Historia ustroju administracji
FRANCJA - KRÓL
Urzędy ministerialne:
Kanclerz -> kontrola wydatków wychodzących z kancelarii królewskiej, zwierzchnictwo nad sądami, nadzór nad funkcjonowaniem rad królewskich
Generalny kontroler finansów -> adm. Finansów, roboty publ., przemysł, handel, rolnictwo, komunikacja, czyli gospodarka
Sekretarze stanu -> początkowo każdy z nich kierował sprawami 1 z 4 regionów geogr. I prowadził politykę zagraniczną, koniec XVI w -> utworzone resorty: spraw zagranicznych, wojny, domu królewskiego, marynarki
Rady królewskie :
Rada Stanu (Tajna Rada) -> pod przewodnictwem króla, składała się z 7 osób. Członków nazwano ministrami stanu. -> polityka zagraniczna, sprawy wewnętrzne
Rada Depesz (R. Sprawozdań) - > 12 członków, ministrowie z Rady Stanu, radcowie -> sprawy zarządu wewnętrznego, orzekanie w sprawach spornych z zakresu adm.
Rada Stron Procesowych (R. Prywatna) -> pod przewodnictwem kanclerza -> 4 sekretarze stanu i 30 radców -> zadania sądowe, jako sąd kasacyjny
Rada Finansów -> generalny kontroler finansów, radcy, kanclerz -> sprawy finansowe
Rada ds. handlowych -> organ o charakterze doradczym -> sprawy kolonii
Zarząd lokalny:
Okręgi generalne: intendenci -> wywodzili się ze szlachty lub burżuazji, było ich 34, sprawowali władzę w okręgach generalnych, reprezentowali króla -> kompetencje obejmowały administrację, skarbowość, sądownictwo
Główne miasta okręgu: subdelegaci -> mianowani i odwoływani przez intendenta, rezydowali w głównych miastach ->zasięg ich działania obejmował określoną część terytorium okręgu
AUSTRIA ? CESARZ
Adm. Centralna
Nadworna Rada Wojenna -> zajmowała się sprawami zarządu wojskiem , podzielona na 3 wydziały: ekonomiczny, d.s. rekrutacji, d.s. sądowniczych
Nadworna Izba skarbowa -> zajmowała się sprawami finansowymi państwa
Kancelaria Stanu -> sprawowała zarząd dworu ,monarszego i spraw zagranicznych
Najwyższa Izba Sprawiedliwości -> funkcja naczelnego zarządu wymiaru sprawiedliwości i sądu najwyższego
Zarząd lokalny:
Gubernie(6) ? gubernatorzy ->szerokie uprawnienia z wyłączeniem spraw skarbowych
Cyrkuły ? starostowie obwodowi -> sprawy zarządu oraz policja bezpieczeństwa, ogniowa, targowa, handlowa, szkolna, przemysłowa, sprawy komunikacji, nadzór nad miastami i dominami
Miasta- -> szeroki samorząd sprawowany przez wydział miejski i magistrat z burmistrzem
Domina- posiadały zakres samorządu z mianowanym wójtem i przysiężnikami
PRUSY ? KRÓL
Adm. Centralna
Generalny Dyrektoriat: z połączenia Generalnego Komisariatu Wojny i Generalną Dyrekcją Finansów -> sprawy administracji, wojska, finansów-> dzielił się na 5 realnych departamentów na czele ministrowie
Ministerstwo Gabinetowe 1728r. -> zajmowało się sprawami zagranicznymi
Ministerstwo Sprawiedliwości 1737r. -> pod przewodnictwem kanclerza i kilku ministrów -> sprawy związane z wymiarem sprawiedliwości i sprawami wyznaniowymi
Zarząd lokalny:
Departamenty Kamer- na czele organy kolegialne-Kamery Wojny i Domen -> sprawy administracyjne, wojska, policji, bezpieczeństwa, podatkowe, leśne, sądownictwo w sprawach skarbowych, budowlanych, policyjnych -> kamerom przewodniczyli prezydenci
Powiaty ? na czele z landratami (starostowie) którzy reprezentowali sprawy monarchii i szlachty
Miasta ? radcy skarbowi kontrolowali całość adm. i gospodarki miejskiej
ROSJA ? IMPERATOR
Adm. Centralna
Senat Rządzący (1711 r.) -> 9 senatorów i ?obersekretarz? (po 1718 12 prezydentów kolegiów -> sprawy finansowe, skarbowość, kontrola ustaw, handel zagraniczny, funkcje sądu najwyższego, kierowanie adm.
- prokuratura (1722) general-prokurator -> sprawował nadzór nad działalnością senatu, miał prawo sprzeciwu wobec decyzji organów
- Katarzyna II dzieli senat na 6 departamentów(1763) przy każdym osobny ober-prokurator
Kolegia (1717-20)-> [10-16]->prezydent na czele, ponadto wiceprezydent, radcy (4), asesorowie (4) -> wszystkie decyzje zapadały w wyniku głosowania członków
- główne ? 3, gospodarcze ? 3, finansowe ? 3, sprawiedliwości ? 1.
Prikazy
Zarząd lokalny:
Gubernie (8)? gubernatorzy
Prowincje (50)? wojewodowie -> szerokie uprawnienia
Dystrykty ? komisarze ziemscy -> uprawnienia policyjne i skarbowe
1775 r.
Gubernie ? gubernatorzy-zarządy gubernialne
Powiaty ?ziemscy isprawnicy
Samorząd szlachecki (1785r): gubernialne i powiatowe zgromadzenia szlachty
Zasada resortowości
? wykształtowana we Francji za panowania Ludwika XIII i Ludwika IV
? wykonywanie adm. podzielono między niezależne od siebie struktury organizacyjne (resorty) : sprawy zagraniczne, skarbowość, wojskowość, sprawy wewnętrzne, wymiar sprawiedliwości
? nowy system przyjął się w większości państw europejskich już w XVIII w
? równość resorów trwała krótko, resort skarbu i spraw wewnętrznych zaczyna dominować -> to prowadzi do powstania tzw. państw policyjnych
Zasada Centralizacji
? podporządkowania organów niższego stopnia organom nadrzędnym
? skupianie decyzji w organach centralnych i naczelnych
? brak samodzielności niższych organów
? zależności: osobowa ( decydowanie o przyjęciu do wojska, dysponowanie osobą pełniącą funkcje w organie adm.) i służbowa (upoważnianie do wykonywania poleceń służbowych, wyznaczanie kierunków działania organu podległego)
Zasada decentralizacji
? brak zależności
? rozkład uprawnień między władze centralne i lokalne
? samodzielności niezależność podmiotów
? podmiot nie może być adresatem poleceń służbowych, jego decyzje nie mogą być zmieniane
? w xix formą decentralizacji był samorząd, mógł mieć charakter : terytorialny (zrzeszenie mieszkańców), zawodowy (korporacje lekarskie, adwokackie, notarialne), gospodarczy ( korporacje przemysłowo-handlowe, rzemieślnicze, robotnicze)
Zasada koncentracji
? kompetencje mają być spełniane przez szczeble wyższe, zwłaszcza centralny
? skupienie decyzji w jednych rekach
Zasada dekoncentracji
? powierzenie kompetencji organom terenowym zwłaszcza szczebla podstawowego
? rozłożenie prawa decyzji i odpowiedzialności pomiędzy różne czynniki
Zasada biurokratyzmu
? pojawiła się w okresie monarchii absolutnej
? oparta na zależności służby między zwierzchnikiem a podwładnym
? sprawowanie urzędu wiązało się z nabyciem szlachectwa
? pojęcie sformułowane we Francji w 1747 r. przez Vincenta de Gournay
? cecha charakterystyczna: pobieranie przez personel stałego wynagrodzenia pieniężnego
? wiek XIX ? biurokratyzm nabiera zabarwienia pejoratywnego: jest synonimem wad adm.
? przełom XIX / XX w ? Max Weber sformułował neutralne rozumienie biurokracji. Przypisywał mu cechy: zawodowy charakter, specjalizację w załatwianiu określonych kategorii spraw, hierarchiczność struktury władzy, tworzenie norm generalnych
Korpus urzędniczy
? stan urzędniczy: ludzie wywodzący się z drobnej szlachty lub mieszczaństwa, pobierający pensję ze skarbu państwa z czasem też uposażenia emerytalne
? kupowano urzędy (od monarchy lub dotychczasowego posiadacza)
? posiadał drobny status prawny, jego cechą była trwałość stosunku służbowego
? we Francji służba państwowa traktowana jako udział w wykonywaniu suwerenności państwowej
? w Niemczech państwo pozbawiając urzędu nie mogło odebrać prawa do uposażenia
? zasada fachowości ? dostęp do urzędów uzależniono od posiadania kwalifikacji
? awans uzależniono od zdania egzaminu przed specjalną komisją
Reformy adm. w państwach oświeconego absolutyzmu
? społeczne, polityczne, gospodarcze, prawne
? miały osłabić opozycję i uwiarygodnić zachodzące zmiany
? nie ograniczały kompetencji władzy
? podporządkowywały całokształt życia religijnego
? reformy prowadziły do rozbudowy systemu rządów centralistycznych i biurokratycznych oraz do narodzin państwa policyjnego
Reformy terezjańsko ? józefińskie
? 1713 wydana sankcja pragmatyczna przez Karola VI
? Porządek dziedziczenia (najstarszy potomek)
? Dopuszczanie do tronu kobiet
? Monarchia habsburska jako nierozerwalna i niepodzielna całość
? Wprowadzenie jednolitej organizacji władz państwowych i kolegialnych opartych na resortach
? Administracja oparta na zasadach biurokratyzmu i centralizmu
? Rozdział między administracją a sądownictwem
Reformy zarządu w Prusach
? autorzy reformy: Fryderyk Wilhelm I i Fryderyk II Wielki
? administracja oparta na nowej zawodowej kaście urzędników (także spoza stanu szlacheckiego)
? administracja sprawna, szybka w działaniu, fachowa
? stała się wzorem wielu państw niemieckich oraz wzorem państwa policyjnego
1. Kształtowanie się nowoczesnej administracji w czasach stanisławowskich (1764-1795)
Reformy administracji z lat 1764-75. Ustawodawstwo Sejmu Wielkiego dotyczące administracji centralnej i terytorialnej. Regulacje konstytucyjne z 1791 roku. Zmiana w podziale terytorium państwa.
1764 ? Powołano dwie centralne , resortowe instytucje administracyjne : Komisję Skarbową i Komisję Wojskową , ustanawiając identyczne komisje w Wielkim Księstwie Litewskim . Komisjom przewodniczyli : skarbowym-podskarbi , a wojskowymi-hetmani . Członków obu komisji wybierał sejm z poczwórnej ilości kandydatów przedstawionych przez króla .
Zadaniami komisji skarbowej były : funkcje fiskalne i gospodarki budżetowej , rozbudowa komunikacji i transportu, budowa dróg i uspławnianie rzek, popieranie inicjatyw na rzecz rozwoju przemysłu i handlu , sądownictwo w sprawach skarbowych i handlowych .
Komisja wojskowa : organizacja , zaopatrzenie i szkolenie sił zbrojnych ,sądownictwo w sprawach wojskowych i cywilnych przeciwko osobom wojskowym.
1765-1768 - powstają komisje boni ordinis ?dobrego porządku ?uporządkowanie miast, oczyszczenie ich , odbudowa ulic i domów według nowego planu regulacyjnego , wybrukowanie ulic ,bezpieczeństwo przeciwpożarowe .
SEJM ROZBIOROWY 1773-1775
-1773 ?Komisja Edukacji Narodowej ? administracyjna władza oświatowa ?podporządkowanie szkół i wprowadzenie jedności ich zarządu w całym kraju . Szkoły podzielono na :parafialne , podwydziałowe , wydziałowe i Szkoły Główne , czyli uniwersytety w Krakowie i Wilnie . Ujednolicono programy nauczania , przeprowadzono reformę Szkoły Głównej Krakowskiej i Wileńskiej . Komisja ta pełniła funkcje sądownicze (w zakresie jej majątków) oraz gospodarcze w zakresie administracji dóbr pojezuickich .
-1775 ?Rada Nieustająca-rząd tymczasowy . 36 członków(konsyliarzy) król . Członkowie powoływani co dwa lata przez sejm (połowa senat ,połowa izba poselska) .Spośród posłów powoływany był marszałek rady .Pięć departamentów :
1) interesów cudzoziemskich ?4 członków i król jako przew.
2) Policji , czyli Dobrego Porządku ( nadzór adm. Nad miastami królewskimi)
3) Wojskowy ( przejął on funkcje zlikwidowanych w 1776 komisji wojskowych koronnej i litewskiej )
4) Sprawiedliwości
5) Skarbowy
Poza pierwszym wszystkie departamenty liczyły po 8 członków. Na czele każdego dep. stał odpowiedni minister (z wyjątkiem sprawiedliwości ?tu konsyliarz). Funkcje koordynacyjne miała kancelaria generalna całej Rady . Kompetencje rady to: kierownictwo i nadzór nad administracją państwową , inicjatywa ustawodawcza , kontrola urzędników centralnych , od 1776 interpretacja obowiązującego prawa. Członkowie ponosili odpowiedzialność przed sądem sejmowym .Kworum ustalono na 15 głosów , ponieważ każdy z konsyliarzy miał przepracować w radzie tylko pół roku . Od osób kandydujących do rady wymagano doświadczenia urzędniczego . Wprowadzono stałe pensje ?żeby nie było korupcji i zakazano pobierania dodatkowych opłat za załatwienie sprawy . Departament policji został zobowiązany w zasadzie tylko do kontroli Komisji Marszałków Obojga Narodów ?wprowadzonej w 1776 . Uchwalona w tym samym roku ustawa o kompetencjach departamentów Rady znacznie rozszerzyła kompetencje: kontrola rachunków miast królewskich , zawieranie kontraktów z kompaniami porządkującymi miasta , naprawa dróg , budowa mostów.
1775-Komisja Nad Szpitalami ?zakładanie nowych i reorganizacja starych szpitali, organizacja powiatowej służby zdrowia , powołanie kolegium lekarzy ,aptekarzy i akuszerek , zwalczanie żebractwa , szczepienia przeciwko ospie . Takie same komisje dla korony i litwy .
SEJM CZTEROLETNI.
Postulatorzy reform : Stanisław Staszic , Hugo Kołłątaj .
Administracja centralna ?Straż Praw ?Król jako przewodniczący i szef rządu , prymas jako przewodniczący KEN , oraz 5 ministrów ( jeden z marszałków jako minister policji , jeden z kanclerzy jako minister pieczęci do spraw wewnętrznych , drugi jako minister pieczęci do spraw zagranicznych , jeden z hetmanów jako minister wojny , jeden z podskarbich jako minister skarbu ) .Bez prawa głosu następca tronu i marszałek sejmu . Podlegały jej komisje rządowe obojga narodów :wojska , policji , skarbu i edukacji narodowej . Do zadań komisji policji należało : bezpieczeństwo i spokój mieszkańców-sprawy porządkowe , wygody publiczne-administracja . Kraj podzielono na 8 wydziałów policyjnych ? intendencji ,którymi kierowali intendenci policji . Kompetencje Komisji Policji to policja bezpieczeństwa, obyczajowa, budowlana , handlowa , dobroczynność ?opieka społeczna , kontrola cen , prawa autorskie , środki komunikacji . Komisja na każdym sejmie miała składać sprawozdania ze swych czynności oraz okazywać rachunki z funduszy będących pod jej pieczą .
Administracja lokalna . 1789 powołano komisje porządkowe cywilno-wojskowe .
Według konstytucji podzielono kraj na województwa i powiaty , ale z tego podziału wyodrębniono pewne ziemie . Komisje powiatowe nie podlegały komisjom wojewódzkim. Do kompetencji komisji należało rekrutowanie i rozkwaterowanie wojska , kontrola ruchu ludności , udzielanie porad z zakresu rolnictwa , popieranie inicjatyw w rzemiośle i handlu , komunikacja , sprawy podatkowe , organizacja służb pożarniczych , nadzór nad szkolnictwem parafialnym oraz opieka społeczna . Podział administracyjny nie pokrywał się z obszarami działania komisji .
SEJM GRODZIEŃSKI .
1792.Konfederacja targowicka . Sejm zwołany w roku 1793 do Grodna miał pod naciskiem ambasadora Rosji Sieversa miał przywrócić stary porządek . Przywrócono Radę Nieustającą zniesioną w 1789 roku, złożoną z Króla i 24 członków .Rada miała praktycznie nieograniczoną władzę w okresie pomiędzy sejmami . Wszystkie komisje centralne podporządkowano odpowiednimi departamentom rady . Co do komisji policji , która posiadała władzę administracyjną w całym kraju nie wprowadzono żadnych zmian w porównaniu z konstytucją z 1791r. Zastosowano równy podział kraju z równym rozlokowaniem urzędów .
INSUREKCJA KOŚCIUSZKOWSKA
Naczelna władza została oddana Zastępczej Radzie Tymczasowej , a od końca maja 1794 przejęła ją Rada Najwyższa Narodowa . Na Litwie Deputacja Centralna Wielkiego Księstwa Litewskiego (podległa Warszawie) . Rada Najwyższa dzieliła się na 8 działów : Porządku , Bezpieczeństwa , Sprawiedliwości , Skarbu , Żywności , Potrzeb Wojskowych , Interesów zagranicznych i Instrukcji Narodowej . W skład rady wchodzili : Naczelnik siły zbrojnej narodowej , 8 członków-kierowników resortów i 32 zastępców . Rada objęła bezpośrednie kierownictwo całej administracji . Administracja terenowa została powierzona komisjom porządkowym , które dzieliły się na identyczne działy jak Rada Najwyższa Narodowa (bez spraw zagranicznych ) . Na wsiach administrację i sądownictwo sprawowali dozorcy ?którzy administrowali najniższym szczeblem admin. ?dozorami ( wprowadzone Uniwersałem Połanieckim ) . Dozorcą mógł być każdy mieszkaniec powiatu umiejący czytać i pisać .
2.Rozwój administracji na ziemiach polskich pod zaborami (1795-1918)
Administracja Księstwa Warszawskiego. Regulacje konstytucyjne (1807). Organy centralne. Administracja terytorialna. Administracja Królestwa Polskiego. Regulacje konstytucyjne (1815, 1832). Centralne władze administracyjne. Administracja terytorialna. Administracja powstańcza (1830-1). Administracja Wolnego Miasta Krakowa (1814-46). Zabór Pruski (1807-1914). Odrębności ustrojowe Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Administracja terytorialna i samorząd. Administracja w polskich prowincjach Królestwa Pruskiego. Samorząd terytorialny (do 1914). Królestwo Polskie (1831-1915). Administracja terytorialna i centralna. Administracja powstańcza (1863-4). Samorząd gminny. Zabór austryjacki (1809-1914). Autonomia Galicji (od 1861). Władze krajowe i rządowe. Samorząd terytorialny. Rozwój sądownictwa administracyjnego (Księstwo Warszawskie, Królestwo Polskie, zabór pruski i austryjacki). Zmiany podziałów terytorialno-administarcyjnych.
1. Administracja Księstwa Warszawskiego
-Księstwo utworzono z ziem byłego zaboru pruskiego po pokoju z Napoleonem w Tylży w 1807 r.
-Ustawa konstytucyjna została podpisana w Dreźnie 22 lipca 1807 r. Opracowana została w kancelarii cesarza i tylko w niewielkim stopniu uwzględniała propozycje strony polskiej . Tekst Konstytucji opublikowano w ?Moniteur? i warszawskich gazetach ?po francusku i w tłumaczeniu polskim . Po wprowadzeniu porządku konstytucyjnego ponownie opublikowano tekst w pierwszym numerze ?Dziennika Praw?- tekstem autentycznym był tekst francuski . Ustawa ta wzorowana na francuskich aktach konstytucyjnych , była uważana za składową część prawa francuskiego . Ustawodawstwo szczegółowe z zakresu ustrojowo administracyjnego było wzorowane na francuskim. Księstwo było swoistym konglomeratem systemowym łączącym policyjne państwo oświeconego absolutyzmu z tradycją polską i republikańskim modelem państwa .
-1809-po wojnie z Austrią przyłączono Galicję Wschodnią .
Najwyższą władzę wykonawczą posiadał Król(książę warszawski , którym już wg k.3.m. miał być dziedzicznie król saski ) .Jego władzą były wszystkie funkcje państwowe oprócz ustawodawstwa zastrzeżonego dla sejmu i sądownictwa . Król regulował wszystkie sprawy nie przekazane do kompetencji sejmu za pomocą dekretów . PRZEWAGA EGZEKUTYWY NAD LEGISLATYWĄ . Monarcha był suwerenem . Król obsadzał wszystkie stanowiska państwowe z wyjątkiem dożywotnich senatorów i sędziów . Król prowadził politykę zagraniczną . Rezydent Francji w Warszawie uzależniał księstwo od Francji .
MINISTERSTWA :
-sprawiedliwości
-spraw wewnętrznych i religijnych
-wojny
-przychodów i skarbu
-policji
oraz minister sekretarz stanu stale obecny przy królu szef jego kancelarii .
Ministrowie kontrasygnowali akty królewskie oraz wykonywali je i ustawy sejmowe .
RADA MINISTRÓW :
Miała osobnego prezesa mianowanego przez króla . Rada ta przedstawiała królowi sprawy wchodzące w kompetencje więcej niż jednego resortu . W 1810 roku na mocy dekretów z czerwca i września rozszerzono jej uprawnienia do kontroli poszczególnych ministrów i całej administracji .W 1812 roku otrzymała prawo sprawowania całej władzy z wyjątkiem usuwania ministrów i zmian w sądownictwie ?stała się centralną władzą rządową .
RADA STANU :
-organ pomocniczy króla
-składała się z ministrów , a od dekretu króla z 1808 r. Dodatkowo 6 radców stanu . Po przyłączeniu Galicji 12 . Później przyłączono MINISTRÓW STANU ?członków Rady . Funkcjonariuszami Rady (lecz nie jej członkami ) byli referendarze (4 później 6) . Rada miała prawo inicjatywy ustawodawczej , sąd kasacyjny , spory kompetencyjne między administracją a sądami oraz spory administracyjne . Rozpatrywała też spory dot. Umów zawartych przez ministrów na rzecz całego kraju. Od 1810 gdy zwiększono kompetencje Rady Ministrów rada stanu stała się przede wszystkim organem sądownictwa administracyjnego .
Administracja lokalna :
-podział na departamenty (6) : warszawski , kaliski ,poznański , bydgoski , płocki i łomżyński , a po 1809 dziesięć ?dodatkowo krakowski ,radomski, lubelski i siedlecki .
-utrzymano tymczasowo podział na powiaty ( 60 a po 1809 100 )
Na czele departamentu stał prefekt podlegającego ministrowi spraw wewnętrznych . Podlegały mu wszystkie działy administracji w departamencie . Przy prefekcie funkcjonował komisarz policji z intendentem i adiunktem ,odbierający polecenia od ministra policji . Na czele powiatu stał podprefekt , podlegający prefektowi .
W departamentach i powiatach były rady o charakterze samorządowym , które zbierały się raz do roku na sesje 15 dniowe . Do funkcji rad departamentowych należał rozkład ciężarów na powiaty , opinie o ulepszaniu administracji i zażalenia na urzędników .
Sesje rad powiatowych odbywały się raz do rku i trwały 10 dni . Ich funkcje to : rozkład ciężarów na dwory , miasta i wsie , opinie o potrzebach powiatu i zażalenia na podprefekta .
-municypialność- zarządzana przez burmistrza lub prezydenta ? Warszawa , Poznań , Toruń , Kalisz , a od 1812 Kraków , Lublin i Sandomierz .W miastach tych mianowano prezydentów municypialnych podległych prefektom , którym pomagali ławnicy mianowani przez MSW ,oraz intendentów policji . W wawie powołano osobnego prezydenta policji .Organami samorządowymi były rady municypialne ?30 osobowe ?powoływane przez króla ,które zajmowały się majątkiem miejskim , i rozkładem ciężarów .
-gminy-każde miasto i wieś stanowiły osobną gminę-wg dekretu z 1809 r.-w mieście administracja należała do burmistrza , mianowanego przez króla, któremu pomagali honorowi ławnicy , mianowani przez podprefekta . Organem samorządowym była rada miejska ?3do 10 radców .
-gminy wiejskie-dekret z 1809 r uznawał wszystkie wsie za gminy wiejskie- władzę sprawował wójt ,a jeżeli sprawował swój urząd na kilku wsiach do w każdej mianował sołtysa. Stanowiska wójtowskie powierzano panom wsi . Wójt nie pobierał żadnego wynagrodzenia .
ADMINISTRACJA KRÓLESTWA POLSKIEGO 1815-1830 i 1831-1864
Po klęsce Napoleona , na Kongresie Wiedeńskim 1815 r z części ziem Księstwa Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie . 1 marca 1813 wódz naczelny wojsk rosyjskich Michaił Kutuzow w imieniu Cara Aleksandra I powołał pięcioosobową RADĘ NAJWYŻSZĄ TYMCZASOWĄ ?organ zwierzchni administracji . W maju 1815 dekret carski znoszący Radę Najwyższą Tymczasową powołał Rząd Tymczasowy Królestwa Polskiego i Tymczasową Radę Stanu . Rząd tymczasowy: 5 namiestników królewskich . Rada Stanu :namiestnicy , 2 prezydujących w ministeriach , 6 radców stanu i 8 referendarzy stanu .Rada najwyższa tymczasowa miała zajmować się tylko sprawami przekazanymi przez rząd DO ZAOPINIOWANIA ! .
Od maja do grudnia 1815 roku działały władze ministerialne: przychodów i skarbu oraz spraw wewnętrznych . Ponadto wydział oświecenia narodowego oraz zarządy spraw wojskowych i sprawiedliwości .
27 listopada 1815 roku cesarz Aleksander I nadał Królestwu Polskiemu Ustawę Konstytucyjną , której zarys stworzony był przez Księcia Adama Czartoryskiego .Językiem oryginału był francuski .Aktami rozwijającymi były statuty organiczne . Były dwa ich rodzaje: wydane przez króla zaraz po ogłoszeniu konstytucji oraz wydawane później należące do kompetencji króla , rady stanu i sejmu (tych nie można było zmieniać bez zgody sejmu ). Aktami niższego rzędu były : dekrety królewskie , postanowienia namiestnika (od 1826 Rady Administracyjnej ) , rozporządzenia komisji rządowych oraz zarządzenia komisji wojewódzkich . Wszystkie organy państwowe działały na zasadzie kolegialności . Królestwo było związane z Rosją unią personalnej . Koronacja na króla Polski i cara Rosji była odrębna . Polityka zagraniczna obydwu państw była wspólna .
Król :
-najwyższa władza w państwie
-nominacje urzędników i dostojników kościelnych
-kierowanie siłą zbrojną i wyłączne prawo zawierania pokoju i wypowiadania wojny
-inicjatywa ustawodawcza , wszelkie akty kontrasygnował minister
-królestwo dziedziczne dla rodziny Romanowów
Namiestnik :
-zastępca króla podczas jego nieobecności
-do 1826r Generał Józef Zajączek- później Rada Administracyjna
-działał w obrębie udzielonych przez króla pełnomocnictw
-prezydowanie w radzie stanu, wydawanie postanowień ,mianowanie urzędników
-po każdym pobycie króla w Warszawie namiestnik dostawał pozwolenie na dalsze sprawowanie urzędu , bo jego władza na czas pobytu króla ustawała .
Rada Stanu :
-dzieliła się na Zgromadzenie Ogólne Rady Stanu(Radę Stanu) i Radę Administracyjną
- zgromadzenie ogólne : namiestnik ,ministrowie , radcy stanu ,oraz referendarze .
-rada administracyjna-ministrowie i inne osoby mianowane przez namiestnika ?organ doradczy monarchy ?gabinet ministrów . ?rozpatrywała sprawy przekraczające właściwość jednego resortu
-po śmierci namiestnika rada przejęła jego kompetencje
Komisje Rządowe:
-Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
-Sprawiedliwości
-Spraw wewnętrznych i policji
-wojny
-przychodów i skarbu
Przy boku króla w Petersburgu przebywał sekretarz stanu-minister bez teki ?pośredniczący kontaktom z Królestwem .
-komisjom podlegał zarząd kraju
-podległe były radzie administracyjnej
-działania komisji : wykonawcze i doradcze
-komisjom rządowym podlegały dyrekcje generalne , urzędy i organy pomocnicze oraz Najwyższa Izba Obrachunkowa i Prokuratura Generalna
Administracja lokalna :
-kraj podzielono na województwa i obwody
-osiem województw a każde z nich podzielono na 4 do 7 obwodów w sumie 39 .
-podział na powiaty miał zastosowanie pomocnicze
-administracja sprawowana była przez komisje wojewódzkie , urzędy municypilane w miastach oraz przez wójtów w gminach .
-komisje podzielone były na resorty i miały czuwać nad wszystkim co ?naród i rzecz publiczną obchodzić może? .
miasta i gminy wiejskie :
-zwierzchność miejska : prezydent municypialności lub burmistrz oraz ławnicy .
-zwierzchność wiejska: wójt gminy . właściciele wsi byli wójtami . Pomocnikami wójta byli sołtysi .
Administracja Powstania Listopadowego
-Rada Administracyjna( rada adm. 6 członków sejmu i później 4 członków towarzystwa patriotycznego )
-od 4 grudnia Rząd Tymczasowy , który powierzył urząd dyktatora gen. Józefowi Chłopickiemu .Dyktator sprawował naczelne dowództwo nad wojskiem .
-21 grudnia ?Chłopicki rozwiązuje Rząd Tymczasowy i powołuje Radę Najwyższą Narodową ,która składała się z 5 członków i dzieliła się na 5 wydziałów.
-18 stycznia 1831-sejm powołuje Rząd Narodowy z Adamem Czartoryskim na czele .
-25 stycznia sejm uchwalił detronizację cara Mikołaja I i likwidację unii personalnej .
-władza wykonawcza została powierzona 6 ministrom
-władzę nad rządem sprawował prezes rady ministrów wybierany przez obie izby sejmu .
-administracja terenowa-komisje wojewódzkie i reszta bez zmian .
-od 17 sierpnia 1831 ?władza rządowa zostanie powierzona prezesowi rady ministrów ,wybieranemu przez połączone izby sejmu . Prezes mianował zastępcę i 6 ministrów ,którzy mieli zasiadać w rządzie tylko z głosem doradczym .
1831-1864
-14 luty 1832 statut organiczny -inkorporacja KP do Rosji ?zachowano tylko oosobny skarb i rząd .
-Rada Administracyjna-przewodniczył jej mianowany przez Cara namiestnik ?tylko funkcje administracyjne .
-Rada Stanu ?podlegała Radzie Państwa Cesarstwa Rosyjskiego ?zlikwidowana w 1841 ,a na jej miejsce powołano Departament do Spraw Królestwa Polskiego w Radzie Państwa
-zlikwidowano sejm
-pozostawiono 3 komisje rządowe ? spraw wewn , sprawiedliwości i przychodów i skarbu
-podział na województwa , obwody , powiaty i gminy ?po unifikacji z Rosją w 1837 województwa przemianowano na gubernie , w 1847 obwody na powiaty , a powiaty na okręgi.
-gubernatorzy i rządy gubernialne i naczelnicy powiatowi .
-od 1836 wymagano znajomości Rosyjskiego w służbie państwowej .
-w miastach rady municypialne przemianowano na magistratury.
-po 1862 r. Wprowadzono ograniczony samorząd terytorialny ?rady gubernialne.
-w gminach wiejskich wprowadzono samorząd :zgromadzenie gminne , wójt, urząd i sąd gminny .
-1864 r. ?Komitet do Spraw Królestwa Polskiego-Petersburg
-Komitet Urządzający-Warszawa ?obywa K. Miały zunifikować z Rosją KP
-1867-zniesiono Radę Administracyjną, Radę Stanu i komisje rządowe .
-1864-język urzędowy Rosyjski oraz Rosyjska administracja i procedura adm.
-zaczęto używać nazwy Priwislinskij Kraj .
-1874-zamiast namiestnika wprowadzono generała-gubernatora warszawskiego .
-nastąpiła całkowita recepcja urzędów Rosyjskich i całej magistratury.
ADMINISTRACJA RZECZPOSPOLITEJ KRAKOWSKIEJ 1815-1846
-organy rządów opiekuńczych ? rezydenci akredytowani przy senacie ?po 1833 otrzymali zwierzchność nad władzami republiki
-ustawa konstytucyjna z 3 maja 1815 , zmieniona przez Konstytucję rozwiniętą z 11 września 1818
-anektowana do Austrii w 1846 po klęsce powstania krakowskiego .Od tego momentu Wielkie Księstwo Krakowskie
-rządem był senat ?prezes i 12 senatorów-ośmiu wybieranych przez Zgromadzenie Reprezentantów i 4 przez U.J. i Kapitułę metropolitarną krakowską .Prezes sprawował funkcje koordynujące pracą senatu oraz zwierzchnictwo nad Dyrekcją policji .
-wydziały senatu : 1) spraw wewn i sprawiedliwości , 2) policji i milicji ,3) Dochodów publicznych i skarbu .
-organem przedstawicielskim było Zgromadzenie Reprezentantów-41 a po 1833 30 członków-sesje raz do roku na 4 tygodnie .
-Urząd Budowniczych , Komitet Ekonomiczny ,Protomedyk , Intendent Dóbr Narodowych, Inspektor Kopalń i Komisja Włościańska .
-wg konstytucji gminy dzieliły się na miejskie i wiejskie . Na czele gminy stał wójt. Pod koniec lat 30 funkcje wójtów przejęli Komisarze Dystryktowi (gminy miejskie ) i cyrkułowi (gminy wiejskie )
ZABÓR PRUSKI 1807-1914
-Wielkie Księstwo Poznańskie ?powstało zgodnie z postanowieniami Kongresu Wiedeńskiego-było integralną częścią Królestwa Prus-oddzielny herb i flaga .
-namiestnik królewski-do 1830 r.-Antoni Radziwiłł ?reprezentacja
-administracyjno-polityczne- nadprezydent prowincji i prezydenci rejencji .
-od 1833 urzędy landratów obsadzane były przez mianowanie przez rejencje (eliminacja Polaków )
-1832-język urzędowy władz-niemiecki
-od połowy XIX w. Całkowite zatarcie odrębności
AUTONOMIA GALICJI
-Królestwo Galicji i Lodomerii ?od 1849 roku jeden z krajów koronnych Habsburgów.
-Dyplom październikowy i Patent Lutowy przyznały autonomię .Powołano Sejm Krajowy i Wydział Krajowy(odpowiednik rządu)
-istniał samorząd powiatowy i gminny-podobnie jak w innych częściach cesarstwa
-1871-powołano Ministra dla Galicji-wchodził w skład austriackiego rządu
-1876-powołano Radę Szkolną Krajową-podlegały jej rady szkolne okręgowe i gminne ?kierowała szkolnictwem ludowym i średnim.
SĄDOWNICTWO ADMINISTRACYJNE
Księstwo Warszawskie
-recypowano wzór francuski (kontynentalny) , w którym było ono oddzielone od sądownictwa powszechnego . S A było dwuinstancyjne i połączone z organami administracji
-Konstytucja Księstwa Warszawskiego zapowiadała utworzenie w każdym departamencie rady interesów spornych (rady prefekturalnej) ,składającej się z 3-5 radców mianowanych przez króla ?sądownictwo administracyjne w I instancji .
-II instancję stanowiła Rada Stanu ? miała prawo konstytucyjne a jako sąd ugruntował ją dekret z 19 września 1810 ? w sprawach umów zawieranych przez ministrów występowała również jako I instancja.
-właściwości: spory między organami administracji albo instytucją publiczną a osobą prywatną .
-tryb postępowania ?strony obowiązywał przymus adwokacki . Termin wniesienia odwołania od decyzji ?3 miesiące od jej doręczenia . Rozprawa była tajna a orzeczenia nazywano decyzjami .
Królestwo Polskie
-utrzymano dotychczasową strukturę i właściwość S A .
-Konstytucja K P z 27 listopada 1815 ? nic nie mówiła o S A , ale podpisane 25 maja 1815 przez Aleksandra I zasady konstytucji mówiły , że sporne sprawy administracyjne przekazane zostają do właściwości zwykłych sądów , lecz utrzymano je ze względów praktycznych-duża ilość zaległych i nowych spraw .
-I instancja ?tymczasowo rady prefekturalne , a od 1817 zarządzające województwami komisje wojewódzkie (od 1837 rządy gubernialne) ?działały do roku 1867
-II instancja ? 1816-1822 ?Delegacja Administracyjna , od 1822 Rada Stanu Królestwa Polskiego . Po zlikwidowaniu Rady Stanu w 1841 funkcję sądu II instancji przejęło w 1842 Ogólne Zgromadzenie Warszawskich Departamentów Rządzącego Senatu. W 1861 funkcje powróciły do reaktywowanej po reformie A. Wielopolskiego Rady Stanu . Po całkowitej likwidacji odrębności KP w 1867 funkcje przekazano I Departamentowi Senatu Rządzącego w Petersburgu .
-właściwość ? utrzymana poprzednia-nie można było wnosić skarg na nadużywanie władzy przez administrację.
II RP
-3 sierpnia 1922 r ustawa o Najwyższym Trybunale Administracyjnym (NTA) ?wzorowana na ustawie z 1875 r o Wiedeńskim Trybunale Administracyjnym . Skład NTA miał być wyłącznie fachowy , uprawnienia kasacyjne , które określała klauzula generalna.
- niższe instancje ?z braku wykształconej kadry i problemów finansowych utrzymano sądownictwo administracyjne pozaborcze na ziemiach zaboru pruskiego . Nigdy nie doszło do rozbudowy i ujednolicenia niższych instancji- istniał model jednoinstancyjny ( austriacki )na ziemiach zaboru rosyjskiego i austriackiego oraz 3 stopniowy na ziemiach byłego zaboru pruskiego .Organizacyjnie połączone były na szczeblu NTA .
NTA :
-skład:- pierwszy prezes , prezesi izb oraz sędziowie . Mianowani na wniosek premiera przez prezydenta . Wszyscy członkowie mieli posiadać wykształcenie prawnicze , a połowa kwalifikacje sędziowskie .
-właściwość ? określała klauzula generalna ?kontrola legalności aktów administracyjnych wydawanych przez organy administracji rządowej i samorządowej , z wyjątkiem spraw przekazanych ustawowo sądom powszechnym ,mianowania na publiczne urzędy i stanowiska, reprezentacji państwa za granicą , działań wojennych , spraw dyscyplinarnych , decyzji wydawanych na zasadzie swobodnego uznania .
Skargę można było wnieść dopiero po wyczerpaniu drogi odwoławczej ?administracyjnej. Termin wniesienia skargi wynosił 2 miesiące od jej doręczenia . Wyroki Trybunału były ostateczne .Trybunał mógł zaskarżoną decyzję utrzymać w mocy , lub uchylić całkowicie lub częściowo .
Niższe instancje :
Były zabór pruski :
1) Wydziały Powiatowe ( miejskie )? I instancja
2) Wojewódzkie Sądy Administracyjne ( Poznań , Katowice , Toruń) ?II instancja
3) Najwyższy Trybunał Administracyjny w Warszawie .
Inwalidzki Sąd Administracyjny (ISA)
Na podstawie ustawy z 26 marca 1935 r na okres przejściowy utworzono ISA przy NTA . Miał on przejąć orzecznictwo w sprawach skarg na decyzje o zaopatrzeniu rentowym i emerytalnym inwalidów wojennych i wojskowych oraz osób po nich pozostałych .
Skład: przewodniczący i sędziowie oddelegowani ze składu NTA oraz ławników powoływanych na rok przez Premiera ( połowa urzędnicy o wykszt. Prawniczym , połowa inwalidzi posiadający średnie wykształcenie wytypowani przez stowarzyszenia inwalidów ) . Nie obowiązywał tu przymus adwokacji a sąd posiadał uprawnienia rewizyjne .
Sądy ubezpieczeń społecznych :
-Prawo o sądach ubezpieczeń społecznych zostało przyjęte 28 lipca 1939 . Dwuinstancyjny system miały tworzyć okręgowe sądy ubezpieczeń społecznych ( z udziałem ławników) oraz Trybunał Ubezpieczeń Społecznych o składzie zawodowym .
Trybunał Kompetencyjny (Trybunał Państwa ) .
-rozstrzyganie sporów o właściwość między organami administracji a sądami administracyjnymi lub innymi sądami .
-utworzony ustawą z 25 listopada 1925 r .
-siedziba :Warszawa , 2 prezesów i 14 członków mianowanych na 5 lat przez prezydenta na wniosek premiera .
PRL:
-1980- NSA ?nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego ?poddany kontroli judykacyjnej Sądu Najwyższego , a jego właściwość określała klauzula enumeratywna . Rozszerzenie uprawnień nastąpiło dopiero po 1990 , a w 1995 weszła w życie nowa ustawa o NSA. Ograniczono zakres nadzoru judykacyjnego SN .
-organizacja : siedziba :Warszawa , dla ułatwienia dostępu od 1981 r tworzono ośrodki zamiejscowe . Prezesa NSA oraz wiceprezesów powoływała Rada Państwa na wniosek Premiera . Prezesów ośrodków zamiejscowych powoływał minister sprawiedliwości w porozumieniu z prezesem NSA . Kandydaci musieli spełniać wymagania sędziowskie ?35 rok życia , co najmniej 10 lat praktyki prawnej.
-właściwość ?zadania określone enumeratywnie . Kontroli sądowej podlegały tylko decyzje administracyjne z zakresu spraw wyliczonych w ustawie .
-niższe sądy administracyjne zostały powołane dopiero w świetle nowej Konstytucji z 1997r ?w pięć lat po jej wejściu w życie .
Sądy Ubezpieczeń Społecznych
-działało w latach 1947-1974 na podstawie przepisów ustawy z 1939 r
-Okręgowe sądu ubezpieczeń społecznych ?I instancja i ławnicy
-Trybunał Ubezpieczeń Społecznych ?działał przy nim rzecznik interesu publicznego .
-od 1974-1985 sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych przekazano okręgowym sądom pracy . W 1985 przekazano je sądom powszechnym .
Spory kompetencyjne
-nie doszło do stworzenia oddzielnych sądów kompetencyjnych aż do 1980r , do kiedy sądy były sędzią we własnej sprawie . W 1980 powierzono rozstrzyganie sporów Kolegium Kompetencyjnemu przy Sądzie Najwyższym . W jego skład wchodziło 3 sędziów SN , przedstawiciel ministra sprawiedliwości oraz ministra właściwego zakresowi sprawy .
2. Organizacja administracji na ziemiach polskich podczas I wojny światowej (1914-8)
3. Administracja w Drugiej Rzeczypospolitej (1918-39)
Struktura administracji w pierwszych latach po odzyskaniu niepodległości. Zagadnienia administracyjne w ustawach zasadniczych z 1921 i 1935. Organizacja administracji centralnej. Administracja terytorialna (administracja rządowa i samorząd). Administracja ogólna (przed i po unifikacji z 1928) i specjalna. Samorząd terytorialny (przed i po unifikacji z 1933). Sądownictwo administracyjne. Kształt terytorialno-administracyjny państwa. Projekty reformy administracji publicznej.
Administracja rządowa
Były zabór rosyjski :
-1919 organizacja urzędów powiatowych ?komisarze ludowi na czele , przekształcono w starostwa ze starostami mianowanymi przez MSW ?administracja państwowa i nadzór nad samorządem .
-sierpień 1919 ?województwa i wojewoda mianowany przez naczelnika państwa .Pomocniczym organem była Rada Wojewódzka .
-Warszawa, Łódź i Lublin uzyskały organizację odrębną z komisarzami rządowymi . Komisarz Warszawy podlegał bezpośrednio MSW
-na obszarze Wileńszczyzny powołano urząd Delegata Rządu ?później Komisarza Rządu i w końcu Wojewody (1925) .
Były zabór austriacki :
-1918-Kraków- Polska Komisja Likwidacyjna ?miano podzielić na powiaty , ale wobec sprzeciwów namiestnictwa przywrócono stan poprzedni ?starostwa ze starostami
-marzec 1919 ?Generalny Delegat Rządu dla byłej Galicji ?przejął kompetencje byłego namiestnika
-1920-organizacja jak w byłym K.P.-utworzono 4 województwa i podzielono je na powiaty .
Były zabór pruski :
-1918 ?Naczelna Rada Ludowa ?wprowadziła starostów jako naczelników powiatów ?obok niemieckich landratów .
-1919-po traktacie wersalskim zorganizowano na nowo dzielnicę pruską-powstały 2 województwa ?poznańskie i pomorskie .Granice powiatów pozostały takie same jak wcześniej a uprawnienia starostów oparto na pruskiej ustawie z 1879r.
-utworzono ministerstwo byłej dzielnicy pruskiej-miało zmienić przepisy pruskiej administracji ?zlikwidowano je w 1922r.
Autonomia Śląska :
-województwo śląskie utworzono w 1920 r- ustawa konstytucyjna Sejmu Ustawodawczego z 1920r. (statut organiczny ) .
-województwo posiadało własny Sejm (Sejm Śląski )-prawo stanowienia ustaw z wyjątkiem spraw zagranicznych i wojskowych .
-wprowadzono odrębny Skarb Śląski
-Rada Wojewódzka-organ wykonawczy ?wojewoda i pięciu członków wybranych przez sejm śląski . Wojewodę mianował naczelnik państwa , a później prezydent .
Autonomia została wprowadzona przed wytyczeniem granicy polsko-niemieckiej w celu zmniejszenia wpływów strony niemieckiej .
SAMORZĄD TERYTORIALNY
Samorząd gminny :
-istniał na terenie całego kraju w momencie odzyskiwania niepodległości
-1918-rada gminna i wójt-12 osób wybieranych przez zgromadzenie gminne ?głownie zajmowała się budżetem i kontrolowała wójtów .
Samorząd gmin miejskich :
-istniał na wszystkich ziemiach ?od 1918 gmina stała się samodzielną jednostką terytorialną na podstawie dekretu z 1918
-rady miejskie ?wybierane w demokratycznych 5-przymiotnikowych wyborach .
-magistrat-organ wykonawczy ?burmistrz(prezydent) , jego zastępcy oraz ławnicy(1/10) składu rady miejskiej .
SAMORZĄD POWIATOWY
-wprowadzony w latach 1918-1919 na ziemiach byłego KP ,istniał na obszarze całego kraju z wyjątkiem Śląska Cieszyńskiego .
-organami były sejmiki powiatowe a wybieranym (na 3 lata )przez nie organem wykonawczym był wydział powiatowy ?na ich czele stał starosta
-na ziemiach b. Zaboru austriackiego samorząd nie funkcjonował . Jego organy rozwiązano a na ich miejsce powołano zarządy tymczasowe ze starostami jako komisarzami na czele .
SAMORZĄD WOJEWÓDZKI
-sejmiki wojewódzkie i wydziały wojewódzkie .-zgodnie z ustawą o samorządzie wojewódzkim z 1922 , wydaną na podstawie konstytucji marcowej . Ustawa ta nigdy nie weszła w życie .
KONSTYTUCJA MARCOWA :
-zasada dekoncentracji w adm. Państwowej ?wyposażenie w pewien zakres kompetencji terenowych organów administracji państwowej
-zespolenie organów adm państwowej ?w jednym urzędzie i pod jednym zwierzchnictwem .
-zasada udziału obywateli w sprawowaniu władzy ?wybory do sejmików i innych organów samorządowych .
Samorząd:
-autonomia samorządu
-jednostki podziału terytorialnego miały stanowić jedn. samorządu terytorialnego
-rady obieralne miały stanowić w sprawach należących do samorządu
-państwo nadzorowało działalność samorządu , poprzez ?wydziały samorządu wyższego szczebla? ?sądownictwo administracyjne .
Treść konstytucji wskazywała na zamiar decentralizacji adm. Publicznej , lecz przez możliwość regulacji większości spraw w zakresie ustawodawstwa sprawiło , że rzeczywisty kształt adm odbiegał od zasad konstytucyjnych .
KONSTYTUCJA KWIETNIOWA :
-rozdział X Administracja państwowa
-adm stanowiła służbę publiczną
-w skład adm państwowej włączono także samorząd gospodarczy i terytorialny , co spowodowało ograniczenie samodzielności organów samorządu terytorialnego .
Samorząd :
-gminny , powiatowy i wojewódzki .
-akty samorządów aby miały status wiążącej normy prawnej musiały być zatwierdzone przez organ nadzorczy .
-nadzór nad samorządem sprawował rząd .
ADMINISTRACJA CENTRALNA
Rada Ministrów- ministrowie pod przew. Prezesa , mianowani przez prezydenta .:
-uzgadnianie dział. Adm. Ministrów
-rozpatrywała sprawozdania ministrów
-zatwierdzała statuty organizacyjne ministerstw .
Ministrowie : -zasady org. Ministerstw ustalono w 1926r. Dzieliły się na departamenty z dyrektorami na czele , a te z kolei na wydziały z naczelnikami . Liczba oraz kompetencje departamentów były określane przez ich statuty .Ministra zastępowali podsekretarze stanu . Konstytucja marcowa podporządkowała ministrom urzędy centralne ( Główny Urząd Miar , GUS ) .
ADMINISTRACJA PO UNIFIKACJI
-na podstawie rozporządzenia prezydenta z 19 stycznia 1928r .-kraj podzielono na 16 województw ,a te z kolei na powiaty , Warszawa była oddzielną jednostką na prawach województwa .
organy administracji ogólnej :
-Wojewoda : mianowany przez prezydenta na wniosek RM , podlegał pod względem osobowym MSW , a pod względem służbowym ministrowi właściwemu dla zakresu sprawy. Wojewoda koordynował działanie administracji zgodnie z polityką rządu-jako przedstawiciel rządu ,reprezentował rząd w województwie . Jego obowiązkiem było zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego . Stał na czele urzędu wojewódzkiego . Udział czynnika obywatelskiego to : Rada wojewódzka ?członkowie delegowani przez organy samorządu powiatowego pod przew. wojewody . Warszawa była podzielona na powiaty grodzkie ze starostami grodzkimi na czele ?tutaj - Komisarz rządu-równy wojewodzie oraz magistrat m.st. Warszawy .
-Starosta ? na czele adm. powiatowej ?podlegali wojewodom a mianowani byli przez MSW . współdziałały z nim sejmiki (rady) powiatowe . Od 1932 r istnieli starostowie grodzcy ?administracja w miastach wydzielonych , większych niż 75 tys. mieszkańców .
FUNKCJE ADM :
-nadzór nad zgromadzeniami i stowarzyszeniami ?na podst. Prawo o stowarzyszeniach z 1932r (stowarzyszenia zwykłe , zarejestrowane , wyższej użyteczności ) .
-Kontrola prasy ? prawo prasowe ?regulacja trybu powstawania i prowadzenia działalności wydawniczej ?regulacje z lat 1926, 1927 i 1938. Za przestępstwo prasowe groziła nawet konfiskata lub zajęcie zakładu ?na polecenie organów administracji przy zatwierdzeniu sądu okręgowego .
ADMINISTRACJA SPECJALNA
Administracja Wojskowa :- zwierzchnictwo sił zbrojnych leżało w gestii prezydenta , a w czasie pokoju przekazywał je ministrowi spraw wojskowych oraz generalnemu inspektorowi sił zbrojnych i podległym im organom .Generalny inspektor sił zbrojnych w czasie wojny miał objąć stanowisko naczelnego wodza ,któremu podlegał mu Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych oraz Sztab Główny . Kraj został podzielony na 10 okręgów korpusów ,którymi kierowali dowódcy okręgów .
Administracja Szkolnictwa .
-kraj podzielono na 10 okręgów szkolnych z kuratorami na czele .Okręgi dzieliły się na obwody szkolne z inspektorami szkolnymi .
-unifikacja szkolnictwa nastąpiła w 1932 r ?szkoły podstawowe-powszechne , średnie i wyższe .
Administracja wyznaniowa :
-minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego .na terenie województwa-wojewoda .
-związki podzielono na uznane i nieuznane(korzystające z prawa wolnego wyznawania wiary)
-z kościołem Rzymskokatolickim podpisano w 1925 konkordat .
Administracja przemysłowa :
-kierował nią minister przemysłu i handlu ? I instancja to starostowie i zarządy miejskie w miastach wydzielonych , II instancja to wojewodowie .
Administracja rolnictwa :
-Państwowy Bank Rolny
-Minister rolnictwa ?wojewodowie- i starostowie .
-Minister reform rolnych ?okręgowe i powiatowe urzędy ziemskie .
Administracja Górnictwa :
-okręgowe urzędy górnicze i wyższe urzędy górnicze
-orzecznictwo- Kolegium Górnicze
SAMORZĄD TERYTORIALNY PO UNIFIKACJI
-jednolita adm. samorządowa ?1933 na mocy ustawy o częściowej zmianie ustroju samorządu terytorialnego ( ustawa scaleniowa ) .
-organy podzielono na wykonawcze i zarządzające oraz na stanowiące i kontrolujące .
-ustawa przewidywała zespolenie organów administracji ogólnej i organów wykonawczych samorządu na szczeblu powiatu i województwa (pod przewodnictwem starosty i wojewody ).
-kompetencje organów uchwalających wyliczono w ustawie enumeratywnie , a w razie niepewności obowiązywała zasada domniemania kompetencji na rzecz organów wykonawczych .
-uprawnienia samorządu : obowiązki własne i poruczone .
-dla zadań wym. Dużych nakładów finans. Mogły być tworzone związki celowe posiadające osobowość prawną .
Samorząd gminny :
-gminy jednostkowe i gminy zbiorowe (składające się z gromad )
-samorząd gromadzki : rada gromadzka lub w mniejszych zebranie gromadzkie .
-organ uchwalający ?rada gmina ?wybory jawne i pośrednie .
-organ wykonawczy zarząd gminny ?wójt i ławnicy ?wybierany przez radę .
-czynnik fachowy ?sekretarz gminy
-gminy miejskie-rady miejskie ?wybory powszechne , i zarząd miejski (burmistrz i ławnicy) .
Samorząd powiatowy :
-działał w powiatach i miastach wydzielonych
-organy uchwalające ?rady powiatowe ?wybory pośrednie i jawne przez rady gminne .
-organ wykonawczy-wydział powiatowy ?6 członków i starosta wybierany przez radę powiatową .
-Związek Powiatów-dobrowolnie zrzeszał większość istniejących powiatów .
Funkcje samorządu terytorialnego :
-wg ustawy z 1933 mógł działać tylko gdy ustawa wyraźnie go do tego upoważniała
-własny zakres to : sprawy gospodarcze , kulturalne , oświatowe , zdrowia publicznego , zaspokajania potrzeb mieszkańców .
Nadzór nad samorządem terytorialnym :
-MSW , wojewodowie , starostowie i organy wykonawcze samorządu wyższego stopnia .
-zarząd gminy mógł wstrzymać wykonanie uchwały rady gminy
Samorząd gospodarczy i zawodowy :
-przymusowe zrzeszenie osób prowadzących działalność gosp. W danej dziedzinie :
-przemysłowo ?handlowy
- rzemieślniczy
- rolniczy
- jednostki samorządu gosp to :
-Izby przemysłowo handlowe , rolnicze i rzemieślnicze
- izby były powoływane przez Radę Ministrów
-zadania : reprezentacja i obrona interesów gospodarczych członków izb , popieranie inicjatyw rozwijających daną dziedzinę
Samorząd zawodowy :
-organizacje skupiające wolne zawody : Izby adwokackie , lekarskie, notarialne , aptekarskie .
-na czele każdej izby stały izby naczelne .
PROJEKTY REFORMY ADMINISTRACJI W II RP
1.Komisja dla Usprawnienia Administracji Publicznej ?1928-193 (Maurycy Jaroszyński ) :
-problemy kwalifikacji funkcjonariuszy adm publ
-propozycja zmiany podziału na województwa w celu zatarcia dawnych granic zaobrców
-podział kraju dla administracji specjalnej
-powiększenie powiatów i gmin
-rozbudowa Prezydium Rady Ministrów-zwiększenie pozycji premiera
-unowocześnienie ministerstw
-zespolenie władz adm w niższych instancjach w rękach starostów i wojewodów
-propozycje nie zostały wprowadzone w życie , z powodu odmiennego zdania obozu rządzącego ?sanacji oraz z powodu kryzysu gospodarczego .
POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE
-pierwsze lata-przepisy państw zaborczych
-2 sierpień 1919 ?przepisy o władzach adm II instancji
-Najwyższy Trybunał Administracyjny
-1926 ? powołano komisję przy Prezydium Rady Ministrów dla opracowania projektu ustawy o postępowaniu adm . ?Rozporządzenie o postępowaniu administracyjnym z 22 marca 1928r (obowiązywało ze zmianami do 1960 r )
Rozporządzenie normowało tryb wydawania decyzji adm przez organy adm samorządowej i rządowej .
-1928 ?przepisy o postępowaniu przymusowym i karno-administracyjnym
Postępowanie przymusowe :
-określały zasady działania w celu wykonania decyzji adm ? organ I instancji (starosta) mógł w celu przymuszenia zastosować karę pieniężną , egzekucję na majątku , wykonanie zastępcze i przymus bezpośredni . Od orzeczenia starosty przysługiwało odwołanie do organu wyższej inst.
Postępowanie karno-administracyjne :
-określało tryb dochodzenia i karania wykroczeń( do 3 tys złotych lub do 3 mies aresztu) przez organy administracji ogólnej . Osoba skazana mogła żądać skierowania sprawy na drogę sądową
Funkcjonariusze adm publ :
-ustawa o państwowej służbie cywilnej z 1922r (pragmatyka służbowa)
-podział :urzędnicy i niżsi funkcjonariusze
-ust określała : tryb zatrudniania i zwalniania , awansu , uprawnienia urlopowe , uposażenie , obowiązki i zasady odpowiedzialności dyscyplinarnej .
-urzędnicy byli mianowani ?tylko wyjątkowo była spisywana umowa o pracę .Urzędnika mianowanego można było zwolnić tylko przez orzeczenie komisji dyscyplinarnej , lub przeniesienie w stan tzw. Nieczynny przez min 6 miesięcy
KONTROLA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
1.kontrola parlamentarna
-sprawowana przez sejm i senat ? ministrowie odpowiadali konstytucyjnie lub parlamentarnie.
-wykorzystywano interpelacje czyli zapytania poselskie
-ważnym elementem kontroli było uchwalanie i wykonywanie budżetu .
-Komisja Kontroli Długów Państwa
2.Kontrola państwowa :
-NIK (1919) oraz Okręgowe Izby Kontroli
-NIK : prezes (mianowany przez prezydenta na wniosek RM) , który za działalność odpowiadał przed parlamentem , wiceprezesi i dyrektorzy departamentów mianowani przez prezydenta na wniosek prezesa NIK .
-kontroli podlegały wszystkie jednostki adm państwowej , samorządowej, stowarzyszenia i fundacje działające z dotacji lub z gwarancją finansową Skarbu Państwa .
Kontrola sądowa:
-NTA , niższe sądy administracyjne na terenie byłego zaboru pruskiego .
-od 1935 Inwalidzki Sąd Administracyjny-na czas przejściowy , sprawy rentowe
-sądy ubezpieczeń społecznych nie zostały utworzone ze względu na wybuch wojny .
WYBUCH WOJNY :
-naczelny wódz-rydz śmigły ?udzielanie wytycznych i instrukcji rządowi w sprawach związanych z obronnością i działaniami wojennymi .
-władze wojskowe uzyskują uprawnienia organów administracji I i II instancji
- powstaje urząd Głównego Komisarza Cywilnego ?na terenie działań zbrojnych przejął kompetencje władz w zakresie adm. rządowej . ? w terenie działali komisarze cywilni dla zapewnienia współpracy wojewodów z władzami wojskowymi .
-wprowadzono stan wyjątkowy ?RM uzyskała prawo do zawieszania konstytucyjnych swobód obywatelskich i korzystania z uprawnień przysługujących w stanie wojennym .
-wprowadzono straże miejskie i gminne ,które wraz z policją miały chronić obiekty o znaczeniu wojskowym .
-władze wojskowe upoważniono do wprowadzania ciężarów osobistych i rzeczowych .
-po internowaniu w Rumunii rządu i prezydenta , prezydent wyznaczył zgodnie z konstytucją swojego następcę (W . Raczkiewicz)
-2 listopada prezydent rozwiązał sejm i senat a 9 grudnia powołał Radę Narodową (opinio dawstwo , ) istniała dalej Rada Ministrów. W listopadzie 1939 powołano Komitet Ministrów dla Spraw Kraju . W 1941 powołano Biuro Prac Politycznych , Ekonomicznych i Prawnych ?przygotowanie materiałów na konferencję pokojową .
Ziemie pod okupacją raziecką :
-Zarządy Tymczasowe podległe terenowym jednostkom NKWD
-część ziem wschodnich (Białystok i Lwów) zostało włączone przez Radę Najwyższą ZSRR do republik radzieckich .
-29 listopada 39 wszystkim na terenach włączonych nadano obywatelstwo radziecki .
-wprowadzono radziecki aparat administracyjny , wymiar sprawiedliwości i aparat partyjny .
Ziemie pod okupacją niemiecką :
Ziemie wcielone do Rzeszy :
-1 września włączono ustawą Reichstagu Gdańsk
-8 października dekretem Hitlera włączono pomorze , część ziem centralnych z Łodzią i Ciechanowem oraz suwalszczyznę.
-centralnym urzędem dla ziem wcielonych był MSW .
-na czele adm okręgu stał Namiestnik .
-administracją rejencji kierował prezes rejencji , administracją powiatu wiejskiego ?starosta , a miejskiego burmistrz .
-organy policji i SS .
-wszystkie urzędy sprawowane były przez Niemców .
Generalne Gubernatorstwo :
-własna waluta (złoty) wyd przez Bank Emisyjny .
-utrzymano w mocy przepisy prawa polskiego ?nie zmienione przez niemców .
-od końca 1939 rozpoczęły działalność sądy polskie I instancji (pod nadzorem niemieckich i tylko w sprawach Polaków) .
-język urzędowy ?niemiecki , w kontaktach z Polakami dopuszczono Polski , a w Galicji ukraiński .
-GG=>dystrykty=>powiaty miejskie i wiejskie .
-na czele GG stał generalny gubernator Hans Frank ( komisarz do spraw obrony rzeszy i przywódca NSDAP na podległym mu terenie ) ?cała adm leżała w jego ręku .
-organ doradczy i wykonawczy to Urząd Generalnego Gubernatora ?od 1940 nazywany rządem , kierowany przez sekretarza stanu .
-dystrykty ?szefowie dystryktów-od 1940 gubernatorzy ?podlegali GG
-powiaty ?starostowie powiatowi i miejscy .
-utrzymano polskie organy wykonawcze w miastach (burmistrzowie) i gminach wiejskich (wójtowie) ,którym podlegały ZARZĄDY miejskie i gminne . Wójtowie i burmistrzowie byli powoływani przez gubernatorów dystryktów .
-administracja pocztową i kolejową utrzymano , ale nałożono na nią nadzór niemiecki .
-Wyższy dowódca ss i policji ?kierował policją .
-utrzymano policję polską (granatową) a na terenach wschodnich policję ukraińską .
POLSKIE PAŃSTWO PODZIEMNE :
-dwa piony ?cywilno-polityczny oraz wojskowy
-Służba Zwycięstwu Polski-a od grudnia 39 Związek Walki Zbrojnej-pion wojskowy
-1942 zwz przemianowano na AK-jej organem była Komenda Główna , a jej strukturę terenową dostosowano do przedwojennego podziału adm (okręgi , obwody i placówki)
-delegat rządu na kraj , delegaci okręgowi i powiatowi ?organizacja administracji podziemia . W kwietniu 1944 delegat rządu uzyskał rangę ministra i wicepremiera .
-aparat pomocniczy stanowiła delegatura samorządu podzielona na resortowe departamenty , które miały zbierać materiały na podstawie których mógł wykonywać decyzje , kierować i przygotować personel do objęcia urzędów po wyzwoleniu , opracowywać projekty ustaw .
-delegatura organizowała komórki administracji zastępczej w województwach , powiatach i gminach .
-POLICJA- Państwowy Korpus Bezpieczeństwa
-jako przeciwwaga dla PKWN delegat powołał Krajową Radę Ministrów .
-31 Grudnia 1943 powołano KRAJOWĄ RADĘ NARODOWĄ (KRN) ?opierała się na systemie terenowych rad narodowych ?wojewódzkich , powiatowych , miejskich i gminnych .
4. Administracja w Polsce Ludowej (1944-89)
Struktura administracji centralnej (1944-52). Administracja terytorialna (1944-50). Likwidacja samorządu terytorialnego(1950). Zagadnienia administracyjne w ustawie zasadniczej PRL (1952). Administracja centralna (do 1989). Administracja terytorialna (przed i po reformach z lat 1972-5). Sadownictwo administracyjne (od 1980). Przywrócenie samorządu terytorialnego na szczeblu gminy (1990). Ewolucja kształtu terytorialno-administracyjnego państwa.
Administracja centralna w latach 1944-1947
-władzę na terenach wyzwolonych w imieniu Krajowej Rady Narodowej objął PKWN
-PKWN-przewodniczący (E.Osóbka-Morawski) i dwóch wiceprzewodniczących .
-administrację podzielono na resorty , którymi zarządzali kierownicy resortów (14) .
-1 grudnia 1944 utworzono Rząd Tymczasowy a resorty przemianowano na ministerstwa .
1947-1952
-1947-Mała Konstytucja ?nie określała struktury wewnętrznej rządu , odsyłając w zakresie ilości , kompetencji i wzajemnych ministerstw do ustawy, która nigdy nie została wydana.
-w małej Konstytucji premier nie tylko przewodniczył RM , ale stał na jej czele.
-niekonstytucyjnym organem , który sprawował całą władzę było Prezydium Rządu , w skład którego wchodzili prezes i wiceprezesi RM , podsekretarz stanu oraz fakultatywnie inni ministrowie . Prezydium obradowało pod przewodnictwem Prezydenta RP ,który był przewodniczącym Rady Państwa , i I sekretarzem PZPR .
-zadania Prezydium Rządu : kierowanie pracami rządu i zastępowanie go w sprawach ważnych .
-rozbudowano system ministerstw branżowych ?w związku z wykonaniem planu sześcioletniego .
-Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów-organ pomocniczy i doradczy dla i przy RM .
-Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego ?przejęcie i scentralizowanie kompetencji w sprawach gospodarczych ?naczelny organ planowania gospodarczego . Komisja była jednoosobowa ,a jej przewodniczący był faktycznym zwierzchnikiem ministrów zarządzających resortami gospodarczymi .
1952-1989
-Konstytucja PRL z 1952r odrzuciła klasyczny trójpodział władz i dzieliła je na : organy władzy państwowej , administracji państwowej i sądowe .
RADA MINISTRÓW:
-naczelny wykonawczy i zarządzający organ administracji państwowej
-funkcje: kierowniczo ?koordynacyjne w stosunku do pozostałych naczelnych organów administracji , oraz określała stosunek działania całego aparatu administracyjnego .
-skład : Premier , jako przewodniczący , ministrowie oraz przewodniczący określonych ustawowo komisji i komitetów ustanowionych jako naczelne organy administracji państwowej ? przejściowo wchodził również prezes NIK. Prezesa i członków rady powoływał sejm .
-nowela z 1976 r traktowała premiera jako naczelny organ administracji .
Prezydium Rządu:
-Konstytucja 1952 nie mówiła nic o prezydium , a w 1957 r zostało ono zlikwidowane , bo ograniczało rząd , zostało przywrócone w 1969 uchwałą RM .
-rangę naczelnego organu administracji uzyskało w noweli z 1976r.
Ministrowie:
- naczelne organy administracji , kierujące jej określonymi działami .
-powoływani i odwoływani przez sejm , między kadencjami Rada Państwa na wniosek RM.
-podlegały im ministerstwa tworzone w drodze ustawy
-zasada jednoosobowego kierownictwa ministerstw
-zasada częściowej kolegialności w pracy ministerstw ? 1950-kolegia ministerstw jako organy opiniodawczo ?doradcze
Komisje i Komitety :
-naczelne organy administracji
-kolegialne i działające przy RM ?ich przewodniczący wchodzili w jej skład.
-przestały istnieć w latach ?80 .
Urzędy centralne :
-nie były naczelnymi organami administracyjnymi
-podlegały premierowi lub poszczególnym ministrom ?ich kierownicy nie wchodzili do RM
==
-przez cały okres PRL ministrów i ministerstw nie określono ustawowo
-niezależnie od ustawowego zakresu administracji centralnej podlegała ona kierownictwu PZPR ?wydziały istniejące w Komitecie Centralnym PZPR dublowały poszczególne resorty rządowe ?obowiązywała nomenklatura partyjna na stanowiskach państwowych.
ADMINISTRACJA TERENOWA W LATACH 1944-1990
1.lata 1944-1950
-statut tymczasowy KRN i ustawa z 11 września 1944 tworzyły podstawy do uczynienia z rad narodowych podstawowych ogniw . Zrezygnowano z nich pod koniec 1944 ?powrócono w 1950.
-od sierpnia 1944 zaczęto odbudowę organów administracji rządowej ?o przedwojennej strukturze . Dekret PKWN z 23 listopada 1944 restytuowano samorząd terytorialny powiązany z radami narodowymi ,którym przyznano zadania organów uchwałodawczych samorządu . Wprowadzono nowość w postaci samorządu terytorialnego na poziomie województwa . Wystąpił dualizm w