Budżet gminy

Samorząd gminny został utworzony w 1990r. i jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego. Podstawą jej funkcjonowania jest statut, ustanawiany przez radę gminy. Jednostka ta służy wspomaganiu działań publicznych na szczeblu lokalnym.
„Podstawą gospodarki finansowej jednostki samorządu terytorialnego stanowi budżet.” Budżet każdej jednostki określa roczny plan finansowy, który swym zakresem obejmuje zarówno dochody gminy jak i jej wydatki. Budżet „to najważniejszy akt prawa lokalnego, zasadnicze i najistotniejsze narzędzie zarządzania gminą.” Każdy budżet gminy w swej budowie zawiera część składową bieżącą i inwestycyjną.
Aby o budżecie myśleć w sposób zintegrowany, należy na gminę patrzyć jak na organizm całościowy, „jeden organizm gospodarczy i społeczny, którego działanie jest podporządkowane celom wspólnoty.” Cele te są realizowane poprzez plany gospodarcze oraz finansowe.
Odpowiedni sposób zarządzania budżetem i jego prawidłowe zasady wykonywania służą uzyskiwaniu wiarygodnych informacji na temat przyszłych planów i inwestycji jednostki samorządu terytorialnego. Poprawnie skonstruowany budżet służy za prawidłowy system informacji dla decydentów w gminie. Dzięki niemu podejmowane są odpowiednie decyzje o planach finansowych i narzędziach ich zarządzania.
„Budżetowanie jako metoda zarządzania stanowi odzwierciedlenie finansowe procesów, które zachodzą w danej jednostce.”
Budżet w gminie sprawuje wiele funkcji. Do podstawowych należą:
a) zarządzanie działalnością gminy,
b) optymalizacja działań,
c) promocja działań własnych,
d) funkcja demokratyczna,
e) integracja.
Na pierwszym planie jest funkcja zarządzania. Wszystkie aspekty działalności gminy muszą znaleźć swe odzwierciedlenie w budżecie. Do podstawowych zakresów, w których zarządzanie działa to planowanie dochodów i wydatków gminy, monitoring planów finansowych, kontrola wydatków i dochodów.
Funkcja promocyjna jest dość ważna. Związana jest z relacjami gminy z otoczeniem. Działalność gminy jest uzależniona od wielu czynników zewnętrznych, które mogą sterować albo wpływać na działalność gminy. Dlatego ważne jest aby budżet jednostki był odpowiednio skonstruowany oraz zaprezentowany aby otoczenie zainteresowało się inwestowaniem w daną gminę.
Funkcja demokratyczna skupia się na sposobie tworzenia budżetu. Gdy jest on narzucany odgórnie, w sposób autokratyczny to nie przynosi on spodziewanych efektów. Jednak gdy w procesie tworzenia budżetu swój udział ma ścisłe kierownictwo gminy oraz personel niższego rzędu, to wykonanie budżetu jest w pełni świadome i przynosi spodziewane skutki.
Aby budżet w 100 % odzwierciedlał funkcjonowanie gminy, uwzględniał wszelkie wydatki i przychody, musi powstać w oparciu o zasady.
Pierwszą zasadą jest „zasada równowagi budżetowej, która oznacza, że wydatki nie mogą przekraczać dochodów.” Zasada ta obowiązuje przy planowaniu na następny rok budżetu gminy jak i wykonywania budżetu w danym roku kalendarzowym. Żadna gmina nie może planować wydatków w taki sposób aby nie znalazły żadnego pokrycia w dochodach. „Pokrycie niedoboru mogą stanowić przychody o charakterze zwrotnym, takie jak: pożyczki, kredyty, obligacje.”
Kolejną zasadę stanowi zasada roczności. Według prawa budżetowego, a dokładnie art.7, „budżety gmin są rocznymi planami finansowymi, uchwalanymi na rok kalendarzowy.” Gdy rok na który zakładane były wydatki minie, nie zrealizowane kwoty wygasają.
Następną zasadą jest zasada uprzedniości. Wynika ona z art. 52 ustawy samorządowej. A dokładnie mówi, że „budżet powinien być uchwalony przez radę do końca roku poprzedzającego rok budżetowy.” Zobowiązuje to zarząd gminy do złożenia projektu do 15 listopada roku poprzedzającego.
W przypadku zasady jedności, ustawa samorządowa określa budżet jako podstawowy element gospodarki finansowej gminy. Mowa jest o jedności materialnej oraz formalnej. W przypadku jedności materialnej rozumie się to jako, że „ustawodawca mówi o budżecie, a nie o uchwale budżetowej.” Natomiast jedność formalna oznacza, że jest jeden budżet. Oprócz niego nie są tworzone żadne budżety dodatkowe czy uzupełniające.
Kolejna zasada, czyli zasada zupełności. Wszystkie dochody i wydatki gminy muszą mieć odzwierciedlenie w budżecie. W gminie nie może być prowadzona inna gospodarka finansowa niż ta, która jest określona przez radę gminy. Wszelkie zadania, które są w obrębie gminy powinny być finansowane ze Śródków budżetu gminy.
Inną zasadą jest zasada szczegółowości. Wynika ona z prawa budżetowego, z art. 9, gdzie przedstawiona jest szczegółowa klasyfikacja dochodów oraz wydatków. Według niej dochody i wydatki w budżecie gmin klasyfikuje się według:
a) „działów – odpowiadającym podstawowym działom gospodarki,
b) rozdziałów – odpowiadających określonym grupom jednostek organizacyjnych lub zadań budżetowych
c) paragrafów – odpowiadających określonym źródłom dochodów oraz rodzajom wydatków budżetowych.”
Zasada ta określa również, że budżet powinien być sporządzany w sposób szczegółowy oraz uporządkowany. Minimum jest uporządkowanie według ich źródeł czy działów.
Kolejna zasada mówi o jawności budżetu. Zasada ta jest realizowana poprzez kilka podzasad. Przede wszystkim debaty budżetowe muszą być przeprowadzane w sposób jawny i dostępny dla wszystkich zainteresowanych. Wszelkie uchwały budżetowe zatwierdzane podczas debat jak również sprawozdania z wykonania budżetu muszą zostać opublikowane i podane do wiadomości wszystkim. Gmina jako jednostka samorządu terytorialnego musi podawać do publicznej wiadomości wielkość kwot dotacji jakie są udzielane z budżetu państwa. Jak również warto podkreślić, że sprawozdania dotyczące działalności finansowej, coroczne muszą być udostępniane.
Zasada ta nakłada na podmioty zarządcze gminy obowiązek poinformowania wszystkich mieszkańców o sprawach, które dotyczą gromadzenia czy też wydatkowania. Ma to na celu sprzyjanie i koordynowanie wszelkich przedsięwzięć, które są podejmowane przez podmioty prywatne.
Ostatnią zasadą i najważniejszą jest zasada samodzielności. Zasadę tę określa ustawa o samorządzie terytorialnym, a dokładniej art. 51, który mówi że gmina prowadzi samodzielną gospodarkę finansową na podstawie opracowanego budżetu. Wiąże się ona z posiadaniem przez gminę źródeł dochodów, które są ustalone przez ustawodawstwo. Gmina posiada również, przyznane przez ustawodawstwo, władztwo w zakresie podatków oraz za efektywne zarządzanie budżetem. „Zasada samodzielności nie oznacza samodzielności rozumianej jako dowolność pobierania dochodów publicznych i dysponowania nimi; przeciwnie – w ramach zarządzania finansami samorządowymi organom jednostek samorządu terytorialnego wolno tylko to, na co zezwalają im ustawy.” Organy gminy muszą uwzględniać zasadę efektywnego lokowania środków publicznych.
Gmina jako samodzielny organ prowadzi własna politykę podatkową, która spełnia kilka celów. Podstawowym jest „stymulowanie rozwoju gospodarczego.” Atrakcyjne stawki podatków oraz wszelkie ulgi, mogą działać zachęcająco dla rozwoju przedsiębiorstw. „Rozwój gospodarczy jest zazwyczaj najważniejszym elementem strategii rozwoju danego terytorium.”
Kolejnym celem jest ograniczenie deficytu budżetu. Cel ten osiąga się poprzez prowadzenie odpowiedniej polityki podatkowej, przy założeniu dobra ogółu społeczeństwa. Najczęściej te obciążenia podatkowe są dostosowane do zamożności społeczeństwa oraz ich uwarunkowań psychologicznych.
Ostatnim celem jest oddziaływanie tejże polityki na wielkość otrzymanych subwencji z budżetu państwa. Polityka podatkowa w tym zakresie odnosi się do sposobu planowania i zarządzania strategią wykonywania budżetu w taki sposób aby jak największe summy dotacji otrzymywać z państwa. Im lepsze uwarunkowania demograficzne czy strukturalne jednostki tym kwoty są wyższe.
Planowanie budżetu gminy opiera się na analizie wszystkich dochodów i wydatków z poprzednich okresów. Każda gmina, przy określaniu planu budżetu na kolejny rok musi od tego porównania rozpocząć wszelkie rozważania. Pozwala to na uniknięcie sytuacji w której nastąpi niedoszacowanie czy też przeszacowanie budżetu. Takie sytuacje stawiają organy gminy w niekomfortowych sytuacjach. Mogą być posądzani o nieracjonalne czy też za bardzo ostrożnościowe działania. Gdy w ciągu już roku budżetowego powstają nieplanowane nadwyżki czy też deficyty wpływa to na destabilizację gospodarki finansowej gminy.
Każda gmina uchwalając budżet musi w ni m uwzględnić rezerwy budżetowe. Rezerwa ogólna jest naliczana w stosunku do całości planowanych wydatków i wynosi ona 1%. „Są to środki zabezpieczone na nieprzewidziane wydatki.”
Innym przykładem jest rezerwa celowa, która „nie może przekroczyć 5% wydatków budżetu.” Nie są one wymagane w każdym budżecie gminy. Są one dobrowolną i swobodną decyzją organów gminy. Zależą od działalności gminy. Najczęściej są one przeznaczane na podwyżki wynagrodzeń, jeśli zarząd nie wie jaką politykę przyjąć przy naliczaniu ich wysokości.
W każdej gminie występuje rada gminy, która kontroluje i nadzoruje wykonywanie budżetu. Rada gminy ma prawo powoływania komisji, które mogą jedynie kontrolować zarząd gminy oraz wszystkie jednostki organizacyjne.
„Kontrola działalności gminy obejmuje dwa obszary: pierwszy to wykonywanie budżetu gminy, drugi gospodarowanie mieniem.” Kontrola budżetowa powinna odbywać się systematycznie. Najczęściej odbywa się to poprzez kontrolę okresowych sprawozdań. Działanie to ma na celu usprawnienie prac, oraz podejmowanie szybkich decyzji w razie problemów.