarobkowej dzieci poniżej 15 lat;
- prawo do ubezpieczenia społecznego na wypadek niezdolności do pracy lub bezrobocia;
- prawo do ochrony macierzyństwa;
- prawo do bezpłatnej nauki w szkołach państwowych i samorządowych.
Kolejną grupą praw były prawa wolnościowe, czyli:
- wolność słowa, prasy, sumienia, wyznania i nauczania;
- wolność zamieszkania na obszarze państwa i wolność wychodźstwa;
- nietykalność mieszkania i tajemnica korespondencji;
- nietykalność własności;
- wolność narodowościowa.
W konstytucji umieszczono również gwarancje, które miały zabezpieczyć konkretne prawa.
Na przykład wolność prasy była zabezpieczona zakazem stosowania cenzury prewencyjnej i uniezależnieniem wydawania czasopism od zezwolenia organów administracyjnych.
Prawa obywatelskie podlegały jednak różnym ograniczeniom, które uzasadniano koniecznością zabezpieczenia praw innych jednostek i przede wszystkim interesów państwa.
W większości przypadków punkt ciężkości realizacji praw obywatelskich został przeniesiony z przepisów konstytucyjnych na ustawodawstwo zwykłe.
Konstytucja określała także obowiązki obywatelskie, zaliczając do nich:
- wierność Rzeczypospolitej;
- poszanowanie praw i rozporządzeń władz oraz sumienne wykonywanie obowiązków publicznych;
- wychowanie dzieci na prawych obywateli i obowiązek pobierania nauki w zakresie szkoły podstawowej.
Szczegółowy ich zakres regulowały ustawy.
Funkcjonowanie systemu politycznego ustanowionego konstytucją marcową wykazało jego słabości, z których największą było rozdrobnienie polit. Sejmu, posiadającego dominującą pozycję w systemie ustrojowym II RP.
Sytuacja ta zmieniła się po przewrocie majowym i uchwaleniu 2 VIII 1926 nowelizacji ustawy zasadniczej.

Nowelizacja ustawy zasadniczej z 2 VIII 1926 - „Nowela sierpniowa”.
Główna tendencja noweli sierpniowej szła w kierunku wzmocnienia organów wykonawczych: Prezydenta i Rady Ministrów kosztem uprawnień Sejmu i Senatu.
Prezydent został wyposażony w prawo rozwiązywania Sejmu i Senatu (przed upływem kadencji) na wniosek Rady Ministrów. Jednocześnie Sejm utracił prawo do samorozwiązania. Głowa państwa otrzymała także prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Uprawnienie to mogło być realizowane między sesjami i kadencjami parlamentu lub na mocy upoważnienia ustawowego w trakcie kadencji. Rozporządzenia te traciły obowiązującą moc jeżeli nie zostały przedstawione Sejmowi do zatwierdzenia w ciągu 14 dni, bądź zostały przez Sejm uchylone.
Prezydent otrzymał także specjalne uprawnienia budżetowe, które sprowadzały się do tego, że mógł ogłosić rządowy projekt budżetu jako ustawę w wypadku, gdy obie izby nie zajęły wobec projektu stanowiska, w określonym nowelą czasie.
Od uchwalenia noweli sierpniowej Sejm mógł głosować wotum nieufności wobec rządu dopiero na następnym posiedzeniu od jego zgłoszenia, co miało umożliwić rządowi zastosowanie środków zaradczych.

Konstytucja z 23 IV 1935 r. - założenia i rozwiązania ustrojowe.
Znowelizowana konstytucja marcowa obowiązywała do czasu podpisania przez Prezydenta, 23 IV 1935 r., nowej konstytucji, zwanej kwietniową. Nowa konstytucja przyjmowała założenia i rozwiązania ustrojowe zdecydowanie odmienne od tych, na jakich opierała się ustawa zasadnicza z 17 III 1921 r. Przede wszystkim zmieniała koncepcję państwa, co zapowiadał już art. 1. To odejście od poprzednich założeń wyrażało się w odrzuceniu koncepcji państwa jako organizacji prawnej narodu i zastąpieniu jej pojęciem państwa jako porządku prawnego, będącego wspólnym dobrem.
Konstytucja kwietniowa przyjęła zasadę koncentracji władzy w osobie Prezydenta RP. Odrzucono więc zasadę zwierzchnictwa narodu, a także zasadę podziału władz.
Art. 3 wyliczał organy państwa pozostające pod zwierzchnictwem Prezydenta. Były to: rząd, sejm, senat, siły zbrojne, sądy i kontrola państwowa. Każdy z tych organów miał zakres kompetencji określony w konstytucji, przy czym sprawy nie zastrzeżone innym organom należały do uprawnień rządu.
Czołowym organem państwa był Prezydent. Konstytucja kwietniowa przewidywała specjalny system wyboru na ten urząd. Uczestniczyli w nim zarówno sam Prezydent jak i specjalnie skonstruowane Zgromadzenie Elektorów i ewentualnie ogół obywateli, przy czym decydującą rolę miał tu ustępujący Prezydent. Zgromadzenie Elektorów złożone było z osób wybieranych przez Sejm (50), Senat (25) i 5 wirylistów (marszałkowie Sejmu i Senatu, prezes Rady Ministrów, generalny inspektor sil zbrojnych i I prezes Sądu Najwyższego). Wskazywało ono swojego (1 z) kandydata na prezydenta. Ustępujący Prezydent mógł wskazać swojego (drugiego) kandydata, co powodowało poddanie obu kandydatur głosowaniu powszechnemu. Jeśli jednak ustępujący Prezydent zrezygnował ze swojego uprawnienia, Prezydentem zostawał kandydat Zgromadzenia Elektorów. Jak wiadomo nie doszło do praktycznego sprawdzenia tej koncepcji.
Kadencja Prezydenta trwała 7 lat. W razie wojny okres jego urzędowania ulegał przedłużeniu do upłynięcia 3 miesięcy od zawarcia pokoju.
Zastępstwo Prezydenta powierzano marszałkowi Senatu (a nie Sejmu jak w konstytucji marcowej), któremu przysługiwały wszystkie uprawnienia Prezydenta.
Kompetencje Prezydenta dzieliły się na: ustawodawcze, wykonawcze, kontrolne i nadzwyczajne na wypadek wojny.
Do kompetencji ustawodawczych Prezydenta należało wydawanie dekretów z mocą ustawy: 1/ z tytułu zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi i administracją. 2/ w przerwach między kadencjami (sesjami) Sejmu i Senatu. 3/ na podstawie upoważnienia ustawowego. Posiadał on także prawo weta zawieszającego wobec ustaw uchwalonych przez parlament. Mianował też 1/3 senatorów (tj. 32). Zwoływał Sejm i Senat, otwierał, odraczał i zamykał sesje obu izb. Dokonywał promulgacji (oficjalnego, urzędowego ogłoszenia prawa) i publikacji ustaw.
W zakresie kompetencji ustrojodawczej Prezydent miał prawo zgłaszania uprzywilejowanej inicjatywy w sprawie zmiany konstytucji oraz prawo weta w stosunku do poselskiego projektu zmiany konstytucji. Tak więc wbrew woli Prezydenta nie można było dokonać zmiany ustawy zasadniczej.
Najważniejsze kompetencje wykonawcze Prezydenta to: decyzje związane z obsadzaniem urzędu Prezydenta, mianowanie prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek ministrów, mianowanie sędziów, wykonywanie prawa łaski, mianowanie prezesa NIK i członków jego kolegium, sprawowanie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi, mianowanie generalnego inspektora sił zbrojnych oraz reprezentowanie państwa na zewnątrz.
Kompetencje kontrolne Prezydenta obejmowały prawo do rozwiązania obu izb parlamentu, prawo powoływania i odwoływania premiera, prezesa NIK, wodza naczelnego i generalnego inspektora sił zbrojnych, ministrów oraz prawo pociągania tych ostatnich do odpowiedzialności konstytucyjnej.
Natomiast nadzwyczajne uprawnienia Prezydenta na czas wojny pozwalały mu sprawować władzę niemal absolutną. Były to sprawy związane z wyznaczaniem swego następcy, mianowania naczelnego wodza, zarządzania stanu wojennego, wydawania dekretów w zakresie całego ustawodawstwa państwowego z wyjątkiem zmiany konstytucji, przedłużania kadencji izb ustawodawczych oraz powoływania Sejmu i Senatu w zmniejszonym składzie.
Wszystkie kompetencje Prezydenta konstytucja dzieliła na uprawnienia zwykłe i prerogatywy, które wynikały z władzy osobistej Prezydenta i nie wymagały kontrasygnaty ministra i prezesa Rady Ministrów.
Do prerogatyw konstytucja kwietniowa zaliczała: wskazanie kandydata na Prezydenta, zarządzanie głosowania powszechnego, wyznaczanie (na czas wojny) swego następcy, mianowanie i odwoływanie prezesa Rady Ministrów, prezesa NIK, I prezesa Sądu Najwyższego, Naczelnego Wodza, Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, powoływanie sędziów Trybunału Stanu i 1/3 senatorów, mianowanie oraz zwalnianie szefa i urzędników Kancelarii Cywilnej, rozwiązywanie Sejmu i Senatu przed upływem kadencji, oddawanie członków rządu pod sąd Trybunału Stanu oraz stosowanie prawa łaski.
Rada Ministrów była mianowana przez Prezydenta, który samodzielnie powoływał jej prezesa i na jego wniosek poszczególnych ministrów. Wzmocniona została pozycja prezesa Rady Ministrów, do którego od tej pory należało ustalanie ogólnych zasad polityki państwowej. W jej ramach musiała mieścić się polityka poszczególnych ministrów. Co do odpowiedzialności ministrów to konstytucja kwietniowa wyróżniała 3 jej rodzaje: polityczną (przed Prezydentem), parlamentarną (przed Sejmem i Senatem, której Prezydent mógł nie zaaprobować, ale musiał wówczas rozwiązać obie izby) i konstytucyjną (przed Trybunałem Stanu).
Konstytucja kwietniowa, w porównaniu z marcową, pomniejszyła rolę obu izb parlamentu, przy jednoczesnym zniesieniu uprzywilejowanej pozycji izby poselskiej. Od tej pory Sejm składał się z 208 posłów wybieranych w 104 dwumandatowych okręgach, według 4 przymiotnikowej ordynacji wyborczej (powszechne, równe, tajne i bezpośrednie).
Kandydatów na posłów zgłaszać mogły tylko zgromadzenia okręgowe, co godziło w powszechność i równość prawa wyborczego. Czynne prawo wyborcze przysługiwało wszystkim obywatelom, którzy ukończyli 24 rok życia oraz korzystali z praw cywilnych i obywatelskich, a także zawodowym wojskowym. Bierne prawo wyborcze przysługiwało obywatelom, którzy ukończyli 30 rok życia.
Senat składał się z 96 członków, z których 32 powoływał Prezydent, a pozostali byli wybierani w głosowaniu pośrednim, przez niewielką grupę obywateli uznanych za elitę. Do grupy tej zaliczano obywateli powyżej 30 lat z tytułu: zasługi, wykształcenia i zaufania.
Bierne prawo wyborcze do Senatu przysługiwało obywatelom, którzy ukończyli 40 lat. Kadencja obu izb trwała 5 lat.
Parlament realizował funkcje: ustrojodawcze, ustawodawcze i kontrolne w zakresie ograniczonym uprawnieniami Prezydenta.
Funkcje ustrojodawcze parlamentu były w pełni kontrolowane przez Prezydenta.
Z kompetencji ustawodawczej wyłączone zostały sprawy organizacji rządu, administracji i sił zbrojnych. Pozostałe uprawnienia ustawodawcze zostały ograniczone przez prawo dekretowania Prezydenta i prezydenckie weto, bądź przez wyłączenie inicjatywy ustawodawczej Sejmu w niektórych sprawach, np. budżetu.
W ramach swych kompetencji kontrolnych izby mogły żądać ustąpienia rządu lub ministra, co jednak musiało uzyskać aprobatę głowy państwa.
Parlamentowi przysługiwało ponadto prawo pociągania premiera i ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej, prawo zgłaszania interpelacji do rządu, zatwierdzania corocznie zamknięć rachunków państwowych przedstawionych przez NIK i udzielanie rządowi absolutorium.
Ograniczeniu uległ też zakres immunitetu i nietykalności poselskiej. Deputowani mogli być pociągani do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za działalność nie dającą się pogodzić z wykonywaniem mandatu.
W stosunku do praw i obowiązków obywatelskich konstytucja kwietniowa stała na stanowisku podporządkowania jednostki interesom zbiorowości, reprezentowanej przez państwo i większy nacisk kładła na obowiązki niż na prawa. Prawa obywatelskie były rozproszone po różnych częściach ustawy zasadniczej.
Niektóre - jak prawo własności, prawa narodowościowe, wolność sumienia i wyznania oraz wolność nauki i nauczania przejęte zostały, bez zmian, z konstytucji marcowej.
Znaczenie praw politycznych uległo zmniejszeniu wraz ze zmniejszeniem znaczenia Sejmu i Senatu oraz wprowadzeniem zasady elitaryzmu w wyborach do Senatu.
Prawa wolnościowe miały w konstytucji kwietniowej charakter ogólnikowy i akcentowały mgliste pojęcie dobra powszechnego jako granice tych praw.
Wśród obowiązków wymienione zostały:
- wierność wobec państwa i sumienne wykonywanie nakładanych przez nie obowiązków;
- ponoszenie świadczeń na rzecz państwa;
- powszechny obowiązek służby wojskowej;
- pobieranie nauki w zakresie szkoły podstawowej.

Podsumowanie
Jak z powyższego opisu wynika, zasadniczą tendencją ustroju II Rzeczypospolitej było przechodzenie od demokracji parlamentarnej (konstytucja marcowa), przez system rządów pozaparlamentarnych (noweli sierpniowej) po autokratyzm konstytucji kwietniowej.
Najwyraźniej widać to na ewolucji kompetencji organów władzy wykonawczej i ustawodawczej. Na przykładzie parlamentu widać jak jego początkowo szerokie uprawnienia stopniowo malały (od przewrotu majowego). Natomiast w stosunku do Prezydenta i Rady Ministrów zaznaczyła się tendencja odwrotna. Od 1926 r. następował ciągły wzrost ich uprawnień kosztem władzy ustawodawczej.
Co do praw obywatelskich, to pełny ich katalog, zawarty w konstytucji marcowej, został w poważnym stopniu ograniczony przez konstytucje kwietniową, co było konsekwencją założenia, że interes ogólny jest ważniejszy od indywidualnego. Było to odejściem od idei liberalizmu, która przyświecała twórcom ustawy zasadniczej z marca 1921 roku.



Działania wojenne w Europie lata 1939-1941.

rok 1939

1. Kampania wrześniowa 1 IX - 6X
Państwo niemieckie będące już w pełni przygotowane do wojny z Polską, którą precyzował plan "Weiss", potrzebowało jedynie pretekstu. Wysuwane żądania wobec Polski oddania m. Gdańska III Rzeszy i zezwolenia na budowę eksterytorialnej autostrady łączącej Niemcy z Prusami Wsch. nie przyniosły zamierzonego skutku. Hitler łudził się, że sprawa Gdańska i autostrady zostanie załatwiona tak samo, jak kwestie z Sudetami i zaborem Czech. Sądził, że ustępliwi politycy zachodni wzmogą nacisk na Rząd RP i tym samym "dopnie swego". Polski Minister Spraw Zagranicznych płk J. Beck po wielu rokowaniach prowadzonych z A. Hitlerem i J. von Ribbentropem, kategorycznie sprzeciwił się niemieckim planom i stwierdził, kiedy zagrożono użyciem siły, że Polacy miłują pokój, ale nie za wszelką cenę 1. To był już koniec Wolnej Polski, której ostatnie gwoździe do trumny wbili nasi "sojusznicy" na konferencjach w Jałcie i Poczdamie.
Opracowaniem planu prowokacji zajął się połączony sztab SS i Abwehry, którym przewodzili: szef policji R. Heydrich oraz szef wywiadu i kontrwywiadu W. Canaris. Operacji nadano kryptonim "Himmler" ku czci arcyzbrodniarza -- H. Himmlera.
Akcja została przeprowadzona 31 sierpnia 1939 r. Grupa SS-manów dowodzonych przez SS-Sturmbannfhrera Alfreda Naujoeksa 2 przebranych w mundury Wojska Polskiego wtargnęła o godz. 20.00 do budynku radiostacji w śląskim, przygranicznym mieście, w Gliwicach i sterroryzowała personel. Przy użyciu aparatury radiowej nadano w języku polskim krótkie, kilkuminutowe przemówienie nawołujące do wojny z III Rzeszą. Następnie po odczytaniu przemówienia SS-mani zdemolowali pomieszczenia i zniszczyli sprzęt radiowy. Na dowód "polskiej bytności" pozostawiono po sobie zwłoki w polskim mundurze. Najprawdopodobniej były to zwłoki jakiegoś niemieckiego więźnia, którego dowieziono na miejsce, a następnie zastrzelono w budynku radiostacji.
Owa prowokacja przeprowadzona na kilkanaście godzin przed agresją na ziemie polskie, miała zadanie zdyskredytowanie II Rzeczpospolitej w oczach opinii publicznej i usprawiedliwić wkroczenie Wehrmachtu, którego armie od dłuższego czasu były koncentrowane na granicach obu państw.
Wybuch wojny
W dniu 1 września o godzinie 4:40 zostały oddane pierwsze strzały II wojny światowej przez pancernik Shlezwig-Holstein. Jako cel ataku wybrano koszary kampanii wartowniczej na przyczółku Westerplatte koło Gdańska. W godzinę później oddziały Wermachtu obaliły słupy graniczne, wkraczając do Polski. Od północy niemiecka 4 armia posuwała się wzdłuż tzw. "Polskiego korytarza" podczas gdy polska armia "Pomorze" rozpoczęła planowy odwrót jednocześnie nękając nieprzyjaciela i osłaniając północne skrzydło armii "Poznań"
Zaciekła obrona
Od pierwszych chwil wojny armia polska broniła terytorium swojego kraju z wielką determinacją. Zapewne najlepszym tego przykładem, który jednocześnie wyjaśnia rolę jaką naprawdę odegrała polska jazda, była bitwa pod Mokrą stoczona 1 września. W bitwie tej, Wołyńska Brygada Kawalerii w niepełnym składzie tylko trzech pułków stawiała świetny opór całej niemieckiej 4 Dywizji Pancernej. Liczebnie słabsza od nieprzyjaciela i rozciągnięta w obronie, zajęła stanowiska wokół swej skromnej altyreri składającej się z przeciwpancernych działek Boforsa 37 mm i przestarzałych armat polowych 75mm. Niemieckie ataki spotkały się z silną obroną polskich stanowisk i zostały odparte ze znacznymi stratami.
Po południu Niemcy ruszyli do natarcia połączonymi siłami czołgów i piechoty przy silnym wsparciu altyleri. Pod koniec dnia, ułani zniszczyli ogniem przynajmniej 30 czołgów i znaczną część innych pojazdów bojowych. 4 Dywizja Pancerna doznała dotkliwej porażki z ręki słabszego liczebnie i uzbrojeniem przeciwnika. Brygada utrzymała pozycje do 3 września kiedy to musiała wycofać się wraz z innymi jednostkami.
Wojna w powietrzu
Przed 1 września samoloty lotnictwa polskiego odleciały na zamaskowane lotniska polowe. Dzięki temu Luftwaffe zniszczyła jedynie maszyny stare, pozostawione w bazach i niezdolne do lotu. Mimo że myśliwce P-11C ustępowały znacznie niemieckim Me-109, udało im się strącić dużą liczbę samolotów nieprzyjaciela. Polskie lotnictwo było jednak zbyt słabe aby przeciwstawić się Luftwaffe i przeszkodzić jej w opanowaniu powietrza nad Polską. Przy końcu kampanii wrześniowej zostało zniszczonych 327 z 435 polskich samolotów bojowych. Mimo to co najmniej 98 samolotów uratowało się lądując w Rumunii.
Początkowe natarcia niemieckie w dniu 1 września zostały wstrzymane dzięki zaciekłej obronie, lecz kosztem wysokich strat. 2 Września po przełamaniu się zbyt rozciągniętych linii obronnych niemieckie dywizje pancerne wyszły na ich tyły rozpoczynając manewry okrążające.
Odwrót na linii Wisły
3 września kiedy Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę Niemcom, szybkie postępy niemieckie doprowadziły do załamania się pozycji obronnych wojsk polskich. Pobicie Armii "Prusy" pod Piotrkowem. otworzyło niemieckim dywizjom pancernym drogę na Warszawę.
5 września wieczorem dowództwo polskie wydało rozkaz ogólnego odwrotu na linię Wisły. jednak wszelkie ruchy w ciągu dnia były niesłychanie utrudnione przez nieprzerwane ataki Luftwaffe z powietrza. Natomiast spieszące do zagrożonych odcinków obwody napotkały tłumy uchodźców, których kolumny blokowały drogi. Wiele obwodowych odcinków musiało być także użytych do zwalczania piątej kolumny. Planowy odwrót utrudniony był znacznie przez niedociągnięcia systemu łączności operacyjnej pomiędzy naczelnym dowództwem a poszczególnymi armiami. Niemieckie dywizje pancerne wyprzedziły cofające się armie polskie. Już 7 września 4 Dywizja Pancerna zbliżyła się na przedmieścia Warszawy.
Zagrożenie Warszawy
Wobec niebezpieczeństwa zagrożenia stolicy marszałek Śmigły-Rydz podjął decyzje o opuszczeniu miasta. Ostatecznie rząd i naczelne dowództwo przeniosło się na obszar tzw. "przyczółku rumuńskiego" gdzie istniała realna szansa utrzymania pozycji do czasu francuskiej ofensywy. Niestety w ten sposób dowództwo straciło stałą łączność z poszczególnymi armiami.
Bitwa nad Bzurą
W tej krytycznej sytuacji, wyminięta przez przednie oddziały Wermachtu Armia "Poznań" rozpoczęła znad Bzury gwałtowny atak na 8 Armię generała Blaskowitza. Polska ofensywa nad Bzurą stała się największą bitwą kampanii. Jej celem było zatrzymanie naporu i umożliwienie pozostałym armiom przejście na linię Wisły. Ze strony Polskiej wzięło w niej udział 9 dywizji i 2 brygady jazdy a ze strony niemieckiej 19 dywizji. Atak Armii "Poznań" zaskoczył Niemców i zmusił ich do odwrotu powodując przy tym poważne straty. Blaskowitz zażądał posiłków, co odciągnęło znaczne siły od marszu na Warszawę. Natarcia polskie trwały aż do zupełnego wyczerpania atakujących oddziałów i ich okrążenia. Walczące do końca niedobitki Armii "Poznań" i "Pomorze" przebiły się przez Puszczę Kampinoską do Warszawy gdzie wzmocniły obronę stolicy.
Upadek Warszawy
Obrona Warszawy była długa i zawzięta. Prezydent Warszawy, Stefan Starzyński, wezwał mieszkańców miasta do kopania rowów przeciwczołgowych i wznoszenia barykad. 8 września 4 Dywizja Pancerna wdarła się na południowe obrzeża miasta. Atak jej został odparty kiedy czołgi uwikłały się w walki uliczne. Następnego dnia, jednostki niemieckie zostały skierowane do odparcia ofensywy nad Bzurą. Jednakże Luftwaffe kontynuowała codzienne naloty na Warszawę. 15 września niemiecka 3 Armia przypuściła szturm na Pragę.
Ze względu na szczególnie silne bombardowanie przez lotnictwo i artylerię. Dzień 25 wrzesień przeszedł do histori jako "czarny poniedziałek". Miasto zostało otoczone przez 13 dywizji, podczas gdy obrońcom brakowało nic tylko siły lecz i środków do dalszej obrony. W tej sytuacji, dowódca Armii "Warszawa" gen. Rómmel, postanowił kapitulować. Warszawa padła 27 Września.
Inwazja sowiecka
Sowiecka inwazja na Polskę, która nastąpiła w dniu 17 września, uniemożliwiła sprawne wykonywanie odwrotu na południowe części kraju. Pomimo że polska sytuacja wojenna stała się beznadziejna, wojsko biło się nadal z rozpaczliwą odwagą. Odcięte na początku kampani od reszty wojsk, jednostki obrony Wybrzeża były jednymi z ostatnich które zaprzestały walk. Najmniejszą z nich była kompania wartownicza na Westerplatte, licząca 182 ludzi pod dowództwem majora Henryka Sucharskiego. Odparła ona wiele szturmów. Opór złamany został dopiero 7 września, po zniszczeniach spowodowanych przez bombardowanie z ciężkich moździerzy oblężniczych.
Koniec Kampani
Pod koniec września walczyły już tylko pojedyncze grupy wojsk. We wschodniej Polsce, grupa składająca się z oddziałów ochrony pogranicza pod dowództwem gen. Orlika Runckemana usiłowała połączyć się z grupą dowodzoną przez gen. Kleeberga, lecz otoczona przez nacierające wojska sowieckie złożyła broń w dniu 30 września. generał Kleeberg walczył nadal, poddając się dopiero 6 października. Jego kapitulacja oznaczała jednocześnie koniec bohaterskiej kampanii wrześniowej.

2. Wojna radziecko-fińska 30 XI - 12 III 40

rok 1940

1. Agresja niemiecka na Danię i Norwegię 9 IV
2. Walki w państwach beneluxu i Francji 10 V - 25 VI
3. Przystąpienie Włoch do wojny 10 VI
4. Przyłączenie republik bałtyckich do ZSRR 3 - 6 VIII
5. Podpisanie paktu trzech 27 IX
6. Bitwa o Anglię 8 VIII - koniec X
7. Atak Włoch na Grecję 28 X

rok 1941

1. Bardia i Tobruk zdobyte przez Anglików I
2. Kapitulacja Grecji 23 IV
3. Rozpoczęcie planu -Fall Barbarossa - 22 VI
4. Okrążenie Leningradu 29 VII
5. Początek Bitwy o Moskwę 2 X
6. Atak na Pearl Harbour 7 XII


PRZYCZYNY


Wybuch II wojny światowej był uwarunkowany różnorodnymi czynnikami. Traktaty pokojowe zawarte po I wojnie światowej nie tylko nie usunęły istniejących między poszczególnymi państwami sprzeczności, ale spowodowały nowe, przede wszystkim między Niemcami, Włochami i Japonią, których nie zadowalał wyniku I wojny światowej (1914-1918), a Stanami Zjednoczonymi Ameryki Południowej, Wielką Brytanią i Francją, które dążyły do utrwalenia swojej przewagi wojskowej uzyskanej w wyniku I wojny światowej.
Ważną role odegrała też polityka Związku Radzieckiego skierowana przeciw traktatowi wersalskiemu.
Wielki kryzys gospodarczy a latach 1929-1933 naruszył układ społeczny, wpłyną na rozwój faszyzmu i narodowego socjalizmu, a w konsekwencji doprowadził do ukształtowania się dwóch ośrodków agresji Niemiec i Włoch w Europie oraz Japonii na Dalekim Wschodzie. Państwa te dążyły do nowych podbojów i podziału między sobą sfer wpływów. Również chcąc zniszczenia Związku Radzieckiego była ważnym motywem przygotowań Niemiec do wojny.
Kierujący polityką Związku Radzieckiego, Stalin dążył do wywołania wojny między Niemcami, a demokratycznymi państwami Zachodu. W celu doprowadzenia do wojny gotów był do Koniunkturalnego sojuszu z Niemcami. Stalin sądził, że walczące strony wykrwawią się, a wtedy Związek Radziecki narzuci swoje panowanie i ustrój Komunistyczny w Europie. Bezpośrednie niebezpieczeństwo dla pokoju światowego wynikało z odwetowych dążeń Niemiec zmierzających do przekreślenia traktatu wersalskiego i do podboju Europy. Niemcy systematycznie łamały postanowienia tego traktatu. 16 marca 1935r. wprowadzono w Niemczech powszechny obowiązek służby wojskowej. 7 marca 1936r. obsadzono zdemilitaryzowaną strefę Nadrenii wojskami niemieckimi, rozbudowano flotę wojenną. W oddziałach tych Niemcy nie napotykały zdecydowanego sprzeciwu ze strony państw zachodnich, forsowały proces militaryzacji kraju i przygotowywały go od prowadzenia wojny.
Wybuch II wojny światowej poprzedzały działania Niemiec. W lipcu 1936r. Niemcy udzieliły zbrojnego poparcia gen. F. Franco w walce z ustrojem republikańskim w Hiszpanii. 13 marca 1938r. dokonały aneksji Austrii. Na początku października 1938r. zajęły czeskie Sudety, 14 marca 1929r. podporządkowały sobie Słowację, 15 marca 1939r. dokonały zaboru Czech i Moraw. 20 marca 1939 r. Niemcy wysunęły oficjalnie polityczne i terytorialne żądania wobec Polski: przyłączenie Wolnego Miasta Gdańska do III Rzeszy, budowę eksterytorialnej autostrady między zachodnią częścią Niemiec a Prusami Wschodnimi, przebiegającej przez terytorium Polski.
23 marca 1939 r. Niemcy zajęły autonomiczny okręg Kłajpedy na Litwie.
Na drogę agresji weszły również Włochy, które usiłowały umocnić swoje wpływy w Afryce, w basenie Morza Śródziemnego i na Półwyspie Bałkańskim. W 1935-1936 dokonały podboju Etiopii, w lipcu 1936 r. udzieliły zbrojnego poparcia gen. Franco w Hiszpanii , 7 kwietnia 1939 r. anektowały Albanię.
Japonia, dążąc do zdobycia hegemonii w Azji, w listopadzie 1931 r. zajęła północno-wschodnią część Chin - Mandżurię, tworząc podporządkowane sobie państwo - Mandżukuo.
7 lipca 1939 r. Japonia rozpoczęła wojnę z Chinami w celu ich opanowania. W maju 1939 r. Japonia napadła na Mongolię.
Agresywna polityka państw bloku faszystowskiego nie napotkała zdecydowanego przeciwdziałania ze strony Ligi Narodów, a zwłaszcza Wielkiej Brytanii, Francji i Stanów Zjednoczonych.
Niemcy wykorzystując swą przewagę militarną, oraz niezdecydowaną postawę nie w pełni gotowych do wojny państw zachodnich, jak również przede wszystkim dzięki sojuszowi ze Związkiem Radzieckim skierowały agresję w pierwszej kolejności na Polskę. 1 września 1939 roku o godzinie 3.00 w nocy , pierwsze oddziały Wehrmachtu przekroczyły niemiecko - polską granicę . O godzinie 4.45 niemiecki pancernik "Schleswig-Holstein" rozpoczął ostrzeliwanie Westerplatte , polskiej placówki w Gdańsku . Tak wybuchła największa wojna w dziejach ludzkości . II wojna światowa .Wybuch II wojny światowej poprzedzały działania Niemiec.
II Wielka wojna była największą wojną w dziejach ludzkości. Te sześć lat (1939-45) zostanie zapamiętane aż do końca świata . Spośród 78 istniejących w tym czasie państw tylko sześć nie przystąpiło do wojny . Pod broń powołano ponad 110 mln ludzi . Wydatki wojenne pochłonęły 935 mld dolarów , a straty materialne w samej tylko Europie szacowano na 260 mld dolarów . 53 mln ludzi poległo , zostało zamordowanych lub zmarło na wskutek epidemii głodu i działań wojennych.


Działania wojenne w Europie w latach 1939-1941.


Dziwna wojna na Zachodzie.

Dziwną wojną na Zachodzie nazwano czas, jaki upłynął od wypowiedzenia przez Francję i Wielką Brytanię wojny Niemcom, do niemieckich działań ofensywnych na zachodzie Europy wiosną 1940 roku. Francja, która po I wojnie światowej była bardzo osłabiona i poniosła duże straty w ludziach, nie myślała o ataku Niemiec, lecz o własnej obronie. W tym celu wybudowano na granicy z Niemcami pas umocnień o długości 450 kilometrów. Ten system fortyfikacji nazwany Linią Maginota składał się z betonowych bunkrów przeznaczonych do prowadzenia ognia artyleryjskiego i z karabinów maszynowych. Podziemia kryły magazyny, sale dowodzenia i szpitale.
Z końcem 1939 roku, Hitler ufny w swoje siły chciał natychmiast uderzyć na Francję lecz pod naciskiem swoich generałów zrezygnował z tego pomysłu. Miesiące zimowe 1939 i 1940 roku Niemcy poświęcili na przygotowanie ataku i wzmocnienie sił przed uderzeniem na Francję.


Wojna radziecko-fińska.

W październiku 1939 roku Stalin domagał się od Finlandii odstąpienia części jej terytorium. Żądanie to Finlandia odrzuciła. 29 listopada 1939 roku Związek Radziecki zareagował zerwaniem z nią stosunków dyplomatycznych. Ostatniego dnia listopada , łamiąc traktaty pokojowe zawarte w 1920 r. armia Czerwona zaatakowała Finlandie. W skutek ostrej zimy atak się nie powiódł i Rosjanie ponieśli spore straty . W grudniu 1939 roku Związek Radziecki został usunięty z ligi narodów. Wiosną 1940 roku żołnierze radzieccy ponowili ataki i zaczęli posuwać się w głąb terytorium Finlandii. W dniu 13 marca 1940 roku w Moskwie zawarto rozejm, w wyniku którego Finlandia utraciła 10% swojego państwa , oddając Rosji Karelię Północną , port wojenny Wyborg i kilka wysp.


Niemiecka inwazja na Danię i Norwegie.


Dziwna wojna na zachodzie zakończyła się, kiedy Niemcy uderzyli na Danię 9 kwietnia 1940 roku. Wojska hitlerowskie działały z zaskoczenia, które pozwoliło im zająć Danię po walce trwającej zaledwie kilka godzin. Dania szybko się poddała ponosząc niewielkie straty
(16 zabitych) Podobny plan nie powiódł się w Norwegii. Walki przeciągnęły się aż do czerwca 1940 roku, kiedy to oddziały wojsk Sprzymierzonych (brytyjskich, polskich, francuskich) wycofały się z Norwegii, po trwającej 62 dni kampanii norweskiej zabierając ze sobą ; Króla, jego następcę , członków , rządu do Anglii. 10 czerwca 1940 roku Niemcy zajeli całe terytorium Norwegii. Został utworzony rząd faszystowski na którego czele stanął major Vidkun Quisling , stał się on symbolem zdrajcy i kolaboranta.


Agresja niemiecka na Holandię, Belgię i Francję.

Miesiąc po ataku na Danię, tzn. w maju 1940 roku, oddziały niemieckich spadochroniarzy wylądowały w Holandii. Armia holenderska po 5 dniach samotnej walki skapitulowała.
Uderzenie Niemców skierowane było również na Belgię i Luksemburg. Oddziały pancerne sforsowały obronę armii belgijskiej i parły w kierunku kanału La Manche. 22 maja wojska niemieckie okrążyły oddziały Francuskie i Brytyjskie .Niemcy rozbijając kolejno francuskie dywizje wkroczyli do Paryża 14 czerwca 1940 roku. Układ o zawieszeniu broni pomiędzy Francją a Niemcami podpisano 22 czerwca 1940 roku. Francja zawarła rozejm z Włochami
Północna część Francji była rządzona przez III Rzesze , południe zaś przez marszałka Petaina, z siedzibą w Vichy .



Włączenie krajów bałtyckich do ZSRR

Po wkroczeniu wojsk radzieckich jesienią 1939 roku na tereny Litwy, Łotwy i Estonii, Rosjanie zaczęli umacniać tam swoją pozycję. Po wyborach parlamentarnych, władze Litwy, Łotwy i Estonii postanowiły przyłączyć swoje kraje do ZSRR. W wyniku tej decyzji , w sierpniu 1940 roku państwa te utraciły niepodległość-stały się republikami radzieckimi


Bitwa o Anglię.

Po zdobyciu Danii, Norwegii, Holandii, Belgii i Francji ..Hitler postanowił uderzyć na Wielką Brytanię. Główny atak miał się odbyć z powietrza. Najważniejszym celem Niemców było zniszczenie brytyjskich lotnisk, stacji radarowych i zakładów lotniczych. Prócz nalotów na te obiekty, zaplanowano bombardowanie dużych ośrodków miejskich. Walka powietrzna o Anglię trwała 3 miesiące. Niemcy ponieśli duże straty i zrezygnowali z dalszych nalotów. Była to pierwsza przegrana kampania Hitlera.


SKUTKI

A) Tragiczny bilans wojny

W drugiej wojnie światowej uczestniczyły 72 państwa. Działania wojenne prowadzono w Europie, Afryce i Azji. Pod broń powołano ok. 110 milionów żołnierzy. Życie utraciło 50 milionów osób, z tej liczby 20 milionów było ofiarami terroru i ludobójstwa. Aż 80% spośród tych, którzy zginęli zamieszkiwało Europę. 35 milionów zostało inwalidami wojennymi. 3,3 milionów Rosjan, którzy byli wzięci do niewoli niemieckiej zostało zamordowanych. Największe straty ludności poniosła Polska, bo aż 6 milionów, 40% majątku narodowego uległo zniszczeniu. Nie da się ująć w liczbach i procentach strat jakie poniesiono od strony moralnej i w dziedzinie kultury duchowej. Prawie całkowitej zagładzie w Europie ulegli Żydzi. Po 1945 r. narodził się nowy świat.
Trudno oszacować faktyczne koszty wojny. Niewątpliwie zrujnowana została gospodarka światowa. Załamał się światowy system monetarny. W 1945 r. przed rządami wielu krajów stanęła kwestia wyżywienia ludności. Problem ten musieli rozwiązać alianci, szczególnie Amerykanie. Ludzie oswobodzeni z obozów koncentracyjnych a także oswobodzeni z katorżniczej niewolniczej pracy na rzecz Trzeciej Rzeszy znaleźli się na obszarach, nad którymi sprawowali kontrolę alianci.
Alianci w sumie musieli wyżywić ok. 14 milionów ludzi, dostarczyć odzież i lekarstwa. Od jesieni 1943 r. działała Agencja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy ( UNRRA). Finansowana była przez Stany Zjednoczone. W 1945 r. sytuację żywnościową pogorszyła panująca w Europie susza. Jednocześnie w Europie trwała wielka migracja ludności. W wyniku wojny około 40-50 milionów osób zmieniło miejsce pobytu.

B) Plan Marshalla i początki integracji gospodarczej na Zachodzie.

W następstwie koniunktury wojennej USA dysponowały olbrzymimi nadwyżkami w bilansie handlowym z Europą. Stały się wierzycielem wielu krajów europejskich, szczególnie Wielkiej Brytanii. Nad Francją i Anglią w latach 1945 - 1947 zawisło niebezpieczeństwo całkowitego załamania się systemu finansowego. We Francji trudności gospodarcze wyraziły się w szybko postępującej inflacji. Rząd brytyjski w 1947 r. wydał miliardy dolarów na akcję pomocy międzynarodowej i zaciągnął długi u Amerykańskiego wierzyciela. W tej sytuacji amerykańska administracja opracowała Plan Odbudowy Europy, znany jako Plan Marshalla, gdyż jego założenia przedstawił sekretarz G. Marshall. Warunkiem udzielania pomocy państwom europejskim było usunięcie z rządów komunistów. Miano dopuszczać kapitał amerykański na europejski rynek oraz uzgadniać plany odbudowy i rozwoju gospodarki z administracją amerykańską. Winston Churchill był zwolennikiem zintegrowanej Europy i obok organizacji współpracy gospodarczej (OEEC) oraz militarnej (NATO) powstało w 1949 r. stowarzyszenie państw zachodnioeuropejskich nazwane Rada Europy. Na początku lat pięćdziesiątych z inicjatywy dyplomacji francuskiej powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali (EWWiS). Traktat podpisany był w 1951 r. przez Francję, RFN, Włochy i kraje Beneluksu (Belgia, Holandia, Luksemburg). Celem działania EWWiS była koordynacja polityki gospodarczej w dziedzinie surowców i produktów o znaczeniu strategicznym.
W wyniku II wojny światowej, a zwłaszcza porozumienia wielkiej trójki w Jałcie (Roosvelta, Churchilla i Stalina) Europa została podzielona na dwie strefy wpływów: amerykańską i radziecką
System pojałtański rozpadł się dopiero na przełomie lat 80 i 90-tych.