Polityka społeczna

Polityka społeczna, rozumiana jako działalność państwa i organizacji pozarządowych (w przeciwieństwie do polityki społecznej jako dziedziny naukowej), służy rozwiązywaniu kwestii socjalnych. Ma zatem na celu kształtowanie warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich, zwłaszcza w środowisku zamieszkania i pracy. Obowiązek prowadzenia przez władze państwowe polityki społecznej wynika z zapisów Konstytucji RP. W najbardziej ogólny sposób formułuje tę regułę art. 2, który stanowi, że Rzeczpospolita Polska jest państwem "urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej". Poszczególne przepisy ustawy zasadniczej konkretyzują ten zapis, nakładając na rząd obowiązki w takich dziedzinach jak ochrona zdrowia, stosunki pracy, edukacja, pomoc socjalna i innych. Polityka społeczna nie jest tylko i wyłącznie domeną jednego resortu, ale realizuje ją cały rząd, a także inne niż resorty pracy i zabezpieczenia społecznego, takie jak edukacji, kultury, rolnictwa, polityki regionalnej, sprawiedliwości, zdrowia.
Zgodnie z podziałem kompetencji w ramach administracji rządowej, dokonanym przez ustawę o działach administracji rządowej z dn. 4 września 1997 r. (Dz. U. nr 82, poz. 928), minister pracy odpowiada tylko za pewną sferę polityki społecznej: dialog społeczny, rynek pracy, warunki pracy, wynagrodzenia w sferze budżetowej, pomoc społeczną, rehabilitację społeczną i zawodową osób niepełnosprawnych, ubezpieczenia społeczne, a także za sprawy kombatantów i osób represjonowanych oraz współpracę międzynarodową w wymienionych dziedzinach, w tym integrację europejską (obszary: swoboda przepływu osób oraz polityka społeczna i zatrudnienie).
W polityce społecznej można wyróżnić kilka dziedzin, posiadających zróżnicowane uwarunkowania. Między innymi wspomnieć należy o polityce społecznej w zakresie zabezpieczenia społecznego, polityce ochrony zdrowia, polityce społecznej wobec problemów pracy, zatrudnienia i bezrobocia. Nie można również pominąć ujęcia polityki społecznej w odniesieniu do Unii Europejskiej, tym bardziej że Polska, jako bliska członkowska, też musi się dostosowywać do wymogów organizacji i w tej kwestii.
W odniesieniu do polityki społecznej w zakresie zabezpieczenia społecznego stykamy się z bardzo obszernym działem, nie tylko jako nauki ale również jako praktyki społecznej. Pojawiają się bardzo zróżnicowane definicje zabezpieczenia społecznego, najbardziej jednak powszechne jest wytłumaczenie A.Rajkiewicza, który uznaje, że jest to system świadczeń, do których obywatele maja prawo lub z których mają możliwość korzystania na podstawie określonych przepisów.
Dział ten stale się rozbudowuje, w takim tempie i kierunku, jak zmieniają się poglądy i rozumienie roli państwa i wspólnot międzynarodowych, społeczności terytorialnych na wspieranie obywateli pomocą w koniecznych do tego sytuacjach. Coraz powszechniejszym staje się przejmowanie w kręgach cywilizacji europejskiej przez państwo lub inne społeczności terytorialne szerszego zakresu zadań w dziedzinie udzielania pomocy w trudnych sytuacjach życiowych obywateli. Powodem takiego stanu rzeczy jest obiektywna potrzeba tego typu rozwiązań, która to ma swoje korzenie nie w niedawnych kryzysach, ale sięga nawet do kryzysu gospodarczego lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku, związane tez wydaje się być ze zwiększającym się poczuciem solidarności narodowej zwłaszcza w okresie drugiej wojny światowej, a także w rozwoju społecznej nauki Kościoła Katolickiego.
Z aktów prawnych, w których idea zabezpieczenia społecznego znalazła odzwierciedlenie, najważniejsza jest Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 1948r oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych. Natomiast lista Międzynarodowej Organizacji Pracy zawiera ryzyka socjalne, wśród których wymienia m.in. zagrożenia zdrowia, zagrożenie starością, zagrożenie trwałą niesprawnością, a najważniejsze w obecnej sytuacji naszego kraju wydaje się być zagrożenie bezrobociem. W związku z rozwojem cywilizacji i pojawiającymi się problemami, takimi jak powyżej wymienione, towarzyszy, a nawet jest elementem tego rozwoju, postęp w zakresie zabezpieczenia społecznego. Co więcej za tym idzie, to poszerza się odpowiedzialność państwa za tę sferę życia społecznego(następuje przesuwanie merytorycznych zadań oświatowych, opieki lekarskiej, z rodzin na wspólnoty społeczne, a w tym na państwo; pojawia się przecież pojęcie państwa opiekuńczego).
Głównym celem zabezpieczenia społecznego jest oczywiście konieczność zagwarantowania bezpieczeństwa socjalnego. Działania podjęte w tym kierunku są nakierowane na
zmniejszeniu ryzyka wystąpienia zagrożeń i kompensowaniu ich następstw, zaliczanych do wyżej wymienionych ryzyk. Zabezpieczenie obejmuje więc różnego rodzaju ubezpieczenia społeczne, świadczenia o charakterze zaopatrzeniowym, pomoc społeczną, ochronę zdrowia czy rehabilitację inwalidów.
Dla polityki społecznej, najistotniejsze jest takie skonstruowanie zabezpieczenia społecznego, aby zachowana została godność człowieka, zwłaszcza starego i niepełnosprawnego oraz takie ich ukształtowanie w stosunku do wkładu danej osoby w pomyślność społeczeństwa i jego rozwój gospodarczy, by odpowiadały poczuciu sprawiedliwości.
Z tytułu zabezpieczenia przewidziane są świadczenia, takie jak ubezpieczenia ( chorobowe, wypadkowe, emerytalne, od bezrobocia), pomoc społeczna, polegająca na wspieraniu ludzi w trudnych sytuacjach życiowych, w których nie są oni w stanie poradzić samodzielnie( realizacja tego zadania spoczywa na administracji rządowej i samorządowej, nieodłącznie jednak z organizacjami społecznymi, organizacjami charytatywnymi; pomoc obejmuje pomoc pieniężną, rzeczową i usługową). W celu realizacji zadań polityki społecznej zostały utworzone w Polsce ośrodki pomocy społecznej. Działają one w gminach, powołuje się w nich pracowników socjalnych. Pracownicy tacy mogą być zatrudniani w zakładach pracy, szpitalach, zakładach karnych.*
Problematyka pracy i zatrudnienia jest częścią ogólniejszych problemów społecznych i ekonomicznych. Praca człowieka jest przedmiotem analizy wielu dyscyplin naukowych, m.in. polityki społecznej. Wśród wyrażających się ilościowo najbliżej tego problemu jest kwestia kształtowania się aktywności zawodowej ludności. Pojęcie to pozwala na ustalenie, jaka część społeczeństwa jest aktywna zawodowa. Jeśli chodzi o pracę, to jest rozpatrywana jako odrębna dziedzina stosunków społecznych, które to obejmują w gospodarce rynkowej relacje między pracownikami i pracodawcami oraz stosunki między państwem a pracodawcami i pracownikami. W stosunku do pierwszych relacji, to stanowią one podstawową sferę stosunków pracy i zatrudnienia.
Wyodrębnia się w oparciu o podział zatrudnienia, sferę pracy najemnej i na własny rachunek. Dla rozważań istotne są rozważania nauki dotyczące pracowników fizycznych. Ponieważ proces transformacji gospodarki od systemu nakazowo rozdzielczego do systemu rynkowego zrodził nową sytuacje tej klasy, tj. ograniczenie zatrudnienia w przemyśle. Współcześnie, przemiany społeczno-gospodarcze w skali światowej, ograniczenie zapotrzebowania na pracę w organizacjach na skutek komputeryzacji, powodują wzrost znaczenia pracy umysłowej i grupy społecznej pracowników wszelkiego rodzaju usług.
Praca powinna stwarzać warunki rozwoju osobowości każdego człowieka, umożliwiać poznanie i stosowanie zasad dobrej pracy, pozwalać na rozwijanie inicjatyw i wdrażanie nowych pomysłów, a także zaspokajać zmieniające się potrzeby ludzi. Społeczne systemy pracy oraz organizacje życia politycznego i społecznego powinny umożliwiać wszystkim członkom społeczeństwa uzyskiwanie pożądanego przez ludzi poczucia przynależności do określonej grupy i uznania w oczach jej członków.*
Polityka społeczna rozpoznaje podstawowe prawidłowości, analizuje patologie, negatywne skutki nierównowagi pomiędzy podażą i popytem na pracę, zajmuje się tendencjami rozwoju w sferze społecznej i sygnalizuje narastające problemy. Jednak ujmuje ona tylko najbardziej ogólne problemy pracy i zatrudnienia, próbując wykorzystać dorobek innych dyscyplin naukowych. Polityka społeczna zajmuje się aspektami pracy i zatrudnienia, które są związane z potrzebami człowieka, tj. zajmuje się doradztwem dla młodzieży i rodziców w zakresie wyboru zawodu, w związku z optymalizacją wykorzystania zasobów siły roboczej. Następnie polityka formułuje wnioski pod adresem polityki ekonomicznej w sprawie pełniejszego wykorzystania zasobów pracy, pod adresem systemu kształcenia w sprawie struktury kształcenia. Polityka społeczna stwarza również podstawy do badań i zastosowań w zakresie zarządzania kadrami w ramach teorii zarządzania.
W kwestii bezrobocia społeczna ocena dotyczy dwóch sytuacji, kiedy mamy do czynienia z poziomem dopuszczalnym ze względów społecznych oraz ponad dopuszczalną granicę. Problemem jest ustalenie dopuszczalnej granicy bezrobocia, a następnie działanie aby go nie przekroczyć. Ten bowiem poziom daje pracownikowi możliwość uzyskania pracy. W Polsce pracownik właściwie za swoją osobistą zdolność nie może uzyskać podstaw egzystencji.
Zróżnicowanie form bezrobocia wskazuje, że każdym kraju, regionie różna jest przyczyna bezrobocia, w związku z tym inne będą wszędzie środki przeciwdziałania. W krajach uprzemysłowionych, przechodzących transformację systemu kumulują się różne czynniki, np. katastrofa gospodarcza wynikająca z załamania się rynku RWPG, zmiany strukturalne w związku z pojawieniem się systemu rynkowego. W Polsce jest to oczywiście kwestia społeczna. Rozwiązanie tego problemu jest przede wszystkim zadaniem polityki ekonomicznej , wynika z działania określonych mechanizmów gospodarki rynkowej i może być skutecznie ograniczone lub rozwiązane poprzez korektę niektórych instytucji rynku i przy pomocy instrumentów ekonomicznych. Do zadań realizowanych w kraju zaliczyć można tworzenie nowych miejsc pracy, ochronę prawną przed utratą pracy, świadczenia socjalne, utrzymywanie zagrożonych zakładów pracy. Natomiast polityka społeczna ingeruje w ramach ochrony jednostki przed utratą miejsca pracy, ochrona egzystencji osób pozbawionych pracy, pomoc w znalezieniu pracy. Świadczenia społeczne dla bezrobotnych w Polsce reguluje ustawa o zatrudnieniu. Powinny one zapewnić bezrobotnemu minimum życiowe, ale także powinny zachęcić do podjęcia pracy. Występuje proces racjonalizacji oparty o przesłanki społeczne i ekonomiczne, tzn. uwzględnia się różnice regionalne, wiekowe bezrobotnych.
Z punktu widzenia polityki społecznej wobec ograniczenia bezrobocia konieczne jest założenie, że bezrobocie nie ma charakteru koniunkturalnego , ale jest cechą współczesnej gospodarki rynkowej.
Kolejną swoistą dziedziną polityki społecznej jest polityka ochrony zdrowia. Jest to z jednej strony dziedzina samodzielna i bardzo obszerna, ale z drugiej – jest integralną częścią polityki społecznej. Istotną rolę odgrywa w rozpatrywaniu problemów zabezpieczenia społecznego. Polityka społeczna bowiem bada rzeczywistość w aspekcie realizacji w życiu społecznym podstawowych wartości związanych z godnością człowieka, jako że zdrowie należy do najważniejszych wartości człowieka jako osoby. Pojęcie polityki ochrony zdrowia jest jednak szersze od pojęcia polityki opieki lekarskiej. Pełna polityka ochrony obejmuje oddziaływanie na wszystkie czynniki bezpośrednie i pośrednie, mające wpływ na stan zdrowia człowieka, dlatego też przyjmuje się, że polityka ochrony zdrowia obejmuje politykę kształtowania kultury zdrowotnej, politykę ochrony środowiska naturalnego, politykę bezpieczeństwa pracy, politykę ochrony konsumenta przed szkodliwymi składnikami żywności. Cele społeczne polityki zdrowotnej dotyczą zapewnienia wszystkim równych szans rozwoju i ochrony zdrowia, zapobiegania chorobom, zgonom , niepełnosprawnościom oraz taką organizację leczenia z troską o chorego i poszanowaniem jego godności. Cele te w skali krajowej określa ustawa zasadnicza, natomiast na arenie międzynarodowej są to pakty praw człowieka i obywatela uchwalone przez ONZ.
Głównym zagadnieniem społecznych aspektów polityki ochrony zdrowia jest zagadnienie społecznej dostępności do usług zdrowotnych i ich jakość. W Polsce zestawienia wskazują, że wydatki na ochronę zdrowia są 10-krotnie niższe, niż w krajach gospodarczo rozwiniętych. Do tego dochodzą ceny leków, które kształtują się na poziomie światowym, przy nieproporcjonalnie małych zarobkach. W modelowym ujęciu ochrony zdrowia wyróżnia się takie elementy, jak wolność i godność człowieka chorego, starego i biednego, opierające się na idei solidaryzmu społecznego.
W Polsce obecne oczekiwania są nieracjonalnie wysokie, a możliwości wręcz na poziomie kryzysowym. W świadomości społecznej jednak leży przekonanie o takiej interwencji medycznej, która angażuje jak największe zasoby sprzętu specjalistycznego.

Wnioski i twierdzenia polityki społecznej, zarówno nauki jak i praktyki, opierają się na badaniach sfery realnej, więc poparte są badaniami warunków życia i pracy społeczeństwa oraz na analizie, obejmującej w skali światowej uwarunkowania i rozwiązania instytucjonalne, prawne i ekonomiczne. Dla polityki społecznej istotne są uwarunkowania, dotyczące zasad przyjętych przez organizacje międzynarodowe w formie paktów, kart i konwencji, a także związane z wnioskami z analizy przemian, które mają kluczowe znaczenie dla oznaczenia zadań polityki społecznej.
Na podstawie kilkunastu dokumentów międzynarodowych postaram się przedstawić, jakie kierunki rozwoju w nich przyjęto. Na początku należy ustosunkować się do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, która uważana jest za pierwszy międzynarodowy dokument, zawierający szeroki katalog społecznych i kulturalnych praw człowieka. Przyjęta została w roku 1948. W czasie prac nad deklaracja nie obyło się bez kontrowersji, dotyczących roli i pojęcia tego dokumentu, jak i zakres ujętych praw. Ostatecznie ustalono, że dokument nie będzie zawierał gwarancji i zobowiązań stron, które zapewnią ścisłe przestrzeganie i realizację podstawowych praw i wolności. Deklaracja przyjęła zbudowanie świata, w którym ludzie korzystać będą z wolności od lęku i niedostatku jako, najważniejszy cel dla ludzkości.
Kolejne pakty, to Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych , Społecznych i Kulturalnych oraz Międzynarodowy Pakt 777 Praw Obywatelskich i Politycznych, stanowiące swoistą całość. Ich przyjęcie polegało na rozwiązaniu kompromisowym, spór dotyczył pytania czy dokument powinien zawierać prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne. Ostatecznie tekst został zredagowane przez Komitet ds. Społecznych, Humanitarnych i Kulturalnych i uchwalony w 1966r. Ten akt, w przeciwieństwie do poprzedniego, nakłada obowiązki na państwa, które go podpisały i ratyfikowały. Polska przyjęła pakt w 1977roku.
Jedynym dokumentem przyjętym przez ONZ, podejmującym problematykę postępu społecznego jest Deklaracja o Postępie Społecznym i Rozwoju. Wymienia on zasady pomocy i opieki nad rodziną, jako podstawową komórką społeczeństwa, pełne wykorzystanie zasobów ludzkich przez popieranie twórczej inicjatywy, szerokie rozpowszechnienie informacji o zmianach zachodzących w społeczeństwie, prawo do pracy i swobodnego wyboru zatrudnienia, szybki wzrost i sprawiedliwy podział dochodu narodowego.
Następnie na uwagę zasługuje Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Zawiera zestawienie praw politycznych, poza tym również dotyczy dochodzenia swych praw przez obywateli. Polska ratyfikowała Konwencję w styczniu 1993 roku.
Uzupełnieniem Konwencji o prawa ekonomiczne i społeczne jest Europejska Karta Społeczna. Ustala ona, że układające się strony przyjmują za cel swojej polityki osiągnięcie warunków, w których mogą być skutecznie realizowane takie prawa, jak: możliwość pracy w wybranym przez siebie zawodzie, sprawiedliwe warunki pracy, prawo do bezpieczeństwa i higieny pracy, do godziwego wynagrodzenia, prawo do swobodnego zrzeszania się, prawo do pomocy społecznej i lekarskiej. Katalog tych praw jest obszerny i w dalszej części dotyczy prawa pracy, prawa do szkolenia zawodowego, a także szczegółowiej omawia prawo do ochrony zdrowia.
Karta Socjalna Wspólnoty Europejskiej określa minimalne standardy socjalne, które powinny być stosowane we wszystkich krajach. Ma charakter deklaratywny, nie jest więc podstawa roszczeń. Stanowi natomiast dyrektywę, wg której państwa sygnatariusze powinny kształtować własną politykę społeczną. Omawia się w niej m.in. prawa socjalne pracowników w dziedzinie swobody wyboru miejsca zamieszkania (tj. swoboda przemieszczania się i wykonywanie każdego zajęcia we Wspólnocie), w dziedzinie poprawy warunków życia i pracy, ochrony socjalnej, swobody zrzeszania się i negocjowania umów zbiorowych, kształcenia zawodowego, ochronie zdrowia i bezpieczeństwa pracy, w dziedzinie ludzi starszych i niepełnosprawnych.
Kolejna bardzo istotna podstawą kształtowania się polityki społecznej są Konwencje Międzynarodowej Organizacji Pracy. Określają one podstawy krajowych systemów prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Z jednej strony wyrażają poglądy międzynarodowych społeczności rządów, organizacji pracodawców i pracowników, a z drugiej po ratyfikacji, państwo zobowiązane jest zastosować się do jej postanowień. Konwencjami objęto następujące kwestie: sprawę bezrobocia, określenie najniższego wieku dopuszczania dzieci do pracy przemysłowej, w sprawie odszkodowań za wypadki przy pracy, ubezpieczeń na wypadek choroby i wiele innych. W Konstytucji MON odwołano się do zasad sprawiedliwości społecznej.
Podstawowe prawa właściwe rodzinie, uporządkowane i pełne zebrane zostały w Karcie Praw Rodziny, przedłożonej przez Stolicę Apostolską w roku 1983. Wg jej założeń społeczeństwo i państwo powinny zrobić wszystko w celu zabezpieczenia wszelkiej pomocy politycznej, ekonomicznej, społecznej i prawnej rodzinie, rodziny maja prawo oczekiwać od państwa sprawiedliwej, nie dyskryminującej polityki rodzinnej. Osobno ONZ poświęca uwagę prawom dziecka – Konwencja Praw Dziecka, przyjętej w 1989roku.
Również wiele zaleceń dotyczących polityki społecznej zawartych jest w zaleceniach końcowych Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Np. w Dokumencie Końcowym Spotkania Wiedeńskiego w 1986r. Zawarto postanowienia związane z zapewnieniem skutecznego korzystania z praw człowieka i podstawowych wolności, państwa uczestniczące uznały, że popieranie praw ekonomicznych, społecznych, kulturalnych, obywatelskich i politycznych jest niezbędne dla zachowania godności ludzkiej, państwa potwierdziły zapewnienia dotyczące równouprawnienia kobiet i mężczyzn .
Jak już wcześniej wspomniałam, Polska jako kraj stowarzyszony musi nie tylko gospodarczo, ale również na bazie polityki społecznej dostosowywać się do wymogów Wspólnoty. Problem integracji powinien być poprzedzony rozpoznaniem rozwiązań, oraz dobraniu takich środków dostosowania, aby współgrały ze strukturą i cechami społeczeństwa i stanem gospodarki kraju. W Traktacie Rzymskim, który powołał do życia Wspólnotę sformułowane zostały cele społeczne, którym integracja ma służyć, takie jak zapewnienie postępu społecznego i podnoszenie standardu życia. Z powstaniem Wspólnego Rynku związane jest powstanie i rozwój europejskiego prawa socjalnego, które obejmuje dziedzinę prawa pracy i zabezpieczenia społecznego.
Na funkcjonowanie państw coraz większy wpływ mają normy o charakterze międzynarodowym, które są przyjmowane i ratyfikowane. Zgodnie bowiem z najbardziej ogólnym założeniem UE, państwa członkowskie w przyszłości mają stworzyć jeden ponadpaństwowy i ponadnarodowy organizm z władzami międzynarodowymi. Stąd też integracja idzie w tak wielu różnych kierunkach i obejmuje swoim działaniem tyle dziedzin. Tak wiec i na politykę społeczną w każdym kraju coraz większy wpływ wywierają uwarunkowania międzynarodowe. Jednym ze zjawisk w skali światowej jest bardzo szerokie otwarcie granic dla przepływu kapitałów, towarów i siły roboczej, co przyjmuje się nazywać globalizacją. Rewolucja w tej dziedzinie dotyczy zwiększającego się tempa przepływu informacji w skali całego globu. W tej sytuacji każdy kraj jest uzależniony od najbogatszych krajów, od mechanizmów międzynarodowego podziału pracy, jest zagrożony skutkami niszczenia środowiska naturalnego, na jego terenie działają przedsiębiorstwa międzynarodowe. Dla krajów nadmiernie zadłużonych wzrost ten odbił się negatywnie, jak np. dla Polski. Kraje takie podejmują wysiłki zwiększenia swego udziału w międzynarodowym podziale pracy i osiągania z niego większych korzyści, co jednak odbywa się zbyt wielkim kosztem. Mechanizm rynkowy w skali światowej stwarza lepsze warunki krajom bogatym niż biednym. Powstaje więc potrzeba i pole do działań polityki społecznej w wymiarze ogólnoświatowym. Świadomość, że dojrzewają warunki do przełomu zarówno w sposobie myślenia, jak i funkcjonowania rynku światowego, przenika do szerokich kręgów intelektualistów i polityków.
Kwestie rozwoju gospodarczego w skali światowej obejmują gospodarkę dobrami rzadkimi, również dotyczą problemu granicy wzrostu z punktu widzenia ekologicznego, koordynację działań poszczególnych państw w sprawach ważnych dla całego globu. Problemy dostosowywania się do tych nowych wyzwań mają ścisły związek z kształtowaniem się polityki społecznej. Jest to dal niej zupełnie nowe zadanie, zarówno jako nauki, jak i praktyki.
Dominacja form rynkowych w państwach wysoko rozwiniętych eliminuje możliwość wyboru nierynkowych mechanizmów działania, co stwarza konieczność stosowania zasad i działań polityki społecznej. Rozszerza się płaszczyzna współzależności gospodarki kraju od sytuacji w innych krajach, a w rezultacie prowadzi do zależności kształtowania się polityki społecznej związanej z gospodarowaniem. Wszelkie wzrosty i zmiany w innych krajach stymulują podobne działania w krajach średnio rozwiniętych, np. podnoszenie konkurencyjności wyrobów poprzez obniżanie cen w wyniku obniżania kosztów pracy. W skali globalnej narastają czynniki do krytycznej analizy niektórych elementów działania mechanizmów rynkowych, które wynikają z dużych rozmiarów bezrobocia i pogłębiania się różnic między krajami bogatymi i ubogimi. Wzrasta znaczenie rozwinięcia szerokiej edukacji ekonomicznej społeczeństwa, uwydatniającej współzależność rozwoju ekonomicznego i społecznego oraz znaczenie celów strategicznych w polityce ekonomicznej i społecznej
Czynnikiem, który polityka społeczna powinna uwzględniać w badaniach jest obszerna dziedzina wiedzy o człowieku i jego potrzebach i miejscu w społeczeństwie. Wybrane zagadnienia zostały ustalone ze względu na potrzeby polityki społecznej. Z interesującego nas punktu istotne jest spojrzenie na potrzeby człowieka, jako jednostki ludzkiej, członka rodziny, szerszych społeczności , lokalnych, regionalnych, narodowych. Rozwiązywanie problemów wzrostu gospodarczego, rozwoju wymiany międzynarodowej, bezrobocia czy inflacji nie ogranicza się jedynie do nauki ekonomii, ale jest ściśle związane z aspektami społecznymi. Narzędzia ekonomiczne, przy pomocy których, w gospodarce rynkowej określa się warunki funkcjonowania wolnego rynku, wywołują konsekwencja społeczne, a płaszczyzna społeczna w określonych sytuacjach wywiera decydujący wpływ na wybory rozwiązań w sferze polityki ekonomicznej.
Polityka społeczna nie może pominąć problematyki określenia roli człowieka, jego potrzeb i aspiracji duchowych, materialnych i społecznych w kształtowaniu podstaw teoretycznych, niezbędne jest więc wykorzystanie dorobku innych dyscyplin naukowych. Najbardziej ogólnym ujęciem koncepcji człowieka jest określenie jego miejsca w otaczającej rzeczywistości. W Polsce mieliśmy do czynienia z ujęciem katolickim i marksistowskim. Warta przeanalizowania jest pierwsza z nich, zorientowana przede wszystkim osobocentrycznie, personalistycznie, koncepcja ta głosi bezwzględny prymat osoby, zarówno nad rzeczami, jak i wszelkimi tworami społecznymi. Jednym z ważniejszych dokumentów Watykanu jest Instrukcja o wolności chrześcijańskiej i wyzwoleniu, w którym zawarty jest katalog zasad stanowiących podstawę chrześcijańskiej nauki społecznej. Podkreśla się rolę człowieka w procesie społecznym i jego równoczesne uzależnienie od społeczności ludzkiej.
W ekonomii zaś człowiek występuje w roli zasobów ludzkich i kapitału ludzkiego. Jest traktowany przedmiotowo, jako czynnik rozwoju, jeden z wielu. .
Kategorią, na którą zwracam teraz uwagę, będzie postęp społeczny. Składa się on z trzech elementów: z rozwoju gospodarczego, z poprawy jakości życia, która jest efektem doskonalenia stosunków międzyludzkich w skali międzynarodowej, krajowej, lokalnej oraz ze swoistej nowej jakości całości życia społecznego, ukształtowanego na bazie dwóch poprzednich czynników.
Postęp społeczny powinien się charakteryzować działaniem na rzecz przekształceń warunków bytu i pracy, stosunków międzyludzkich, struktury społecznej, osobowości ludzkiej. Ponadto powinien się charakteryzować dążeniem do postępu w kierunku określonego ideału.
Polityka społeczna określając cele wkracza na grunt wartościowania, więc z badaniach tej dziedziny nie można pominąć takich wartości, jak równość, sprawiedliwość. Polityka, jako nauka ustosunkowuje się do konkretnych zagadnień związanych z realizacją zasady sprawiedliwości i równości. W najlepszym ujęciu pojęcie sprawiedliwości społecznej stosuje się do oceny społeczno – ekonomicznej struktury społeczeństwa, zasad podziału podstawowych dóbr, zasad udziału jednostek i grup społecznych w procesach rządzenia i podejmowania istotnych decyzji politycznych.
Z pojęciem sprawiedliwości związane jest pojęcie równości. Idea równości głoszona jest m.in. prze rewolucje francuską i przez półtora stulecia rozumiana była jako likwidacja przywilejów politycznych, ale nie ekonomicznych. Równość jednak to przede wszystkim problem podziału dóbr i wartości w społeczeństwie. Problem równości staje się szczególnie ważny, gdy jest wystarczająca ilość dóbr, by wszystkim zapewnić minimum, ale wciąż nie ma obfitości i każdy nie może mieć wszystkiego pod dostatkiem.
Sprawiedliwość jest wartością w życiu społecznym, którą w szczególności podkreślają – społeczna nauka Kościoła Katolickiego i fundamentalne zasady ideologii socjaldemokratycznej. Także w teoriach polityki społecznej sprawiedliwość jest jedną z głównych zasad tej nauki.