Struktura organizacyjno - prawna polskiej gospodarki. Rodzaje systemów gospodarczych

Struktura funkcjonujących w gospodarce rynkowej przedsiębiorstw podlega ciągłej ewolucji. Jednym z przejawów tej ewolucji są zmiany w systemie gospodarki narodowej w układzie przedmiotowym, co charakteryzuje struktura działowo- gałęziowa przeesiębiorstw. Pokazuje ona co i w jakich proporcjach jest produkowane, w czym specjalizuje się dana gospodarka narodowa oraz jaki jest udział poszczególnych działów i gałęzi w tworzeniu dochodu narodowego i zatrudnienia.
Całość procesu gospodarczego w gospodarce narodowej dzieli się na dwie sfery:
- działalność w sferze produkcji materialnej
- działalność w sferze poza produkcją materialną.
Działalność w sferze produkcji materialnej polega na wydatkowaniu pracy i środków produkcji do bezpośredniego pozyskiwania dóbr przyrody (przemysł wydobywczy, leśnictwo, rolnictwo), do ich przetwarzania ( przemysł przetwórczy, budownictwo), a ponadto do przewożenia i rozprowadzenia tych dóbr (transport towarów, handel), a także do przewożenia osób (transport osobowy) i przekazywania informacji (łączność).
W ramach tej sfery wyróżnia się następujące działy gospodarki narodowej:
Przemysł , budownictwo, rolnictwo, leśnictwo, transport, łączność, handel, pozostałe gałęzie produkcji materialnej.
Działy gospodarki narodowej dzielą się dalej na gałęzie ( grupa przedsiębiorstw lub innych jednostek zbliżonych do siebie charakterem procesu produkcyjnego, przeznaczeniem produkcji itp.), a w ich ramach na branże (dział handlu lub produkcji obejmujący towary lub usługi jednego rodzaju). Każde przedsiębiorstwo ma swój numer statystyczny, wskazujący do jakiej należy branży.
Działalność w sferze poza produkcją materialną polega na świadczeniu usług niematerialnych na rzecz poszczególnych osób (oświata, ochrona zdrowia, kultura itp) lub społeczeństwa jako całości (administracja państwowa, obrona narodowa, finanse itp.). również w tej sferze każdy podmiot posiada numer statystyczny, który wskazuje, w jakiej dziedzinie dana jednostka działa.

SFERA PRODUKCJI MATERIALNEJ SFERA POZA PRODUKCJĄ MATERIALNĄ
Działy gospodarki

1. Przemysł

2. Budownictwo

3. Rolnictwo

4. Leśnictwo

5. Transport

6. Handel

7. Łączność

8. Pozostałe gałęzie produkcji materialnej
A. Podsfera usług zaspokajających głównie potrzeby ludności.
B.
1. Oświata i wychowanie
2. Kultura i sztuka
3. Ochrona zdrowia i opieka społeczna
4. Kultura fizyczna i kulturystyka
5. Gospodarka mieszkaniowa
C. Podsfera usług zaspokajających głównie potrzeby ogólnospołeczne
D.
1. Nauka
2. Administracja państwowa
3. Wymiar sprawiedliwości
4. Obrona narodowa i bezpieczeństwo publiczne
5. Finanse i ubezpieczenia
6. Organizacje polityczne, związki zawodowe

Rodzaje systemów gospodarczych

Gospodarowanie odbywa się zawsze w określonych warunkach ( materiałowych, instytucjonalnych, społecznych, politycznych itd.). całokształt tych warunków oraz reguł i mechanizmów gospodarowania składa się na pojęcia: gospodarka i system gospodarczy ponieważ daną gospodarkę można zawsze potraktować jako pewien dający się wyróżnić system.
Gospodarka narodowa- jest to cała działalność gospodarcza prowadzona w danym kraju z oddziaływaniem ludzi na zasoby materialne w zakresie wytworzenia obrotu towarowego i konsumpcji, a także działalność we wszystkich dziedzinach gospodarstwa krajowego.
Gospodarka narodowa obejmuje zbiór wszystkich podmiotów gospodarczych oraz organizacji i instytucji współpracujących, a także wszystkie zależności i sprzężenia zwrotne między nimi zachodzące.
System gospodarczy to układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze, a w ostateczności rozstrzyga kwestie: co, jak i dla kogo ma być produkowane.
Wyróżniamy cztery rodzaje systemów gospodarczych:
- gospodarka tradycyjna- w takiej gospodarce ludzie żyją zgodnie z odwiecznymi zwyczajami i tradycjami. Kwestie, co ma być produkowane, w jaki sposób i jak rozdzielone, nie stanowią problemów ekonomicznych.

- gospodarka rynkowa- charakteryzuje się tym, że większość czynników wytwórczych jest własnością prywatną, decyzje podejmowane są w przeważającej części na rynku. Oznacza to, iż konkurencyjne rynki kierują zasoby tam, gdzie są one najefektywniej wykorzystywane.


- gospodarka nakazowa- występuje państowa własność czynników wytwórczych, co związane jest z centralnym podejmowaniem decyzji, które przekazywane są jednostkom gospodarczym w formie obowiązujących, szczegółowych planów gospodarczych.

- gospodarka mieszana- składa się ona zarówno z sektora publicznego, jak i prywatnego. Większość gospodarek na świecie funkcjonuje właśnie w tym systemie.

Inna klasyfikacja gospodarek i systemów gospodarczych:
a) ze względu na skalę lub sferę gospodarowania:
- gospodarka światowa (system gospodarki światowej)
- gospodarka narodowa
- gospodarka przedsiębiorstw
- gospodarka terenowa
- gospodarka mieszkaniowa
- gospodarka rolna
b) ze względu na przeznaczenie produktów:
- gospodarka naturalna
- gospodarka towarowa


c) ze względu na własność czynników produkcji:
- gospodarka prywatna(kapitalistyczna)
- gospodarka publiczna(socjalistyczna)
d) ze względu na mechanizm regulowania i koordynacji procesów gospodarczych:
- gospodarka rynkowa (system rynkowy)
- gospodarka nakazowa (system nakazowy).
W praktyce mechanizm regulacji gospodarki powiązany jest z własnością czynników produkcji. Mechanizm rynkowy jest dominującym regulatorem procesów gospodarczych właśnie w krajach, w których dominuje własność prywatna; natomiast biurokracja państwowa i plan centralny- w krajach, w których dominuje własność publiczna (zwłaszcza państwowa). W pewnym stopniu odnosi się to również do innego kryterium wyodrębnienia typów gospodarki i systemów gospodarczych, tzn. podziału uprawnień do podejmowania decyzji.

W Polsce kilkakrotnie podejmowano próby reformowania gospodarki. Miały one miejsce m.in. w latach 1956-58, 1973-75, 1981-82. W ramach prób reformatorskich zmieniały się procedury planistyczne, zakres szczegółowości planu, narzędzia zarządzania gospodarką, zakres swobody organizacji gospodarczych w podejmowaniu decyzji, rola kategorii towarowo- pieniężnych, stopień represyjności systemu. Jednym słowem próbowano przeprowadzić transformację systemową czyli przejście od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Oceniając bilans przedsięwzięć reformatorskich lat 80-tych można stwierdzić, że koncepcja tej reformy i niektóre rozwiązania były dojrzalsze i stanowiły krok naprzód w stosunku do wcześniejszych prób przebudowy gospodarki. Reformy gospodarcze wprowadzane w Polsce aż do 1990 roku nie były reformami typu rynkowego.

W 1989r. Nierównowaga ekonomiczna pogłębiła się niemal we wszystkich sferach polskiej gospodarki. Pogarszały się wskaźniki koniunktury, rosła inflacja, rósł deficyt budżetowy, pogarszała się sytuacja finansowa przedsiębiorstw, powstawały zatory finansowe, nastąpiło zerwanie ciągłości sprzedaży wielu towarów, nasilająca się inflacja osłabiła motywacje do oszczędzania i powodowała ucieczkę konsumenta od złotówki („dolaryzacja” gospodarki). Niezbędne stało się ustabilizowanie gospodarki (w tym przywrócenie równowagi rynkowej, umocnienie pieniądza i zahamowanie inflacji) oraz przeprowadzenie zasadniczych zmian w systemie jej funkcjonowania.
Do realizacji programu radykalnych zmian przystąpił pierwszy niekomunistyczny rząd. Jego celem było stworzenie systemu rynkowego zbliżonego do modelu, jaki istnieje w krajach wysoko rozwiniętych. Program rządu zawierał dwa rodzaje działań:
- stabilizacja gospodarki, w tym przede wszystkim
- przebudowa systemu funkcjonowania gospodarki, polegająca głównie na głębokim urynkowieniu oraz prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.
Plan Balcerowicza spowodował, że Polska jest dziś zupełnie innym krajem.