Transport - rodzaje

Transport (łac. transportare przenieść; przewieźć), przemieszczanie ludzi, ładunków (przedmiot transportu) w przestrzeni przy wykorzystaniu odpowiednich środków (środków transportu). Transport to, obok łączności, dział gospodarki, które zwiększają użyteczność dóbr poprzez ich przemieszczanie w przestrzeni.
Z punktu widzenia ekonomii transport polega na odpłatnym świadczeniu usług, których rezultatem jest najczęściej przemieszczenie osób i ładunków.

Podział transportu ze względu na rodzaj:
• środowiska, w którym się odbywa:
o lądowy
 naziemny
 nadziemny (np. napowietrzna kolej linowa)
 podziemny (np. metro)
 szynowy (kolej)
 bezszynowy (transport samochodowy)
o wodny
o powietrzny
o przesyłowy (rurociągowy, przewodowy lub przenośnikowy)
o miejski (transport miejski)
o wewnątrzzakładowy
• środki transportu:
o transport daleki
 kolejowy
 kołowo-drogowy
 linowy
 lotniczy
 wodny śródlądowy
 morski
 mieszany
 multimodalny
 intermodalny
 kombinowany
 specjalny (gąsienicowy, poduszkowy, kroczący)
o transport bliski
 dźwigowy
 wózkowy
 przenośnikowy
Klasyfikacja nie uwzględnia transportu przy użyciu zwierząt (jucznych, pociągowych) i ludzi (tragarze, rykszarze). Określenie transport używane jest również odnośnie przesyłu informacji i energii, choć nie jest w pełnym znaczeniu transportem.
Transport należy do sektorów gospodarki o najbardziej szkodliwym wpływie na środowisko naturalne i zdrowie. Na poziomie Unii Europejskiej podejmuje się skoordynowane działania na rzecz ograniczenia tego szkodliwego wpływu poprzez integrację polityki transportowej z polityką ekologiczną. Efektem tych działań jest m. in.: zaostrzanie norm dotyczących emisji spalin, promocja alternatywnych źródeł energii (Biopaliwa, CNG, LPG), oraz promocja środków transportu o mniejszym stopniu zużycia paliwa na tonę przewożonego ładunku (np. transport multimodalny, transport wodny śródlądowy).

Transport kolejowy.
W Polsce transport kolejowy zaczął rozwijać się od połowy XIX wieku kiedy to otwarto pierwszą w kraju linię kolejową między Wrocławiem a Oławą w 1841r.Potem w kolejności oddawano do użytku
następne odcinki:
- 1846 r. - Warszawa – Rogów będący fragmentem linii Warszawa –Wiedeń,
- 1846 r. – Szczecin – Krzyż,
- 1847 r. – Kraków – Mysłowice.
- 1858 r. – Kraków – Lwów,
- w latach 1918 –1939 wybudowano główne linie łączące terytoria zaborów: Warszawa – Poznań, Warszawa – Kraków, GOP – Poznań, GOP – Gdynia. Powstała również magistrala węglowa ( wybudowana w latach 1928-33 biegnąca przez Herby, Karsznice, Inowrocław, Kościerzyna, Gdynia.
- po 150 roku wybudowano linię Skierniewice – Łuków, Zawiercie – Grodzisk Mazowiecki oraz linię hutniczo- siarkową ( jest to linia od granicy z Ukrainą do Huty „Katowice”, jest ona szerokotorowa tzn. rozstaw kół jest większy o kilka centymetrów od normalnego)
Długość linii kolejowych wynosi ponad 23 000 km przy czym od 1985 roku zaznacza się spadek o około 15 %. 49,8 % stanowią linie zelektryfikowane. 57,4 % stanowią linie jednotorowe.
Wykształcenie ( gęstość sieci) mierzymy długością linii kolejowych na 100 km².
W porównaniu do innych krajów Europy, gęstość kolei była następująca:
Czechy – 12,0 km/100 km² Hiszpania – 2,4
Niemcy – 11,7, Rosja – 0,5
Wielka Brytania – 6,9 Polska – 7,1
Jak widać gęstość kolei w Polsce jest wyższa niż w państwach o urozmaiconej rzeźbie i niż w państwach dużych obszarowo. Niższa lub na podobnym poziomie jak w państwach o wysokim stopniu rozwoju przemysłowego.

Zróżnicowanie gęstości sieci kolejowej w Polsce:
- najwyższe ponad 10 km/100km² w województwach: śląskim – 14,7, dolnośląskim, opolskim
- najniższe – województwo podlaskie – 4,1, mazowieckie – 5,0 km/ 100 km²

Przyczyną takiego zróżnicowania są :
- historyczne – nawiązuje do granic zaborów ( Prusy budowały dużo linii kolejowych w terenach
przygranicznych, Rosja działała odwrotnie,
- gospodarcze – tereny lepiej rozwinięte gospodarczo mają mocniej rozwiniętą sieć kolejową.

Transport kolejowy przewozi około 15% towarów i prawie 28 % pasażerów. Średnia odległość przewozu 1 tony wynosi średnio niewiele ponad 300 km. Trakcja elektryczna przewozi 93 % ładunków i 82 % pasażerów.
W strukturze przewozów dominuje: węgiel kamienny prawie 50% przewozu, ponadto rudy, metale i wyroby z metali, ropa naftowa, surowce mineralne.

Linie kolejowe o największym natężeniu ruchu:
- Górny Śląsk – Karsznice – Bydgoszcz- Gdynia tzw. Magistrala Węglowa,
- Katowice – Piotrków Trybunalski – Warszawa,
- Górny Śląsk – Tunel – Kielce – Radom,
- Górny Śląsk – Ostrów Wielkopolski – Poznań – Krzyż – Szczecin,
- Kunowice – Poznań – Skierniewice – Terespol,
- Szczecin – Zielona Góra – Wrocław – Katowice – Kraków – Medyka,
- Hrubieszów – Tarnobrzeg – GOP ( LHS).
Tendencje zmian:
- spadek długości linii kolejowych ( niektóre linie kolejowe likwidowane)
- spadek liczby lokomotyw ( zwłaszcza parowych) i wagonów
- wzrost długości linii zelektryfikowanych,
- spadek ilości przewożonych towarów i osób.

Zalety i wady transportu kolejowego:
- możliwość przewożenia dużych ilości ładunków na duże odległości,
- niskie koszty eksploatacji,
- duża masa pociągu w stosunku do przewożonych towarów,
- konieczność budowy bocznic lub dodatkowy przeładunek towaru,
- mała prędkość techniczna pociągu ( w Polsce pociągu osobowego 60 km/godz. a towarowego
44 km/godz.) a jeszcze mniejsza prędkość handlowa ( rzeczywista).

Transport samochodowy.

Odbywa się on przede wszystkim na drogach o utwardzonej nawierzchni, których w Polsce jest około 250 000 km. Z tego 84 % o nawierzchni ulepszonej ( asfaltobetonowej). Szacuje się, że istnieje około 1 000 000 km dróg prywatnych ( najczęściej gruntowych).
Gęstość dróg publicznych o twardej nawierzchni wynosi w kraju 77,4 km / 100 km². W porównaniu do wybranych krajów Europy większą mają: Belgia – 472, Czechach, Danii, Francji, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Włoszech.
Mniejsza gęstość w Białorusi, Finlandii, Szwecji, Ukrainie i na Węgrzech.
Zróżnicowanie w Polsce:
- najwyższą gęstość mają województwa- śląskie – ponad 150 ze względu na dobrze rozwinię
ty przemysł oraz małopolskie – wysoka gęstość zaludnienia, duże wsie, znaczny odsetek ludności
wiejskiej.,
- najniższa poniżej 60 km / 100km² województwo lubuskie, podlaskie, warmińsko – mazurskie, zachodniopomorskie ze względu na małą gęstość zaludnienia.

Autostrada - droga o ulepszonej nawierzchni, która nie krzyżuje się z innymi drogami na jednym poziomie, przeznaczona do szybkiego ruchu drogowego.

Mieliśmy ich około 300 km z czego tylko 60 km spełnia normy stawiane w państwach Unii Europejskiej. Był nim odcinak autostrady z Krakowa do Katowic. Od 1994 roku powstało w Polsce zaledwie 80 km autostrad. Odcinki obecnie powstających autostrad są: Piotrków Trybunalski – Głuchów,(A1), Września Konin (A2), Katowice – Kraków.

Planowane autostrady w Polsce:
- w 1994 roku rozpoczęto realizować plan budowy autostrad i dróg ekspresowych. Zakładał on powstanie do 2010 roku 2 600 kilometrów autostrad. W lipcu 2000 roku został on zmodyfikowany
- przyjmuje się, że do 2015 na terenie Polski będzie wybudowane około 1 900 km autostrad.
* A 1 ma usprawnić przejazd z południa na północ Europy. W Polsce będzie przebiegać od granicy z
Czechami przez Katowice, Piotrków Trybunalski do Gdańska.
* A 2 - ma udogodnić przejazd z Europy Zachodniej do Białorusi i Rosji. W Polsce będzie przebiegać
od granicy z Niemcami przez Poznań, Konin, Warszawę, Siedlce do granicy z Białorusią.
Autostrady A1 i A2 będą przecinały się w Strykowie koło Łodzi.
• A 3 - planowany przebieg w Polsce od granicy z Czechami przez Zieloną Górę, Gorzów
Wielkopolski do Szczecina.
• A 4 – ma połączyć Niemcy z Ukrainą. W Polsce ma przebiegać od granicy z Niemcami przez
Wrocław, Opole, Katowice, Kraków, Tarnów, Rzeszów, Przemyśl do granicy z Ukrainą.
• A 8 - Legnica – Łódż.

Problemy i tendencje zmian w transporcie samochodowym w Polsce.
- spadek przewozu towarów w stosunku do 1985 roku wywołany regresem gospodarki,
- od 1995 roku obserwuje się tendencje wzrostowe,
- spadek przewozu osób transportem publicznym ( większa możliwość kupna samochodu),
- szybki wzrost motoryzacji, ( zatłoczenie dróg, wzrost liczby wypadków),
- niedostosowana wytrzymałość dróg do ruchu pojazd ów o dużej masie,( zły stan techniczny
dróg, zły stan techniczny części samochodów),

Wady i zalety:
- zalety: - transport od „drzwi do drzwi”
- nie wymaga przeładunku,
- szybszy w porównaniu do kolei i żeglugi śródlądowej,
- wady - wysokie koszty przewozu,
- zanieczyszczenie środowiska,
- mały tonaż przewożonych ładunków w porównaniu do kolei i żeglugi.

Transport lotniczy
Jest najnowocześniejszym i najszybciej rozwijającym się rodzajem transportu, ale wymaga dużych nakładów kapitałowych i wysoko wykwalifikowanej kadry. Na jego rozwój i stale postępującą modernizację stać tylko bogate kraje.

W latach 1980-1995 lotnictwo cywilne zwiększyło swój tabor o około 80%, a towarów o 70%. Podobne tendencje odnotowano w Niemczech, Japonii, Francji i Holandii. Transportem lotniczym przewożeni są ludzie i towary z dużą w porównaniu z innymi środkami prędkością, i to w sposób, jak wykazują statystyki, najbezpieczniejszy, powodując przy tym niewielki zanieczyszczenie środowiska. Transport lotniczy jest szczególnie przydatny w szybkim dostarczaniu, nawet na odległe rynki, świeżych owoców, warzyw, kwiatów i ekspresowej poczty.

Liczba samolotów na świecie w 1980r. wynosiła 33tys., a w 1994r. już 44 tys. Największą liczbą samolotów dysponuje USA (16770), Kanada (4490), Wielka Brytania (2642). Polska posiada ich ok. 46. w powietrznej flocie zwiększył się udział samolotów dużych, ciężkich, o napędzie odrzutowym, turbośmigłowym, szeroko-kadłubowym, zabierających kilkuset pasażerów i kilka tysięcy ton ładunku (Boeingi).

Bezpieczeństwo lotów, które jest głównym warunkiem dalszego rozwoju lotnictwa cywilnego, wymaga stałej rozbudowy systemów nawigacyjnych, urządzeń kontroli lotów, radiolokacji i lotnisk. W przewozach lotniczych największe znaczenie mają transatlantyckie połączenia pomiędzy Europą Zach. i Ameryką Pół. USA i Kanadą, z Ameryką Śr.,Poł., Japonią i Australią.

Największe porty lotnicze są położone na głównych szlakach powietrznych, w pobliżu aglomeracji i stolic, np. w rejonie Chicago - lotnisko O'Hara, Nowego Jorku - J.F.Kennedy Airport, Tokio - Narita, w Londynie Heathrow, pod Paryżem - Orly i inne.

Do największych towarzystw lotniczych, utrzymujących regularne linie, należą: PAN-American, Aerofłot, Lufthansa, Air France, KLM, Sabena, British Airways, SAS, JaL, Air India. Wszystkie one są zrzeszone w organizacji międzynarodowej IATA, która powstała w 1945r. ma konferencji w Hawanie. Ma ona siedziby: w Montrealu i Genewie. W 1996r. zrzeszała 254 linie, które łącznie przewoziły w ciągu roku około 1mld pasażerów. Celem tej organizacji jest rozwijanie bezpiecznego, regularnego transportu lotniczego, zgodnie z zasadami ekonomii, a także ustalenie jednolitych opłat, rozliczeń finansowych, wymiany danych technicznych itp.

Transport wodny
Transport wodny śródlądowy jest najmniej mobilny z lądowych systemów transportowych, ale za to gwarantujący tanie przewozy, zdający egzamin w przewozach ładunków masowych i względnie obojętny dla środowiska. W celu wykorzystania walorów tego transportu trzeba niestety inwestować poważne środki w regulację rzek, budowę zbiorników retencyjnych, kanałów i śluz. Nie wszystkie systemy wodne nadają się do takiego zainwestowania. Trudno jest przystosować do żeglugi rzeki o dużym spadku, rzeki charakteryzujące się znacznymi wahaniami wodostanów, rzeki okresowe oraz zamarzające zimą. Dlatego też sprawne systemy żeglugi śródlądowej funkcjonują w niewielu krajach świata, głównie w krajach wysoko rozwiniętych.

W skali ogólnoświatowych przewozów na szlakach żeglugi śródlądowej największe znaczenia mają:
- system Wielkich Jezior i rzeki Świętego Wawrzyńca;
- system Missisipi i Missouri – połączony z Wielkimi Jeziorami;
- system żeglugi śródlądowej obejmujący rzeki i kanały w Europie Zachodniej, którego centralną osią jest Ren;
- rzeki (wraz z dopływami): Wołga. Dunaj, Parana, Jangcy, Ganges, Amazonka, Ob i Lena.

Transport morski obsługuje przede wszystkim przewozy ładunków masowych w wymianie międzynarodowej. Często jest też wykorzystywany do obsługi przewozów regionalnych, zwłaszcza w krajach, których aktywność gospodarcza koncentruje się wzdłuż rozległej strefy brzegowej. Działalność transportu morskiego w tym zakresie określa się mianem żeglugi kabotażowej. Do najważniejszych szlaków żeglugi kabotażowej należą:
1) w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, szlak biegnący przez Wielkie Jeziora (porty: Chicago, Detroit, Cleveland, Toronto), Rzekę Świętego Wawrzyńca (Montreal) albo Hudson, do Bostonu, Nowego Jorku, Baltimore, Filadelfii i Norfolk. Dalej wzdłuż wybrzeży odbywa się żegluga do portów nad Zatoką Meksykańską (Tampa, Nowy Orlean, Corpus Christi) oraz przez Kanał Panamski do Los Angeles, San Francisco, Portland, Seattle i Vancouver;
2) w Japonii – szlak biegnący wzdłuż południowego wybrzeża Honsiu, łączący Tokio, Yokohamę, Nagoję, Osakę, Kitakiusiu i Fukuokę;
3) w Chinach – szlak biegnący od Zhanjiangu na południu, przez Shantou, Wenzhou, Szanghaj i Dalian, aż do Dandong na północy;
4) w Europie Zachodniej – żegluga między portami Morza Północnego oraz Morza Śródziemnego (tutaj największe znaczenie ma kabotaż dla Włoch);
5) w b. ZSRR – kabotaż między portami leżącymi wzdłuż Północnej Drogi Wodnej (Murmańsk, Archangielsk, Dudinka, Tiksi, Anadyr, Pietropawłowsk Kamczacki, aż do Nachodki i Władywostoku);
6) w Australii – pomiędzy Brisbane, Sydney, Melbourne i Adelaide;
7) w Brazylii – pomiędzy portami: Manaus (w głębi kontynentu nad Amazonką), Belem, Fortaleza, Recife, Rio de Janeiro, Santos, aż do Porto Alegre.

W ostatnich latach żegluga transkontynentalna przegrała konkurencję z lotnictwem w przewozach pasażerskich, odczuwa też rosnącą presję lotnictwa w przewozach drobnicy i płodów rolnych. Nadal jednak wykonuje ona stosunkowo największą pracę przewozową (mierząc ją ilością wykonanych tonokilometrów), co wiąże się z przewozami ładunków masowych na znaczne odległości. Dynamika jej rozwoju jest jednak niska, a poza tym podlega wahaniom w konsekwencji zmian koniunktury w światowym handlu zagranicznym.

Znaczna część tonażu światowej floty handlowej jest zarejestrowana w krajach „taniej bandery”, czyli w Liberii, Panamie, Grecji, na Cyprze, Bahamach i Bermudach. Atrakcyjność tych bander dla armatorów ze Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej wynika z niskich podatków i opłat rejestracyjnych oraz z pobieżnej tylko kontroli stanu technicznego statków.

Poza krajami taniej bandery największą flotą statków handlowych dysponują: Japonia, Stany Zjednoczone, b. ZSRR, Chiny i Korea Pd., a więc kraje osiągające wysokie obroty globalne w handlu zagranicznym.

Wielkie znaczenie dla żeglugi światowej mają kanały morskie, zwłaszcza: Sueski, Panamski, i Koloński. Skracają one znacznie drogi przewozu towarów, a zatem przyspieszają ich dostawy. W rezultacie uelastyczniają przewozy morskie i obniżają ich przeciętne koszty. Kanały morskie mają również ogromne znaczenie strategiczne.

Transport przemysłowy
Podstawowe znaczenie mają linie przesyłowe energii elektrycznej oraz różnego rodzaju rurociągi. Sieć elektroenergetyczna Polski składa się z linii przesyłowych wysokiego napięcia, głównie 400 i 220 kV, łączących elektrownie z wielkimi stacjami transformatorowymi usytuowanymi w miejscach największego poboru prądu oraz z linii doprowadzających prąd do lokalnych stacji transformatorowych i do poszczególnych odbiorców.

Transport rurociągowy
Służy głównie do przesyłania ropy naftowej i produktów naftowych, gazu ziemnego i węglowego oraz wody. W 1995 r. eksploatowano 2,3 tys. km sieci magistralnej rurociągów naftowych, którymi przetoczono ponad 33 mln ton ropy naftowej i jej pochodnych. Najważniejsze są dwa rurociągi: ropociąg „Przyjaźń”, biegnący z Rosji przez Płock do Niemiec oraz ropociąg łączący Gdańsk z Płockiem.
Odkrycie w latach 50. Bogatych złóż gazu ziemnego w okolicach Przemyśla, Lubaczowa, Mielca i Bochni umożliwiło budowę nowych gazociągów: przez Tarnów i Kraków do GOP-u oraz przez Puławy i Lublin do Warszawy, gazociąg ten został następnie przedłużony na północ do Olsztyna, a w kierunku północno-zachodnim – do Płocka, Torunia, Grudziądza i Gdańska. Siecią gazową we wschodniej części kraju rozprowadzany jest gaz z Podkarpacia oraz gaz importowany z Ukrainy. Główny węzeł rozdzielczy gazu ziemnego na Podkarpaciu znajduje się w Jarosławiu.
Zachodnia część kraju zaopatrywana jest w gaz ziemny wydobywany od lat 60. w południowej Wielkopolsce. Jest on doprowadzany m.in. na Górny Śląsk, do Poznania, Szczecina, Słupska i Koszalina. Zachodnia Polska zaopatrywana jest ponadto w gaz wysokometanowy z Podkarpacia, Rosji i Ukrainy. Dociera on m.in. do Włocławka i Polc, a na południu kraju do Tarnowa, Puław i Kędzierzyna.

Występujące na terenie kraju gazociągi, ze względu na rodzaj przesyłanego paliwa, należą do trzech systemów:
a) gazu wysokometanowego;
b) gazu zaazotowanego;
c) gazu przemysłowych.