Transport i układ krążenia

TRANSPORT
Substancje mogą być transportowane w stanie rozpuszczonym, np. aminokwasy, monosacharydy (u zwierząt) i disacharydy (u roślin) lub w postaci drobnocząsteczkowych zawiesin, np. drobiny tłuszczu. Do podstawowych zadań należy:doprowadzanie pobranych substancji do miejsc ich wykorzystywania i gromadzenia; doprowadzanie i odprowadzanie gazów do komórek i z komórek;przenoszenie zbędnych metabolitów do miejsc ich wydalania lub przetwarzania. Transport odbywa się za pomocą płynów ustrojowych.
TRANSPORT WEWNĄTRZKOMÓRKOWY-przenikające przez błony :woda, gazy oraz drobnocząsteczkowe substancje organiczne są transportowane do różnych rejonów w komórkach prokariotycznych w drodze dyfuzji. W komórkach eukariotycznych transport zostaje zintensyfikowany dzięki nieustannemu ruchowi cytoplazmy. Wraz z prądem cytoplazmy poruszają się organella komórkowe. Proces ten ułatwia wymianę substancji między organellami, rozprowadzanie związków organicznych oraz usuwanie nie strawionych resztek pokarmowych.
TRANSPORT MIĘDZYKOMÓRKOWY-u wielokomórkowców istnieje także potrzeba przenoszenia substancji z jednego rejonu ciała do drugiego, np. .z miejsc syntezy do miejsc wykorzystania. Woda, jony proste i zw. organiczne mogą być wymieniane między komórkami przez błony komórkowe ,a u roślin przez plazmodesy (pasma cytoplazmy łączące protoplasty sąsiednich komórek).Transport między organami u roślin odbywa się za pośrednictwem tkanek przewodzących, a przewodzących zwierząt płynów ustrojowych krążących w systemach naczyń.
TRANSPORT U ROŚLIN-należy tu wyróżnić transport wody, soli oraz związków organicznych. W transporcie bliskim(na małych odległościach)substancje te przenoszone są systemem przestworów międzykomórkowych lub przenikają komórkami miękiszowymi. W transporcie dalekim odbywa się rozprowadzanie ich specjalnymi kanałami: a)woda i sole min. są transportowane cewkami i naczyniami w kierunku od korzenia do wierzchołka rośliny. Jest to prąd wstępujący, uwarunkowany parciem korzeniowym i siłą ssącą liści; b)substancje organiczne- asymilanty rozprowadzane przez żywe komórkami łyka, którego głównym elementem przewodzącym są rurki sitowe. Transport odbywa się w dwóch kierunkach(kierunkach górę i dół rośliny). Na wiosnę u roślin drzewiastych substancje zapasowe są przewodzone także tkanką naczyniową. Przez promienie rdzeniowe wiele substancji przedostaje się do miękiszu drzewnego. Przewodzenie substancji w tkance sitowej związane jest zawsze z oddychaniem i wydatkowaniem energii metabolicznej.
TRANSPORT U ZWIERZĄT-a)u wielokomórkowych zwierząt beztkankowych transport odbywa się przez dyfuzję w przestrzeniach międzykomórkowych; b)jamochłony i robaki płaskie mają silnie rozwinięty system kanałów w formie odgałęzień jamy astralnej lub jelita ślepego; c)u większości tkankowców funkcje transportowe spełniają płyny ustrojowe, które pośredniczą w wymianie substancje między układem pokarmowym a komórkami; d)u obleńców funkcję tę spełnia płyn surowiczy wprawiany w ruch za pomocą skurczów wora powłokowo-mięśniowego; e)u pierścienic wykształcił się system naczyń i zatok umożliwiający transport między
segmentami związku z sektoryzacją jamy ciała powstał układ krwionośny: a)u wstężnic, pierścienic i strunowców układ naczyń jest zamknięty, a wymiana substancji odbywa się w naczyniach włosowatych; b)stawonogi i mięczaki mają układ krwionośny otwarty, brak w nim naczyń włosowatych. Płyn krążący omywa narządy wewnętrzne, a następnie powraca do końców żył lub przez ostia wpływa do serca. Przepływ płynów ustrojowych jest powodowany: ruchami ciała, rytmicznymi skurczami naczyń lub ruchami innych narządów. Specjalne naczynia pulsujące (dżdżownice),serca rurkowate(stawonogi) albo serca komorowe(mięczaki, kręgowce) tłoczą płyny na obwód ciała i umożliwiają ich powrót. Aby uniemożliwić płynom zmianę kierunku przepływu krwi w sercu znajdują się zastawki, a ostia kontrolują strumień przepływu płynów.
BUDOWA UKŁADU KRĄŻENIA-układ krążenia składa się z układu krwionośnego limfatycznego oraz wypełniających je płynów ustrojowych. Układ krwionośny składa się z: a)serce-umieszczone jest w worku osierdziowym, Ściana serca pokryta jest cienką błoną, na której leżą naczynia wieńcowe. Mięsień sercowy ma włókna poprzecznieprązkowane
Serce zbudowane jest z 2przedsionków przedsionków 2komór,które wyścielone są błoną zbudowana z tkanki łącznej. Między prawym przedsionkiem przedsionkiem a prawą komorą znajduje się zastawka trójdzielna, zaś lewa część serca posiada zastawkę dwudzielną. Serce działa na zasadzie pompy, a zastawki uniemożliwiają zmianę kierunku przepływu krwi; b)Tętnice-rozprowadzają one krew utlenioną od serca do narządów. Ściany zbudowane są z 3 warstw: zewnętrzna -łącznotkankowej, środkowej- zbudowanej z mięśni gładkich wewnętrzna- utworzonej z tkanki łącznej i śródbłonka. Duże tętnice zawierają dużo błon sprężystych włókien mięśniowych, dzięki którym mogą się kurczyć i rozszerzać; c)Żyły- rozprowadzają krew odtlenioną od narządów do serca. Ściany zbudowane są z 3 warstw tak jak tętnice. Żyły mają kieszonkowate zastawki zapobiegające cofaniu się krwi; d)Naczynia włosowate-są cienkościennymi narządami umieszczonymi pomiędzy żyłami i tętnicami. Ich ściana złożona jest z śródbłonka, po przez który zachodzi wymiana substancji między krwią a tkankami.
PRACA SERCA-towarzyszą tu dwa rytmicznie powtarzające się tony: a)pierwszy-niezbyt głośny, towarzyszący zamykaniu zastawek przedsionkowokomorowych w czasie skurczu komór; b)drugi-głośniejszy wywołany uderzeniem krwi w zamykające się zastawki półksiężycowe trakcie rozkurczu komór. Cykl pracy serca przebiega następująco:1)Skurcz przedsionków wypycha krew przez otwarte zastawki trój- i dwudzielną do komór;2)Rozpoczyna się skurcz komór, wzrasta w nich ciśnienie, co powoduje zamknięcie zastawek trój-i dwudzielnej. Wywołany zostaje pierwszy ton;3)Okres wzrastającego ciśnienia; 4)Zastawki półksiężycowe otwierają się, krew wpływa do aorty i tętnicy płucnej; 5)Rozpoczyna się rozkurcz komór, zastawki półksiężycowi zamykają się wywołując drugi to.;6)Ciśnienie obniża się, krew napływa z żył do przedsionków;7)Otwierają się zastawki dwu- i trójdzielna i część krwi wpływa jeszcze do komór przed skurczem przedsionków. UKŁAD LIMFATYCZ-
NY- inaczej to układ chłonny. Powiązany jest z żylną częścią układu krwionośnego. Prawie w każdej przestrzeni międzykomórkowej występują naczynia limfatyczne zbierające limfe (płyn tkankowy).Średniej wielkości naczynia mają zastawki uniemożliwiające cofanie się limfy. Duże naczynia wlewają swoją zawartość do żył w pobliżu serca. Do układu limfatycznego zaliczamy: a)śledziona: nieparzysty narząd kręgowców i człowieka, położony w jamy brzusznej w okolicy lewego podżebrza; śledziona otoczona jest torebką utworzoną z tkanki łącznej włóknistej; w miąższu śledziony wyróżnia się miazgę czerwoną i białą; w miazdze czerwonej odbywa się proces rozpadu i fagocytozy erytrocytów i leukocytów oraz rozkład hemoglobiny w miazdze białej następuje powstawanie i rozpad limfocytów; śledziona wytwarza również ciała odpornościowe i niszczy drobnoustroje oraz stanowi magazyn krwi, która zalega w zatokach żylnych; b)grasica-gruczoł dokrewny ; po osiągnięciu przez osobnika dojrzałości płciowej ulega zwyrodnieniu tłuszczowemu i zanika; położony jest w górnej części klatki piersiowej poniżej tarczycy (po wewnętrznej stronie mostka); funkcje grasicy: wytwarza limfocyty, hamuje rozwój gruczołów płciowych; hormon g. (hormon wzrostu) wpływa na kształtowanie się kości dziecka (rozwój szkieletu), przemianę węglowodanową i rozmieszczenie witamin w organizmie. c)węzły chłonne-występujące na naczyniach limfatycznych w całym organizmie skupiska tkanki limfatycznej, wielkości i kształtu ziarna grochu, otoczone torebką łącznotkankową; są miejscem wytwarzania limfocytów, zawierają również liczne komórki (fagocyty) niszczące drobnoustroje. d)migdałki- skupienie tkanki limfatycznej wchodzące w skład tzw. pierścienia gardłowego Waldeyera; migdałki podniebienne znajdują się po obu stronach gardła, posiadają zachyłki (tzw. krypty); migdałek gardłowy leży na tylno-górnej ścianie gardła; migdałek językowy jest zespołem mieszków leżących na nasadzie języka, za bruzdą graniczną. e)szpik kostny- tkanka krwiotwórcza występująca w kościach; rozróżnia się szpik kostny czerwony (wytwarzający komórki wchodzące do krwiobiegu) i szpik kostny żółty (zbudowany .z tkanki tłuszczowej); zrąb szpiku kostnego czerwonego zbudowany jest z tkanki łącznej siateczkowatej, w której oczkach leżą komórki szpiku - hemocytoblasty; ich podział może prowadzić do powstania 3 różnych postaci krwinek (czerwonych, białych i płytkowych).PŁYNY USTROJOWE-są to płyny wnętrza ciała. Na niższych poziomach filogenetycznych pełnią one funkcje transportu aprowizacyjnego mi oczyszczającego. U zwierząt wyżej zorganizowanych rozprowadzają hormony i witam., zaopatrują tkanki w jony oraz niszczą ciała obce. Główne ich funkcje to: transport gazów, produktów przemiany materii(do układu wydalniczego); pochłanianie nadwyżek ciepła i oddawanie ciepła do otoczenia; bronią organizm przed ciałami obcymi.
KREW-jest swoistą odmianą tkanki łącznej, której substancja międzykomórkowa jest płynna(osocze).W osoczu zawieszone są elementy morfotyczne- krwinki. Krew odgrywa ważną rolę w procesach termoregulacji, ponieważ umożliwia wymianę ciepła między organizmem, a otoczeniem.1)Osocze-stanowi ok.56% krwi. Zawiera ono ok.90% wody i jest mieszaniną różnych substancji organicznych i nieorganicznych. Białka osocza pełnią różnorodne funkcje: a)fibrynogen-bierze udział w procesach krzepnięcia. Skrzep chroni przed utratą płynów w przypadku uszkodzeń ciała oraz zabezpiecza przed wnikaniem ciał obcych do organizmu; b)albuminy-pełnią rolę w zachowaniu proporcji objętościowych płynów w organizmie; c)gammaglobuliny- warunkują odporność organizmu. 2)Erytrocyty-dojrzałe erytrocyty ssaków są bezjądrzaste i deskowate. Powstają one w czerwonym szpiku kostnym z erytroblastów. Ich liczba jest stała. Krwinki te żyją ok.100-120 dni, po czym są wychwytywane przez śledzionę gdzie następuje ich rozpad(hemoliza).Zawierają czerwony barwnik-hemoglobinę(Hb),która transportuje O i CO2. Połączenie Hb-O to oksyhemoglobina. Erytrocyty dostarczają tlen z płuc do tkanek i warunkują grupę krwi.3)Leukocyty-posiadają jądra. Są zdolne do przemieszczania się ruchem pełzakowym i przenikania przez ściany naczyń krwionośnych. Ze względu na różną ilość ziarnistości w cytoplazmie dzielimy je na:a)agranulocyty-powstają w tkance łącznej i dzielą się na:*)limfocyty-biorą udział w zabliźnianiu ran, warunkują pamięć immunologiczną;*)monocyty- fagocytują ciała obce, produkują interferon(białko hamujące rozwój wirusów);b)granulocyty-powstają w szpiku kostnym i dzielą się na:*)kwaso- i zasadochłonne-chronią przed uczuleniami; *)obojętnochłonne-fagocytują antygeny.3)Trombocyty-u ssaków są fragmentami komórek, powstają w szpiku kostnym. Zapoczątkowują proces krzepnięcia krwi.
PROCES KRZEPNIĘCIA KRWI-złożony proces chemiczny, w wyniku którego krew wypływająca z uszkodzonego naczynia krwionośnego przechodzi ze stanu płynnego w stały, powstaje galaretowaty twór (skrzep), który zamyka naczynie chroniąc organizm przed wykrwawieniem; w procesie krzepnięcia krwi udział biorą osoczowe czynniki krzepnięcia krwi, fosfolipidy krwinek płytkowych i jony wapnia; Procesy krzepnięcia wymagają jonów wapniowych. I)tworzenie się tromboplastyny osoczowej; II)przejście protrombiny w trombinepod wpływem trombokinazy; III)działanie heparyny i rozpad fibrynogenu przez trombine na fibryne i polipeptydy; IV)polimeryzacja fibryny i jej utrwalenie wiązaniami poprzecznymi.
UDZIAŁ KRWI W TRANSPORCIE GAZÓW-w transporcie CO2 i O2 uczestniczą erytrocyty i osocze. Wiązania tlenu polega na tworzeniu odwracalnego połączenia barwnika z cząsteczkami tlenu. Proces ten nosi miano utlenowania. Jedna cząsteczka hemoglobiny wiąże 4 cząsteczki tlenu i nosi nazwę oksyhemoglobiny (Hb(O2)4).Proces ten zachodzi w płucach i skrzelach. Tlenek węgla jest gazem współzawodniczącym z tlenem przy wiązaniu z hemoglobiną. Czad łatwo wypiera tlen z oksyhemoglobiny, zajmując jego miejsce .Połączenie to nazywa się karboksyhemoglobiną lub hemoglobiną tlenkowowęglową. Dwutlenek węgla jest transportowany z tkanek do powierzchni oddechowych, gdzie przenika na zewnątrz na skutek gradientu ciśnienia parcjalnego tego gazu. Część CO2(20%)jest transportowana w formie luźno związanej z grupami –NH2 białkowej części hemoglobiny jako karbaminohemoglobina. Pozostałe 80%transportuje osocze w formie kwasu węglowego, a 70%w postaci jonów wodorowęglanowych. Limfa-z naczyń krwionośnych na skutek przepuszczalności ich ścian, następuje ciągłe przesączanie płynu, który omywa komórki. Płyn ten umożliwia wymianę składników między krwią, a komórkami. Płyn tkankowy, po przedostaniu się do ścian naczyń krwionośnych staje się limfą, a u ssaków wpływa do żył. Inne płyny ustrojowe to m.in. płyny znajdujące się w osierdziu, opłucnej.
CHOROBY UKŁADU KRĄŻENIA-czynniki wywołujące choroby to: złe nawyki żywieniowe, otyłość; mała aktywność fizyczna lub zbyt duży wysiłek; stres; bakterie chorobotwórcze; brak witamin. Choroby to: a)Miażdżyca tętnic-polega na zmniejszeniu światła naczyń i zmniejszeniu ich elastyczności na skutek odkładania się zgłogów (substancji tłuszczowych),głównie cholesterolu. Powoduje to przenoszenie przez usztywnione ściany tętnic wysokich ciśnień w głąb układu krążenia. Gdy światło naczynia zostaje całkowicie zamknięte następuje wtedy martwica. Miażdżyce wywołuje stres, brak aktywności fizycznej, otyłość
b)Choroba wieńcowa-wywołana jest przez podobne czynniki jak miażdżyca i również przebiega podobnie. Może wywołać zawał. Gdy zwężone lub obkurczone tętnice nie mogą dostarczyć wystarczającej ilości tlenu do serca, powoduje to ból i dolegliwości w klatce piersiowej, nazywane bólem wieńcowym. Ból wieńcowy najczęściej pojawia się wtedy, gdy serce potrzebuje więcej tlenu, niż można mu dostarczyć przez zwężone tętnice, np. w czasie wysiłku lub napięcia emocjonalnego. c) Choroba nadciśnieniowa-może powodować pękanie naczyń krwionośnych. Wywołana jest nadmiernym wysiłkiem, który skraca przerwy odpoczynkowe serca. Ciśnienie rozkurczowe powinno wynosić 88mm Hg, a skurczowe 120-140mmHg.d)Anemia-wywołana przez niedobór żelaza oraz uszkodzeniem szpiku
Zapobieganie tym chorobom to: częsty odpoczynek; zdrowa dieta, uprawianie sportu. GRUPY KRWI- W błonach erytrocytów są aglutynogeny 2rodzajów:A i B. Antygen A jest niejednorodny i tworzy różne odmiany:A1,A2 itd. W surowicy mogą znajdować się antygeny(aglutyniny):anty A()oraz anty B(). Przeciwciała anty A aglutynują krwinki zawierające antygen A, a anty B- antygen. Reguła Landsteinera -w surowicy krwi nigdy nie występują przeciwciała skierowane przeciwko własnym antygenom grupowym. Na tej podstawie wyróżniono 4 grupy krwi: I)A-w błonach erytrocytów jest aglutynogen A, aglutynina surowicy ,grupy aglutynowane przez tę krew: B,AB.II)B-w błonach erytrocytów jest aglutynogen B, Aglutynina surowicy a,grupy aglutynowane A,AB. III)AB- w błonach erytrocytów jest aglutynogen AB, aglutynina w surowicy i grupy aglutynowane nie ma. IV)0-aglutynina w surowica , wszystkie grupy są aglutynowane. Osobnikowi z grupą AB można przetoczyć wszystkie rodzaje krwi. Osobnik z grupą 0 można przetoczyć krew tylko z tą grupą, bo mając przeciwciała a,b będzie aglutynował krew każdego rodzaju z wyjątkiem swojej. Wykryto dodatkowo inne antygeny warunkujące wyróżnienie tzw. Podgrup, np. M i N.W 1941 Landstein wykrył antygen Rh. Ma go 85%ludzi w błonach erytrocytów. Krew ludzi oznaczono Rh+. U pozostałych osób nie ma tego czynnika,a ich krew oznaczono Rh- Pierwszy kontakt krwi Rh- z Rh+ powoduje, że organizm zaczyna wytwarzać przeciwciała anty Rh. Przy powtórnym kontakcie obecne we krwi przeciwciała niszczą erytrocyty powodując ich rozpad(hemolize).KONFLIKT SEROLOGICZNY-jest wynikiem niezgodności antygenów erytrocytów matki i płodu, najczęściej dotyczy antygenów Rh. Czynnik Rh płodu przenikając przez łożysko do krwi matki, wywołuje u niej reakcję obronną i wytwarzanie przeciwciał anty- Rh. W czasie pierwszej ciąży przeciwciała nie powodują uszkodzeń płodu, dopiero przy każdej następnej ciąży krążące we krwi w matki przeciwciała, wspólnie z nowo syntezowanymi, uszkadzają płód, powodując poronienie lub chorobę hemolityczną noworodka.
MECHANIZMY OBRONNE- Odporność-to zdolność organizmu do przeciwdziałania niekorzystnemu wpływowi ciał obcych przedostających się do jego wnętrza. Podstawowe zadania mechanizmów obronnych to uniemożliwienie wniknięcia ciał obcych, a gdy one już wnikną do organizmu- unieczynnienie lub usunięcie ich.Antygeny- to substancje, które po wniknięciu do organizmu wywołują w nim reakcję obronna. Dzielą się na: a)antygeny upostaciowane-to komórki bakterii, grzybów, wirusy, ciałka krwi, pyłki; b)antygeny rozpuszczalne-roztwory koloidalne lub zawiesiny białek polisacharydów, toksyn.
Alergeny- substancje ,które po przedostaniu się do organizmu po raz pierwszy nie wywołują widocznej reakcji. Dopiero przy drugim kontakcie dają objawy uczuleń. Informacja immunologiczna: a)indywidualna-właściwa dla danego organizmu; b)gatunkowa-jest taka sama u wszystkich osobników danego gatunku.
ODPORNOŚĆ U ROŚLIN-może być: a)wrodzona-jest cechą dziedziczną, ale może się w pewnym stopniu zmieniać pod wpływem środowiska; b)nabyta-wykształca się podczas kontaktu z patogenami. Reakcje odpornościowe roślin można podzielić na: a)bierna- przejawia się tym, że ciało obce nie może wnikać do tkanek gospodarza, a jeśli wniknie to jest niszczone. Barierami utrudniającymi wnikanie są impregnowane różnymi substancje celulozowe ściany kom.(np.woskami,ligniną,suberyną0oraz duża ilość celulozy. b)czynna-zdolność roślin do przeciwstawiania się czynnikowi obcemu wnikającemu do tkanek. Reakcje odpornościowe przejawiają się np. wzrostem stężenia cytokinin, pobudzeniem podziałów mitotycznych komórki. Gdy ciało obce pokona bariery obronne może być zabite przez działanie związków antybakteryjnych-fitonacydów.antybakteryjnych wielu roślin są wydzielane pewne substancje chemiczne tylko po wniknięciu czynnika obcego. Są to fitoaleksyny.ODPORNOŚĆ U ZWIERZĄT- Odporność humoralna-odpowiedź obronną organizmu z udziałem wydzielanych do płynów ciała przeciwciał Odporność komórkowa-odpowiedź organizmu polegająca na aktywnym wychwytywaniu i niszczeniu ciał obcych prze komórki żerne. Wyróżnia się 2 rodzaje odporności:1)wrodzona(nieswoista) –uwarunkowana genetycznie, zdolna do obrony przed każdym typem ciała obcego. Stanowi ona pierwszą barierę dla ciał obcych. Naturalną przeszkodę stanowią bariery ochronne, np. pancerze, skórek, zrogowaciały naskórek. Oprócz nich organizmy wykształciły obronne mechanizmy fizjologiczne, które pozbywają się ciał obcych z wnętrza ciała np.kichanie, kaszel, biegunka, wymioty, łzawienia. Jeżeli bariery te okazały się nieskuteczne organizm odpowiada stanem zapalnym(podwyższona temp.). Najbardziej skutecznym mechanizmem odporności nieswoistej jest fagocytoza-pochłanianie przez komórki żerne ciał obcych, a następnie ich trawienie wewnątrz komórki. Komórki fagocytujące znajdują się w błon śluzowych, płynach ciała, tkanki łącznej. Fagocytowanie wspomagane jest przez substancje białkowe o właściwościach bakteriobójczych(lizozym- uszkadza bakterie; interferon-utrudnia wirusom wnikanie do kom).2)Odporność nabyta(swoista)-nabywana w czasie życia i skierowana przeciwko każdemu rodzajowi antygenu z osobna. Zawdzięczamy ją limfocytom krążącym we krwi, limfie i innych płynach ustrojowych. Komórki macierzyste limfocytów zlokalizowane są w szpiku kostnym. Część tych komórek po opuszczeniu szpiku staje się limfocytami limfocytami B, które po wniknięciu antygenu do organizmu, przekształcają się w komórki plazmatyczne syntezując i uwalniające do krwi przeciwciała, a te z kolei unieszkodliwiają antygeny. Reszta komórek macierzystych po opuszczeniu szpiku staje się limfocytami T, wśród których wyróżniono 3 grupy: a)limfocyty pomocnicze(Th)-po rozpoznaniu antygenu wydzielają limfokiny, pobudzające limfocyty B do podziału i tworzenia plazmatów, które powodują powstawanie komórek żernych; żernych; b)cytotoksyczne(Tc)-fagocytują komórki ;c)hamujące(Ts)-hamują reakcje obronne, gdy antygen został już unieszkodliwiony. Pamięć immunologiczna- działające się limfocyty B oraz T tworzą komórki zapamiętujące antygen. Gdy po jakimś czasie organizm zetknie się ponownie z danym antygenem, odpowiedź organizmu jest intensywniejsza(tzw. wtórna odpowiedź immunologiczna)i szybsza niż przy pierwszym kontakcie (tzw. pierwotna odpowiedź immunologiczna).Przeciwciała są białkami złożonymi z grupy glikoprotein zaliczanymi do grupy gammaglobulin. Mają one zdolność wiązania antygenu. Odporność nabywana sztucznie polega na podawaniu surowicy z gotowymi przeciwciałami np. surowicy przeciwbłoniczej. Jest to jednak krótkotrwała, swoista, sztuczna odporność bierna. W przypadku szczepień uzyskuje się sztuczną, swoistą, długotrwałą odporność. Szczepionki chronią tylko przed drobnoustrojem który je wywołał.